Krytyczne uwagi do artyku³u o prze³omie Wis³y
Marcin Machalski
1 Dane stratygraficzne ipaleontologicz-ne w opublikowanym na ³amach
Prze-gl¹du Geologicznego artykule o
geoturys-tycznych walorach prze³omu œrodkowej Wis³y (Radwanek-B¹k & B¹k, 2008) za-wieraj¹ wiele anachronizmów i b³êdów. Zacznijmy od figury 4, która przed-stawia budowê geologiczn¹ i stratygrafiê opisywanego terenu. Podpis g³osi, ¿e mapka pochodzi z pracy Po¿aryskiego (1951), w oryginale Po¿aryski, 1951a. Jednak w cytowanej pracy Po¿aryskiego (1951) brak danych lub mapy, które mog³yby pos³u¿yæ jako podstawa figury 4 w omawianym artykule!
Figura 4 przedstawia w przybli¿eniu pogl¹dy profesora Po¿aryskiego sprzed II wojny œwiatowej, szczególnie w odniesieniu do po³o¿enia granicy kampan–mastrycht (Po¿ary-ski, 1938). Pogl¹dy te maj¹ dziœ znaczenie wy³¹cznie histo-ryczne, gdy¿ granica ta jest stawiana obecnie znacznie wy¿ej (patrz Walaszczyk, 2004). Jednak niektóre przedsta-wione na figurze 4 informacje z pewnoœci¹ nie maj¹ nic wspólnego z pogl¹dami profesora Po¿aryskiego! Z figury tej wynika, ¿e dañski piaskowiec glaukonitowy (Danian
Greensand) jest najwy¿szym ogniwem
kredowo-dañskie-go cyklu sedymentacyjnekredowo-dañskie-go w profilu Wis³y, a tylko miej-scami le¿¹ nad nim piaski oligocenu! Gdzie siê zatem podzia³y dañskie gezy i wapienie (tzw. siwak), które przy-krywaj¹ piaskowiec glaukonitowy?
Piaskowiec glaukonitowy w prze³omie Wis³y ma mi¹¿szoœæ kilkudziesiêciu centymetrów, a siwak dochodzi do 50 metrów mi¹¿szoœci. Jak wiêc mo¿na go by³o zgubiæ na mapie? Z figury 4 wynika równie¿, ¿e pod danem le¿¹ górnomastrychckie margle piaszczyste lub glaukonitowe (Upper Maastrichtian sandy or glauconitic marls)! Nie ma takich ska³ na tym odcinku profilu Wis³y! Mniej wiêcej taki zasiêg maj¹ za to pok³ady margli i kredy pisz¹cej górnego mastrychtu!
PrzejdŸmy do listy amonitów z klasycznego stanowi-ska górnego kampanu w Piotrawinie (Radwanek-B¹k & B¹k, 2008 — str. 642). Wymieniona lista ma pochodziæ z pracy zacytowanej przez autorów jako Po¿aryski (1951b). W spisie literatury na koñcu artyku³u jako Po¿aryski 1951b ujêty jest jednak popularny przewodnik geologiczny po okolicach Kazimierza Dolnego (nota bene autorstwa Kry-styny i W³adys³awa Po¿aryskich, a nie tylko Po¿aryskie-go!). W przewodniku nie ma mowy o sk³adzie taksono-micznym fauny amonitowej z Piotrawina, który le¿y poza obszarem objêtym jego tematyk¹!
Nazewnictwo cytowanych w artykule Radwanek-B¹k i B¹ka (2008) amonitów z Piotrawina odzwierciedla wczes-ne pogl¹dy profesora (Po¿aryski, 1938), jednak z powa¿-nymi b³êdami, bo Pachydiscus egertoni (poprawnie:
neu-bergicus) oraz Hamites cylindricus (poprawnie: Diplomoce-ras cylindraceum) nigdy nie by³y przez niego z Piotrawina
wymieniane! Nale¿y nadmieniæ, ¿e znacznie bardziej aktu-alne listy amonitów z utworów górnego kampanu prze³omu
Wis³y s¹ dostêpne w monografii B³aszkiewicza (1980) oraz w notatce Machalskiego (1996).
Na tym nie koniec problemów z Piotrawinem! Na str. 641–642 autorzy napisali o tamtejszym kamienio³omie: In
its walls a quite monotonous series of Upper Cretaceous (Lower Maastrichtian) bedrock intercalated with gaizes is exposed. Pomiñmy zagadnienie, co w³aœciwie ma oznaczaæ
ów bedrock intercalated with gaizes (nota bene gez nie ma w profilu Piotrawina). Nie mo¿na jednak pomin¹æ faktu, ¿e dwa wiersze ni¿ej profil Piotrawina jest okreœlany jako
Upper Campanian. Co wiêcej, w nastêpnym akapicie jest
napisane: Farther to the north [rozumiem, ¿e na pó³noc od Piotrawina], along a short section of the river, fragile
San-tonian marls... are exposed. To nie ma ¿adnego sensu, bo
profil Wis³y ma budowê monoklinaln¹ i warstwy ods³aniaj¹ce siê ku pó³nocy s¹ coraz m³odsze, a nie starsze, jak sugeruje tekst (santon jest starszy od kampanu).
Lista skamienia³oœci z opok górnego mastrychtu okolic Kazimierza Dolnego w pracy Radwanek-B¹k i B¹ka (2008 — str. 643) równie¿ zawiera b³êdy Na szczególn¹ uwagê zwraca wymienianie tu przez autorów belemnita
Belemni-tella mucronata. Nazwa ta zosta³a definitywnie zarzucona
w odniesieniu do póŸnomastrychckich belemnitów w latach 60. ubieg³ego wieku (w dzisiejszym rozumieniu
Belemni-tella mucronata to gatunek wy³¹cznie kampañski).
Cytowane b³êdne przypisanie autorstwa przewodnika geologicznego po okolicach Kazimierza samemu tylko profesorowi Po¿aryskiemu to nie jedyna usterka w spisie literatury. Praca Hansen et al. (1989) zosta³a zacytowana jako Radwañski (1989)!
W tekœcie s¹ liczne usterki jêzykowe (np. nie snails tyl-ko gastropods; ammonites, including inocerams, czyli
amo-nity, w tym inoceramy to oczywisty b³¹d, bo amonity to
g³owonogi, a inoceramy to ma³¿e; called siwaks zamiast
called siwak itd). Jêzyk angielski omawianego artyku³u
pozostawia wiele do ¿yczenia. Ponadto w spisie literatury a¿ siê roi od literówek: Fauna zamiast faunal, latesst zamiast
latest, Pachydyscus zamiast Pachydiscus, Quidebook
zamiast Guidebook, przepolu zamiast przedpolu,
Hopolo-scaphites constructus zamiast HoploHopolo-scaphites constrictus.
Literatura
B£ASZKIEWICZ A. 1980 — Campanian and Maastrichtian ammoni-tes of the Middle Vistula Valley, Poland: a stratigraphic-palaeontologi-cal study. Pr. Inst. Geol., 92: 3–63.
HANSEN H.J., RASMUSSEN K.L., GWOZD R., HANSEN J.M. & RADWAÑSKI A. 1989 — The Cretaceous/Tertiary boundary in central Poland. Acta Geol. Pol., 39: 1–12.
MACHALSKI M. 1996 — Diplomoceras cylindraceum (Defrance, 1816): a typically Maastrichtian ammonite in the Piotrawin section, Central Poland. Prz. Geol., 44: 953–954.
PO¯ARYSKA K. & PO¯ARYSKI W. 1951 — Przewodnik geologicz-ny po Kazimierzu i okolicy. Wydaw. Muz. Ziemi.
PO¯ARYSKI W. 1938 — Stratygrafia senonu w prze³omie Wis³y. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 6.
PO¯ARYSKI W. 1951 — Odwapnione utwory kredowe na pó³noc-no-wschodnim przedpolu Gór Œwiêtokrzyskich. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 75.
RADWANEK-B¥K B. & B¥K B. 2008 — The Middle Vistula River Section as a geoturist attraction. Prz. Geol., 56: 639–646.
WALASZCZYK I. 2004 — Inoceramids and inoceramid biostratigra-phy of the Upper Campanian to basal Maastrichtian of the Middle Vistula River Section, central Poland. Acta Geol. Pol., 54: 95–168.
981 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 11, 2008
1
Instytut Paleobiologii PAN, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa; mach@twarda.pan.pl
