Vol. LIV (2013) PL ISSN 0071-674X
WYBRANE PROBLEMY JAKOŚCI DANYCH
STATYSTYCZNYCH W BADANIACH BUDŻETÓW
GOSPODARSTW DOMOWYCH
B A R B A R A P O D O L E C
Katedra Statystyki Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Katedra Zastosowań Metod Statystycznych w Finansach i Ekonomii
Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego e-mail: podolecb@uek.krakow
A B S T R A C T
B. Podolec. Selected quality problems of statistical data in household budget surveys. Folia Oeconomica Cracoviensia 2013, 54: 133-150.
This paper presents the quality of statistical data from household budget surveys. It pays atten tion to those aspects of quality that are associated w ith applied m ethods and the problem of non-participation of the households selected for HBS. In addition, it attem pts to assess the infor m ational value of subjective data. This paper contains a considerations on the quality of data in statistics, the quality of methodology in household budget analysis and the results of empirical research.
S T R E S Z C Z E N IE
Artykuł poświęcony jest jakości danych statystycznych pochodzących z badań budżetów gospo darstw domowych. Zwrócono uwagę na te aspekty jakości, które wiążą się ze stosowaną metodą reprezentacyjną oraz występującymi odmowam i udziału w badaniu wylosowanych gospodarstw domowych. Ponadto podjęto próbę oceny wartości informacyjnej danych o charakterze subiek tywnym. W pracy zawarto rozważania na tem at jakości danych w statystyce, metodologii badań budżetów gospodarstw dom owych oraz wyniki badań empirycznych.
KEY WORDS — SŁOWA KLUCZOWE
quality of statistical data, sample methodology, household budgets
P r o w a d z o n e p r z e z G ł ó w n y U r z ą d S t a t y s t y c z n y b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h p o z w a l a j ą n a g r o m a d z e n i e i o p r a c o w a n i e n i e z b ę d n y c h i n f o r m a cji s t a t y s t y c z n y c h o s y tu a c j i b y to w e j l u d n o ś c i. D a n e p o c h o d z ą c e z b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o d g r y w a j ą s z c z e g ó ln i e w a ż n ą r o l ę w o p r a c o w y w a n i u i r e a l i z o w a n i u p r o g r a m ó w o g r a n i c z e n i a l u b ł a g o d z e n i a n i e r ó w n o ś c i s p o ł e c z n y c h . U m o ż l i w i a j ą o n e d o k o n y w a n i e a n a l i z k s z t a ł t o w a n i a s ię p o z i o m u , s t r u k t u r y i ź r ó d e ł d o c h o d ó w , p o z i o m u i s t r u k t u r y w y d a t k ó w , s p o ż y c i a w y b r a n y c h a r t y k u ł ó w ż y w n o ś c i o w y c h o r a z w y p o s a ż e n i a g o s p o d a r s t w d o m o w y c h w w y b r a n e d o b r a t r w a ł e g o u ż y t k o w a n i a . I n f o r m a c je z a w a r t e w z b i o r a c h d a n y c h o p i s u j ą p o n a d t o s t r u k t u r ę d e m o g r a f i c z n o - s p o ł e c z n ą g o s p o d a r s t w d o m o w y c h , tj. lic z b ę , w ie k , p łe ć , w y k s z t a ł c e n i e , n i e p e ł n o s p r a w n o ś ć , a k t y w n o ś ć e k o n o m i c z n ą o s ó b w c h o d z ą c y c h w s k ł a d b a d a n e g o g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o , t y p b i o l o g ic z n y r o d z i n y , w a r u n k i m i e s z k a n i o w e , k la s ę m ie js c o w o ś c i z a m i e s z k a n i a , b ą d ź s u b i e k t y w n ą o c e n ę w ł a s n e j s y tu a c ji m a te r ia ln e j. Z g r o m a d z o n e w t e n s p o s ó b z b i o r y d a n y c h s t a n o w i ą p o d s t a w ę d o w i e l o s t r o n n y c h a n a liz k s z t a ł t o w a n i a s ię m a t e r ia ln e j s f e r y w a r u n k ó w ż y c ia g o s p o d a r s t w d o m o w y c h , o k r e ś l e n i a c z y n n i k ó w is t o t n i e w p ł y w a j ą c y c h n a je j z r ó ż n i c o w a n i e o r a z s iły i k i e r u n k u t e g o o d d z i a ł y w a n i a . J e d n y m z w a r u n k ó w p r o w a d z e n i a s k u t e c z n e j p o li ty k i s p o ł e c z n o - g o s p o d a r cz e j j e s t p o s i a d a n i e r z e t e l n y c h i ł a t w o p o r ó w n y w a l n y c h d a n y c h . A n a li z y p o r ó w n a w c z e m o g ą b y ć p r o w a d z o n e n a r ó ż n y c h p o z i o m a c h a g r e g a c ji, w p r z e k r o j u o k r e ś l o n y c h g r u p l u b c e c h s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h , z a l e ż n i e o d c e lu b a d a n i a . O b e j m o w a ć m o g ą p o p u l a c j ę g o s p o d a r s t w d o m o w y c h w P o lsc e , b ą d ź w p o s z c z e g ó l n y c h je j r e g i o n a c h . B a n k i d a n y c h m o g ą z o s ta ć u t w o r z o n e n a p o d s t a w i e i n f o r m a c j i o j e d n o s t k o w y c h g o s p o d a r s t w a c h d o m o w y c h l u b m o g ą z a w i e r a ć d a n e z a g r e g o w a n e , p u b l i k o w a n e p r z e z G ł ó w n y U r z ą d S ta ty s ty c z n y . W n i n i e j s z y m o p r a c o w a n i u s k o n c e n t r o w a n o u w a g ę n a t r z e c h a s p e k t a c h j a k o ś c i d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h , p o c h o d z ą c y c h z b a d a ń b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . D w a p i e r w s z e w y n i k a j ą z m e t o d o l o g i i b a d a ń . J e d e n w i ą ż e s ię z w y s t ę p u j ą c y m i o d m o w a m i u d z i a ł u w b a d a n i u w y l o s o w a n y c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . D r u g i w y n i k a z p r o w a d z e n i a b a d a ń m e t o d ą r e p r e z e n t a c y j n ą i u o g ó l n i a n i a w y n i k ó w n a p o p u l a c j ę , z k tó r e j p r ó b a p o c h o d z i . T rz ec i a s p e k t m a n ie c o i n n y c h a r a k t e r i d o t y c z y w a r t o ś c i i n f o r m a c y j n e j d a n y c h o c h a r a k t e r z e s u b i e k t y w n y m . W m i a r ę , j a k p o w i ę k s z a s ię k r ą g u ż y t k o w n i k ó w in f o r m a c j i s t a t y s t y c z n e j o r a z z w i ę k s z a s ię je j r o l a w p o d e j m o w a n i u d e c y z ji n a w y ż s z y c h s z c z e b la c h z a r z ą d z a n i a , s t a t y s t y c e s t a w i a s ię c o r a z w y ż s z e w y m a g a n i a . G U S p r o w a d z i p r a c e n a d p o d n i e s i e n i e m ja k o ś c i d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h d l a l e p s z e g o z a s p o k o j e n i a p o t r z e b u ż y t k o w n i k ó w , z m n i e j s z e n i a o b c i ą ż e ń r e s p o n d e n t ó w o r a z o b n i ż e n i a k o s z t ó w t w o r z e n i a s ta ty s t y k . W d ł u g o l e t n i e j h is t o r i i b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w
d o m o w y c h w p r o w a d z a n o w m e t o d o l o g i i b a d a n i a w ie le z m i a n d la p o d n i e s i e n i a ja k o ś c i d a n y c h , s z c z e g ó ln i e z w i ą z a n e j z r e p r e z e n t a t y w n o ś c i ą p r ó b y . P r z y c z y n iły s ię o n e d o p o p r a w y ja k o ś c i d a n y c h w k o l e j n y c h la t a c h , a le s p o w o d o w a ł y n i e p e ł n ą p o r ó w n y w a l n o ś ć d a n y c h w c z a s ie . D l a t e g o p r z y s t ę p u j ą c d o a n a l i z y d y n a m ik i o k r e ś l o n y c h k a t e g o r ii b a d a w c z y c h b u d ż e t ó w d o m o w y c h , n a l e ż y w z i ą ć p o d u w a g ę te z m i a n y w m e t o d o l o g i i b a d a ń , k t ó r e m o g ł y b y w p ł y n ą ć n a z n i e k s z t a ł c e n i e o b r a z u r z e c z y w is to ś c i. 1. J A K O Ś Ć W S T A T Y S T Y C E P U B L I C Z N E J P o d s t a w o w e Z a s a d y S ta t y s ty k i O fic ja ln e j z o s t a ł y u c h w a l o n e p r z e z K o m is ję d s. S ta t y s ty k i O N Z w d n i u 14 k w i e t n i a 1994 r. W d o k u m e n c i e o k r e ś l o n o w s p ó l n e c e le i z a d a n i a s ł u ż b s t a t y s t y c z n y c h w s z y s t k i c h k r a jó w , s t w a r z a j ą c j e d n o c z e ś n i e t y m s ł u ż b o m m o r a l n e i p r a w n e p r z e s ł a n k i r z e t e l n e g o s p e ł n i a n i a i c h r o li w o b e c w ł a s n y c h k r a j ó w o r a z s p r z y j a n i a r o z w o j o w i h a r m o n i j n e j w s p ó ł p r a c y m i ę d z y n a r o d o w e j . D o p o d s t a w o w y c h z a s a d , k t ó r e p o w i n n y b y ć p r z e s t r z e g a n e p r z e z s ł u ż b y s t a t y s t y c z n e k a ż d e g o k r a j u n a l e ż ą : u ż y t e c z n o ś ć i b e z s t r o n n o ś ć ; r ó w n y d o s t ę p ; p r o f e s j o n a l n e s t a n d a r d y i z a s a d y e t y c z n e ; o d p o w i e d z i a l n o ś ć i p r z e j r z y s to ś ć ; z a p o b i e g a n i e n i e w ł a ś c i w e m u w y k o r z y s t a n i u ; r a c jo n a l iz a c j a k o s z tó w ; p o u f n o ś ć ; p o d s t a w y p r a w n e ; k o o r d y n a c j a n a p o z i o m i e k r a j o w y m ; s t a n d a r d y m i ę d z y n a r o d o w e ; w s p ó ł p r a c a m i ę d z y n a r o d o w a 1. J a k o ś ć w s t a t y s t y c e p u b l i c z n e j o p a r t a j e s t n a d e f in ic ji ja k o ś c i E u r o p e j s k i e g o S y s t e m u S t a t y s t y c z n e g o (ESS) i o k r e ś l o n a j e s t n a p o d s t a w i e s z e ś c iu k o m p o n e n t ó w ja k o ś c i. O b e j m u j ą o n e : p r z y d a t n o ś ć , d o k ł a d n o ś ć , t e r m i n o w o ś ć i p u n k t u a l n o ś ć , d o s t ę p n o ś ć i p r z e j r z y s t o ś ć , p o r ó w n y w a l n o ś ć o r a z s p ó j n o ś ć 2. Z a u w a ż m y , ż e k o m p o n e n t y te o d n o s z ą s ię p r z e d e w s z y s t k i m d o ja k o ś c i in f o r m a c ji s t a t y s t y c z n y c h z g o d n i e z o c z e k i w a n i a m i i c h o d b io r c ó w , p o d c z a s g d y o g ó ln e z a s a d y ja k o ś c i o f ic ja ln e j s t a t y s t y k i p u b l i c z n e j u j m u j ą t a k ż e k w e s t i e o r g a n i z a c y j n e s ł u ż b s t a t y s ty c z n y c h . D e k la r a c ja J a k o ś c i z a p i s a n a w m is ji o r a z w iz ji E u r o p e j s k i e g o S y s t e m u S ta ty - s t y c z n e g o 3 j e s t n a s t ę p u j ą c a : „ D o s t a r c z a m y U n ii E u r o p e js k i e j i ś w i a t u w y s o k ie j ja k o ś c i i n f o r m a c j e d o t y c z ą c e g o s p o d a r k i i s p o ł e c z e ń s t w a n a p o z i o m i e e u r o p e j s k im , n a r o d o w y m o r a z r e g i o n a l n y m , z a p e w n i a m y d o s t ę p n o ś ć t y c h in f o r m a c ji k a ż d e m u , k o m u m o g ą o n e s ł u ż y ć d o c e ló w p o d e j m o w a n i a d e c y z ji, p r o w a d z e n i a b a d a ń i d y s k u s j i" , o r a z : „ E u r o p e j s k i S y s te m S t a t y s t y c z n y b ę d z i e n a j w a ż n i e j s z y m ś w i a t o w y m l i d e r e m w u s ł u g a c h d o s t a r c z a n i a in f o r m a c ji s t a t y s t y c z n y c h d la U n ii
1
Por. Podstawowe standardy jakości statystyki publicznej, GUS [www.stat.gov.pl].2
Jakość w statystyce, GUS [www.stat.gov.pl].3
Podstawowe standardy jakości statystyki publicznej, GUS [www.stat.gov.pl], załącznik 3, s. 34-39, (aneks 1 do Raportu końcowego grupy wiodących ekspertów ds. jakości (LEG), przyjętego na 42 spotka niu Komitetu ds. Programu Statystycznego, Luksemburg, 19-20 września 2001 r.).E u r o p e js k i e j i p a ń s t w c z ło n k o w s k ic h . W o p a r c i u o n a u k o w e z a s a d y i m e t o d y , E u r o p e j s k i S y s te m S t a t y s t y c z n y b ę d z i e o f e r o w a ć i s ta le u l e p s z a ć p r o g r a m z h a r m o n i z o w a n e j s t a t y s t y k i e u r o p e js k ie j, t w o r z ą c p o d s t a w y d la p r o c e s ó w d e m o k r a t y c z n y c h i p o s t ę p u s p o ł e c z e ń s t w a " . Z g o d n i e z p r z y j ę t y m i z a s a d a m i o p r a c o w a n o m .in . E u r o p e j s k i K o d e k s P r a k t y k S t a t y s t y c z n y c h w s p r a w i e n i e z a le ż n o ś c i, w i a r y g o d n o ś c i i o d p o w i e d z i a l n o ś c i k r a j o w y c h i w s p ó l n o t o w y c h o r g a n ó w s t a t y s t y c z n y c h , k t ó r e g o z n o w e l i z o w a n a p o s t a ć z o s ta ł a p r z y j ę t a p r z e z K o m it e t d s . E u r o p e j s k ie g o S y s t e m u S t a t y s t y c z n e g o w d n i u 28.09.2011 r. 4 P o s ta ć r a p o r t u ja k o ś c i d l a p o t r z e b k r a j o w y c h w y n i k a z Z a r z ą d z e n i a w e w n ę t r z n e g o P r e z e s a G U S n r 35 z d n i a 28.12.2011 r. w s p r a w i e p o m i a r u , o c e n y o r a z m o n i t o r o w a n i a ja k o ś c i b a d a ń s t a t y s t y c z n y c h w s ł u ż b a c h s t a t y s t y k i p u b li c z -D o p o m i a r u p o s z c z e g ó l n y c h k o m p o n e n t ó w ja k o ś c i s t o s o w a n e s ą z e s t a w y m i e r n i k ó w ja k o ś c i, m .in .: d o o c e n y p r z y d a t n o ś c i — s t o p a d o s t ę p n y c h s ta ty s t y k ; d o k ł a d n o ś c i — w a r i a n c j a / ś r e d n i b ł ą d s t a n d a r d o w y , p o d m i o t o w y o r a z p r z e d m i o t o w y w s k a ź n i k o d p o w i e d z i , w s k a ź n i k n a d m i e r n e g o p o k r y c i a , w s k a ź n i k b ł ę d n e j e d y c ji, p r z e c i ę t n y r o z m i a r k o r e k t y d a n y c h ; t e r m i n o w o ś c i i p u n k t u a l n o ści — ś r e d n i o k r e s m i ę d z y o k r e s e m s p r a w o z d a w c z y m a d a n y m i w y n i k o w y m i ( w s t ę p n y m i , o s t a t e c z n y m i ) , p u n k t u a l n o ś ć h a r m o n o g r a m u p u b li k a c j i; d o s t ę p n o ś c i i p r z e j r z y s t o ś c i — lic z b a p u b li k a c j i, lic z b a b a z d a n y c h , lic z b a in f o r m a c ji z k o m p l e t n y m i m e t a d a n y m i ; p o r ó w n y w a l n o ś c i d a n y c h — d łu g o ś ć p o r ó w n y w a l n y c h s z e r e g ó w c z a s o w y c h , a s y m e t r i a w p r z e b i e g u p o r ó w n y w a l n y c h s z e r e g ó w c z a s o w y c h ; s p ó jn o ś c i — lic z b a d o s t ę p n y c h s t a t y s t y k , k t ó r e s p e ł n i a j ą w y m a g a n i a z a s t o s o w a n i a w t ó r n e g o . O c e n i e ja k o ś c i w s t a t y s t y c e p u b l i c z n e j s ł u ż y a u d y t ja k o ś c i — c z y li p r z e g l ą d p r o c e s u s t a t y s t y c z n e g o z u d z i a ł e m a u t o r a o r a z o r g a n i z a t o r a b a d a n i a i z e s p o ł u a u d y t o r s k i e g o s k ł a d a j ą c e g o s ię z o s ó b n i e z w i ą z a n y c h z d a n y m p r o c e s e m s t a t y s ty c z n y m . Z e s p ó ł a u d y t o r s k i s k ł a d a s ię n a jc z ę ś c ie j z: m e t o d o l o g a , e k s p e r t a d s . i n f o r m a t y c z n y c h w z a k r e s ie p r z e t w a r z a n i a d a n y c h o r a z a u t o r a b a d a n i a i n n e g o n iż to , k t ó r e p o d l e g a a u d y t o w i ja k o ś c i. C e l e m a u d y t u j e s t u s t a l e n i e s ł a b y c h i m o c n y c h s t r o n p r o c e s u o r a z w s k a z a n i e d o b r y c h p r a k t y k u s p r a w n i a j ą c y c h p r o c e s . 2. U W A G I M E T O D O L O G I C Z N E B A D A N I A B U D Ż E T Ó W G O S P O D A R S T W D O M O W Y C H H i s t o r i a b a d a ń b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h n a z i e m i a c h p o l s k i c h s ię g a p r z e ł o m u XIX i XX w ie k u . B y ły to p o c z ą t k o w o o p r a c o w a n i a p o j e d y n c z y c h b u d ż e t ó w r o d z i n z a l i c z a n y c h d o n i ż s z y c h w a r s t w s p o ł e c z n y c h , s p o r z ą d z a n e p r z e z
4 Więcej na ten temat na stronie Eurostatu http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/ quality/ introduction oraz w opracowaniu Podstawowe standardy jakości w statystyce publicznej.
i n d y w i d u a l n y c h b a d a c z y . W d w u d z i e s t o l e c i u m i ę d z y w o j e n n y m b a d a n i a b u d ż e t ó w r o d z i n n y c h z o s t a ł y p o d j ę t e p r z e z G U S , p l a c ó w k i n a u k o w e o r a z i n s t y t u c j e s a m o r z ą d u t e r y t o r i a l n e g o . B a d a n i a te m i a ł y w d a l s z y m c i ą g u c h a r a k t e r f r a g m e n t a r y c z n y , o b e j m o w a ł y w y b r a n e g r u p y l u d n o ś c i w n i e k t ó r y c h r e g i o n a c h k r a ju , p r o w a d z o n e b y ł y n a p r ó b a c h z a w i e r a j ą c y c h o d k il k u d z ie s ię c iu d o k i l k u s e t g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . P o w o j n i e b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h p r o w a d z i G U S m e t o d ą r e p r e z e n t a c y j n ą . B a d a n i e b u d ż e t ó w o p a r t e j e s t n a p r ó b i e lo s o w e j, k t ó r a d a j e m o ż liw o ś ć u o g ó l n i e n i a z o k r e ś l o n y m b ł ę d e m u z y s k a n y c h w y n i k ó w n a p o p u l a c j ę g o s p o d a r s t w d o m o w y c h w k r a j u , z k tó r e j p r ó b a p o c h o d z i 5. M o ż n a w y r ó ż n i ć c z t e r y o k r e s y d o b o r u p r ó b y : 1. 1 9 5 7 -1 9 7 1 — p o d e j ś c i e b r a n ż o w e , m e t o d a c ią g ła ; 2. 1 9 7 3 -1 9 8 2 — p o d e j ś c i e t e r y t o r i a l n e , m e t o d a c ią g ła ; 3. 1 9 8 2 -1 9 9 2 — p o d e j ś c i e t e r y t o r i a l n e , m e t o d a r o ta c ji k w a r t a l n e j ; 4. o d 1993 — p o d e j ś c i e t e r y t o r i a l n e , m e t o d a r o ta c ji m i e s i ę c z n e j 6. P o d e jś c ie b r a n ż o w e o p i e r a ł o s ię n a l o s o w a n i u z a k ł a d ó w p r a c y , a n a s t ę p n i e b a d a n i u g o s p o d a r s t w d o m o w y c h w y b r a n y c h l o s o w o p r a c o w n i k ó w . P o d e jś c ie t e r y t o r i a l n e o z n a c z a lo s o w a n i e g o s p o d a r s t w d o m o w y c h ( m ie s z k a ń ) z a m i e s z k a ły c h n a t e r e n i e u p r z e d n i o w y l o s o w a n y c h r e j o n ó w s t a t y s t y c z n y c h ( lu b i c h z e s p o ł ó w u t w o r z o n y c h d l a p o t r z e b n a r o d o w e g o s p i s u p o w s z e c h n e g o ) . M e t o d a c ią g ła p o l e g a n a b a d a n i u t y c h s a m y c h g o s p o d a r s t w p r z e z r o k a lb o d łu ż e j. M e t o d a r o ta c y j n a o z n a c z a w y m i a n ę b a d a n y c h g o s p o d a r s t w w c i ą g u r o k u . W p r z y p a d k u r o ta c ji k w a r t a l n e j g o s p o d a r s t w a w y m i e n i a n e s ą c o k w a r t a ł , w p r z y p a d k u r o ta c ji m i e s ię c z n e j — c o m ie s ią c . I n f o r m a c j e p o z y s k a n e z b a d a n i a s ł u ż ą a d m i n i s t r a c j i p a ń s t w o w e j ( o r a z o r g a n o m w ł a d z y ) ja k o m a t e r i a ł p o m o c n y w p r z y g o t o w a n i u o d p o w i e d n i c h r o z w i ą z a ń i p o d e j m o w a n i u d z i a ł a ń w z a k r e s ie p o li ty k i s p o łe c z n e j . W y n ik i b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h w y k o r z y s t y w a n e s ą g ł ó w n i e d o : a n a l i z y p o z i o m u i z r ó ż n i c o w a n i a w a r u n k ó w b y t u p o d s t a w o w y c h g r u p s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o r a z p r z y c z y n p o w o d u j ą c y c h to z r ó ż n i c o w a n i e ; a n a liz y p o z i o m u o r a z z r ó ż n i c o w a n i a w a r u n k ó w ż y c ia p o d s t a w o w y c h g r u p g o s p o d a r s t w d o m o w y c h w u ję c iu d y n a m i c z n y m ; t w o r z e n i a w a g s ł u ż ą c y c h d o o b lic z a n i a w s k a ź n i k ó w c e n t o w a r ó w i u s ł u g k o n s u m p c y j n y c h , a t y m s a m y m p o ś r e d n i o d o r e w a l o r y z a c j i r e n t i e m e r y t u r o r a z i n n y c h ś w i a d c z e ń s p o ł e c z n y c h ; u s t a l a n i a p o z i o m u m i n i m a l n e g o w y n a g r o d z e n i a ; s z a c o w a n i a o b c i ą ż e ń w y d a t k o w y c h
5
Metodzie reprezentacyjnej w badaniach statystyczno-empirycznych poświęcone są m.in. na stępujące pozycje literaturowe: J. Steczkowski (1995), Metoda reprezentacyjna w badaniach zjawisk ekono miczno-społecznych, PWN, Warszawa-Kraków; J. Steczkowski, P Stefanów (2009), Metoda reprezentacyjna w badaniu jakości wyrobów, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków; J. Wywiał (2010), Wprowadzenie do metody reprezentacyjnej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice.i p o d a t k o w y c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h ; b a d a n i a s p o ż y c ia n a t u r a l n e g o ; b a d a n i a u b ó s t w a ; b a d a n i a p o z i o m u o r a z z a c h o d z ą c y c h z m i a n w d o c h o d a c h n o m i n a l n y c h i r e a l n y c h p o s z c z e g ó l n y c h g r u p g o s p o d a r s t w d o m o w y c h ; s z c z e g ó ł o w y c h b a d a ń r y n k u k o n s u m p c y j n e g o , o p r a c o w a ń p r o g n o s t y c z n y c h o r a z i n n y c h a n a liz e k o n o m i c z n y c h ; p o r ó w n a ń m i ę d z y n a r o d o w y c h . P o d s t a w ę p r a w n ą p r o w a d z e n i a b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h s ta n o w i ą : U s t a w a z d n i a 29 c z e r w c a 1995 r. o s ta ty s t y c e p u b li c z n e j (D z .U . z 1995 r. n r 88, p o z . 4 3 9 z p ó ź n i e j s z y m i z m i a n a m i ) o r a z c o r o c z n e r o z p o r z ą d z e n i a R a d y M i n i s t r ó w w s p r a w i e p r o g r a m u b a d a ń s t a t y s t y c z n y c h s ta ty s t y k i p u b li c z n e j, u s t a la ją c e p r o g r a m b a d a ń n a d a n y r o k . Z e w z g l ę d u n a z n a c z e n i e i w y k o r z y s t y w a n i e w y n i k ó w b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h , p o w i n n y o n e w s p o s ó b p r a w i d ł o w y i w i a r y g o d n y o d z w i e r c i e d l a ć r z e c z y w i s to ś ć . W y m a g a to s p r a w n e j o r g a n iz a c ji, d u ż e j d o k ł a d n o ś c i i u s t a w i c z n e j k o n t r o l i te g o b a d a n i a n a w s z y s t k i c h e t a p a c h r e a liz a c ji7. J e d n o s t k ą o b s e r w a c ji w b a d a n i u b u d ż e t ó w r o d z i n n y c h j e s t p r y w a t n e g o s p o d a r s t w o d o m o w e j e d n o - l u b w i e l o o s o b o w e 8. P r z e d m i o t e m b a d a n i a j e s t p r z e d e w s z y s t k i m b u d ż e t g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o , tz n . s y s t e m a t y c z n e z e s t a w i e n i e p r z y c h o d ó w i r o z c h o d ó w w s z y s t k i c h c z ł o n k ó w b a d a n e g o g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o o r a z ilo ś c io w e s p o ż y c ie w y b r a n y c h a r t y k u ł ó w i u s łu g . O d 1993 r. b a d a n i e b u d ż e t ó w p r o w a d z o n e j e s t m e t o d ą rotacji c a łk o w ite j m ie s ię c z n e j, o c y k l u k w a r t a l n y m 9. J e ż e li w w y l o s o w a n y m m i e s z k a n i u j e s t w ię c e j n i ż j e d n o g o s p o d a r s t w o d o m o w e , b a d a n i u p o d l e g a j ą w s z y s t k i e g o s p o d a r s t w a . R o ta c ja m ie s ię c z n a o z n a c z a , ż e w k a ż d y m m i e s i ą c u w b a d a n i u u c z e s t n i c z ą i n n e g o s p o d a r s t w a d o m o w e . J e s t t o tz w . m i e s ią c b a d a n i a . G o s p o d a r s t w o n o t u j e w t y m o k r e s ie s w o je r o z c h o d y i p r z y c h o d y w k s ią ż e c z k a c h b u d ż e t o w y c h . R o ta cja c a łk o w ita o z n a c z a , ż e w y m i a n i e p o d l e g a j ą w s z y s t k i e g o s p o d a r s t w a d o m o w e u c z e s tn ic z ą c e w b a d a n i u w d a n y m o k re s ie . C y k l k w a r ta l n y o z n a c z a , ż e z g o s p o d a r s t w a m i d o m o w y m i b a d a n y m i w p o s z c z e g ó l n y c h m i e s ią c a c h k w a r t a ł u k a l e n d a r z o w e g o p r z e p r o w a d z a n y je s t n a k o n ie c k w a r t a ł u d o d a t k o w y w y w i a d 10. W z w i ą z k u z w y s t ę p u j ą c y m i o d m o w a m i u d z i a ł u w b a d a n i u , p r z y g o t o w a n a j e s t r e z e r w o w a lis ta m i e s z k a ń . L is tę t a k ą s p o r z ą d z a się , lo s u j ą c m i e s z k a n i a o d d z i e l n i e d l a k a ż d e g o z 1566 t e r e n o w y c h p u n k t ó w b a d a ń , w r a m a c h k a ż d e j 7 Tamże, s. 6 i dalsze.
8 Podstawowe pojęcia i określenia można znaleźć w: Budżety gospodarstw domowych 2011 r. (2012), Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, s. 16.
9 Próby do badania budżetów gospodarstw domowych dobierane są przy zastosowaniu schematu losowania dwustopniowego z operatu losowania opartego na systemie TERYT, tj. rejestru podziału tery torialnego kraju. Szerzej na ten temat w: Metodologia badania... (2011), s. 13 i dalsze.
10 Po zakończeniu kwartału, w którym brały udział wszystkie gospodarstwa domowe w poszcze gólnych miesiącach danego kwartału uruchamiany jest program kontroli. W przypadku odmowy przez gospodarstwo złożenia sprawozdania kwartalnego, operator wprowadza informację w wykazie gospo darstw o odmowie udziału w badaniu. Złożenie sprawozdania jest niezbędne do poprawnego wykona nia kontroli kompletności danych.
p o d p r ó b k i . W p r z y p a d k u n i e p r z y s t ą p i e n i a d o b a d a n i a ż a d n e g o g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o z w y l o s o w a n e g o m i e s z k a n i a , d o b i e r a n e j e s t i n n e m i e s z k a n i e z r e z e r w o w e j listy. M ie s z k a n ie z p r ó b y r e z e r w o w e j d o b i e r a s ię t a k d ł u g o , a ż c o n a j m n ie j j e d n o g o s p o d a r s t w o d o m o w e z a m i e s z k u j ą c e w d o b r a n y m m i e s z k a n i u w y r a z i z g o d ę n a u c z e s t n i c z e n i e w b a d a n i u . I s t o t n e j e s t t u t a j śc isłe p r z e s t r z e g a n i e lo s o w o u s t a l o n e g o p o r z ą d k u m i e s z k a ń . W k a ż d y m m i e s i ą c u j e s t o b j ę t y c h b a d a n i e m 3 1 3 2 m i e s z k a n i a , z a t e m w y n ik i r o c z n e d o t y c z ą g o s p o d a r s t w d o m o w y c h z a m i e s z k u j ą c y c h 37 5 8 4 m i e s z k a n i a . W p r a k t y c e lic z b a t a j e s t n ie c o n i ż s z a z p o w o d u n i e s t o s o w a n i a z a m i a n y t y c h m i e s z k a ń , k t ó r e o d s t ą p i ł y o d u c z e s t n i c t w a w b a d a n i u w d r u g i e j p o ł o w i e m i e s ią c a b a d a n i a . L ic z b a g o s p o d a r s t w z b a d a n y c h , c z y li t y c h g o s p o d a r s t w , d la k t ó r y c h w y p e ł n i o n o w s z y s t k i e w y m a g a n e k w e s t i o n a r i u s z e , k s z t a ł t u j e s ię w p o s z c z e g ó l n y c h l a t a c h n a p o z i o m i e o k o ło 37 ty s ię c y g o s p o d a r s t w 11. P r z y c z y n y n i e p o d j ę c i a b a d a n i a l u b r e z y g n a c j i z d a l s z e g o w n i m u c z e s t n i c z e n i a m o ż n a p o d z i e l i ć n a o b i e k t y w n e i s u b i e k t y w n e . P r z y c z y n y o b i e k t y w n e o d n o s z ą s ię d o w y p a d k ó w l o s o w y c h , u n i e m o ż l i w i a j ą c y c h p r o w a d z e n i e z a p i s ó w p r z e z g o s p o d a r s t w o ( n p . c h o r o b a , n i e m o ż n o ś ć n a w i ą z a n i a k o n t a k t u , r o z p a d g o s p o d a r s t w a , z m i a n a m ie js c a z a m ie s z k a n ia ) . P r z e z p r z y c z y n y s u b i e k t y w n e n a l e ż y r o z u m i e ć s y tu a c j ę , w k tó r e j w y l o s o w a n e g o s p o d a r s t w o m o g ł o b y u c z e s t n i c z y ć w b a d a n i u , le c z o d m a w i a w n i m u d z i a ł u . W b a d a n i a c h r e p r e z e n t a c y j n y c h u d z i a ł w y l o s o w a n y c h j e d n o s t e k d o b a d a n i a j e s t b a r d z o i s t o t n y i m a d u ż y w p ł y w n a j a k o ś ć w y n ik ó w . N i e k o r z y s t n y w p ł y w b r a k ó w o d p o w i e d z i n a ja k o ś ć w y n i k ó w m o ż n a d o p e w n e g o s t o p n i a z r e d u k o w a ć p o p r z e z : z a m i a n ę g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o r a z w a ż e n i e w y n ik ó w . O ile z a m i a n a g o s p o d a r s t w n a s t ę p u j e p o d c z a s t w o r z e n i a p r ó b y , o ty le w a ż e n i e w y n i k ó w s t o s o w a n e j e s t n a e t a p i e w n i o s k o w a n i a s ta ty - s t y c z n e g o 12. P o p r z e z w a ż e n i e w y n i k ó w w p r o w a d z a s ię k o r e k t ę d o w a r to ś c i o c e n s z a c o w a n y c h p a r a m e t r ó w , z p o w o d u e w e n t u a l n e g o w y s t ą p i e n i a r ó ż n i c y m i ę d z y s t r u k t u r a m i p o p u l a c j i i p r ó b y g o s p o d a r s t w d o m o w y c h , z e w z g l ę d u n a i c h w ie lk o ś ć . P r z y o b li c z a n iu w a g u w z g l ę d n i a s ię p r a w d o p o d o b i e ń s t w o w y b o r u g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o d o p r ó b y . W y k o r z y s t u j e s ię p r z y ty m , p o c h o d z ą c e z o s t a t n i e g o N a r o d o w e g o S p is u P o w s z e c h n e g o , i n f o r m a c j e o lic z b ie g o s p o d a r s t w d o m o w y c h z e w z g l ę d u n a lic z b ę o s ó b w g o s p o d a r s t w i e d o m o w y m , o d d z i e l n i e w m i a s t a c h i n a t e r e n a c h w ie js k ic h . P o d s t a w o w y m i p a r a m e t r a m i s z a c o w a n y m i w b a d a n i a c h b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h , k t ó r e G U S u d o s t ę p n i a
11 Każdemu gospodarstwu domowemu przypisana jest zmienna o nazwie „wskaźnik poprawno ści", która informuje, czy dane dla tego gospodarstwa zostały uznane za poprawne, czyli nie wystąpiły w nich żadne błędy lub pojawiły się tylko takie błędy, które można zaakceptować.
12 Estymacja parametrów i ocena precyzji estymatorów jest przedstawiona w: Metodologia badania... (2011), s. 10 i dalsze.
w s w o i c h p u b l i k a c j a c h 13, s ą p r z e c i ę t n e m i e s i ę c z n e w y d a t k i ( d o c h o d y , s p o ż y c ie ) n a j e d n ą o s o b ę w g o s p o d a r s t w i e d o m o w y m . W a rto ś c i o s z a c o w a n y c h b ł ę d ó w d la o c e n n a j w a ż n i e j s z y c h p a r a m e t r ó w z a m i e s z c z a n e s ą w p u b l i k a c j a c h z a w i e r a j ą c y c h w y n i k i b a d a ń b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . G ł ó w n e z m i a n y m e t o d o l o g i c z n e d o ty c z ą c e b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h p o c z ą w s z y o d 1999 r o k u d o ty c z ą : u o g ó l n i a n i a ( p r z e w a ż a n i a ) w y n i k ó w ; s c h e m a t u l o s o w a n i a o r a z k la s y fik a c ji g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . W c e lu z a c h o w a n i a r e la c ji m i ę d z y s t r u k t u r ą p r ó b y , a s t r u k t u r ą s p o ł e c z n o - d e m o g r a f ic z n ą p o p u l a c j i g o s p o d a r s t w , d o 1999 r o k u d a n e u z y s k a n e z b a d a n i a p r z e w a ż a n o s t r u k t u r ą g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o s z a c o w a n ą n a p o d s t a w i e w y l o s o w a n e j p r ó b y . W l a t a c h 2 0 0 0 -2 0 0 3 w y n i k i p r z e w a ż a n o s t r u k t u r ą g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o s z a c o w a n ą n a p o d s t a w i e d a n y c h p o c h o d z ą c y c h z B a d a n i a A k ty w n o ś c i E k o n o m i c z n e j L u d n o ś c i (BA EL). O d 20 0 4 r o k u u z y s k a n e z b a d a n i a w y n i k i s ą p r z e w a ż o n e s t r u k t u r ą g o s p o d a r s t w d o m o w y c h ( w e d ł u g lic z b y o s ó b i m ie js c a z a m i e s z k a n i a ) p o c h o d z ą c ą z N a r o d o w e g o S p is u L u d n o ś c i M i e s z k a ń 14. B io rą c p o d u w a g ę s c h e m a t l o s o w a n i a n a l e ż y w y ja ś n ić , ż e d o 1999 r o k u p r ó b a d o b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h s k ł a d a ł a s ię w p o ł o w i e z p r ó b y s ta łe j i w p o ło w ie z p r ó b y z m i e n n e j . M i e s z k a n i a d o p r ó b y s ta łe j lo s o w a n o n a o k r e s c z t e r e c h la t, a d o p r ó b y z m i e n n e j n a d w a la ta . P o c z ą w s z y o d 2000 r o k u — m i e s z k a n i a s ą l o s o w a n e d o b a d a n i a n a o k r e s d w ó c h lat. Z k o le i z m i a n y d o ty c z ą c e k la s y fik a c ji g r u p s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h p o l e g a ł y p r z e d e w s z y s t k i m n a t y m , ż e p o c z ą w s z y o d 20 0 5 r o k u z r e z y g n o w a n o z w y o d r ę b n i a n i a g r u p y g o s p o d a r s t w d o m o w y c h p r a c o w n i k ó w u ż y t k u j ą c y c h g o s p o d a r s t w o r o l n e . Z o s t a ł y o n e o d p o w i e d n i o z a k la s y f i k o w a n e d o j e d n e j z p o z o s t a ł y c h g r u p s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h (tj. g o s p o d a r s t w p r a c o w n i k ó w , r o ln ik ó w , p r a c u j ą c y c h n a w ł a s n y r a c h u n e k , e m e r y tó w , r e n c i s t ó w l u b u t r z y m u j ą c y c h s ię z n i e z a r o b k o w y c h ź r ó d e ł ) , w z a le ż n o ś c i o d g ł ó w n e g o ź r ó d ł a u t r z y m a n i a g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o . B a d a n i e b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h p r o w a d z ą u r z ę d y s t a t y s t y c z n e n a t e r e n i e c a łe g o k r a ju . N a d z ó r m e r y t o r y c z n y n a d p r z e b i e g i e m t e g o b a d a n i a s p r a w u j e G ł ó w n y U r z ą d S t a t y s t y c z n y — D e p a r t a m e n t W a r u n k ó w Ż y c ia . O r g a n i z a c j ą p r z e t w a r z a n i a in f o r m a c j i i o p r o g r a m o w a n i e m ta b lic w y n i k o w y c h z a j m u j e s ię C e n t r u m I n f o r m a t y k i S ta t y s ty c z n e j . P r z e d s t a w i o n e p o w y ż e j u w a g i m e t o d o l o g i c z n e b a d a n i a b u d ż e t ó w d o m o w y c h d o w o d z ą s ta łe j tr o s k i o p o d w y ż s z a n i e ja k o ś c i r e z u l t a t ó w o w y c h b a d a ń . J e d n o c z e ś n i e , w z w i ą z k u z w p r o w a d z a n y m i z m i a n a m i , t r z e b a b r a ć p o d u w a g ę o g r a n i c z o n ą p o r ó w n y w a l n o ś ć d a n y c h w c z a s ie .
13 W zbiorach danych jednostkowych, jakie w Głównym Urzędzie Statystycznym mogą uzyskać ze społy badawcze, znajduje się rekord pod nazwą mnożnik (waga), uwzględniany w przeprowadzanych analizach statystycznych.
3. W Y N I K I B A D A Ń E M P I R Y C Z N Y C H E m p i r y c z n a c z ę ś ć o p r a c o w a n i a z o s t a ł a p r z y g o t o w a n a n a p o d s t a w i e n a j n o w s z y c h d o s t ę p n y c h d a n y c h , p o c h o d z ą c y c h z b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h w 2011 r o k u . W y k o r z y s t a n o p r z y t y m d a n e z a g r e g o w a n e 15 o r a z z b i ó r j e d n o s t k o w y c h d a n y c h , o b e j m u j ą c y 37 3 7 5 i n d y w i d u a l n y c h b u d ż e t ó w d o m o w y c h . S p o ś r ó d o g ó łu g o s p o d a r s t w d o m o w y c h , m a j ą c y c h w 2011 r o k u w z i ą ć u d z i a ł w b a d a n i u b u d ż e t ó w , n i e p r z y s t ą p i ł o d o b a d a n i a 44,6% g o s p o d a r s t w . N a jc z ę s ts z ą p r z y c z y n ą n i e p o d j ę c i a b a d a n i a p r z e z w y l o s o w a n e g o s p o d a r s t w a d o m o w e b y ły o d m o w y z p o w o d u n ie c h ę c i d o b a d a ń s t a t y s t y c z n y c h (3 4 % ), b r a k u c z a s u (30% ), a t a k ż e u c i ą ż liw o ś c i z a p i s ó w (1 5 % )16. D la g o s p o d a r s t w p r a c o w n i k ó w , r o l n i k ó w i o s ó b p r a c u j ą c y c h n a w ł a s n y r a c h u n e k g ł ó w n ą p r z y c z y n ą o d m o w y u d z i a ł u w b a d a n i u b y ł b r a k c z a s u ( o d 43% d o 46% o d m ó w ) . S p o ś r ó d g o s p o d a r s t w m a j ą c y c h b r a ć u d z i a ł w b a d a n i u p o r a z p ie r w s z y , n ie p r z y s t ą p i ł o d o b a d a n i a 56,3% . N a jc z ę ś c ie j n i e p o d e j m o w a ł y b a d a ń g o s p o d a r s t w a e m e r y t ó w (3 3 ,8 % ), z n a j w y ż s z y m w s k a ź n i k i e m n i e p r z y s t ą p i e n i a d o b a d a ń w IV k w a r t a l e (35,9% ). G o s p o d a r s t w a w i e l o o s o b o w e n a o g ó ł r z a d z i e j o d m a w i a ł y u d z i a ł u w b a d a n i a c h . D la g o s p o d a r s t w j e d n o o s o b o w y c h w s k a ź n i k n i e p r z y s t ą p i e n i a d o b a d a n i a 2011 r o k u w y n o s i ł 43,9% i m a la ł w r a z z e w z r o s t e m lic z b y o s ó b w r o d z i n i e ta k , ż e d la g o s p o d a r s t w s z e ś c i o o s o b o w y c h i w ię c e j w y n o s i ł 12,2% . O s o b n ą g r u p ę g o s p o d a r s t w n i e p o d e j m u j ą c y c h b a d a n i a s t a n o w i ą g o s p o d a r s t w a , k t ó r e p r o w a d z i ł y z a p i s y w a n a l o g i c z n y m m i e s ią c u 2010 r o k u , a le z r ó ż n y c h p r z y c z y n n i e p o d j ę ł y i c h w 2011 r o k u . O g ó l n y ic h o d s e t e k w y n o s i ł 12,9% . U d z i a ł g o s p o d a r s t w p r z e r y w a j ą c y c h z a p i s y w tr a k c ie b a d a n i a s t a n o w i ł 1,2% o g ó ln e j lic z b y p o d e j m u j ą c y c h b a d a n i e w 2011 r o k u . R e z e r w o w a p r ó b a m i e s z k a ń o r a z z a s t o s o w a n i e lo s o w a n i a s e k w e n c y j n e g o p o z w o l i ł o z r e a l i z o w a ć z a m i e r z o n ą w ie lk o ś ć p r ó b y g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . P r e c y z ja w y n i k ó w b a d a n i a b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h z a 2011 r o k j e s t o k r e ś l o n a z a p o m o c ą b e z w z g l ę d n y c h o r a z w z g l ę d n y c h b ł ę d ó w s z a c u n k ó w p r z e c i ę t n y c h m i e s i ę c z n y c h p r z y c h o d ó w n a 1 o s o b ę o r a z ic h s k ł a d o w y c h , p r z e c i ę t n y c h m i e s i ę c z n y c h w y d a t k ó w o g ó ł e m n a t o w a r y i u s ł u g i k o n s u m p c y j n e n a 1 o s o b ę , p o s z c z e g ó l n y c h r o d z a j ó w w y d a t k ó w o r a z p r z e c i ę t n e g o m i e s i ę c z n e g o s p o ż y c ia n i e k t ó r y c h a r t y k u ł ó w ż y w n o ś c i o w y c h n a 1 o s o b ę i j e s t o p u b l i k o w a n a p r z e z G U S 17. I n f o r m a c j e te z o s t a ł y o p u b l i k o w a n e w p r z e k r o j u g r u p s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o r a z w e d ł u g k la s y m i e js c o w o ś c i z a m i e s z k a n ia .
15 Budżety gospodarstw domowych 2011 r. (2012), Główny Urząd Statystyczny, Warszawa. 16 Tamże, s. 21-24.
W t a b e l a c h 1 - 3 p r z e d s t a w i o n o w y b r a n e in f o r m a c j e n a t e m a t w y n i k ó w o s z a c o w a n i a p r z e c i ę t n e g o d o c h o d u r o z p o r z ą d z a l n e g o n a o s o b ę , p r z e c i ę t n y c h w y d a t k ó w n a t o w a r y i u s ł u g i k o n s u m p c y j n e n a o s o b ę o r a z s p o ż y c i a w y b r a n y c h a r t y k u ł ó w ż y w n o ś c i o w y c h w g o s p o d a r s t w a c h d o m o w y c h w 2011 r o k u w r a z z p r e c y z j ą i c h o s z a c o w a n i a , w y r a ż o n ą ś r e d n i m b ł ę d e m s z a c u n k u ( b e z w z g l ę d n y m o r a z w z g l ę d n y m ) . Z ta b e li 1 w y n i k a , ż e w 2011 r o k u p r z e c i ę t n y d o c h ó d r o z p o r z ą d z a l n y 18 p r z y p a d a j ą c y n a 1 o s o b ę w g o s p o d a r s t w a c h d o m o w y c h o g ó ł e m w y n o s i ł 1 226,95 z ł p r z y w z g l ę d n y m b ł ę d z i e s z a c u n k u r ó w n y m 0,6 5 % . N a j w y ż s z y p r z e c i ę t n y p o z i o m d o c h o d u r o z p o r z ą d z a l n e g o p r z y p a d a n a 1 o s o b ę w g o s p o d a r s t w a c h p r a c o w n i k ó w n a s t a n o w i s k a c h n i e r o b o t n i c z y c h (1625,61 z ł) o r a z p r a c u j ą c y c h n a w ł a s n y r a c h u n e k (1497,43 zł), z b ł ę d e m w z g l ę d n y m w y n o s z ą c y m o d p o w i e d n i o 0,99% i 1 ,6 8 % , z a ś n a j n i ż s z y — w g o s p o d a r s t w a c h p r a c o w n i k ó w n a s t a n o w i s k a c h r o b o t n i c z y c h (936,07 zł), z e ś r e d n i m b ł ę d e m o s z a c o w a n i a 6,70 zł, tj. 0,72% . N a j w y ż s z y w z g l ę d n y b ł ą d s z a c u n k u o d n o s i s ię d o w a r to ś c i p r z e c i ę t n e j d o c h o d u r o z p o r z ą d z a l n e g o g o s p o d a r s t w d o m o w y c h r o l n i k ó w i w y n o s i o n 4,34% . Tabela 1 Wyniki oszacowania przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę
w gospodarstwach domowych w 2011 roku w edług grup społeczno-ekonomicznych
gospodarstwa domowe dochód
w zł błąd bezwzględny w zł błąd względny w % ogółem 1226,95 7,94 0,65 pracowników (razem) 1243,84 9,67 0,78 na stanowiskach robotniczych 936,07 6,70 0,72 na stanowiskach nierobotniczych 1625,61 16,07 0,99 rolników 983,88 42,70 4,34
pracujących na własny rachunek 1497,43 25,15 1,68
emerytów 1297,96 8,09 0,62
rencistów 968,98 15,85 1,64
Źródło: na podstawie Budżety gospodarstw domowych 2011 r. (2012), GUS, Warszawa, s. 239.
W t a b e li 2 p r z e d s t a w i o n o w y n i k i o s z a c o w a n i a w a r t o ś c i p r z e c i ę t n e j m i e s i ę c z n y c h w y d a t k ó w n a t o w a r y i u s ł u g i k o n s u m p c y j n e n a o s o b ę w g o s p o d a r
18 Dochód rozporządzalny jest to suma bieżących dochodów gospodarstwa domowego z poszcze gólnych źródeł, pomniejszona o zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, inne podatki oraz składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. W skład dochodu rozporządzalnego wchodzą dochody pieniężne i niepieniężne, w tym spożycie naturalne z indywidualnego gospodarstwa rolnego oraz to wary i usługi otrzymane nieodpłatnie. Dochód rozporządzalny jest przeznaczony na wydatki oraz przy rost oszczędności.
s t w a c h d o m o w y c h w 2011 r o k u . N a j w i ę k s z a c z ę ś ć w y d a t k ó w p r z e z n a c z o n a j e s t n a z a s p o k o j e n i e p o t r z e b p o d s t a w o w y c h , z w i ą z a n y c h z z a k u p e m ż y w n o ś c i i u t r z y m a n i e m m i e s z k a n i a . S t a n o w i ą o n e p r a w i e 48% w y d a t k ó w k o n s u m p c y j n y c h . P r e c y z ja o s z a c o w a n i a ic h w a r t o ś c i p r z e c i ę t n y c h j e s t d u ż a , b o w i e m b ł ą d w z g l ę d n y n i e p r z e k r a c z a 0 ,7 % . N a j w y ż s z y b ł ą d o s z a c o w a n i a n a p o z i o m i e 2,93% o d n o s i s ię d o w a r t o ś c i p r z e c i ę t n e j w y d a t k ó w n a r e s t a u r a c j e i h o te le . Z ta b e li 3 w y n i k a , ż e o s z a c o w a n i a p r z e c i ę t n e g o s p o ż y c i a p o d s t a w o w y c h g r u p a r t y k u ł ó w ż y w n o ś c i o w y c h c h a r a k t e r y z u j ą s ię n i s k i m b ł ę d e m w z g l ę d n y m , n ie p r z e k r a c z a j ą c y m 1% . A n a li z u ją c w y n i k i p r e c y z ji o s z a c o w a n i a w a r to ś c i p r z e c i ę t n e j d o c h o d ó w i w y d a t k ó w o r a z s p o ż y c i a w p r z e k r o j a c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o p u b l i k o w a n y c h p r z e z G U S m o ż n a s t w i e r d z i ć , ż e w z g l ę d n e b ł ę d y o c e n s ą n ie w i e lk i e i g e n e r a l n i e n i e p r z e k r a c z a j ą 3% . P o z io m b ł ę d u j e s t p o w i ą z a n y z p o z i o m e m a g r e g a c ji, tz n . n a w y ż s z y c h p o z i o m a c h a g r e g a c ji p o z i o m b ł ę d u j e s t n iż s z y . S t w i e r d z o n o te ż , ż e o s z a c o w a n i a w a r to ś c i p r z e c i ę t n e j b a d a n y c h c e c h w g o s p o d a r s t w a c h d o m o w y c h r o l n i k ó w o b a r c z o n e s ą w y ż s z y m i w a r t o ś c i a m i b ł ę d u w z g l ę d n e g o n i ż p o z o s t a ł y c h g r u p s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h g o s p o d a r s t w . Tabela 2 Wyniki oszacowania przeciętnych miesięcznych w ydatków na towary i usługi konsumpcyjne
na osobę w gospodarstwach dom owych w 2011 roku
wyszczególnienie wydatki w zł błąd bezwzględny w zł błąd względny w %
towary i usługi konsumpcyjne ogółem 971,83 5,59 0,58
żywność i napoje bezalkoholowe 254,13 0,83 0,33
napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe 27,41 0,32 1,17
odzież i obuwie 51,77 0,74 1,43
użytkowanie mieszkania, energia... 210,34 1,45 0,69
wyposażenie m ie sz k a n ia . 49,05 0,69 1,41 zdrowie 50,41 0,56 1,11 transport 97,03 1,81 1,86 łączność 42,59 0,29 0,69 rekreacja i kultura 81,81 1,04 1,28 edukacja 12,48 0,33 2,61 restauracje i hotele 24,82 0,78 2,93
pozostałe towary i usługi 52,31 0,68 1,30
Wyniki oszacowania przeciętnego miesięcznego spożycia wybranych artykułów żywnościowych na osobę w gospodarstwach dom owych w 2011 roku
Tabela 3 wyszczególnienie spożycie w kg błąd bezwzględny w kg błąd względny w %
pieczywo i produkty zbożowe 6,70 0,02 0,34
mięso 5,48 0,02 0,42
oleje i pozostałe tłuszcze 1,31 0,01 0,44
owoce 3,29 0,02 0,57
warzywa 9,88 0,07 0,70
Źródło: na podstawie Budżety gospodarstw domowych 2011 r.(2012), GUS, Warszawa, s. 248-250.
K o le j n y p r o b l e m ja k o ś c i d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h p o d n i e s i o n y w n in i e js z e j p r a c y w i ą ż e s ię z s u b i e k t y w n ą o c e n ą w ła s n e j s y tu a c j i m a t e r i a l n e j g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . W ta b e li 4 p r z e d s t a w i o n o f r a k c je g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o c e n ia ją c y c h w ł a s n ą s y tu a c j ę m a t e r i a l n ą w p ię c i o s t o p n i o w e j s k a li o d b a rd zo dobrej, p r z e z ra c z e j dobrą, p r z e c ię tn ą , ra c z e j z łą p o z łą , w e d ł u g g r u p s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . P o n a d 55% o g ó ł u g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o c e n ia s w o j ą s y t u a c j ę m a t e r i a l n ą ja k o p r z e c ię tn ą . D o n a j b a r d z i e j r ó ż n i ą c y c h s ię o d s ie b ie n a l e ż ą g o s p o d a r s t w a p r a c u j ą c y c h n a w ł a s n y r a c h u n e k o r a z g o s p o d a r s t w a r e n c is tó w . W p i e r w s z y m p o d z b i o r z e 45% g o s p o d a r s t w o c e n iło s w o j ą s y t u a c j ę m a t e r i a l n ą ja k o b a r d z o d o b r ą l u b r a c z e j d o b r ą , a ty l k o 7,2% ja k o z ł ą l u b r a c z e j z łą . W g o s p o d a r s t w a c h r e n c i s t ó w s y t u a c j a j e s t o d w r o t n a , p r a w i e 43% u w a ż a s w o je w a r u n k i m a t e r i a l n e z a z łe l u b r a c z e j z łe , a ty l k o 8,8% z a r a c z e j d o b r e l u b b a r d z o d o b r e . W te j c z ę ś c i p r a c y p o d d a n o w e r y f i k a c ji p o p r a w n o ś ć s ą d u w y d a n e g o p r z e z g o s p o d a r s t w a d o m o w e o i c h w ła s n e j s y tu a c j i m a t e r i a l n e j 19. P o s t a w i o n o p y t a n i e , c z y s u b i e k t y w n e o p in i e g o s p o d a r s t w d o m o w y c h s ą z a s a d n e i c z y m o ż n a je u t o ż s a m ia ć z o c e n ą s y tu a c j i m a te r i a l n e j , p r z e p r o w a d z o n ą m e t o d a m i o b i e k t y w n y m i . J e ż e li ta k , to r o z k ł a d y d o c h o d ó w , r o z k ł a d y w y d a t k ó w p o n o s z o n y c h n a z a k u p t o w a r ó w i u s ł u g k o n s u m p c y j n y c h o r a z ic h w a r to ś c i p r z e c i ę t n e w p o d z b i o r a c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o o d m i e n n e j s y tu a c j i m a t e r i a l n e j p o w i n n y r ó ż n i ć s ię m i ę d z y s o b ą is to tn ie .
19 Problemowi zasadności oceny sytuacji materialnej gospodarstw domowych autorka poświęciła uwagę w pracy: Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania sytuacji materialnej gospodarstw domowych, w: Sta tystyka społeczna — dokonania, szanse, perspektywy (2008), Biblioteka Wiadomości Statystycznych, tom 57, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, s. 109-123.
Tabela 4 Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw dom owych w 2011 roku
w edług grup społeczno-ekonomicznych
gospodarstwa domowe
% danej grupy gospodarstw oceniających sytuację materialną jako
bardzo dobrą
raczej
dobrą przeciętną raczej złą złą
ogółem 2,2 21,0 55,8 14,3 6,7
pracowników (razem) 2,6 23,9 57,9 11,7 4,0
na stanowiskach robotniczych 0,7 13,8 63,2 16,3 6,1
na stanowiskach nierobotniczych 4,5 33,9 52,5 7,1 2,0
rolników 1,2 20,7 64,7 9,4 4,0
pracujących na własny rachunek 5,3 39,7 47,9 5,2 2,0
emerytów 1,3 16,6 58,6 17,1 6,4
rencistów 0,5 8,3 48,3 27,0 15,9
Źródło: na podstawie Budżety gospodarstw domowych 2011 r. (2012), GUS, Warszawa, s. 234.
Tabela 5 Estymacja przedziałowa przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego podzbiorów
gospodarstw domowych w edług oceny własnej sytuacji materialnej w 2011 roku
gospodarstwa domowe w edług oceny własnej sytuacji materialnej
granice przedziału ufności dla przeciętnego dochodu rozporządzalnego
w złotych na gospodarstwo domowe
dolna górna bardzo dobra 7519,00 8514,85 raczej dobra 4996,30 5166,03 przeciętna 3234,31 3297,84 raczej zła 2099,05 2173,43 zła 1699,75 1800,85
Źródło: obliczenia własne.
B a d a n i e e m p i r y c z n e o p a r t o n a 3 7 3 7 5 - e le m e n to w e j p r ó b i e z a w ie r a ją c e j d a n e j e d n o s t k o w e , p o c h o d z ą c e z b a d a ń b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h p r z e p r o w a d z o n y c h p r z e z G ł ó w n y U r z ą d S t a t y s t y c z n y w 2011 r o k u . Z a i s t o t n e d la o b i e k t y w n e g o o k r e ś l e n i a s y tu a c j i m a t e r i a l n e j g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o p r z y j ę t o z m i e n n e : d o c h ó d r o z p o r z ą d z a l n y , w y d a t k i n a t o w a r y i u s ł u g i k o n s u m p c y j n e o g ó łe m , w y d a t k i n a ż y w n o ś ć , o d z i e ż i o b u w i e , m i e s z k a n i e , z d r o w i e , t r a n s p o r t , łą c z n o ś ć , r e k r e a c j ę i k u l t u r ę o r a z r e s t a u r a c j e i h o te le .
W ta b e li 5 p r z e d s t a w i o n o w y n i k i e s ty m a c ji p r z e d z i a ł o w e j p r z e c i ę t n e g o m i e s i ę c z n e g o d o c h o d u r o z p o r z ą d z a l n e g o w p o d z b i o r a c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h u t w o r z o n y c h z g o d n i e z o c e n ą ic h w ła s n e j s y tu a c j i m a t e r i a l n e j w 2011 r o k u , p r z y w s p ó ł c z y n n i k u u f n o ś c i 1 - a = 0,95. P o t w i e r d z a j ą o n e m a le j ą c y p o z i o m p r z e c i ę t n e g o d o c h o d u w r a z z p o g o r s z e n i e m s ię s y tu a c j i m a te r ia ln e j. P r z e c i ę t n y d o c h ó d r o z p o r z ą d z a l n y w g o s p o d a r s t w a c h d o m o w y c h o b a r d z o d o b r e j s y tu a c j i m a t e r i a l n e j j e s t p o n a d 4,5 k r o t n i e w y ż s z y o d p r z e c i ę t n e g o d o c h o d u g o s p o d a r s t w o złej s y tu a c j i m a t e r ia ln e j. N a d o w o l n i e b li s k im z e r a p o z i o m i e is t o tn o ś c i p o t w i e r d z o n o r ó ż n i c ę m i ę d z y w a r t o ś c i a m i p r z e c i ę t n y m i d o c h o d u r o z p o r z ą d z a l n e g o p o s z c z e g ó l n y c h p a r p o d z b i o r ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h 20. Tabela 6 Przeciętne wydatki konsumpcyjne podzbiorów gospodarstw domowych
w edług oceny własnej sytuacji materialnej w 2011 roku
wydatki
gospodarstwa domowe w edług oceny własnej sytuacji materialnej
bardzo dobra
raczej
dobra przeciętna raczej zła zła
towary i usługi konsumpcyjne 5033,71 3781,38 2645,03 1916,08 1631,47
żywność 884,35 839,68 746,47 612,29 534,62 odzież i obuwie 379,32 243,22 129,32 72,04 55,61 mieszkanie 846,69 725,48 586,87 476,87 431,24 zdrowie 238,03 188,35 139,00 108,06 85,27 transport 641,44 479,49 255,73 123,67 93,78 łączność 181,17 156,77 119,21 87,99 71,07 rekreacja i kultura 681,89 379,54 193,96 120,20 90,45 restauracje i hotele 255,57 112,59 50,45 39,24 38,11
Źródło: obliczenia własne.
P o z io m k a ż d e g o r o d z a j u w y d a t k u z a l e ż y o d s y tu a c j i m a t e r i a l n e j g o s p o d a r s t w d o m o w y c h ( ta b e la 6). N a j m n i e j s z e r ó ż n i c e m i ę d z y p o d z b i o r a m i g o s p o d a r s t w d o m o w y c h d o t y c z ą w y d a t k ó w p o n o s z o n y c h n a z a s p o k o j e n i e p o t r z e b p o d s t a w o w y c h , tj. ż y w n o ś c i i m i e s z k a n i a . P r z e c i ę t n y p o z i o m w y d a t k ó w n a ż y w n o ś ć w g o s p o d a r s t w a c h o b a r d z o d o b r e j s y tu a c j i m a t e r i a l n e j j e s t 1,6 k r o t n i e w y ż s z y o d w y d a t k ó w g o s p o d a r s t w z n a j d u j ą c y c h s ię w z łe j s y tu a c j i m a t e r i a l n e j ,
20 Rozważania na temat problemów estymacji i weryfikacji hipotez statystycznych znaleźć można w podręczniku: A. Iwasiewicz, Z. Paszek (1997), Statystyka z elementami statystycznych metod sterowania jakością, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków.
s p o d a r s t w s ą 7 ,5 k r o t n i e w y ż s z e , w y d a t k i n a o d z i e ż i o b u w i e , t r a n s p o r t o r a z r e s t a u r a c j e i h o t e l e — 6,8 k r o t n i e w y ż s z e . Z a u w a ż m y t a k ż e , ż e p r z e c i ę t n e w y d a t k i z w i ą z a n e z o c h r o n ą z d r o w i a w g o s p o d a r s t w a c h n a j z a m o ż n i e j s z y c h s ą k il k a k r o t n i e w y ż s z e o d w y d a t k ó w g o s p o d a r s t w n a j u b o ż s z y c h . Z a o b s e r w o w a n e p r a w i d ło w o ś c i ś w i a d c z ą o w y d a n i u p r z e z g o s p o d a r s t w a d o m o w e u z a s a d n i o n e j o c e n y o ic h s y tu a c j i m a te r ia ln e j. N a k o n ie c z a p r o p o n o w a n o m o d e l e w y d a t k ó w o p o s ta c i p o t ę g o w e j o r a z p o - t ę g o w o - w y k ł a d n i c z e j , k t ó r e p o s p r o w a d z e n i u d o li n io w o ś c i m a j ą o d p o w i e d n i o p o s ta ć : ln y . = a 0 + a , ln w t + a 2 ln l t + (1) o r a z 4 ln y = a 0 + a , ln w + a 2 l n l . + £ J + e t , (2) j=, g d z ie : y i — k w o t a w y d a t k ó w p o n o s z o n a p r z e z i-te g o s p o d a r s t w o d o m o w e n a o k r e ś l o n y r o d z a j t o w a r ó w i u s łu g ; w i — z m i e n n a o k r e ś la ją c a k o n d y c j ę f i n a n s o w ą i- te g o g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o ( k w o t a w y d a t k ó w k o n s u m p c y j n y c h o g ó łe m ) ; li — lic z b a o s ó b w i- ty m g o s p o d a r s t w i e d o m o w y m ; z ij — p r z y j m u j e w a r t o ś ć 1, je ż e li i-te g o s p o d a r s t w o d o m o w e o k r e ś liło s w o j ą s y t u a c j ę m a t e r i a l n ą ja k o j - t ą (1 — b a r d z o d o b r ą , 2 — r a c z e j d o b r ą , 3 — ra c z e j z łą , 4 — z łą ) , 0 — w p r z y p a d k u p r z e c i w n y m . P o d s t a w ę p o r ó w n a n i a s t a n o w i t u g r u p a g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o p r z e c i ę t n e j s y tu a c j i m a t e r ia ln e j; e i — w a r t o ś ć s k ł a d n i k a l o s o w e g o d la i- te g o g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o . Tabela 7 Oceny param etrów potęgowego modelu wydatków na żywność w podzbiorach gospodarstw
dom owych w edług oceny własnej sytuacji materialnej w 2011 roku
wyszczególnienie gospodarstwa domowe w edług oceny własnej sytuacji materialnej
bardzo dobra raczej dobra przeciętna raczej zła zła
wyraz wolny 3,3653 3,4000 3,0102 2,7404 2,5934
ln wydatków ogółem 0,3406 0,3414 0,4006 0,4337 0,4434
ln liczby osób 0,4634 0,4624 0,3974 0,3801 0,4098
R
2
0,4625 0,4828 0,5367 0,5914 0,6225Oceny param etrów potęgowo-wykładniczego m odelu w ydatków na żywność oraz wydatków na rekreację i kulturę w gospodarstwach domowych w 2011 roku
Tabela 8
wyszczególnienie
żywność rekreacja i kultura
ocena
param etru wartość p
ocena
param etru wartość p
wyraz wolny 3,0699 0,0000 -4,5014 0,0000
ln wydatków ogółem 0,3911 0,0000 1,1757 0,0000
ln liczby osób 0,4127 0,0000 0,0482 0,0000
sytuacja materialna bardzo dobra 0,0505 0,0000 0,4224 0,0000
sytuacja materialna raczej dobra -0,0262 0,0000 0,2160 0,0000
sytuacja materialna raczej zła -0,0393 0,0000 -0,0964 0,0000
sytuacja materialna zła -0,0999 0,0000 -0,1816 0,0000
R2 0,5674 0,3960
Źródło: obliczenia własne.
S z a c o w a n i e p a r a m e t r ó w m o d e l u p r z e p r o w a d z o n o m e t o d ą n a j m n i e j s z y c h k w a d r a t ó w z s e le k c ją z m i e n n y c h o b j a ś n i a j ą c y c h z g o d n i e z r e g r e s j ą k r o k o w ą . Z e w z g l ę d u n a o g r a n i c z o n ą o b ję to ś ć a r t y k u ł u , z a p r e z e n t o w a n o j e d y n i e w y n i k i o s z a c o w a n i a p a r a m e t r ó w p o t ę g o w e g o m o d e l u (1) w y d a t k ó w n a ż y w n o ś ć , n a j m n i e j z r ó ż n i c o w a n y c h w p i ę c i u p o d z b i o r a c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h ( ta b e la 7). P o n a d t o p r z e d s t a w i o n o o c e n y p a r a m e t r ó w p o t ę g o w o - w y k ł a d n i c z e g o m o d e l u w y d a t k ó w n a ż y w n o ś ć o r a z w y d a t k ó w n a r e k r e a c j ę i k u l t u r ę (2). S ą to k r a ń c o w o o d m i e n n e r o d z a j e w y d a t k ó w , z a r ó w n o p o d w z g l ę d e m p il n o ś c i p o t r z e b , j a k i s t o p n i a i c h z r ó ż n i c o w a n i a m i ę d z y p o d z b i o r a m i g o s p o d a r s t w d o m o w y c h ( ta b e la 8). N a j w i ę k s z e r ó ż n i c e w m e c h a n i z m i e k s z t a ł t o w a n i a s ię w y d a t k ó w n a ż y w n o ś ć w y s t ę p u j ą m i ę d z y g o s p o d a r s t w a m i o s y t u a c j i m a t e r i a l n e j p o n i ż e j d o b r e j. E la s ty c z n o ś ć d o c h o d o w a ( „ w y d a t k o w a " ) w y d a t k ó w n a ż y w n o ś ć w z r a s t a p r z y p r z e c h o d z e n i u d o k o le jn e g o p o d z b i o r u g o s p o d a r s t w d o m o w y c h , p r z y j e d n o c z e s n y m o b n i ż a n i u s ię w a r t o ś c i w y r a z u w o l n e g o . W s p ó ł c z y n n i k d e t e r m i n a c j i s y s t e m a t y c z n i e w z r a s t a i j e s t n a j w y ż s z y w g r u p i e g o s p o d a r s t w n a j u b o ż s z y c h ( w p r z y p a d k u m o d e l o w a n i a w y d a t k ó w n a p o d s t a w i e j e d n o s t k o w y c h d a n y c h , w a r to ś c i te ś w i a d c z ą o r e l a t y w n i e d o b r y m d o p a s o w a n i u m o d e l u d o d a n y c h e m p i r y c z n y c h ) . N a l e ż y d o d a ć , ż e w e w s z y s t k i c h p o d z b i o r a c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h p o t w i e r d z o n a z o s t a ł a s t a t y s t y c z n a i s t o t n o ś ć w s z y s t k i c h p a r a m e t r ó w n a d o w o l n i e b li s k im z e r a p o z i o m i e is t o tn o ś c i (p = 0 ,0 0 0 0 ).
W p o r ó w n a n i u z p o d z b i o r e m g o s p o d a r s t w o p r z e c i ę t n e j s y tu a c j i m a t e r i a l n e j , p o z i o m w y d a t k ó w n a ż y w n o ś ć o r a z w y d a t k ó w n a r e k r e a c j ę i k u l t u r ę w g o s p o d a r s t w a c h g o r z e j s y t u o w a n y c h j e s t n iż s z y , n a t o m i a s t w y ż s z y w g o s p o d a r s t w a c h o le p s z e j s y tu a c j i m a te r ia ln e j. R ó ż n ic e te s ą w i ę k s z e w p r z y p a d k u w y d a t k ó w n a r e k r e a c j ę i k u l t u r ę , m n i e j s z e w o d n i e s i e n i u d o w y d a t k ó w n a ż y w n o ś ć . Z ta b e li 8 w y n i k a , ż e w g o s p o d a r s t w a c h d o m o w y c h o b a r d z o d o b r e j s y tu a c j i m a t e r ia ln e j w y d a t k i n a r e k r e a c j ę i k u l t u r ę s ą ś r e d n i o w y ż s z e o 52,5% o d p o z i o m u w y d a t k ó w w p o d z b i o r z e g o s p o d a r s t w s t a n o w i ą c y m p o d s t a w ę p o r ó w n a n i a , n a t o m i a s t w g o s p o d a r s t w a c h o złej s y tu a c j i m a t e r i a l n e j , n i ż s z e ś r e d n i o o 1 6 ,7 % , p r z y z a ł o ż e n i u s ta ło ś c i p o z o s t a ł y c h z m i e n n y c h . P O D S U M O W A N I E Z p r z e p r o w a d z o n e g o b a d a n i a w y n i k a , ż e d a n e s t a t y s t y c z n e p o c h o d z ą c e z b a d a ń b u d ż e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h s p e ł n i a j ą p r z e d m i o t o w e a s p e k t y ja k o ś c i. P i e r w s z y w i ą ż e s ię z w y s t ę p u j ą c y m i o d m o w a m i u d z i a ł u w b a d a n i u w y l o s o w a n y c h g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . N i e k o r z y s t n y w p ł y w b r a k ó w o d p o w i e d z i n a j a k o ś ć w y n i k ó w r e d u k o w a n y j e s t p o p r z e z l o s o w a n i e s e k w e n c y j n e g o s p o d a r s t w d o m o w y c h z r e z e r w o w e j p r ó b y m i e s z k a ń o r a z w a ż e n i e w y n ik ó w . D r u g i w y n i k a z p r o w a d z e n i a b a d a ń m e t o d ą r e p r e z e n t a c y j n ą i u o g ó l n i a n i a w y n i k ó w n a p o p u l a c j ę g o s p o d a r s t w d o m o w y c h . W t y m p r z y p a d k u o k a z u je się , ż e b ł ę d y o c e n s z a c o w a n y c h w a r to ś c i p r z e c i ę t n y c h d o c h o d ó w , w y d a t k ó w o r a z s p o ż y c ia s ą n i e w ie lk ie . W z g l ę d n e b ł ę d y s z a c u n k ó w z r e g u ł y n i e p r z e k r a c z a j ą 3% . M o ż n a z a t e m u z n a ć d o k ł a d n o ś ć d a n y c h , z a p e w n i a j ą c ą b lis k o ś ć w y n i k ó w d o r z e c z y w i s t e g o s t a n u b a d a n y c h z ja w is k . W e r y fik a c ja p o p r a w n o ś c i o c e n y w y d a n e j p r z e z g o s p o d a r s t w a d o m o w e o ic h w ła s n e j s y tu a c j i m a t e r i a l n e j p o t w i e r d z i ł a z a s a d n o ś ć w y r a ż o n y c h o p in ii. P o tw ie r d z o n a z o s t a ł a z a r ó w n o i s t o t n o ś ć r ó ż n i c m i ę d z y w a r t o ś c i a m i p r z e c i ę t n y m i d o c h o d ó w r o z p o r z ą d z a l n y c h , ja k i w o d n i e s i e n i u d o k s z t a ł t o w a n i a s ię w y d a t k ó w k o n s u m p c y j n y c h . T y m s a m y m p o d z b i o r y g o s p o d a r s t w d o m o w y c h u t w o r z o n e n a p o d s t a w i e s u b i e k t y w n y c h o p in i i m o ż n a u t o ż s a m i a ć z w y n i k a m i k la s y fik a c ji p r z e p r o w a d z o n e j m e t o d a m i o b i e k t y w n y m i . B I B L I O G R A F I A
Budżety gospodarstw domowych 2011 r. (2012), GUS, Warszawa.
Iwasiewicz A., Paszek Z. (1997), Statystyka z elementami statystycznych metod sterowania jakością, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków.
Jakość w statystyce, GUS [www.stat.gov.pl].
Podolec B. (2008), Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania sytuacji materialnej gospodarstw domowych, w: Statystyka społeczna — dokonania, szanse, perspektywy, Biblioteka Wiadomości Statystycznych, tom 57, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Podstawowe standardy jakości statystyki publicznej, GUS [www.stat.gov.pl].
Steczkowski J. (1995), Metoda reprezentacyjna w badaniach zjawisk ekonomiczno-społecznych, PWN, Warszawa-Kraków.
Steczkowski J., Stefanów P (2009), Metoda reprezentacyjna w badaniu jakości wyrobów, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.
Wywiał J. (2010), Wprowadzenie do metody reprezentacyjnej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice.
Vol. LIV (2013) PL ISSN 0071-674X
OD JAKOŚCI EKOLOGICZNEJ
DO ODPOWIEDZIALNOŚCI BIZNESU
A N D R Z E J C H O D Y Ń S K I
Instytut Rozwoju Organizacji i Zarządzania Ekologicznego Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
e-mail: achodynski@afm.edu.pl
A B S T R A C T
A. Chodyński. From ecological quality to business responsibility. Folia Oeconomica Cracoviensia 2013, 54: 151-160.
The evolution of the term "ecological quality" has been presented, starting from the general con cept of quality to the place of ecological quality in the TQEM (Total Quality Environmental Manage ment) concept. Ecological quality has been emphasised as an im portant expression of ecological competencies of a company. Ecological competencies are the basis for competition in the strate gic dimension, with m odern views on building competitive edge based on social responsibility of business entities and capacity of organisations to develop network connections. Network connec tions built with the CSR (Corporate Social Responsibility) concept taken into account may use sus tainability competencies based on simultaneous use of economic, social and ecological com peten cies. In this way, ecological quality constitutes a com ponent of sustainability competencies, which are the basis of a responsible business developm ent and building responsible business models. These models may use a new approach to effectiveness, perceiving it not only in economic catego ries, but also in social and ecological ones. Responsible activities of business entities also lead to en hancem ent of quality of life. Responsible developm ent of these entities, however, requires m aking responsible decisions which take into account social and ecological aspects as well.
S T R E S Z C Z E N IE
Zaprezentowano rozwój pojęcia jakości ekologicznej poczynając od ogólnego pojęcia jakości do miejsca jakości ekologicznej w koncepcji TQEM (Total Quality Environmental Management). Zw ró cono uwagę, że jakość ekologiczna stanowi ważny przejaw kompetencji ekologicznych przedsię biorstwa. Kompetencje ekologiczne, w wymiarze strategicznym są podstaw ą do konkurowania, wykorzystując współczesne poglądy na budow ę przewagi konkurencyjnej opartej o odpow ie dzialność społeczną podmiotów gospodarczych oraz zdolności organizacji do tworzenia powiązań sieciowych. Powiązania sieciowe, budow ane z uwzględnieniem koncepcji CSR (Corporate Social Responsibility — społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, biznesu), mogą wykorzystywać kompetencje sustainability, oparte o równoczesne wykorzystanie kompetencji ekonomicznych,
