Joanna Hernik
1, Weronika
Ś
ciana
FUNKCJA HANDLOWA MAŁYCH PORTÓW POMORZA
Ś
RODKOWEGO
NA PRZYKŁADZIE PORTU MORSKIEGO DARŁOWO
TRADE FUNCTION OF SMALL PORTS OF THE MIDDLE POMERANIA
ON DARLOWO SEAPORT EXAMPLE
Katedra Marketingu, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie ul. Żołnierska 47, 71-210 Szczecin, e-mail: joanna.hernik@zut.edu.pl
Summary. The purpose of this article is to identify causes and directions of changes taking place
in a commercial function of a seaport, on the Seaport Darlowo example, and evaluation of activities connected with this seaport undertaken by an owner, which is a local authority. The research problem adopted in the article is to indicate the direction of changes taking place in one of the main functions of seaports, commercial function, based on a case study. Through historical data analysis, from years 2000
–
2012, on the number of vessels entering the port Darlowo, and the volume and types of reloading, the trend in the structure and dimension of trade has been determined. Subsequently, correlations between the size of handling in the port and the economic situation in the commune and region were found. Analysis of the data shows that rapid growth of cargo turnover in the port Darlowo, observed since 2009, originates from wind farms construction and, partly, are initiated by road constructions in the region and city. It should be noted that there is a change in dominant geographical trade directions – up to 2011 there were oversea countries and Germany, when in 2012 as many as 42 ships arrived from Latvia, which represents 38% of vessels arriving to the port. The data show also that in this case, the commercial function of the port does not affect local development, but in fact is a secondary effect of this development.Słowa kluczowe: energia wiatrowa, inwestycje, przeładunki, rozwój portu, samorząd lokalny.
Key words: development of port, handling, investments, local self-government, wind energy.
WSTĘP
W 2007 roku Rada Ministrów przyj
ę
ła „Strategi
ę
rozwoju portów morskich do 2015 roku”
Zało
ż
ono w niej,
ż
e nale
ż
y wzmacnia
ć
rol
ę
portów morskich, poniewa
ż
mog
ą
by
ć
one
regio-nalnymi centrami przedsi
ę
biorczo
ś
ci. W
ś
ród celów bardziej ogólnych podkre
ś
lano zwi
ą
zki
portów ze wzrostem konkurencyjno
ś
ci gospodarki czy te
ż
rozwojem regionalnym i
podniesie-niem spójno
ś
ci terytorialnej. Najwa
ż
niejsze polskie porty, a wi
ę
c o podstawowym znaczeniu
dla gospodarki narodowej, to: Gda
ń
sk, Gdynia, Szczecin i
Ś
winouj
ś
cie. Ale oprócz nich funkcjonuje
kilkadziesi
ą
t
ś
rednich i małych portów morskich (w literaturze podaje si
ę
liczb
ę
51 portów
i przystani), a wi
ę
c usytuowanych nad morzem albo nad morskimi wodami wewn
ę
trznymi. Od
strony wschodniej pierwszym polskim portem morskim jest port we Fromborku, w którym
znajduje si
ę
tak
ż
e morskie przej
ś
cie graniczne z Rosj
ą
; po stronie zachodniej –
Ś
winouj
ś
cie,
port poło
ż
ony na dwu wyspach – Uznam i Wolin.
Wskazuje si
ę
,
ż
e czynnikami ograniczaj
ą
cymi rozwój polskich portów s
ą
: wysoka
dekapita-lizacja maj
ą
tku i brak nowych inwestorów, a tak
ż
e słaba integracja uczestników obrotu
porto-wego czy te
ż
niewystarczaj
ą
ca infrastruktura od strony l
ą
du (Strategia rozwoju… 2007).
Dlatego kwestie, jak rewitalizowa
ć
czy podtrzymywa
ć
funkcje portów, powinny znale
źć
swoje
miejsce nie tylko w polityce rz
ą
dowej, ale tak
ż
e w planach rozwojowych samorz
ą
dów, które na
mocy przepisów odpowiadaj
ą
za porty inne ni
ż
te o kluczowym znaczeniu dla gospodarki
(Ustawa o portach i przystaniach morskich 1996, art. 23). St
ą
d te
ż
celem niniejszego artykułu
jest ustalenie przyczyn i kierunków przemian zachodz
ą
cych w funkcji handlowej portu na
przykładzie Darłowa, a tak
ż
e ocena działa
ń
podejmowanych przez samorz
ą
d lokalny. Artykuł
nie obejmuje analizy relacji mi
ę
dzy rozwojem funkcji handlowej a pozostałymi funkcjami
portów, co mo
ż
e by
ć
przedmiotem dalszych bada
ń
. Przedstawiona w niniejszej pracy analiza
w wi
ę
kszo
ś
ci obejmuje dane z lat 2000–2012. Funkcja handlowa, główny przedmiot rozwa
ż
a
ń
,
jest tu rozumiana jako dominuj
ą
ca działalno
ść
podmiotu wynikaj
ą
ca z lokalizacji, albo z innych
czynników warunkuj
ą
cych jego działalno
ść
.
Wzrost i rozwój gospodarczy to dwa terminy charakteryzuj
ą
ce dynamik
ę
danego obszaru.
Wzrost gospodarczy ma nieco w
ęż
sze znaczenie, poniewa
ż
dotyczy głównie zmian ilo
ś
cio-wych wynikaj
ą
cych z wielko
ś
ci produkcji, natomiast rozwój jest poj
ę
ciem szerszym, obejmuj
ą
-cym tak
ż
e zmiany w stosunkach ekonomiczno-społecznych (Winiarski 1994). Rozwój
regional-ny odnosi si
ę
do terytorium mniejszego ni
ż
cały kraj, wyodr
ę
bniony na podstawie cech
natural-nych (geograficznatural-nych) lub innatural-nych, odró
ż
niaj
ą
cych go od obszarów s
ą
siednich (mog
ą
by
ć
to na
przykład cechy klimatyczne, kulturowe, gospodarcze). Za rozwój regionalny odpowiadaj
ą
zarówno instytucje rz
ą
dowe (np. zarz
ą
d województwa), jak i samorz
ą
dy. Jednak
ż
e same
insty-tucje publiczne nie s
ą
w stanie skutecznie realizowa
ć
polityki rozwoju, dlatego musz
ą
współ-pracowa
ć
z przedsi
ę
biorcami oraz organizacjami pozarz
ą
dowymi (Syrett 1995). W literaturze
podkre
ś
la si
ę
cz
ę
sto,
ż
e rozwój danego obszaru zale
ż
y od liczby powstaj
ą
cych nowych firm,
szczególnie tych zwi
ą
zanych z nowoczesnymi technologiami (Bertoni i in. 2007). Niemniej
jednak pami
ę
ta
ć
nale
ż
y,
ż
e rozwój regionu kształtuje si
ę
pod wpływem wzajemnych relacji
mi
ę
dzy wszystkimi uczestnikami rynku, a wi
ę
c tak
ż
e tymi istniej
ą
cymi od dawna, a sukces
w du
ż
ej mierze zale
ż
y od tego, jak lokalne władze reaguj
ą
na zmiany w otoczeniu
(Kosiedow-ski 2009). Co wi
ę
cej, wa
ż
ne s
ą
wszystkie podmioty gospodarcze funkcjonuj
ą
ce na danym
terenie, bowiem z sumy ich kondycji wynika konkurencyjno
ść
tego obszaru (Woo i in. 2013).
Oczywi
ś
cie szczególn
ą
rol
ę
w podnoszeniu rozwoju gospodarczego i kształtowaniu
konkuren-cyjno
ś
ci odgrywaj
ą
samorz
ą
dy terytorialne, poniewa
ż
, z jednej strony, realizuj
ą
one zadania
własne, ale z drugiej – inicjuj
ą
relacje mi
ę
dzy instytucjami publicznymi, prywatnymi a
społe-cze
ń
stwem, a wi
ę
c tworz
ą
ramy działalno
ś
ci gospodarczej i społecznej (Kosiedowski 2009).
METODYKA BADAŃ
Problemem badawczym przyj
ę
tym w tej pracy jest wskazanie przyczyn i kierunków zmian
zachodz
ą
cych w jednej z głównych funkcji portów morskich – funkcji handlowej – na podstawie
studium przypadku, jakim jest Port Morski w Darłowie. Dzi
ę
ki analizie danych historycznych
dotycz
ą
cych liczby statków wpływaj
ą
cych do tego portu, a tak
ż
e ilo
ś
ci i rodzajów ładunków,
okre
ś
lono tendencj
ę
w zakresie struktury i wielko
ś
ci obrotów towarowych. W dalszej kolejno
ś
ci
poszukiwano zale
ż
no
ś
ci mi
ę
dzy rozmiarem obrotów towarowych w porcie a aktywno
ś
ci
ą
gospodarcz
ą
na obszarze gminy i polityk
ą
inwestycyjn
ą
samorz
ą
du. W artykule stawia si
ę
tez
ę
,
ż
e funkcja handlowa portu zale
ż
y od liczby nowych i prowadzonych inwestycji
realizowa-nych w danym regionie.
Materiały wykorzystane w niniejszym opracowaniu pochodz
ą
z GUS, Urz
ę
du Morskiego
w Szczecinie, Urz
ę
du Gminy w Darłowie, Zarz
ą
du Portu Morskiego w Darłowie oraz stron
interne-towych wykonawców i firm zarz
ą
dzaj
ą
cych farmami wiatrowymi. Jak ju
ż
wspomniano, badanie
obj
ę
ło lata 2000–2012. Przy konstruowaniu wniosków posłu
ż
ono si
ę
metod
ą
analizy
dokumen-tacyjnej oraz porównawczej, a tak
ż
e wywiadami z pracownikami Zarz
ą
du Portu Darłowo.
GMINA I MIASTO DARŁOWO – CHARAKTERYSTYKA
Pocz
ą
tki miasta Darłowo si
ę
gaj
ą
VIII–IX wieku. Przyjmuje si
ę
, i
ż
w X wieku istniał ju
ż
o
ś
ro-dek handlowo-portowy przekształcony w gród obronny Dirlow. Na rozwój portu istotny wpływ
miała przynale
ż
no
ść
miasta do
ś
redniowiecznej Hanzy – w 1412 roku Darłowo zostało uznane
jako pełnoprawny członek tego stowarzyszenia, co wpłyn
ę
ło na zdobywanie przez port coraz
wi
ę
kszego znaczenia w handlu mi
ę
dzynarodowym. Prosperity trwała do połowy XVII wieku,
kiedy to wojna trzydziestoletnia zniszczyła handel na południowym Bałtyku.
Współczesna gmina Darłowo jest gmin
ą
nadmorsk
ą
poło
ż
on
ą
w północno-wschodniej cz
ęś
ci
województwa zachodniopomorskiego. Znajduje si
ę
w obr
ę
bie powiatu sławie
ń
skiego i zajmuje
cz
ęść
terenu zwanego Równin
ą
Sławie
ń
sk
ą
, przeci
ę
t
ą
dolinami dwóch rzek: Wieprzy oraz
Grabowej. Gmina obejmuje obszar 269,45 km
2. Siedzib
ą
gminy jest miasto Darłowo, które nie
wchodzi w skład gminy (jest wydzielon
ą
gmin
ą
miejsk
ą
). Miasto to było ch
ę
tnie odwiedzanym
przez turystów kurortem ju
ż
w XIX wieku. Obecnie Darłowo i Darłówko (nadmorska dzielnica
Darłowa) dysponuj
ą
około 10 tys. miejsc noclegowych (http://www.darlowo.pl). W sumie miasto
i gmin
ę
Darłowo zamieszkuje około 22 000 osób. W ostatnich latach miasto Darłowo cechuje
si
ę
wzgl
ę
dnie stał
ą
liczb
ą
mieszka
ń
ców, z niewielk
ą
tendencj
ą
spadkow
ą
(2009 – 14 021 osób,
2011 – 13 807), natomiast gmina Darłowo mo
ż
e wykaza
ć
ci
ą
gły wzrost liczby ludno
ś
ci (rys. 1).
Według danych z 31 grudnia 2013 roku liczyła ona 8018 mieszka
ń
ców; od 2000 roku liczba
ludno
ś
ci wzrosła o 548 osób (tj. 7,38%).
Rys. 1. Liczba ludności w mieście i gminie Darłowo w latach 2000–2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS, Statystyczne Vademecum Samorzą dow-ca 2012 US Szczecin, www.stat.gov.pl (03.07.2014). 7470 7514 7603 7597 7792 7927 8018 14 761 14 628 14 484 14 306 14 115 14 425 13 807 0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2013 miasto gmina
Symptomatyczne,
ż
e liczba mieszka
ń
ców gminy ma tendencj
ę
rosn
ą
c
ą
od kilkunastu lat,
i w czasie kiedy wzrastała liczba mieszka
ń
ców spadał wska
ź
nik poziomu bezrobocia (z 1208
osób w 2003 roku do 657 w 2011). Oznacza to,
ż
e nowe inwestycje i miejsca pracy pojawiały
si
ę
poza miastem Darłowo, przynajmniej do 2009 roku. Zmiana obserwowana w ci
ą
gu
ostat-nich trzech lat wi
ąż
e si
ę
z pojawianiem si
ę
nowych podmiotów gospodarczych w sferach handlu,
naprawy pojazdów samochodowych oraz zakwaterowania i gastronomii, a tak
ż
e inwestycjami
zwi
ą
zanymi z elektrowniami (farmami) wiatrowymi. Na koniec 2011 roku w gminie
zarejestro-wane były 653 podmioty gospodarcze; w stosunku do 2003 roku stanowi to wzrost o 45%
(Bank Danych Regionalnych GUS). W bezpo
ś
rednim s
ą
siedztwie miasta Darłowo znajduje si
ę
port handlowo-rybacki Darłowo, któremu po
ś
wi
ę
cono kolejn
ą
cz
ęść
artykułu.
FUNKCJA HANDLOWA PORTU MORSKIEGO DARŁOWO W LATACH 2000–2012
Polska, dysponuj
ą
c lini
ą
wybrze
ż
a morskiego o długo
ś
ci 524 km i ponad 395 km odcinkiem
morskiej granicy pa
ń
stwowej, posiada ł
ą
cznie 51 małych portów i przystani morskich. W tej
liczbie znajduj
ą
si
ę
23 przystanie morskie (głównie rybackie) oraz 28 małych portów morskich
(niektóre
ź
ródła podaj
ą
,
ż
e jest ich wi
ę
cej, bo 32) o zró
ż
nicowanych funkcjach gospodarczych,
ale zawsze istotnym znaczeniu dla lokalnego samorz
ą
du terytorialnego i regionu
(Grzelakow-ski 2005).
Pod poj
ę
ciem małego portu morskiego rozumie si
ę
tak
ą
struktur
ę
przestrzenno-gospodarcz
ą
,
której przedmiot działania i granice administracyjne, zgodnie z ustaw
ą
o obszarach morskich
RP i administracji morskiej, okre
ś
la minister wła
ś
ciwy ds. gospodarki morskiej. Mały port morski
jest zwykle struktur
ą
wielozadaniow
ą
, obsługuj
ą
c
ą
na swoim terytorium równocze
ś
nie kilka
funkcji, takich jak funkcja turystyczno-rekreacyjna, zaplecza rybołówstwa bałtyckiego i
handlo-wa (Winiarski 1999). Realizacja funkcji handlowej w małych portach polskiego wybrze
ż
a
b
ę
dzie polega
ć
na operacjach zwi
ą
zanych z:
– transakcjami kupna–sprzeda
ż
y oraz ewentualnie reeksportem, dokonywanym wobec
ładun-ków znajduj
ą
cych si
ę
w portach w poł
ą
czeniu z operacjami bankowymi czy
ubezpiecze-niowymi;
– fizycznym manipulowaniem ładunkami znajduj
ą
cymi si
ę
w portach, np. składowaniem
długo-terminowym, sortowaniem, przepakowywaniem, rzeczoznawstwem i kontrol
ą
;
– zaopatrywaniem statków w paliwo i
ś
wiadczeniem innych usług zaopatrzeniowych (Le
ś
niewski
1999).
Port Darłowo pełni wszystkie typowe funkcje gospodarcze portów, polegaj
ą
ce na
przeła-dunkach towarów w obrocie krajowym i zagranicznym, skupie, składowaniu, przetwórstwie
i sprzeda
ż
y ryb morskich, dokonywaniu remontów i konserwacji kadłubów i silników okr
ę
to-wych,
ś
wiadczeniu usług dla postoju jednostek z pełn
ą
obsług
ą
serwisow
ą
w postojach mi
ę
dzy-rejsowych, a tak
ż
e na przyjmowaniu i
ś
wiadczeniu usług dla jednostek sportowo-rekreacyjnych.
Podstawowym elementem decyduj
ą
cym o bie
żą
cych mo
ż
liwo
ś
ciach usługowych małych portów
oraz o ich potencjale rozwojowym jest infrastruktura portowa (nabrze
ż
a i akwatorium), o czym
jeszcze b
ę
dzie mowa. Atutem portu Darłowo jest nie tylko jego poło
ż
enie, ale tak
ż
e wyra
ź
ne
rozdzielenie cz
ęś
ci rybacko-turystycznej od cz
ęś
ci handlowej. Port Morski Darłowo składa si
ę
– pierwsza zlokalizowana jest w bezpo
ś
redniej blisko
ś
ci morza, z falochronami, wej
ś
ciem do
portu, Basenem Rybackim oraz mostem;
– druga poło
ż
ona jest w odległo
ś
ci około 2,3 km od wej
ś
cia portowego, w bezpo
ś
rednim
s
ą
siedztwie miasta Darłowo, z obrotnic
ą
portow
ą
, Basenem Przemysłowym oraz korytem
rzeki Wieprza.
W 1999 roku port skomunalizowano i utworzono miejsk
ą
spółk
ę
Zarz
ą
d Portu Morskiego
Darłowo sp. z o.o. Komunalizacja portu oznacza, i
ż
port funkcjonuje w ramach systemu zarz
ą
-dzania opartego na modelu samorz
ą
dowym (www.port.darlowo.pl). Ł
ą
czna powierzchnia
tere-nów znajduj
ą
cych si
ę
w granicach administracyjnych Portu Morskiego Darłowo wynosi 113,6 ha.
Zarz
ą
d portu prowadzi działalno
ść
na obszarze 27,5 ha, co stanowi 24,18% jego całkowitej
powierzchni, przy czym jest on wła
ś
cicielem 59,72% długo
ś
ci wszystkich nabrze
ż
y. Głównym
współkorzystaj
ą
cym z obszaru portowego jest Przedsi
ę
biorstwo Zbo
ż
owo-Młynarskie PZZ
Stoisław SA, które posiada magazyny zbo
ż
owe, budynki suszarni, budynki stacji trafo i rozdzielni
elektrycznej, budynek stacji paliw czy wagi samochodowe z budynkami. Do infrastruktury
zwi
ą
zanej
ś
ci
ś
le ze specyfik
ą
portu nale
żą
przede wszystkim reda portu, tor podej
ś
ciowy,
wej
ś
cie do portu, tor wodny, obrotnica statkowa, kierownica statków dla nawigacyjnej poprawy
wej
ś
cia statków do kanału portowego oraz cz
ęś
ciowego wytłumienia falowania w porcie, stałe
znaki nawigacyjne wraz z systemem zasilania energetycznego oraz nabrze
ż
a portowe
(Strate-gia rozwoju Portu Morskiego Darłowo 2007). W 2011 roku port Darłowo posiadał nabrze
ż
a
o długo
ś
ci 2377 m, w tym 245 m nabrze
ż
a przeładunkowego, oraz tor wodny o długo
ś
ci 926 m
i gł
ę
boko
ś
ci do 8 m (Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 2012, s. 103), a tak
ż
e plac
przeładunkowy o powierzchni 15 000 m
2. W granicach portu znajduje si
ę
równie
ż
Terminal
Odpraw Pasa
ż
erskich. Dobry stan infrastruktury od strony morza pozwala na zawijanie
jedno-stek pływaj
ą
cych o długo
ś
ci do 75 m oraz o zanurzeniu maksymalnym do 4 m. Za
zezwole-niem kapitana portu w Darłowie istnieje mo
ż
liwo
ść
zawini
ę
cia wi
ę
kszych jednostek, jednak
dłu
ż
sze ni
ż
40 m zobowi
ą
zane s
ą
skorzysta
ć
z usług pilota
ż
owych. W Porcie Morskim Darłowo
stacjonuje około 45 jednostek rybackich oraz 10 jednostek turystyczno-w
ę
dkarskich.
Port Darłowo jako jedyny z portów
ś
rodkowego wybrze
ż
a posiada liczne tereny na rozwój
portu i budow
ę
nowej infrastruktury. Odpowiednie zarz
ą
dzanie przestrzeni
ą
portow
ą
pozwala
głównym operatorom przeładunków i innym firmom na rozwój działalno
ś
ci, a co za tym idzie
rozwój funkcji handlowej portu (www.morzaioceany.pl). Do głównych podmiotów funkcjonuj
ą
-cych na terenie portu zaliczy
ć
mo
ż
na: przedsi
ę
biorstwo Stoisław, firm
ę
spedycyjn
ą
Morska
Agencja Gdynia, firm
ę
przeładunkow
ą
„KTL”, firm
ę
remontow
ą
„M&W” Stocznia, firm
ę
zajmu-j
ą
c
ą
si
ę
produkcj
ą
i napraw
ą
sieci rybackich „Baltic Net” Ltd., Sortowni
ę
Ryb A. Owczarek sp.
Jawna, firm
ę
„PIRS” zajmuj
ą
c
ą
si
ę
przetwórstwem ryb, a tak
ż
e firm
ę
„Furel” zajmuj
ą
c
ą
si
ę
składowaniem i eksportem pelletów (Strategia rozwoju Portu Morskiego Darłowo 2007).
Funkcja handlowa obejmuje przede wszystkim obroty ładunkowe, b
ę
d
ą
ce wynikiem działalno
ś
ci
usługowej samego portu, jak i przedsi
ę
biorstw przeładunkowo-składowych oraz firm przemysłowo-
-handlowych. Podmioty zlokalizowane na terenie portu przeładowuj
ą
głównie własne produkty
lub zakupione przez siebie towary (Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 2007). Obroty
ładunkowe w porcie okre
ś
lane s
ą
na podstawie ilo
ś
ci masy towarowej przemieszczonej przez
port w danym okresie, do czego odnosi si
ę
rysunek 2. Generalnie w latach 2000–2012 w obrotach
ładunkowych w porcie Darłowo obserwuje si
ę
tendencj
ę
wzrostow
ą
, jednak mi
ę
dzy 2000
a 2004 rokiem wida
ć
post
ę
puj
ą
ce zmniejszanie ilo
ś
ci obsługiwanych ładunków. W 2004 roku
obroty spadły do 1,8 tys. ton. W 2008 roku obroty wyniosły 3 tys. ton, w 2011 roku port
obsłu-ż
ył 71,3 tys. ton ładunków, natomiast w 2012 roku było to a
ż
177 tys. ton.
Rys. 2. Obroty ładunkowe w porcie Darłowo w latach 2000–2012 (w tonach)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Maksymiuk (2012). Wykaz statków handlowych wpływających do Portu Morskiego Darłowo w latach 2000
–
2013, s. 18–
28, www.port.darlowo.pl (01.08.2013).Gwałtowny przyrost obrotów ładunkowych w porcie Darłowo obserwuje si
ę
od 2009 roku, co
wi
ąż
e si
ę
z budow
ą
farm wiatrowych oraz rozpocz
ę
tymi inwestycjami drogowymi w regionie
i mie
ś
cie. Najwi
ę
ksze spadki przeładunków wyst
ą
piły w 2004 i 2008 roku (rys. 3). Zdaniem
pracowników Zarz
ą
du Portu, było to zwi
ą
zane z brakiem zapotrzebowania rynkowego na
przewozy ładunków. W porcie Darłowo w latach 2009–2012 zauwa
ż
alny jest przyrost liczby
przypływaj
ą
cych jednostek handlowych. Podkre
ś
li
ć
jednak nale
ż
y, i
ż
w latach 2000–2004 oraz
2006–2008 nast
ę
pował spadek liczby statków, co było zwi
ą
zane z brakiem zapotrzebowania
rynkowego na przewozy ładunków. W 2000 roku w porcie przeładowywano głównie
ż
yto,
pszenic
ę
i rzepak. W 2001 roku zacz
ę
to przeładowywa
ć
wapno i nawozy fosforowe.
Rys. 3. Jednostki handlowe wpływające do portu Darłowo w latach 2000–2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie Maksymiuk (2012). Wykaz statków handlowych wpływających do Portu Morskiego Darłowo w latach 2000
–
2013, s. 18–
28, www.port.darlowo.pl (01.08.2013).26 959 1 777 29 073 56 474 3 008 71 319 177 163 0 40 000 80 000 120 000 160 000 200 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 obroty ładunkowe w porcie Darłowo
27 2 27 45 2 50 110 0 20 40 60 80 100 120 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba jednostek handlowych Liniowy (Liczba jednostek handlowych)
W 2004 roku, w którym – jak wspomniano – nast
ą
pił gwałtowny spadek przeładunków i liczby
statków handlowych wpływaj
ą
cych do portu, przeładowywano jedynie pellet (granulat drzewny).
W 2005 roku główny przeładunek stanowiły
ż
yto, owies i pellet, natomiast w 2006 roku zacz
ę
to
przeładowywa
ć
w
ę
giel. W latach 2008–2012 podstawowymi ładunkami generuj
ą
cymi przyrost
obrotów w porcie Darłowo stały si
ę
kruszywa (piasek,
ż
wir), wapno, skałka wapienna, płyty
OSB (materiał budowlany) i nawozy (Maksymiuk 2012).
Wzrost ładunków i liczby statków handlowych w latach 2009–2012 niew
ą
tpliwie
uwarunko-wany jest inwestycjami realizouwarunko-wanymi w północnej Polsce i zwi
ą
zanym z nimi
zapotrzebowa-niem na kruszywo budowlane. Realizowane inwestycje w szczególno
ś
ci dotycz
ą
budowy dróg
oraz l
ą
dowych farm wiatrowych. Warto wspomnie
ć
,
ż
e kruszywo przeładowywane w porcie
pochodzi głównie z Norwegii i Danii, ale najwi
ę
cej statków przypływa do Darłowa pod bander
ą
pa
ń
stwa Antiqua (wyspa na Morzu Karaibskim), posiadaj
ą
cego tzw. tani
ą
bander
ę
, a wi
ę
c
faktyczna przynale
ż
no
ść
statku jest tu niejasna (rys. 4).
Rys. 4. Bandera statków handlowych wpływających do portu Darłowo w latach 2000–2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie Maksymiuk (2012). Wykaz statków handlowych wpływających do Portu Morskiego Darłowo w latach 2000
–
2012, s. 18–
28, www.port.darlowo.pl (01.08.2013).W latach 2000–2012 do portu Darłowo w sumie wpłyn
ę
ło 388 statków handlowych. Najwi
ę
-kszy odsetek stanowiły statki pod bander
ą
wyspy Antiqua (15%), Niemiec (11%), Łotwy (11%)
oraz wyspy St. Vincent (10%). Spory odsetek statków pochodził z Finlandii (6%) oraz Holandii
i Rosji (4%). W
ś
ród pozostałych bander, które stanowi
ą
36% wszystkich statków wpływaj
ą
cych
do portu, nale
ż
y wymieni
ć
: Wielk
ą
Brytani
ę
, Wyspy Owcze, Dani
ę
, Szwecj
ę
, Panam
ę
, Łotw
ę
oraz
ś
rodkowoameryka
ń
skie pa
ń
stwo Belize.
Statki pod bander
ą
wyspy Antiqua przywo
żą
do portu głównie kruszywo, rzepak i płyty OSB.
Statki z Niemiec transportuj
ą
do portu
ż
yto, pszenic
ę
i nawozy, za
ś
statki pod bander
ą
wyspy
St. Vincent przywo
żą
w
ę
giel, wapno i kruszywo (www.port.darlowo.pl). Zauwa
ż
y
ć
nale
ż
y zmian
ę
w kierunkach geograficznych dominuj
ą
cych w obrotach handlowych – do 2011 roku były to kraje
dalekomorskie oraz Niemcy, w 2012 roku a
ż
42 statki przypłyn
ę
ły z Łotwy (ładunkiem były
kruszywa), co stanowi 38% jednostek przypływaj
ą
cych do portu (tabela 1).
Z danych w tabeli 1 oraz rysunku 5 wywnioskowa
ć
mo
ż
na,
ż
e przywóz i wywóz ładunków
w porcie Darłowo do 2008 roku miał niestały charakter i do 2004 roku oscylował poni
ż
ej 20 000 ton.
15% 11% 11% 10% 6% 4% 4% 3% 36% Antiqua Łotwa Niemcy St. Vincent Finlandia Holandia Rosja Honduras Pozostałe
Mimo tego,
ż
e ju
ż
w 1999 roku zapadła decyzja o budowie pierwszej farmy wiatrowej w
miej-scowo
ś
ci Barzowice (10 km od Darłowa, oddano j
ą
do eksploatacji w 2001 r.), pocz
ą
tkowo
budowa nie wpłyn
ę
ła na struktur
ę
i wielko
ść
obrotów portu, poniewa
ż
do 2008 roku (tabela 1)
nie przywo
ż
ono drog
ą
morsk
ą
ż
adnych materiałów budowlanych. Od 2009 roku zacz
ę
to
sprowadza
ć
kruszywa, płyty OSB, wapno i dolomit (ten ostatni potrzebny jest do wytwarzania
specjalnego cementu). Jak pokazuj
ą
dane za 2012 rok – przywóz towarów do portu wzrósł do
wielko
ś
ci nigdy wcze
ś
niej nie odnotowanych, co z pewno
ś
ci
ą
wi
ąż
e si
ę
ze wspomnianymi
inwestycjami. Po stronie wywo
ż
onych towarów niezmiennie dominuj
ą
zbo
ż
a; pojawia si
ę
tak
ż
e
pellet oraz drewno, a wi
ę
c produkty, w które zasobny jest region.
Tabela 1. Przeładunki w porcie Darłowo w latach 2002–2012
Rok Przywóz Wywóz
towary masa [t] towary masa [t]
2012 kruszywo, płyty OSB, wapno,
dolomit 159 767,3 pszenica, drewno 17 395,2 2011 wapno, kruszywo, płyty OSB 64 408,3 rzepak, pszenica, jęczmień 6 911,3 2010 wapno, skałka wapienna,
kruszywo 30 661,6
rzepak, pszenica, owies,
nawozy 13 286,3 2009 wapno, nawozy, skałka wapienna 9 105,5 żyto, rzepak, nawozy, śruta
rzepakowa 14 661,4
2008 – 0,0 pellet, rzepak 3 008,5
2007 pszenica, owies, węgiel, płyty
OSB 35 926,6 pellet, żyto, rzepak 20 548,3 2006 pszenica, węgiel 24 382,9 pellet, owies, tarcica bukowa,
gryka, pszenica 30 872,6 2005 – 0,0 pellet, owies, żyto, brykiety,
papierówka bukowa 29 073,3
2004 – 0,0 pellet 1 777,0
2003 wapno 1 342,0 owies, pszenica, rzepak 9 032,3
2002 wapno 12 406,5 rzepak 1 084,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategia rozwoju Portu Morskiego Darłowo, Darłowo 2007 oraz Wykaz statków handlowych wpływających do portu morskiego Darłowo w latach 2000
–
2013, s. 18–
28, www.port. darlowo.pl (01.08.2013).Rys. 5. Przywóz i wywóz ładunków w porcie Darłowo (2002–2012; dane w tonach)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Maksymiuk (2012). Strategia rozwoju Portu Morskiego Darłowo, Darłowo 2007 oraz Wykaz statków handlowych wpływających do Portu Morskiego Darłowo w latach 2000
–
2012, s. 18–
28, www.port.darlowo.pl (01.08.2013). 12 406 35 926 64 408 159 767 0 29 073 0 17 395 0,00 20 000,00 40 000,00 60 000,00 80 000,00 100 000,00 120 000,00 140 000,00 160 000,00 180 000,00 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 przywóz wywózFUNKCJA HANDLOWA PORTU DARŁOWO A ROZWÓJ REGIONALNY
W 2007 roku w Strategii rozwoju portu przedstawiono jego misj
ę
, brzmi
ą
c
ą
nast
ę
puj
ą
co:
Port Darłowo – nowoczesny, wielofunkcyjny port morski stanowi
ą
cy ponadregionalny o
ś
rodek
obsługi ruchu towarowego i pasa
ż
erskiego na
ś
rodkowym wybrze
ż
u Bałtyku.
Wynika z niej,
ż
e działalno
ść
portu b
ę
dzie si
ę
skupia
ć
na dwóch funkcjach: handlowej oraz
turystycznej. Miasto Darłowo, wła
ś
ciciel portu, realizuje t
ę
misj
ę
, podejmuj
ą
c decyzje
inwesty-cyjne, co pokazano na rysunku 6. Z przedstawionych danych wynika,
ż
e rola portu zacz
ę
ła by
ć
zauwa
ż
ana przez miasto dopiero po 2010 roku, kiedy to zlecono przygotowanie dokumentacji
rozbudowy portu rybackiego oraz budow
ę
promenady przy latarni morskiej. Ówczesne wydatki
zostały wi
ę
c podzielone na funkcj
ę
turystyczn
ą
, na zaplecze dla rybołówstwa i handlow
ą
portu.
W 2011 roku wi
ę
kszo
ść
wydatków (730 tys.) zwi
ą
zana była z rozbudow
ą
portu morskiego oraz
modernizacj
ą
dróg dojazdowych; dalsze 500 tys. zł przeznaczono na budow
ę
terminalu
pasa-ż
erskiego. W 2012 roku
ś
rodki przeznaczono na budow
ę
nowego basenu rybackiego w porcie
Darłowo, poł
ą
czenie portu z drogami lokalnymi przez budow
ę
nowej ulicy oraz budow
ę
tras
dojazdowych do dróg krajowych i wojewódzkich, przedłu
ż
enie nabrze
ż
a, budow
ę
przystani
jachtowej oraz budow
ę
budynku sanitarno-socjalnego dla rybaków, a tak
ż
e zakup i monta
ż
systemu
ś
wiateł nawigacyjnych. W tym
ż
e roku kontynuowano te
ż
budow
ę
terminalu pasa
ż
er-skiego. Z charakteru wydatków wynika,
ż
e wi
ę
kszy nacisk zacz
ę
to kła
ść
na rozwój funkcji
rybackiej i handlowej portu. W 2013 roku natomiast zaplanowano inwestycje zwi
ą
zane z
budo-w
ą
nowego basenu rybackiego, przedłu
ż
eniem nabrze
ż
a, popraw
ą
poł
ą
czenia portu z sieci
ą
dróg krajowych i wojewódzkich, zakupem kolejnych
ś
wiateł nawigacyjnych, a tak
ż
e dalsz
ą
budow
ą
terminalu pasa
ż
erskiego. Wi
ę
ksze wydatki na popraw
ę
funkcji handlowej zostały utrzymane.
Rys. 6. Wydatki związane z portem w budżetach Gminy Miasta Darłowo w latach 2010–2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie budżetu Gminy Miasta Darłowo, http://um.darlowo.ibip.pl (01.06.2014).
Rosn
ą
ca rola portu, w tym jego funkcji handlowej, wynika zarówno z prowadzonej polityki
rozwoju lokalnego (zgoda samorz
ą
dów na budow
ę
farm wiatrowych), jak i charakteru
współ-czesnej gospodarki, otwartej na mi
ę
dzynarodowe powi
ą
zania (Johannisson 2007). W
inwesty-cje zwi
ą
zane z energi
ą
wiatrow
ą
w gminie Darłowo zaanga
ż
owane s
ą
takie firmy jak: Invenergy
(USA), Wind Inverst (Niemcy), Iberdrola Renovables Energie (USA), General Electric (USA).
2,5 1,3 51,3 28,4 0 10 20 30 40 50 60 2010 2011 2012 2013 lata wydatki [w mln zł]
Współwykonawcami s
ą
polskie firmy, jak na przykład Smulders Polska czy MDI SA.
Wymie-nieni inwestorzy w latach 2002–2013 w całym powiecie słowe
ń
skim zbudowali 233 wiatraki
(w samej gminie Darłowo b
ę
dzie ich około 100). Tak wi
ę
c rozwój danego obszaru to
wypa-dkowa uwarunkowa
ń
naturalnych oraz uwarunkowa
ń
rynkowych. W przypadku energii
wiatro-wej tendencje rynkowe wynikaj
ą
z przyj
ę
tej w Polsce i UE polityki rozwoju energetyki
zakłada-j
ą
cej do 2020 roku 15-procentowy udział energii ze
ź
ródeł odnawialnych w zu
ż
yciu energii
(www.euractiv.pl). Zalecenie UE poszukiwania mniej szkodliwych ni
ż
w
ę
giel
ź
ródeł energii
skłoniło inwestorów do prac nad energi
ą
geotermaln
ą
, wodn
ą
czy wła
ś
nie wiatrow
ą
. St
ą
d te
ż
obecno
ść
nowych inwestycji w gminie Darłowo i wzrost zapotrzebowania na usługi
transpor-towe i handlowe w porcie. Wydaje si
ę
wi
ę
c,
ż
e rozwój omawianej funkcji handlowej jest
wyni-kiem, z jednej strony, polityki energetycznej UE, a w konsekwencji – prowadzenia du
ż
ych
inwestycji w zakresie energii wiatrowej, a co si
ę
z tym wi
ąż
e inwestycji zwi
ą
zanych z
przygoto-waniem infrastruktury drogowej, umo
ż
liwiaj
ą
cej dostarczenie wielkogabarytowych elementów
elektrowni, jak i z rozbudow
ą
infrastruktury przesyłowej i budowaniem stacji
transformatoro-wych, pozwalaj
ą
cych poł
ą
czy
ć
elektrownie z sieci
ą
. Nast
ę
pstwem rosn
ą
cej roli portu było
uwzgl
ę
dnienie kwestii jego modernizacji i rozbudowy przez Urz
ą
d Miasta Darłowo w
uchwala-nych bud
ż
etach. W efekcie tych decyzji (szczególnie w 2012 i 2013 r.) poprawiła si
ę
konku-rencyjno
ść
portu, co pozytywnie wpłyn
ę
ło na rozwój innych jego funkcji (głównie turystycznej).
Zale
ż
no
ść
mi
ę
dzy przeładunkami towarów w porcie a powstawaniem farm wiatrowych
przedstawiono na rysunku 7.
Do 2008 roku obserwowa
ć
mo
ż
na okresy wzmo
ż
onej aktywno
ś
ci portu w czasie prowadzenia
budowy farm i przestój w roku, kiedy zostały one oddane do eksploatacji. Dopiero od 2009 roku
wida
ć
stały wzrost dokonywanych przeładunków i wzrost liczby uruchamianych wiatraków;
w 2013 roku przyb
ę
dzie ich w rejonie Darłowa 30. Warto nadmieni
ć
,
ż
e zakres prowadzonych
inwestycji jest tak du
ż
y,
ż
e powstała nazwa „Darłowskie Centrum Energetyki Wiatrowej”.
Rys. 7. Zależność między przeładunkami towarów w porcie a powstawaniem farm wiatrowych w latach 2005–2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie Wykaz statków handlowych… op. cit. oraz http://www.mdisa.pl/Inwestycje-zrealizowane,92,16.html, http://ioze.pl/energetyka-wiatrowa/aktualnosci/okolice-darlowa-beda-kolejne-farmy-wiatrowe Mapa odnawialnych źródeł energii, http://www.ure.gov.pl/uremapoze/mapa.html, http://www.reo.pl/invenergy-i-enerco-rozpoczecie-eksploatacji-projektow-energetyki-wiatrowej-w-polsce (03.06.2014).
WNIOSKI
Małe porty morskie, b
ę
d
ą
ce o
ś
rodkami koncentracji ró
ż
nego rodzaju działalno
ś
ci
gospodar-czej, aktywizuj
ą
rozwój zarówno bli
ż
szego, jak i dalszego otoczenia. Same tak
ż
e zale
żą
od
tego, co dzieje si
ę
w gospodarce. Omówiony przykład Portu Morskiego w Darłowie pokazuje,
jak zmieniała si
ę
funkcja handlowa tego portu w zale
ż
no
ś
ci od sytuacji w regionie, a tak
ż
e
aktywno
ś
ci wła
ś
ciciela portu – Miasta Gminy Darłowo. Wydaje si
ę
,
ż
e główne przyczyny
rozwoju funkcji handlowej portu to:
– polityka energetyczna UE (przyczyna po
ś
rednia),
– usytuowanie portu w pobli
ż
u terenów odpowiednich dla farm wiatrowych,
– dost
ę
pno
ść
wolnych terenów w granicach portu i jego otoczeniu (mo
ż
liwo
ść
rozbudowy).
Oceniaj
ą
c działania wła
ś
ciciela portu (samorz
ą
d gminny), stwierdzi
ć
trzeba,
ż
e nie
przewi-duje on zmian zachodz
ą
cych w otoczeniu, ale raczej dostosowuje si
ę
do zaistniałej sytuacji,
i to z do
ść
du
ż
ym opó
ź
nieniem, bowiem rosn
ą
ce zainteresowanie portem wida
ć
było ju
ż
w 2009 roku, a wi
ę
ksze inwestycje zacz
ę
to przeprowadza
ć
dopiero w 2012 roku. Ponadto
zauwa-ż
y
ć
mo
ż
na,
ż
e od 1999 roku prowadzone były rozmowy na temat budowy farm wiatrowych,
a wi
ę
c lokalne samorz
ą
dy miały wiedz
ę
na temat przyszłych zmian w mie
ś
cie i gminie
Darło-wo, jednak
ż
e przez 10 lat zrobiły w zakresie poprawy infrastruktury portu niewiele.
W omawianym przypadku portu Darłowo jego wła
ś
ciciel przeznaczał du
ż
e
ś
rodki na rozwój
infrastruktury portowej dopiero w 2012 i 2013 roku. Je
ś
li samorz
ą
d Miasta i Gminy Darłowo
b
ę
dzie poszukiwał wizji funkcjonowania portu w momencie, kiedy nowe inwestycje zwi
ą
zane
z energi
ą
wiatrow
ą
ustan
ą
, wydaje si
ę
,
ż
e powinien zwróci
ć
uwag
ę
na funkcj
ę
turystyczn
ą
.
W literaturze istniej
ą
stwierdzenia,
ż
e funkcja handlowa portów morskich wpływa na rozwój
lokalny i mo
ż
e oddziaływa
ć
na sfer
ę
gospodarki umiejscowion
ą
w samym porcie, w gminie
i strefie poza portem, za
ś
siła tego oddziaływania uzale
ż
niona jest od powi
ą
za
ń
mi
ę
dzy
gospo-daruj
ą
cymi podmiotami a tak
ż
e od polityki rozwoju danego obszaru, prowadzonej przez
samo-rz
ą
dy (Szczurek 2002). Okazuje si
ę
jednak,
ż
e funkcjonowanie portu mo
ż
e zale
ż
e
ć
od tego, co
dzieje si
ę
w jego otoczeniu, a rozwój funkcji handlowej b
ę
dzie wtórnym efektem rozwoju
regionu. Oznacza to,
ż
e wyniki handlowe portu wi
ążą
si
ę
nie tylko ze stanem i struktur
ą
infra-struktury portowej, ale równie
ż
, a mo
ż
e przede wszystkim, z zapotrzebowaniem na pewnego
rodzaju usługi i towary, wynikaj
ą
cym z koniunktury gospodarczej.
PIŚMIENNICTWO
Bertoni F., Colombo M.G., Grilli L. 2007. Venture capital financing and the growth of New
technology-based firms: what comes first? w: L. Lanoli, H. Landstrom, M. Faffa (Ed.), Entrepreneurship, competiti-veness and local development, E. Elgar Publishing, Cheltenham, 25.
Grzelakowski A.S. 2005. Strategia rozwoju małych portów morskich polskiego wybrzeża, podstawowe założenia i projekt, Akad. Mor. w Gdyni, Gdynia, 11. ISBN 978-83-74-21085-0.
Johannisson B. 2007. Enacting local economic development – theoretical and methodological
challen-ges, J. Enterpris. Comm. People and Places in the Global Economy, Vol. 1 Iss: 1, 7–26.
Kosiedowski W. 2009. Konkurencyjność regionów na przykładzie Europy Środkowo-Wschodniej w: M. Haffer, W. Karaszewski, Czynniki wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i regionów, Wydaw. Nauk. Uniw. Mikołaja Kopernika w Toruniu, 195–197.
Leśniewski G. 1999. Studium przygotowawcze do założeń rządowego programu aktywizacji małych portów i przystani morskich, Gdańsk, 90.
Maksymiuk T. 2012. Wykaz statków handlowych wpływających do Portu Morskiego Darłowo w latach 2000–2012, www.port.darlowo.pl (01.08.2013), 18–28.
Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 2007, GUS Szczecin. Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 2012, GUS Szczecin. Statystyczne Vademecum Samorządowca 2012, GUS Szczecin. Strategia rozwoju Portu Morskiego Darłowo, Darłowo 2007, 4, 5,14.
Syrett S. 1995. Local development: restructuring, locality, and economic initiative in Portugal, Middlesex
University, Middlesex, 149.
Szczurek W. 2002. Działalność gospodarcza gmin w portach morskich, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 112.
Transport – wyniki działalności 2002–2012, GUS Warszawa.
Ustawa z 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich, DzU 1997 nr 9 poz. 44. Winiarski B. 1994. Polityka ekonomiczna, Wydaw. Akad. Ekon. we Wrocławiu, Wrocław, 166–167. Winiarski B. 1999. Problemy konkurencyjności regionów w perspektywie integracji Polski z Unią
Euro-pejską, w: Konkurencyjność polskiej gospodarki wobec perspektywy jej integracji ekonomicznej z Unią Europejską. Red. M. Syrek, Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych, Katowice, 131–145.
Woo S.H., Pettit S.J., Beresford A. 2013. An assessment of the integration of seaports into supply chains
using a structural equation model, Suppl. Chain Management: An Inter. J. Vol. 18 Iss: 3, 235–252. http://ioze.pl/energetyka-wiatrowa/aktualnosci/okolice-darlowa-beda-kolejne-farmy-wiatrowe (03.06.2014) http://www.reo.pl/invenergy-i-enerco-rozpoczecie-eksploatacji-projektow-energetyki-wiatrowej-w-polsce (04.08.2013) http://www.mdisa.pl/Inwestycje-zrealizowane,92,16.html (04.08.2013). http://um.darlowo.ibip.pl (01.06.2014) http://www.ure.gov.pl/uremapoze/mapa.html (04.08.2013). www.morzaioceany.pl (01.08.2013) www.stat.gov.pl (03.07.2014) www.port.darlowo.pl (01.08.2013) www.euractiv.pl/energia-i-srodowisko/ (01.08.2013) www.darlowo.pl/ftp/miasto.pdf (02.07.2014) www.ure.gov.pl/uremapoze/mapa.html (03.08.2013) www.polishwindenergy.com/index.php/farmy-wiatrowe-w-polsce (03.08.2013)
