Udzia³ Polski w pracach Miêdzynarodowej Organizacji Dna Morskiego
Krzysztof Szama³ek
1Polish contribution to the activity of International Seabed Authority. Prz. Geol., 66: 185–188.
A b s t r a c t. Poland is the state-member of International Seabed Authority (ISA) – the international organization established in 1994 based on the UN Convention on the Law of the Sea (1982). The Polish role was particularly important between 1994 and 1996 during creation of the first ISA council. Academic research of marine mineral deposits is conducted in several Polish research institutions located in Szczecin, Warszawa, Sopot, Poznañ and Kraków. Polish scientists participate in many large international research projects of oceanic minerals. Poland organizes important international events concerning the geology of marine mineral deposits: conferences, sympo-siums and seminars. Initially, the Polish involvement was limited to legal matters, and then extended to the geology of the sea and marine mineral deposits.
Keywords: marine minerals, Convention on the Law of the Sea, International Sea Bed Authority
Zagospodarowanie zasobów mineralnych oceanów bêdzie niezbêdnym imperatywem dzia³ania ludzkoœci w XXI w. Polska ma szanse uczestniczenia w tym procesie. Poszukiwanie i wydobycie morskich surowców mineral-nych jest regulowane przez Konwencjê Narodów Zjedno-czonych o prawie morza (Konwencja, 1982) oraz powsta³¹ na jej podstawie Miêdzynarodow¹ Organizacjê Dna Mor-skiego (International Seabed Authority – ISA). Wobec wzrostu polskiej aktywnoœci w badaniach kopalin ocea-nicznych, celowym jest zapoznanie œrodowiska geolo-gicznego z dotychczasow¹ dzia³alnoœci¹ kraju i dorobkiem w tej dziedzinie na forum miêdzynarodowym.
KONWENCJA PRAWO MORZA
Proces kodyfikacji zasad wykorzystywania zasobów oceanu by³ d³ugotrwa³y i bardzo skomplikowany. Wi¹za³ siê przede wszystkim z powziêciem w 1947 r. na forum miêdzynarodowym inicjatywy utworzenia Komisji Prawa Miêdzynarodowego, której zadaniem by³o przygotowanie materia³ów dla ONZ w celu sysytematyzacji prawa morza (Szama³ek, 2006). W latach 1958–1982 zorganizowano trzy konferencje (United Nations Conference of the Law of
the Sea – UNCLOS), które wprowadzi³y podstawowe
pojê-cia i regulacje prawne, a wœród nich zasadê morza teryto-rialnego obejmuj¹cego czêœæ morza o szerokoœci 12 Mm od linii brzegowej. Polska w latach 1967 i 1968 wesz³a w sk³ad Komitetu ONZ zajmuj¹cego siê pokojowym wyko-rzystaniem dna mórz i oceanów. Zagadnienie zagospodaro-wania morskich zasobów mineralnych i zagro¿eñ z tym zwi¹zanych poruszy³ ambasador Malty Arvid Pardo na forum sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1967 r. Ponadto podkreœli³ potrzebê uregulowania statusu praw-nego zasobów dna oceaniczpraw-nego i uznania ich za wspólne dziedzictwo ludzkoœci (common heritage of mankind). Nastêpstwem jego wyst¹pienia by³a decyzja Zgromadze-nia Ogólnego ONZ z 1972 r. o zwo³aniu III Konferencji Prawa Morza, której prace trwa³y w latach 1973–1982. W roku 1973 Polska zosta³a wybrana wiceprzewodnicz¹-cym konferencji.
Udzia³ w pracach przygotowawczych oraz dyskusji nad rozwi¹zaniami prawnymi konwencji od 1970 r. brali przedstawiciele Polski, wybitni prawnicy z zakresu miê-dzynarodowego prawa publicznego, prof. Wojciech Góral-czyk i prof. Janusz Symonides. Problematyka prawa morza stanowi³a przedmiot wielu publikacji m.in. Góralczyka (1976, 1983) i Symonidesa (1986, 2004). Rezultatem d³ugich i trudnych dyskusji, sporów, kompromisów by³o przyjêcie 10 grudnia 1982 r. w Montego Bay na Jamajce Aktu Koñcowego III Konferencji Prawa Morza, podpi-sanego przez 119 pañstw (Konwencja, 1982; Szama³ek, 1988), ustanawiaj¹cego Konwencjê Prawa Morza
(Interna-tional Law of the Sea)2.
Profesor Góralczyk by³ od 1982 r. reprezentantem Pol-ski w Komisji Przygotowawczej Miêdzynarodowej Orga-nizacji Dna Morskiego i Miêdzynarodowego Trybuna³u Morza.
Kontrowersje i napiêcia, które pojawi³y siê w trakcie prac nad opracowaniem i przyjêciem tekstu konwencji szybko znalaz³y potwierdzenie w politycznej praktyce. USA nie chcia³y zaakceptowaæ przyjêtych w rozwi¹zañ, a zw³asz-cza tych zwi¹zanych z transferem technologii, jako nie-chroni¹cych nale¿ycie interesów kraju (Oxman i in., 1983). Proces ratyfikacji konwencji przez pañstwa sygnatariuszy by³ powolny, ale stopniowo realizowany i 16 listopada 1993 r. wymagana liczba 60 pañstw ratyfikuj¹cych zosta³a osi¹gniêta. Oznacza³o, ¿e w dniu 1 stycznia 1994 r. Kon-wencja Prawo Morza wesz³a w ¿ycie. Po tej dacie roz-pocz¹³ siê niezwykle interesuj¹cy politycznie i prawniczo czas. Wprowadzenie regulacji by³o mo¿liwe g³ównie dziê-ki ratyfikacjom pañstw z tzw. grupy G-77 (pañstwa o s³ab-szym rozwoju gospodarczym), natomiast nie przyst¹pi³y do niej pañstwa realnie uczestnicz¹ce w procesie rozpozna-wania zasobów mineralnych oceanu œwiatowego. Kon-wencja zatem „obowi¹zywa³a formalnie i nie obowi¹-zywa³a faktycznie oraz politycznie”, co stanowi³o swoisty
casus prawny szeroko komentowany, zw³aszcza w
œrodo-wisku specjalistów w zakresie miêdzynarodowego prawa publicznego (Platzöder, 1993).
185 Przegl¹d Geologiczny, vol. 66, nr 3, 2018
1
Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; Krzysztof.szamalek@uw.edu.pl.
2
Formalnie konwencja ta nosi nazwê Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporz¹dzona w Montego Bay dn. 10 grudnia 1982 r. Dz.U. z 2002 r. poz.543.
MIÊDZYNARODOWA ORGANIZACJA DNA MORSKIEGO (ISA)
G³ówne powody negacji konwencji dotyczy³y poszuki-wania i wykorzystyposzuki-wania zasobów mineralnych wystê-puj¹cych na dnie oceanicznym poza obszarem jurysdykcji pañstw nadbrze¿nych oraz roli ISA. Organizacja ta zosta³a utworzona zgodnie z art. 156 konwencji (Konwencja 1982). Jednak¿e wobec pata polityczno-formalnego nie-mo¿liwe by³o doprowadzenie do pierwszego posiedzenia ISA i wyboru jej organów. Pod naciskiem USA sekretarz generalny ONZ prowadzi³ w latach 1990–1994 konsulta-cje, które doprowadzi³y do opracowania projektu „Rezolu-cji i Porozumienia o stosowaniu czêœci XI Konwen„Rezolu-cji” przyjêtego w lipcu 1994 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Umo¿liwi³o to otwarcie drogi do wyjœcia z impasu. 29 lipca 1994 r. 40 pañstw (w tym Polska) podpisa³o w Nowym Jorku porozumienie okreœlaj¹ce, ¿e aneks do kon-wencji bêdzie precyzowa³ warunki stosowania jej XI czê-œci (zatytu³owanej Area – Obszar, co oznacza przestrzeñ poza jurysdykcj¹ pañstwa nadbrze¿nego, w wiêkszoœci przypadków poza granic¹ 200 Mm od linii brzegowej). A zatem Polska by³a w grupie pañstw, które chcia³y jak naj-szybciej doprowadziæ do powstania ISA, wybrania jej organów i rozpoczêcia prac poszukiwawczych na bazie przepisów konwencji.
Procedura ratyfikacyjna konwencji w Polsce (po przy-jêciu przez Radê Ministrów w lutym 1995 r. oraz Sejm RP w lipcu 1998 r.) zakoñczy³a siê obwieszczeniem przez Pre-zydenta RP jej tekstu. Obowi¹zuje ona w polskim porz¹dku prawnym od dnia 13.12.1998 r. W okresie 1994–1998 (do ratyfikacji konwencji) Polska bra³a udzia³ w pracach ISA na podstawie uchwa³y RM z 1995 r. o prowizorycznym sto-sowaniu „Porozumienia w sprawie implementacji Czêœci XI Konwencji”.
ROLA POLSKI W POWSTANIU ORGANÓW ISA
W 1994 r. rozpoczê³a siê w Kingston (Jamajka) I sesja Zgromadzenia Ogólnego ISA (16–18.11.1994), która mia³a charakter protokolarno-formalny (bez udzia³u przed-stawiciela Polski). Druga czêœæ odby³a siê w terminie 27.02–17.03.1995 r. Polska delegacja z³o¿ona z K. Sza-ma³ka, Z. Matuszewskiego, M. Dragun-Gertner, Z. Galic-kiego i R. KotliñsGalic-kiego bra³a aktywny udzia³ w wypracowywaniu stanowisk zgromadzenia oraz podejmo-wanych próbach konstytuowania organów Rady ISA (Kotliñski, Szama³ek, 1995). Jednak wówczas uda³o siê wybraæ tylko przewodnicz¹cego zgromadzenia, którym zosta³ Hasim Djalal z Indonezji. Podstawowa praca mery-toryczna odbywa³a siê w ramach konsultacji przewod-nicz¹cego Djalala z przewodnicz¹cymi grup regionalnych (Afryka, Azja, Ameryka Po³udniowa i Karaiby, Europa Zachachodnia i inne kraje, Europa Wschodnia). Przewod-nicz¹cym grupy pañstw Europy Wschodniej zosta³ wybra-ny K. Szama³ek. Od pocz¹tku by³o jasne, ¿e g³ówn¹ przeszkod¹ w wyborze organów ISA (rady, przewod-nicz¹cego rady, sekretarza generalnego organizacji) bêdzie iloœæ i sk³ad pañstw wybranych do jej rady. Konwencja w art. 161 bardzo szczegó³owo okreœla tryb i zasady kompo-zycji tego organu tak, ¿eby znalaz³y siê w niej kraje repre-zentuj¹ce g³ównych interesariuszy, w tym producentów
miedzi i kobaltu, pañstwa realizuj¹ce aktywn¹ dzia³alnoœæ geologiczn¹ w Obszarze oraz kraje na zasadzie sprawiedli-woœci geograficznego rozmieszczenia i kraje o najwiêk-szych populacjach. Rada sk³adaæ siê mia³a z 36 pañstw. Wszelkie próby przygotowania jej wyboru rozbija³y siê o proponowan¹ przez grupy regionalne liczbê pañstw wynosz¹c¹ 37 (to jedno dodatkowe pañstwo – Jamajka, by³o zg³aszane przez grupê Ameryki Po³udniowej i Karai-bów). Ten stan niemo¿noœci wyboru rady trwa³ przez lata 1995 i 1996 (odbywa³y wtedy siê dwie sesje rocznie). Podobne k³opoty dotyczy³y wyboru sekretarza generalne-go ISA. Dopiero w marcu 1996 r. funkcjê tê obj¹³ po amba-sador Fid¿i Satya Nandan (Szama³ek, 2006).
Na kolejnych sesjach Zgromadzenia ISA (1995–1997) Polska by³a wybierana na przewodnicz¹cego grupy pañstw Europy Wschodniej (w pozosta³ych grupach regionalnych ka¿dorazowo na kolejnych sesjach wybierano innych prze-wodnicz¹cych grup zgodnie z procedur¹ rotacji przyjêt¹ w organach ONZ). Ten mocny, powtarzalny mandat przedsta-wiciela Polski upowa¿nia³ do znacz¹cej aktywnoœci i zo-sta³ wykorzystany w czasie letniej sesji 1996 r.
Kadencja w Radzie ISA trwa cztery lata, jednak w art. 161 ust. 3 konwencja okreœla³a, ¿e tylko przy pierwszym wyborze rady kadencja po³owy pañstw – cz³onków rady z ka¿dej grupy bêdzie trwa³a 2 lata. By³o to podstaw¹ for-malnego wniosku zg³oszonego przez Polskê na sesji letniej w 1996 r., aby w wyborach przyj¹æ zasadê floating seat (LÀvy, 2014). Istot¹ polskiego wniosku (uzgodnionego w ramach grupy regionalnej) by³o przyjêcie przez Zgroma-dzenie ISA za³o¿enia, ¿e wybór do rady obejmuje 36 pañstw, jednak 37 pañstwo jest tak¿e wybrane, jako zastê-puj¹ce wskazane i uzgodnione pañstwo po dwóch latach kadencji. Polska propozycja zosta³a przyjêta i w 1996 r. dokonano wyboru Rady ISA. Polska zosta³a wybrana na pierwsz¹ kadencjê (1996–1998) z grupy pañstw geogra-ficznego podzia³u, natomiast w kadencji 1999–2001 z gru-py pañstw najwiêkszych producentów miedzi.
UDZIA£ PRZEDSTAWICIELI POLSKI W PRACACH ISA
Polska jest nieprzerwanie cz³onkiem Rady ISA od pierwszego wyboru w 1996 r. (i ma zapewnione miejsce w radzie do 2020 r. – ryc. 1), co jest przypadkiem rzadko wystêpuj¹cym w ISA – bez w¹tpienia wynika to z du¿ej aktywnoœci kolejnych przewodnicz¹cych polskiej delega-cji, m.in. K. Szama³ka (1995–1997, 2001–2005), T. Bachle-dy-Curuœ (1998–2001), M.O. Jêdryska (2006–2007, 2015–aktualnie), R. Kotliñskiego (2008), J. Jezierskiego (2009) oraz wspieraj¹cych ich merytorycznie w ró¿nych okresach naukowców Z. Galickiego, K. Karskiego (Karski, Kotliñski, 1998), M. Dragun-Gertner. Przedstawiciele Pol-ski pe³nili w organach ISA szereg funkcji, m.in. przewod-nicz¹cego zgromadzenia (T. Curuœ-Bachleda – 1998; R. Kotliñski – 2008), przewodnicz¹cego rady (T. Bachle-da-Curuœ – 2001, A. Przybycin – 2011, M.O. Jêdrysek – 2006, 2016), cz³onków Komitetu Finansowego (M. Dra-gun-Gertner, A. Przybycin – obecnie przewodnicz¹cy), cz³onków Komitetu Prawno-Technicznego (R. Kotliñski, A. Przybycin, P. Nowak). Na koniec roku 2017 ISA sk³ada³a siê ju¿ z 168 pañstw (https://www.isa.org.jm/mem-186
ber-states), które ratyfikuj¹c konwencjê sta³y siê ipso facto cz³onkami tej organizacji.
Konwencja Prawo Morza da³a podstawê do powo³ania Komisji Granic Szelfu Kontynentalnego (Comission on the
Limits of the Continental Shelf ). Aktywnym
przedstawi-cielem Polski w tej komisji by³ przez kilka lat (2012–2017) prof. Szymon Uœcinowicz (PIG-PIB). Obecnie cz³onkiem tej komisji jest Marcin Mazurowski z Ministerstwa Œrodo-wiska (na lata 2017–2022). Kolejnym organem przewi-dzianym przez Konwencjê (art. 287 oraz Aneks VI) jest Miêdzynarodowy Trybuna³ Prawa Morza z siedzib¹ w Hamburgu. Sêdzi¹ tego trybuna³u by³ Stanis³aw Pawlak.
Pocz¹tkowy okres funkcjonowania ISA koncentrowa³ siê na przygotowaniach do rozpoznania zasobów konkrecji Fe-Mn i przysz³ego wydobycia. Jednak zadania tej organi-zacji poszerzaj¹ siê tak¿e na inne obszary, dotycz¹ce cho-æby polimetalicznych rud siarczkowych czy naskorupieñ kobaltonoœnych. Okazj¹ do oceny pracy i zakresu dzia³ania ISA s¹ sesje specjalne zwo³ywane z okazji jubileuszu jej istnienia (2004, 2014). W trakcie sesji specjalnej z okazji 10-lecia istnienia ISA obradowa³ panel II Future Directions and Prospects, w trakcie którego K. Szama³ek w imieniu Polski zg³osi³ propozycjê podjêcia przez ISA szerszych miêdzynarodowych badañ nad poszukiwaniem, dokumen-towaniem i wydobyciem hydratów metanu (Szama³ek, 2004a, b). Wydaje siê, ¿e ten kierunek dzia³alnoœci powi-nien byæ szerzej rozwijany, poniewa¿ coraz wiêcej prze-s³anek œrodowiskowych (globalne ocieplenie), surowcowych (zasoby surowców energetycznych) i ekonomicznych (po-wolny wzrost cen surowców energetycznych) wskazuje na potrzebê takich dzia³añ. Polska mo¿e w tym procesie ode-graæ wa¿n¹ i kreatywn¹ rolê. Wydaje siê, ¿e nadchodzi czas podjêcia badañ w tym zakresie przez Polskê.
Od pocz¹tku istnienia ISA do roku 2017 odby³y siê 23 sesje International Seabed Authority, a w 21 z nich uczest-niczy³ prof. R. Kotliñski.
POLSKI POTENCJA£ BADAWCZY KOPALIN OCEANICZNYCH
W Polsce problematyk¹ badawcz¹ kopalin oceanicz-nych zajmuje siê stosunkowo liczne grono naukowców, w kilku oœrodkach badawczych. Jednak, jeœli w najbli¿szych latach bêd¹ podejmowane nowe dzia³ania zwi¹zane z po-szukiwaniem i zagospodarowaniem kopalin morskich, nie-zbêdne stanie siê kszta³cenie nowych kadr z zakresu geologii morza, geologii z³ó¿, górnictwa morskiego, przeróbki ko-palin oceanicznych. Aktywnoœæ polskiego œrodowiska nauko-wego ma ju¿ kilkudziesiêcioletni¹ tradycjê, a jej efektem s¹ stosunkowo liczne publikacje. Wœród nich znajduj¹ siê tak¿e pozycje monograficzne poœwiêcone zagadnieniom kopalin oceanicznych (Kotliñski, Szama³ek, 1998, 2001; Szama³ek, Mizerski, 2009). Obecnie w Polsce problema-tyk¹ morskich i oceanicznych surowców mineralnych zaj-muje siê kilka naukowych oœrodków badawczych:
– Uniwersytet Szczeciñski Wydzia³ Nauk o Ziemi (zes-pó³ prof. R. Kotliñskiego);
– Uniwersytet Warszawski Wydzia³ Geologii (zespó³ prof. K. Szama³ka);
– Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska (zespó³ prof. A. Piestrzyñskiego);
– Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Insty-tut Badawczy, Oddzia³ Geologii Morza w Gdañsku (zespó³ dr R. Kramarskiej);
– Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Insty-tut Badawczy, Oddzia³ Pomorski w Szczecinie (powierzo-ne zadania realizacyj(powierzo-ne programu ProGeo);
– Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydzia³ Nauk Geograficznych i Geologicznych (zespó³ prof. A. Muszyñskiego).
Ponadto funkcje badawcze s¹ wykonywane przez pracowników Interoceanmetalu (zespó³ dr. hab. T. Abra-mowskiego).
187 Przegl¹d Geologiczny, vol. 66, nr 3, 2018
Ryc. 1. Struktura i liczebnoœæ regionalnej reprezentacji grup pañstw w ISA w latach 1997–2017 (w ramach Eastern Europe Polska) (Johnson i in., 2016)
Grono polskich badaczy zajmuje siê problematyk¹ zasobów mineralnych oceanu œwiatowego w ró¿nych aspektach: prawno-organizacyjnych (M. Dragun-Gertner), zasobów kopalin ( Kotliñski, 2001; Szama³ek i in., 2015), wydobycia kopalin (Abramowski, Kotliñski, 2011), szczegó³owych badañ mineralogiczno-geochemicznych (Kotliñski, Szama³ek, 1998, Kotliñski i in., 2015; Zawadz-ki i in., 2015) czy zagadnieñ œrodowiskowych (Radziejew-ska, 1997; Radziejewska i in., 2001, 2003).
Polska nale¿y aktualnie do nielicznego grona pod-miotów maj¹cych prawa do prowadzenia dzia³alnoœci w zakresie badania potencja³u z³o¿owego oceanicznych sia-rczków polimetalicznych oraz wiêkszej grupy kontrakto-rów ISA w zakresie konkrecji polimetalicznych.
Polskie œrodowisko naukowe by³o i jest organizatorem wielu wydarzeñ o skali krajowej i miêdzynarodowej. W roku 2001 w Szczecinie odby³o siê 4. sympozjum z serii ISOPE Ocean mining symposium, a w 2013 10. ISOPE Ocean Mining and Gas Hydrates Symposium – Deep Ocean Mine-rals, Exploration, Mining, Gas Hydrates and Environment. W Szczecinie odby³ siê w roku 2005 II Miêdzynarodowy Kongres Mórz i Oceanów, na którym referat otwieraj¹cy „Ocean as a source of mineral raw materials” wyg³osi³ K. Szama³ek. Szczecin jest tak¿e od 2014 r. gospodarzem Miêdzynarodowych Kongresów Morskich, na których czê-sto goœci problematyka kopalin morskich (wyst¹pienia R. Kotliñskiego, K. Szama³ka).
W 2010 r. zosta³ utworzony przez Akademiê Morsk¹ w Szczecinie oraz Akademiê Górnicz¹-Hutnicz¹ nowy wspólny kierunek studiów górnictwo morskie. W grudniu 2017 r. Zarz¹dzeniem Ministra Œrodowiska (Zarz¹dzenie, 2017) zosta³ powo³any Zespó³ ds. realizacji programu wie-loletniego rozpoznania geologicznego oceanów PRoGEo.
PODSUMOWANIE
Wieloletnia aktywna obecnoœæ przedstawicieli Polski na konferencjach miêdzynarodowych, sesjach oraz zespo³ach roboczych ISA, liczne publikacje dotycz¹ce badañ próbek ska³ pobranych w trakcie rejsów IOM, doœwiadczony zespó³ specjalistów w szeregu dyscypli-nach, kompleksowe badania Morza Ba³tyckiego (tak¿e we wspó³pracy miêdzynarodowej) – wszystkie te przes³anki czyni¹ z Polski licz¹cego siê partnera na niwie miêdzyna-rodowych badañ surowców mineralnych mórz i oceanów. Stwarza to tak¿e warunki do dalszego rozwoju oraz posze-rzenia badañ, przygotowania kolejnego etapu, jakim bêdzie zagospodarowanie kopalin oceanicznych.
Autor serdecznie dziêkuje Recenzentom za po¿yteczne, wni-kliwe uwagi, które pozwoli³y unikn¹æ pomy³ek i wp³ynê³y bardzo korzystnie na ostateczn¹ postaæ artyku³u. Praca sfinansowana ze œrodków statutowych Wydzia³u Geologii UW.
LITERATURA
ABRAMOWSKI T., KOTLIÑSKI R. 2011 – Wspó³czesne wyzwania eksploatacji oceanicznych kopalin polimetalicznych. Górnictwo i Geo-in¿ynieria, 35 (4/1): 41–61.
GÓRALCZYK W. 1976 – Zagadnienia prawne wykorzystania dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji pañstwowej [W:] Aktualne proble-my prawa morza, Gdañsk.
GÓRALCZYK W. 1983 – The International Sea-Bed Authority. Polish Yearbook of Internat. Law, t. XII, Warszawa.
https://www.isa.org.jm/member-states).
JOHNSON D., WEAVER P., GUNN V., SPICER W., MAHANEY S., TLADI D., PEREZ A.A., TAVAKE A. 2016 – Periodic Review of the International Sea Bed Authority pursuant to UNCLOS Article 154. Final report. https://www.isa.org.jm/files/documents/EN/Art154/Rep/ISA154-Fi-nal-Rep-30122016.pdf.
KONWENCJA Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporz¹dzona w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r. Dz.U. z 2002 r. poz. 543. KOTLIÑSKI R. 2001 – Mineral Resources of the world’s ocean – their importance for global economy in the 21stcentury. [W:] Procc. of the ISOPE Ocean mining symposium, Szczecin: 1–7.
KOTLIÑSKI R., MACI¥G L., ZAWADZKI D. 2015 – Potential and recent problems of the possible polymetallic sources in the oceanic depo-sits. Geology and Minerals Resources of World Ocean, 2 (40): 65–80. KOTLIÑSKI R., SZAMA£EK K. 1995 – Pierwsza sesja Miêdzynarodo-wej Organizacji Dna Morskiego ONZ. Jamajka, 27.02–17.03.1995. Prz. Geol., 43 (7): 609–611.
KOTLIÑSKI R., SZAMA£EK K. (red.) 1998 – Surowce mineralne mórz i oceanów. Wyd. Naukowe Scholar Warszawa, s. 384.
KOTLIÑSKI R., SZAMA£EK K. (red.) 2001 – Mineral resources of the seas and oceans. China Ocean Mineral Resources R & D Association COMRA.
LÉVY J.P. 2014 – The International Seabed Authority: 20 years. https://isa.org.jm/files/documents.
OXMAN B.H., CARON D.D., BUDERI L.O. (red.) 1983 –Law of the Sea: U.S. Policy Dilemma. San Francisco. California: Institute for Con-temporary Studies Press.
PLATZÖDER R. 1993 – Substantive Changes in a Multilateral Treaty before Its Entry into Force. The Case of the 1982 United Nations Conven-tion on the Law of the Sea. Europ. J. Internat. Law, 4: 390–402. RADZIEJEWSKA T. 1997 – Immediate responses of benthic meio- and megafauna to disturbance caused by polymetallic nodules miner tion, deep-sea meiobenthic communities to sediment disturbance simula-ting effects of polymetallic nodule mining. [W:] Procc. of the international symposium of environmental impact of deep sea mining. MMAJ, Tokyo, Japan: 223–235.
RADZIEJEWSKA T., ROKICKA-PRAXMAJER J., STOJANOVA V. 2001 – IOM BIE revisited: meiobenthos at the IOM BIE site 5 years after the experimental disturbance. [W:] Procc. of the 4th
ISOPE ocean mining symposium, Szczecin, Poland: 63–68.
RADZIEJEWSKA T., SZAMA£EK K., KOTLIÑSKI R. 2003 – Marine environment in the IOM Area (Clarion-Clipperton Region, Subtropical Pacific): current knowledge and future needs. [W:] Procc. of the 5th ISOPE Ocean Mining Symposium, 15–19 September, Tsukuba, Japan: 188–192.
SYMONIDES J. 1986 – Nowe prawo morza. PWN Warszawa, s.440. SYMONIDES J. 2004 – Konstytucja mórz i oceanów – refleksje w dzie-siêciolecie wejœcia w ¿ycie konwencji o prawie morza. Prawo morskie, 20: 165–186.
SZAMA£EK K. 1988 – Prawno-geologiczne aspekty wydobycia pod-morskich zasobów mineralnych. Prz. Geol., 36 (9): 537–541.
SZAMA£EK K. 2004a – Speech at the Special Session of the Assembly to Mark the 10th Anniversary of the Establishment of the International Seabed Authority. 25–26 May 2004, Kingston, Jamaica, panel II Future Directions and Prospects.
SZAMA£EK K. 2004b – International Research Project on Gas Hydra-tes: Hydrates in Oceans – Programme of Exploration (HOPE). Prz. Geol., 52 (8/2): 813–816.
SZAMA£EK K. 2006 – Perspektywy zagospodarowania kopalin oce-anicznych. Stosunki miêdzynarodowe, 34 (3–4): 33–64.
SZAMA£EK K., MIZERSKI W. 2009 – Geologia i surowce mineralne oceanów. PWN Warszawa.
SZAMA£EK K., ZGLINICKI K., MARCINIAK-MALISZEWSKA B., KONOPKA G. 2015 – Osady okruchowe strefy p³ytkowodnej oraz pla-¿owej wybranych regionów Indonezji. Górn. Odkryw., 56 (5): 14–20. ZAWADZKI D., MACI¥G £., KOTLIÑSKI R. 2015 – Osady eupela-giczne jako potencjalne Ÿród³o pozyskiwania pierwiastków ziem rzad-kich. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 465: 131–142.
ZARZ¥DZENIE Ministra Œrodowiska z dnia z dnia 22 grudnia 2017 r. w sprawie powo³ania Zespo³u do spraw realizacji programu wieloletniego „Programu Rozpoznania Geologicznego Oceanów PRoGEo”. Dz.U. MŒ z 2017 r. poz.104.
188
