Biuletyn polonijny

(1)

Józef Bakalarz, Jadwiga Plewko

Biuletyn polonijny

Collectanea Theologica 54/3, 153-167

1984

(2)

54(1984) fasc. I I I

BIULETYN POLONIJNY

Z a w a r to ś ć : I. D Y R E K T O R IU M D U S Z P A S T E R S T W A E M IG R A C Y JN E G O . 1. P o d s ta w y p r a w n e i ź ró d ła . ·— 2. C el i z a d a n ia . ·— 3. Z a s a d y d o k tr y n a ln o - - p a s to r a ln e . — 4. S t r u k t u r a i tre ś ć . II. W S P Ó Ł C Z E S N E O B L IC Z E S P O Ł E C Z N O Ś C I P O L S K IE J W K A N A D Z IE . 1. S t r u k t u r a sp o łe c z n o -d e m o g ra fic z n a . — 2. S t r u k t u r a sp o łe c z n o -n a ro d o w a . — 3. T o żsam o ść e tn ic z n a . — 4. R o d z in a p o lo n ijn a . — 5. O rg a n iz a c je p o lo n ijn e . — 6. Z y cie r e lig ijn o - d u s z p a s te r s k ie . — 7. W n io s k i *. I. D Y R E K T O R IU M D U S Z P A S T E R S T W A E M IG R A C Y JN E G O J u ż od w ie lu l a t d u s z p a s te rz e p o lo n ijn i z g ła s z a li z a p o tr z e b o w a n ie n a s p e c ja ln y p rz e w o d n ik d u s z p a s te rs k i, o r ie n tu ją c y ic h w z a s a d a c h i m e to d a c h s p r a w o w a n ia o p ie k i d u s z p a s te rs k ie j n a d e m ig ra n ta m i. S p ra w ę tę d y s k u to w a n o m ię d z y in n y m i n a d w ó c h k o n f e r e n c ja c h g e n e ra ln y c h T o w a r z y s tw a C h r y stu s o w e g o d la P o lo n ii Z a g ra n ic z n e j, z w o ła n y c h w 1978 i 1980 r. w P o z n a n iu . W w y n ik u u c h w a ł d ru g ie j z ty c h k o n f e r e n c ji p rz e ło ż o n y g e n e r a ln y c h r y s tu so w c ó w p o w o ła ł w 1980 r. do ży cia s p e c ja ln ą k o m is ję p rz e d k a p itu lrią , k tó r e j z le c ił z a d a n ie o p ra c o w a n ia p r o j e k tu d y r e k to r iu m d u s z p a s te r s tw a n a e m ig ra c ji.

O w o cem p o n a d d w u le tn ic h p r a c te j k o m is ji b y ł p r o j e k t D y r e k to r iu m

d u s z p a s te r s tw a e m ig r a c y jn e g o , lic z ą c y 80 s t r o n te k s tu , k tó r y s ta ł się je d n y m

z w a ż n ie js z y c h p rz e d m io tó w o b r a d V II K a p itu ły G e n e ra ln e j T o w a r z y s tw a C h ry s tu s o w e g o , k tó r a o d b y ła się w d n ia c h 1— 14 lip c a 1983 r. w P o z n a n iu . P o d y s k u s ja c h n a d te k s te m p r o je k tu i po w p ro w a d z e n iu w n im d ro b n y c h p o p ra w e k , k a p it u ła p r z y ję ła i z a tw ie rd z iła te n d o k u m e n t „ ja k o id e o w y i p a s t o r a ln y p rz e w o d n ik w w y p e łn ia n iu m is ji a p o s to ls k ie j T o w a r z y s tw a , z w ła s z cza p rz e z je g o c z ło n k ó w d u s z p a s te rz u ją c y c h n a e m ig r a c ji” 1.

F a k t te n w y d a je się b y ć g o d n y o d n o to w a n ia , g d y ż d y r e k to r iu m to, s t a n o w ią c e je d n o z p ie r w s z y c h te g o r o d z a ju d o k u m e n tó w w św ie c ie , o tw ie r a n ie ja k o d ro g ę do e w e n tu a ln e g o w y d a n ia a n a lo g ic z n e g o d y r e k to r iu m p rz e z K o n f e r e n c ję E p is k o p a tu P o ls k i, a ju ż dziś m oże s ta n o w ić p om oc w p r a c y d u s z p a s te rs k ie j n a e m ig r a c ji n ie ty lk o d la c h ry s tu s o w c ó w , a le i d la in n y c h z a in te re s o w a n y c h d u s z p a s te rz y o ra z d la z a k o n n y c h i ś w ie c k ic h a p o s to łó w p o lo n ijn y c h . 1. P o d s ta w y p r a w n e i ź ró d ła d y r e k to r iu m a. P o d s t a w y p r a w n e Z g o d n ie z p o le c e n ie m so b o ro w e g o d e k r e t u C h r is tu s D o m in u s w p o sz c z e  g ó ln y c h k o śc io ła c h lo k a ln y c h „ s p e c ja ln ą tr o s k ą n a le ż y otoczyć ty c h w ie rn y c h , k tó r z y ze w z g lę d u n a w a r u n k i ż y c ia n ie m o g ą d o s ta te c z n ie k o rz y s ta ć z og ó l n e j, z w y c z a jo w e j o p ie k i d u s z p a s te rs k ie j p ro b o s z c z ó w lu b c a łk o w ic ie s ą je j * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t ks. J ó z e f B a k a l a r z T C h r., L u b lin . 1 T o w a r z y s tw o C h ry s tu s o w e d la P o lo n ii Z a g ra n ic z n e j, D y r e k to r iu m d u s z  p a s te r s tw a e m ig r a c y jn e g o , P o z n a ń 1983, 2 ( d e k r e t p rze ło ż o n e g o g e n e ra ln e g o ).

(3)

B I U L E T Y N P O L O N I J N Y

p o z b a w ie n i, j a k np. lic z n e rz e s z e e m ig ra n tó w , u c h o d ź c y i w y g n a ń c y ” 2. T ą g łó w n ie w y p o w ie d z ią S o b ó r W a ty k a ń s k i II z a a p ro b o w a ł i p o le c ił ro z w ija ć s p e c ja ln e d u s z p a s te rs tw o e m ig ra c y jn e , k tó r e z d o b y ło ju ż so b ie p ra w o o b y w a te ls tw a w K o śc ie le i je s t n a s ta łe w p is a n e w je g o p o s ła n n ic tw o zb aw cze. D o ty c h c z a so w e d o k u m e n ty w s p r a w ie d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o o k r e ś la ją z re g u ły s t r u k tu r ę o r g a n iz a c y jn ą i n o r m y p r a w n e d o ty c z ą c e f u n k c jo n o w a n ia n a jw a ż n ie js z y c h in s ty tu c ji d u s z p a s te rs k ic h n a e m i g r a c j i 3. J a k d o tą d b r a k u j e n a to m ia s t w K o śc ie le s p e c ja lis ty c z n y c h i b a r d z ie j k o n k r e tn y c h p o r a d n ik ó w d u s z p a s te rs k ic h z te j d zied z in y . S o b ó r te n p ro b le m d o s trz e g a ł i d la teg o n a k a z a ł sp o rz ą d z ić „ s p e c ja ln y p o r a d n ik (sp e c ia le d ir e c to r iu m ), t r a k tu j ą c y o d u s z p a s te r s tw ie n a d o d rę b n y m i g ru p a m i w ie r n y c h w ró ż n y c h w a r u n k a c h p o sz c z e g ó ln y c h n a ro d ó w lu b k r a j ó w ” 4. N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że s p e c ja ln e d y r e k to r ia d u s z p a s te r s tw a m ig r a c y j n e g o m o g ą w o d p o w ie d n im z a k re s ie w y d a w a ć k o n f e r e n c je b is k u p ó w k ra jó w e m ig ra c y jn y c h o ra z i m ig r a c y jn y c h 5. P o w s ta je n a to m ia s t k w e s tia , czy ró w n ie ż in s ty t u t z a k o n n y , w y s p e c ja liz o w a n y w d u s z p a s te r s tw ie e m ig ra c y jn y m , m oże w y d a ć teg o ty p u d o k u m e n t, k tó re g o n o rm y w s w y m e fe k c ie w y k r a c z a ją p o n ie k ą d p o za r a m y sp o łe c z n o śc i z a k o n n e j?

W o d p o w ie d z i tr z e b a s tw ie rd z ić , że K a p itu ła G e n e r a ln a c h ry s tu s o w c ó w ja k o n a jw y ż s z y p o d m io t w ła d z y z w ie rz c h n ie j, a w e d łu g n o w e g o K o d e k s u t a k że ju r y s d y k c y jn e j, m oże w y d a w a ć ró ż n e g o r o d z a ju a k ty n o r m a ty w n e , u z u p e łn ia ją c e k o n s ty tu c je z a k o n n e , w fo r m ie d y re k to rió w , s t a tu t ó w czy r e g u la m i n ó w 6. Co w ię c e j, K o śc ió ł z a le c a , a b y z a k o n y w y d a w a ły te g o ro d z a ju d o k u m e n ty , z w ła sz c z a g d y id zie o re a liz o w a n ie ic h w ła s n e g o p o s ła n n ic tw a . W y n ik a to s tą d , że p rz e ło ż e n i i k a p itu ły s ą o d p o w ie d z ia ln i n ie ty lk o za życie z a k o n n e c z ło n k ó w sw eg o in s ty tu tu , a le ta k ż e za w y p e łn ie n ie z le c o n y c h im z a d a ń 7. D la te g o ra z e m z m ie js c o w y m i o rd y n a r iu s z a m i p rz e ło ż e n i m a ją p r a w o — choć ty lk o d ru g o r z ę d n e — do k ie r o w a n ia i n a d z o ro w a n ia w y k o n y w a n ia z e w n ę trz n y c h dzieł a p o s to ls k ic h p rz e z sw y c h w s p ó łb r a c i8.

T a k w ię c k a p it u ła c h ry s tu s o w c ó w b y ła w ła d n a do w y d a n ia o m a w ia n e g o d y re k to riu m , p re c y z u ją c e g o sp o só b w y p e łn ie n ia m is ji T o w a r z y s tw a C h r y s t u so w eg o , z z a s trz e ż e n ie m , że z a w a r te ta m z a rz ą d z e n ia i z a le c e n ia n ie n a r u s z a ją i n ie m o g ą n a r u s z y ć p r a w i z a rz ą d z e ń k o m p e te n tn y c h w ła d z k o ś c ie l n y c h , S tą d c h ry s tu s o w c ó w o b o w ią z u ją ta k ż e i p rz e d e w s z y s tk im w ią ż ą c e n a d a n y m te r y to r i u m p rz e p is y p r a w n e i w s k a z a n ia p a s to r a ln e , w y d a n e p rz e z k o m p e te n tn e w ła d z e k o ś c i e ln e 9. W w y p a d k u k o liz ji z a rz ą d z e ń czy w s k a z a ń p a s to r a ln y c h p ie r w s z e ń s tw o m a j ą o c zy w iście p rz e p is y i n a k a z y m ie js c o w y c h w ła d z k o śc ie ln y c h .

b. Ź r ó d ł a t r e ś c i d y r e k t o r i u m

W tr o s c e o to, a b y tr e ś ć p r e z e n to w a n e g o d o k u m e n tu b y ła z g o d n a z o bo w ią z u ją c y m w K o śc ie le n a u c z a n ie m , p r a w o d a w s tw e m i p a s to r a ln y m i w s k a z a n ia m i, d y r e k to r iu m o p ie ra się n a d w o ja k ie g o r o d z a ju ź ró d ła c h : o g ó ln o k o

ś-2 D e k r e t C h r is tu s D o m in u s , n r 18.

3 J . B a k a l a r z , E m ig r a c y jn e d u s z p a s te r s tw o , w : E n c y k lo p e d ia K a to 

lic k a , t. IV L u b lin 1983, 947— 950 (b ib lio g ra fia ).

4 D e k r e t C h r is tu s D o m in u s, n r 44.

5 P a u 1 u s V I, M .p. E cclesia e S a n c ta e , 6 V III 1986, I, n r 43, A A S 58(1966), 775.

6 D e k r e t P e r fe c ta e c a r ita tis , n r 3; M .p. E cclesia S a n c ta e , II, n r 14; k a n . 631 § 1.

7 M .p. E cclesia e S a n c ta e , I n r 29 § 1— 2; S. C o n g r. p ro R e lig io sis — S. C o n g r. p ro E p isco p is, N o ta e d ir e c tiv a e M u tu a e re la tio n e s , 14 V 1978 n r 57a, A A S 70(1978), 502; k a n . 678 § 2— 3.

(4)

c ie ln y c h i z a k o n n y c h . T e p ie r w s z e s ta n o w ią : P is m o Ś w ię te ; lic z n e w s p ó ł c z e s n e d o k u m e n ty p a p ie s k ie , j a k k o n s ty tu c je , e n c y k lik i, a d h o r ta c je , lis ty i p rz e m ó w ie n ia ; d o k u m e n ty S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II ; n o w y K o d e k s P r a w a K a n o n ic z n e g o ; in n e d o k u m e n ty p r a w o d a w s tw a p o so b o ro w e g o , a zw ła sz c z a d o ty c z ą c e d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o ; d o k u m e n ty n ie k tó r y c h e p is k o p a tó w k r a jo w y c h w s p r a w a c h d u s z p a s te r s tw a e m ig ra n tó w i im ig r a n tó w ; w re s z c ie u c h w a ły k ilk u n a jn o w s z y c h sy n o d ó w p o ls k ic h 10. Z d o k u m e n tó w zaś T o w a r z y s tw a C h ry s tu s o w e g o w o p ra c o w a n iu d y r e k to r iu m w y k o rz y s ta n o : lis ty i p r z e m ó w ie n ia z a ło ż y c ie la —■ k a r d . A u g u s ta H l o n - d a, U s ta w y , D y r e k to r iu m (ogólne), z a rz ą d z e n ia p rz e ło ż o n y c h g e n e ra ln y c h , m o d lite w n ik i o ra z p r a k t y k ę z a k o n n ą . O sn o w ą d la n o r m p r a w n y c h i w s k a z a ń p a s to ra ln y c h , z a w a r ty c h w d y r e k to r iu m , je s t o fic ja ln a n a u k a K o ścio ła, w s p ó łc z e s n a te o lo g ia p a s t o r a ln a o raz s p e c ja lis ty c z n a n a u k a z w ią z a n a z ró ż n y m i z a g a d n ie n ia m i ż y c ia e m ig ra n tó w i d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o . D z ię k i o rg a n ic z n e m u p o łą c z e n iu d z ie s ią tk ó w ró ż n o ro d n y c h ź ró d e ł i w y k o r z y s ta n iu m y ś li p o c h o d z ą c y c h z w ie lu s p e c ja li s ty c z n y c h o p ra c o w a ń , p o w s ta ł je d n o r o d n y , j a k się w y d a je , d o k u m e n t, k tó r y u w z g lę d n ia d u ch o w o ść i tr a d y c ję c h ry s tu s o w c ó w , a ró w n o c z e ś n ie o d z n a c z a się d u c h e m p ra w d z iw ie p o w sz e c h n y m , o tw a r ty m je d n a k ż e n a ró ż n o ro d n o ś ć lo k a l n y c h z w y c z a jó w i p r a k t y k p a s to r a ln y c h u . 2. C el i z a d a n ia d y r e k to r iu m C e le m D y r e k to r iu m d u s z p a s te r s tw a e m ig r a c y jn e g o je s t słu ż y ć p o m o c ą w sp ó ln o c ie c h ry s tu s o w c ó w , a zw ła sz c z a je j c z ło n k o m p r a c u ją c y m n a e m ig r a c ji w w y p e łn ia n iu ic h m is ji a p o s to ls k ie j. Z teg o o g ó ln eg o c e lu w y n ik a ją z a d a n ia b a r d z ie j k o n k re tn e . P ie r w s z y m i p o d s ta w o w y m je s t s k o d y f ik o w a n ie w d y r e k to r iu m m y ś li i z a m ia ró w z a ło ż y c ie la , p r a w i tr a d y c ji z g ro m a d z e n ia , a ta k ż e n a u c z a n ia , p r a w i z a le c e ń K o śc io ła o d n o sz ą c y c h się do a p o s to ls k ie j m is ji i c h a r y z m a tu ro d z in y c h r y s tu so w có w . W te n sp o só b d o k u m e n t te n m a p e łn ie j i s z e rz e j, n iż to c z y n ią k o n s t y tu c j e z a k o n n e , z e b ra ć ra z e m , o d n o w ić i p rz y s to s o w a ć do n a s z y c h czasó w , a ta k ż e p r a w n ie za b e z p ie c z y ć w s p o m n ia n e e le m e n ty , k tó r e s ta n o w ią p r a w d z i w e d z ie d z ic tw o T o w a r z y s tw a C h ry stu so w e g o , a k tó r e K o śció ł n a k a z u je c h r o n ić i r o z w i j a ć 12. W szc z e g ó ln y sp o só b d y r e k to r iu m m a p rz y c z y n ić się do o ż y w ie n ia c e lu i p o s ła n n ic tw a c h ry s tu s o w c ó w , k tó r z y s ą w y b r a n ą i p o w o ła n ą p rz e z B oga w s p ó ln o tą c h a ry z m a ty c z n ą , p o s ła n ą p rz e z C h ry s tu s a n a sz e ro k i ś w ia t z n ie p o w ta r z a ln ą m is ją e w a n g e liz o w a n ia r o d a k ó w -e m ig ra n tó w .

D ru g im z a d a n ie m o m a w ia n e g o d y r e k to r iu m m a by ć p o m o c w s p e c ja li sty c z n e j fo r m a c ji c h ry s tu s o w c ó w w z a k re s ie p e łn ie n ia ic h m is ji e m ig r a c y j n e j. Z w ła sz c z a o b ecn ie , g d y c h ry s tu s o w c y r o z p r z e s tr z e n ili się g e o g ra fic z n ie , p r a c u ją c w k il k u n a s t u k r a j a c h n a c z te re c h k o n ty n e n ta c h ś w ia ta , d y r e k to r iu m m o że słu ży ć ja k o w zo rz e c w s p ó ln e j d u c h o w o śc i a p o s to ls k ie j, ja k o ś ro d e k u je d n o lic o n e j fo r m a c ji d u s z p a s te rs k ie j, a ta k ż e ja k o c z y n n ik je d n o ś c i a p o s to l s k ie j p o m ię d z y n a s tę p u ją c y m i po so b ie k o le jn y m i p o k o le n ia m i ro d z in y z a k o n n e j. D y r e k to r iu m p o w in n o te ż p e łn ić f u n k c j ę p a s to ra ln e g o p rz e w o d n ik a dla d u s z p a s te rz y n a e m ig ra c ji. D u s z p a s te rs tw o e m ig ra c y jn e je s t, j a k w ia d o m o , 8 T a m ż e , z w ła sz c z a k a n . 678 § 2. 0 D y r e k to r iu m d u s z p a s te r s tw a e m ig r a c y jn e g o , n r 7—8, 176. 10 T a m ż e , n r 4. 11 T a m ż e , n r 7 — w s k a z u je n a m o ż liw o ść w y d a n ia p rz e z p o szczeg ó ln e p r o  w in c je w ła s n y c h d y re k to rió w , b a rd z ie j sz c z eg ó ło w y ch i d o s to s o w a n y c h do m ie js c o w y c h w a r u n k ó w i o b o w ią z u ją c y c h ta m z a rz ą d z e ń d u s z p a s te rs k ic h .

(5)

w y ją tk o w o t r u d n e i sk o m p lik o w a n e . W o b e c n y m o k re s ie je g o p r z e m ia n z a w ie r a ono w so b ie g ąszcz ró ż n o r o d n y c h z a g a d n ie ń i p ro b le m ó w , co m oże ła tw o p ro w a d z ić d u s z p a s te rz a do z a g u b ie n ia się w ż y w io le m a ło u p o rz ą d k o w a n y c h d z ia ła ń , a lb o te ż — z d ru g ie j s tr o n y — do z u b o ż a ją c e g o u p ro s z c z e n ia d z ie ła d u s z p a s te rs k ie g o . W ła ś n ie d la te g o p o r a d n ik te n m a p o m ó c d u s z p a s te rz o w i w z o rg a n iz o w a n iu p e łn e g o i d y n a m ic z n e g o d u s z p a s te r s tw a , p r z y o d p o w ie d n im „ u m ie js c o w ie n iu ” w n im (u w id o c z n ia to sp is tre śc i) ró ż n y c h d z ie d z in d u s z p a s te rs tw a , z ró w n o c z e s n y m o k re ś le n ie m k ie r u n k ó w , d ró g i z a s a d d z ia ła n ia d u s z p a s te rs k ie g o .

W y d a je się, że d o k u m e n t te n m o że p o ś re d n io s p e łn ić w a ż n ą ro lę w o d n ie s ie n iu do c a łe g o d u s z p a s te r s tw a p o lo n ijn e g o , słu ż ą c ja k o m o d e l teg o d u sz p a s t e r s t w a w s z y s tk im p o ls k im k a p ła n o m i ś w ie c k im a p o s to ło m e m ig ra c y jn y m . T a f u n k c j a d y r e k to r iu m b y ła b y z re s z tą z g o d n a z ż y c z e n ie m K o ścio ła, a b y sp e c y fic z n y c h a r y z m a t k a ż d e g o z a k o n u w y k o rz y s ta ć w o d p o w ie d n ie j d z ie d z i n ie d z ia ła ln o ś c i a p o s to ls k ie j, p r o w a d z o n e j p rz e z k o śc io ły l o k a l n e 13. D la te g o I Ś w ia to w y K o n g re s D u s z p a s te rs tw a E m ig ra c y jn e g o w R z y m ie z 1979 r. p o s tu lo w a ł, a b y in s ty t u ty cie sz ą c e się s p e c ja ln y m p o w o ła n ie m i c h a ry z m a te m s łu ż b y e m ig ra n to m „ b y ły o b o w ią z u ją c y m p u n k te m o d n ie s ie n ia i w s p a rc ia d la c a łe g o d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o ” 14. B yć m o że o m a w ia n e d y r e k to r iu m s t a n ie się w p e w n e j m ie rz e p u n k te m o d n ie s ie n ia i w s p a r c ia d la d u s z p a s te rs tw a p o lo n ijn e g o i p rz y c z y n i się do p e łn ie js z e g o u fo r m o w a n ia p o ls k ie g o m o d e lu d u s z p a s te rz o w a n ia n a e m ig ra c ji.

3. Z a s a d y d ok try n a ln o -p a sto ra łn e d y r e k to r iu m

C a ła tr e ś ć d y r e k to r iu m z o s ta ła p r z y p o r z ą d k o w a n a dość lic z n y m z a sa d o m , s ta n o w ią c y m id e e p rz e w o d n ie p r a c y d u s z p a s te rs k ie j. Id z ie tu g łó w n ie o z a s a d y c h ry s to c e n try z m u , e k le z ja ln o ś c i, w sp ó ln o to w o ś c i, p e rs o n a liz m u , s łu ż e b n o ści, w s p ó łp r a c y , in k u l tu r a c ji i a d a p ta c ji, p a r ty c y p a c ji i p o m o cn iczo ści, a ta k ż e e k u m e n iz m u i m is y jn o śc i. T y m i z a s a d a m i p r z e n ik n ię ta je s t c a ła tr e ś ć d o k u m e n tu . N a d to k ilk a z z a sa d , k tó r e m a ją szczeg ó ln e z n a c z e n ie p ra k ty c z n e w p ra c y n a e m ig ra c ji, z o sta ło ta m u sz c z e g ó ło w io n y c h w o d d z ie ln y m p a ra g r a fie . S ta n o w ią je w ię ź d u s z p a s te r s k a z K o śc io łe m lo k a ln y m , w ię ź z M a c ie rz ą , a d a p ta c j a d u s z p a s te rs k a , w s p ó łp r a c a d u s z p a s te r s k a i p ro g r a m o w a n ie d z ia ła ln o ś c i d u s z p a s te rs k ie j.

N ie w d a ją c s ię w szczeg ó ło w e o m a w ia n ie w s z y s tk ic h w y m ie n io n y c h z a sa d , w a r to tu , j a k się w y d a je , k r ó tk o z a p re z e n to w a ć k ilk a z n ic h , a b y w ic h ś w ie tle d o strz e c b a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n e ce c h y d u s z p a s te r s tw a n a e m ig r a cji. D y r e k to r iu m o k re ś la to d u s z p a s te rs tw o ja k o w y k o n y w a n ie p rz e z K o śció ł p o ś r e d n ic tw a zb aw czeg o , b ę d ą c e g o k o n ty n u a c ją z b aw czeg o d z ie ła C h ry s tu s a , a k tó r e m a n a c e lu z b a w ie n ie lu d zi, k tó r e je s t ró w n o c z e ś n ie c h w a łą Bożą. D o k u m e n t u k a z u je p rz y ty m d z ia ła n ie K o ścio ła ja k o b o g a tą , w ie lo s tro n n ą i d y n a m ic z n ą rz e c z y w is to ść , p ro w a d z ą c ą e m ig ra n tó w do o so b iste g o n a w ró c e n ia i sp o łe c z n e j p rz e m ia n y ic h ż y c ia i d z ia ła ln o ś c i. T o e w a n g e liz a c y jn e d u s z p a s te r s tw o p o w in n o z k o le i p ro w a d z ić e m ig ra n tó w i ic h d u s z p a s te rz y do e w a n g e liz o w a n ia K o ścio łó w lo k a ln y c h , a ta k ż e do e w a n g e liz a c ji e k u m e n ic z n e j i m is y jn e j.

W d y r e k to r iu m m o cn o p o d k re ś lo n a je s t z a s a d a e k le z ja ln o ś c i, zg o d n ie z k tó r ą — m ó w ią c od s tr o n y n e g a ty w n e j — n ie m a d z ia ła n ia z b aw czeg o p oza K o śc io łe m . W u ję c iu zaś p o z y ty w n y m w y m a g a o n a, a b y c a ła d z ia ła ln o ś ć d u s z p a s te rs k a i a p o s to ls k a n a e m ig ra c ji b y ła s k ie r o w a n a n a b u d o w a n ie K o śc io ła w r a m a c h k o n k re tn e g o K o śc io ła lo k a ln e g o . W e fe k c ie ta k ie g o d z ia ła n ia

13 M u tu a e re la tio n e s , n r 52.

14 D o k u m e n t k o ń c o w y I Ś w ia to w e g o K o n g r e s u D u s z p a s te r s tw a E m ig ra c ji, ro zd z. IV n r 4, D u s z p a s te rz P o ls k i Z a g ra n ic ą 31(1980), 172.

(6)

k a ż d a w s p ó ln o ta p a s t o r a ln a n a e m ig ra c ji p o w in n a b y ć m o cn o z a k o rz e n io n a w o rg a n iz m ie K o śc io ła i b r a ć u d z ia ł' w je g o ży ciu .

N a w ie lu m ie js c a c h d o k u m e n t a k c e n t u je z a s a d ę w sp ó ln o to w o ś c i, z g o d n ie z k tó r ą L u d B oży t y j e z a w sz e w e w s p ó ln o ta c h , w k tó r y c h o b ja w ia się i d z ia ła s a m C h ry s tu s . P o sz c z e g ó ln e zaś w s p ó ln o ty k o śc ie ln e s ą n ie ty lk o p r z e d m io te m , a le ta k ż e p o d m io te m d z ia ła n ia zb aw czeg o . Z te j r a c j i d u s z p a s te rs tw o i a p o s to ls tw o n a e m ig ra c ji p o w in n y m ie ć c h a r a k t e r w sp ó ln o to w y . S tą d d z ia ła ln o ść k a ż d e g o d u s z p a s te rz a m a z a w sz e z m ie rz a ć do fo r m o w a n ia c h rz e ś c i ja ń s k ie j w s p ó ln o ty , a ró w n o c z e śn ie p o w in n a o n a b y ć p ro w a d z o n a w e w s p ó l n o c ie i w śc isłe j łą c z n o śc i z ró ż n y m i c z ło n k a m i te j w sp ó ln o ty . K o n s e k w e n c ją te j z a s a d y j e s t z a s a d a p a r ty c y p a c ji i p o m o cn iczo ści. Z g o d n ie z p ie r w s z ą w e w sp ó ln y m dziele d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o a k ty w n ie u c z e s tn ic z ą w ie r n i ja k o je d n o s tk i i w s p ó ln o ty , a b y w s p ó ln e p o s ła n n ic tw o z b aw cze re a liz o w a ć n a ró ż n y spxosób, z a w sz e z g o d n ie ze s w y m w ła s n y m p o w o ła n ie m i c h a ry z m a te m . Z te j r a c j i d y r e k to r iu m m ó w i n ie ty lk o o o b o w ią z k a c h d u sz p a s te rz y , a le ta k ż e o a p o s to ls k im p o w o ła n iu p o szczeg ó ln y ch osób, s to w a r z y s z e ń i ró ż n y c h g r u p p a r a f ia ln y c h . Z g o d n ie zaś z z a s a d ą p o m o c n iczo ści d u s z p a s te rz o m n ie w o ln o w y rę c z a ć s w y c h w ie r n y c h z ic h z a d a ń i o b o w ią z k ó w , a le p rz e c iw n ie p o w in n i oni u s z a n o w a ć n a le ż n ą w ie rn y m s łu s z

n ą a u to n o m ię i s a m o d z ie ln o ść d z ia ła n ia , b u d z ić p o w o ła n ia a p o sto lsk ie , in s p i ro w a ć i fo rm o w a ć w sp ó ln o ty a p o s to ls k ie o ra z w s p ó ln ie p ro g r a m o w a ć d z ia ła l n o ść d u s z p a s te rs k ą , k tó r a d z ię k i p o w y ż sz y m z a s a d o m m oże s ta ć się b o g a tą , z ró ż n ic o w a n ą i k o m p le m e n ta rn ą .

T a m , g d zie p o ja w ia się w ie le p o d m io tó w d z ia ła n ia d u s z p a s te rs k ie g o i a p o sto lsk ie g o , zac h o d z i p o tr z e b a w z a je m n e j w s p ó łp ra c y , k tó r a d o p e łn ia liczn e p o słu g i, z a d a n ia i c h a r y z m a ty w je d n y m d z iele d u s z p a s te rs k im . D y re k to r iu m często, n a w ią z u je do te j z a sa d y , w s k a z u ją c ró w n o c z e śn ie m o ż liw o śc i je j z a s to so w a ń . P o d k r e ś la ono p rz y ty m , że w s p ó łp r a c a w d u s z p a s te r s tw ie m u s i z a w sze u w z g lę d n ia ć h ie r a r c h ic z n y c h a r a k t e r w s p ó ln o ty k o śc ie ln e j. W ła ś n ie z te j r a c j i d o k u m e n t e k s p o n u je z a w sz e oso b ę i u r z ą d d u s z p a s te rz a , k tó r y s p e łn ia ro lę p rz e w o d n ik a , o rg a n iz a to r a i k o o r d y n a to r a c a łe j d z ia ła ln o ś c i p a r a f ia ln e j.

D użo m ie js c a o m a w ia n y d o k u m e n t p o św ię c a z a sa d z ie in te g ra c ji, k tó r a z m ie rz a do h a rm o n ijn e g o p o łą c z e n ia e m ig r a n tó w z m ie js c o w y m sp o łe c z e ń s tw e m , a d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o z d u s z p a s te rs tw e m lo k a ln y m . J e d n a k że p o d k re ś la o n ró w n o c z e śn ie , że d ą ż e n iu do je d n o ś c i m u s i zaw sz e to w a r z y szyć p o s z a n o w a n ie w d u s z p a s te r s tw ie to ż s a m o śc i i o d rę b n o ś c i e tn ic z n y c h e m i g ra n tó w . Z r a c j i p rz y ję c ia w d y r e k to r iu m z a s a d y in te g r a c ji (a w y k lu c z e n ia d ą ż e ń do a s y m ila c ji czy do iz o la c ji e m ig ra n tó w ), u n ik a się w n im o s try c h p rz e d z ia łó w p o m ię d z y a n a lo g ic z n y m i rz e c z y w is to śc ia m i, j a k c h o ć b y p o m ię d z y ty m co o g ó ln o sp o łe c z n e i k o śc ie ln e , co lo k a ln e i p o lo n ijn e . W w ie lu m ie js c a c h d o k u m e n t w s k a z u je p r a k ty c z n e z a s to s o w a n ie z a s a d y in te g r a c ji i a d a p ta c ji d u s z p a s te rs k ie j. 4. S tr u k t u r a i tr e ś ć d y r e k to r iu m W ty t u le d y r e k to r iu m św ia d o m ie u n ik n ię to o k re ś le n ia „ d u s z p a s te rs tw o p o lo n ijn e ”, a b y n ie p o d k re ś la ć n a d m ie r n ie n a ro d o w e g o c h a r a k t e r u d u s z p a s te r s t w a , a p r z y ję to ta m p o ję c ie sz e rsz e — „ d u s z p a s te rs tw o e m ig r a c y jn e ” , czy li s p e łn ia n e w w a r u n k a c h e m ig ra c y jn y c h i o b e jm u ją c e często , o p ró cz e m i g r a n tó w p o ls k ic h , ta k ż e w ie r n y c h in n y c h g ru p e tn ic z n y c h .

T re ś ć c a łe g o d o k u m e n tu p o d z ie lo n a je s t n a s ie d e m ro z d z ia łó w . P ie r w s z y z n ic h , z a ty tu ło w a n y E m ig r a n c i w K o śc ie le , c h a r a k te r y z u j e ś ro d o w isk o e m i g ra c y jn e , czy li tzw . „ ś w ia t e m ig r a n tó w ”, o ś w ie tlo n y z d w ó c h p u n k tó w w i d z e n ia . N a jp ie r w (§ 1) je s t o n u k a z a n y od s tr o n y w a r u n k ó w sp o łe c z n o -d u sz - p a s te rs k ic h , w a s p e k c ie p sy c h o lo g ic z n y m , so c jo lo g ic z n y m , k u ltu ro w y m , m o r a ln y m i re lig ijn y m . N a s tę p n ie (§ 2) ta s a m a rz e c z y w is to ś ć je s t p r z e d s ta w io n a z p u n k tu w id z e n ia b ib lijn o -te o lo g ic z n e g o i k a n o n ic z n o -p a s to ra ln e g o .

(7)

W o b y d w u d o p e łn ia ją c y c h się u ję c ia c h ro z d z ia ł te n u k a z u je e m ig ra c ję ja k o sp e c y fic z n y te r e n e w a n g e liz a c ji.

R o z d z ia ł d ru g i — D u s z p a s te r s tw o e m ig r a c y jn e w K o śc ie le — z a jm u je się g e n e r a ln ie ty m , co K o śció ł cz y n i i p ra g n ie czy n ić d la e m ig ra n tó w . W sz c z e g ó ln o śc i u z a s a d n ia o n p o tr z e b ę i c h a r a k te r y z u je s p e c y fik ę s p e c ja ln e g o d u s z p a s t e r s t w a e m ig ra c y jn e g o , p r z e d s ta w ia s y n te ty c z n ie o rg a n iz a c ję teg o d u s z p a s t e r s t w a w K o ściele, a w r a m a c h je d n e g o z p a r a g r a f ó w u k a z u je w o g ó l n y m z a ry s ie d u s z p a s te rs tw o p o lo n ijn e , k tó r e je s t in t e g r a l n ą i ż y w o tn ą czę śc ią c a łe g o d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o w K o ściele.

K o le jn y ro z d z ia ł je s t p o św ię c o n y m is ji a p o s to ls k ie j T o w a r z y s tw a C h r y s tu sow ego. T ę te m a ty k ę u z n a n o tu za k o n ie c z n ą , g d y ż w K o śc ie le p r a c ę e w a n g e liz a c y jn ą p ro w a d z ą n a ró ż n y sp o só b K o ścio ły lo k a ln e , ró ż n e w s p ó ln o ty i i n s ty tu c je . T y m c z a s e m d y re k to riu m , k tó r e m a b y ć id e o w y m p rz e w o d n ik ie m d la c h ry s tu s o w c ó w , p o w in n o ty m s a m y m u k a z a ć ic h w ła s n e p o w o ła n ie a p o s to l s k ie o ra z sp o só b je g o r e a liz a c ji.

C z w a r ty ro z d z ia ł, z a ty tu ło w a n y D u s z p a s te r z e m ig r a c y jn y i jeg o p o s łu g i

w a n ie , m a n a c e lu u k a z a ć s y n te ty c z n ą i te o lo g ic z n ie p o g łę b io n ą w iz ję is to ty d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o , a z w ła sz c z a tr z e c h je g o e le m e n tó w : d u s z p a s te rz a , c z y li p o d m io tu d u s z p a s te rz o w a n ia ; n a t u r y i c h a r a k t e r u d u s z p a s te rs tw a , c zy li sa m e g o m is te r iu m p o ś r e d n ic tw a z b aw czeg o w y k o n y w a n e g o p rz e z k a p ła n a ; w re s z c ie w a ż n ie js z y c h , z p u n k tu w id z e n ia p r a k ty c z n e g o , z a s a d f u n k c j o n o w a n ia teg o d u s z p a s te rs tw a . K o le jn e ro z d z ia ły m a j ą ju ż c h a r a k t e r b a rd z ie j k o n k r e tn y i p ra k ty c z n y . U k a z u ją z aś o n e dzieło d u s z p a s te rs k ie n a e m ig ra c ji ja k o k o n ty n u a c ję w K o śc ie le p o tr ó jn e j z b a w c z e j f u n k c ji C h ry s tu s a : n a u c z a ją c e j (p ro ro czej), k a p ła ń s k ie j i p a s te r s k ie j. I ta k p ią t y ro z d z ia ł — P o słu g a n a u c z y c ie ls k a n a e m ig r a  c ji — u k a z u je u sz c z e g ó ło w io n e z a sa d y , z a d a n ia i o b o w ią z k i d u s z p a s te rs k ie ,

z w ią z a n e z p rz e p o w ia d a n ie m S ło w a B ożego (§ 1), k a te c h iz a c ji w ie r n y c h (§ 2) i ś r o d k ó w sp o łe c z n e g o p r z e k a z u (§ 3). W r a m a c h p ie rw s z e g o p a r a g r a f u D y r e k t o r iu m p o d a je lic z n e w s k a z a n ia o d n o śn ie do: c e lu i z a d a ń p rz e p o w ia d a n ia , sp o s o b u p rz e p o w ia d a n ia i r o li ś w ie c k ic h w p rz e p o w ia d a n iu . P o d o b n ie w d r u g im p a r a g r a f ie d o k u m e n t z a jm u je się dość szczegółow o: z n a c z e n ie m i z a d a n ia m i k a te c h e z y , a n a s tę p n ie k a te c h e z ą d o ro s ły c h , m ło d z ie ż y i dzieci, a ta k ż e s p r a w a m i k a te c h e tó w .

W s z ó s ty m ro z d z ia le , z a ty tu ło w a n y m P o słu g a k a p ła ń s k a n a e m ig ra c ji, tr e ś ć z a w a r ta je s t w 8 p a r a g r a f a c h , k tó r e t r a k t u j ą k o le jn o : o litu r g ii w og ó l n o śc i, o M szy św ., s a k r a m e n ta c h , n a b o ż e ń s tw a c h i s a k r a m e n ta lia c h , m o d li tw ie p r y w a tn e j, r e lig ijn o ś c i lu d o w e j, m u z y c e i śp ie w ie k o śc ie ln y m , w re s z c ie o m ie js c a c h i c z a s a c h św ię ty c h .

O s ta tn i ro z d z ia ł — P o słu g a p a s te r s k a n a e m ig r a c ji — o b e jm u je aż 16 p a r a g r a f ó w , k tó r e d o ty c z ą : d u s z p a s te r s tw a in d y w id u a ln e g o ; w sp ó ln o ty p a r a f ia ln e j; m a ły c h g r u p p a r a f ia ln y c h ; m a łż e ń s tw a i ro d z in y ; m ło d z ie ż y i dzieci; c h o ry c h , s t a r y c h i s a m o tn y c h ; z a k o n n ic ; św ie c k ic h a p o sto łó w ; n ie p r a k t y k u j ą cy c h i n ie w ie r z ą c y c h ; e k u m e n iz m u ; m is ji; o p ie k i sp o łe c z n e j; d z ia ła ln o ś c i c h a r y ta ty w n e j; s to w a r z y s z e ń k a to lic k ic h ; w y c h o w a n ia i sz k o ln ic tw a ; in s ty tu c ji p a ra f ia ln y c h . Z g o d n ie ze sw y m p rz e z n a c z e n ie m d y r e k to r iu m m a c h a r a k t e r p a s to ra ln y . J e g o u s y s te m a ty z o w a n a tr e ś ć u ję t a j e s t w n u m e r a c h (477 w s z y stk ic h ), n a j czę śc ie j w fo r m ie n o r m a ty w n e j, a le n ie w sp o só b s u c h y i zim n y . P o sz c z e g ó ln e norm s'· z a w ie r a ją b o w ie m s p o ro e le m e n tó w te o lo g ic z n y c h , a ta k ż e p a s to r a ln y c h in f o rm a c ji, o b ja ś n ie ń i r a c j i m o ty w u ją c y c h . D o w o d zi to, że z a d a n ie m d y r e k to r iu m je s t n ie ty le n a k a z y w a n ie , ile ra c z e j w s k a z y w a n ie dro g i, z a c h ę c a n ie , in s p iro w a n ie i m o b iliz o w a n ie d u s z p a s te rz y i ś w ie c k ic h a p o s to łó w do ta k ie g o d z ia ła n ia , k tó r e w k o n k r e tn y c h w a r u n k a c h je s t m o ż liw e i n a j b a r d z ie j o d p o w ie d n ie . W s z y s tk ie w a ż n ie js z e z a d a n ia i o b o w ią z k i d u s z p a s te rs k ie d o k u m e n t w y p ro w a d z a n ie ja k o z o g ó ln ej m is ji K o śc io ła w d a n e j d z ie d z in ie , u jm u ją c je j g g B I U L E T Y N P O L O N I J N Y

(8)

w p e w n y m w a c h la rz u : od o b o w ią z k ó w o g ó ln y c h do b a r d z ie j szczeg ó ło w y ch , od z a d a ń w s p ó ln o to w y c h do in d y w id u a ln y c h . R a c z e j rz a d k o o k re ś la on o b o w ią z k i d e ta lic z n ie , n a to m ia s t z a w sz e a k c e n t u je on p o tr z e b ę fo r m a c ji w ie r n y c h w d a n e j d z ie d z in ie d u s z p a s te r s tw a czy a p o s to la tu . ks. J ó z e f B a k a la r z T C h r., L u b lin I i . W sp ó łc z e sn e o b licze sp o łe c z n o śc i p o ls k ie j w K a n a d z ie S p o łe c z e ń stw o K a n a d y o k re ś la się p o p u la r n ie ja k o m o z a ik ę g r u p e tn ic z n y c h , zło żo n ą z p o n a d 60 g r u p n a ro d o w o śc io w y c h . H is to ry c z n ie K a n a d a b y ła k r a j e m d u a lis ty c z n y m b io rą c p o d u w a g ę ję z y k i k u ltu r ę , lecz w k o n s e k w e n c ji m a s o w e j im ig r a c ji p r z y b r a ła c h a r a k t e r p lu r a lis ty c z n y . O b ecn ie tr z e c ią część lu d n o ś c i teg o k r a j u s ta n o w ią p rz e d s ta w ic ie le g r u p e tn ic z n y c h ró ż n y c h od d w u g r u p z a ło ż y c ie ls k ic h : b r y ty js k ie j i f r a n c u s k ie j.

P r z y ję ty o fic ja ln ie w 1971 r. p r o g r a m p o lity k i w ie lo k u ltu r o w o ś c i z a p e w n ia p o sz c z e g ó ln y m g ru p o m z a c h o w a n ie i ro z w ó j ic h n a ro d o w e j k u l t u r y i j ę z y k a ja k o p r a w k o n s ty tu c y jn y c h . S tw a r z a s z a n s ę p o d ję c ia p rz e z g r u p y e tn ic z n e o d p o w ie d n ic h d z ia ła ń d la z a c h o w a n ia i m a n if e s to w a n ia n a z e w n ą tr z sw e j o d rę b n o ś c i k u ltu r o w e j w w ie lo n a r o d o w y m s p o łe c z e ń stw ie . O o b liczu g ru p y e tn ic z n e j d e c y d u ją , rz e c z ja s n a , c z y n n ik i n ie ty lk o k u ltu r o w e , lecz ta k ż e h i sto ry c z n e , d e m o g ra fic z n e , sp o łeczn e, e k o n o m ic z n e .

J a k c a łe sp o łe c z e ń s tw o K a n a d y s ta n o w i s w o is tą m o z a ik ę , t a k i p o ls k a g r u p a e tn ic z n a , ze w z g lę d u n a je j w e w n ę tr z n e z ró ż n ic o w a n ie , m o że b y ć o k r e ś la n a te r m in e m m ik ro m o z a ik i. N ie je s t to ju ż g r u p a t a k je d n o lita , j a k w p o c z ą tk a c h e m ig r a c ji p o ls k ie j do K a n a d y . S y tu a c ja w s p ó łc z e s n a w ż a d n e j m ie rz e n ie o d p o w ia d a u tr w a lo n y m c zęsto s te re o ty p o m p o ls k ie g o e m ig r a n ta z a ro b k o w e g o , k tó r y c h ź ró d ła s ię g a ją w y c h o d ź s tw a s p r z e d I w o jn y św ia to w e j. S ta m tą d b o w ie m p o c h o d z i o b ra z b ie d n e g o c h ło p a z G a lic ji o n is k ic h k w a li f ik a c ja c h z a w o d o w y c h , n is k ie j k u lt u r z e o g ó ln e j, n ik ły m s to p n iu św ia d o m o śc i n a ro d o w e j, lecz p ra c o w ite g o , u cz c iw e g o i u m ie ją c e g o p rz y s to s o w a ć się do c ię ż k ic h w a r u n k ó w ż y c ia i p r a c y Ł. O d te g o c z a su sp o łe c z n o ść p o ls k a w K a n a d z ie p rz e s z ła z n a c z n e p r z e o b r a ż e n ia , a ta k ż e z m ie n ił się w o b ec n ie j s to s u n e k m i e j

sco w eg o sp o łe c z e ń s tw a . O b e c n ie n ie o b s e r w u je się ju ż d y s k r y m in a c ji w s to s u n k u do P o la k ó w , a p e w n e p r z e ja w y u p rz e d z e ń ze s tr o n y K a n a d y jc z y k ó w p o c h o d z e n ia a n g lo s a s k ie g o w y p ły w a ją z ic h g e n e ra ln e g o p o c z u c ia w y ższo ści w s to s u n k u do n o w o p rz y b y ły c h o o d m ie n n e j k u ltu rz e , k tó r z y n ie p a s u j ą do u g r u n to w a n e g o w z o ru e tn o c e n tr y c z n e g o 2. W s p o m n ia n e z ró ż n ic o w a n ie P o lo n ii k a n a d y js k ie j n ie d a je p o d s ta w do w y tw o rz e n ia p ro s te g o , ste re o ty p o w e g o o b r a zu. M o żn a n a to m ia s t z a ry s o w a ć p e w n e c h a r a k te r y s ty c z n e c e c h y o ra z te n d e n c je p r z e m ia n w sp ó łc z e s n e j sp o łe c z n o śc i p o ls k ie j. 1. S tr u k t u r a sp o łe c z n o -d e m o g ra fic z n a P o lo n ii P o ls k a g r u p a e tn ic z n a z a jm u je 7 m ie js c e p o d w z g lę d e m lic z e b n o śc i w ś ró d g r u p n a ro d o w o ś c io w y c h sp o łe c z e ń s tw a k a n a d y js k ie g o . D a n e s ta ty s ty c z n e z 1971 r. sz a c o w a ły lic z b ę lu d n o ś c i p o ls k ie g o p o c h o d z e n ia n a 316 440, co s t a n o w iło 1,5% o g ó ln ej liczb y m ie s z k a ń c ó w 3. N a liczb ę tę s k ł a d a ją się e m ig r a n ci i ic h p o to m k o w ie z k ilk u k o le jn y c h fa z w y c h o d ź c z y c h . N a u w a g ę z a s łu g u je sz c z e g ó ln ie im ig r a c ja z o k re s u po I I w o jn ie ś w ia to w e j, g d y ż o n a w y

1 H. J a n o w s k a , W y c h o d ź s tw o p o ls k ie w K a n a d z ie , w : P a m ię tn ik i e m i

g r a n tó w . K a n a d a , W a rs z a w a 1971, 21.

2 A. M a t e j k o , M u ltic u ltu r a lis m . T h e P o lish -C a n a d ia n C ase, T h e P o lis h R e v ie w 3(1976), 178.

(9)

w ie r a d e c y d u ją c y w p ły w n a życie w s p ó łc z e s n e j p o ls k ie j spo łeczn o ści. P ie r w sza p o w o je n n a fa la e m ig r a c ji p o ls k ie j m ia ła m ie js c e w la ta c h 1945— 1956. P rz y b y ło w te d y 64 096 P o la k ó w , g łó w n ie u c h o d ź c ó w p o lity c z n y c h , z d e m o b ili z o w a n y c h ż o łn ie rz y P o ls k ic h S ił Z b ro jn y c h n a Z a c h o d zie, b y ły c h je ń c ó w w o je n n y c h i w ię ź n ió w ob o zó w k o n c e n tr a c y jn y c h 4. W la ta c h 1957— 1971 K a n a d a p r z y ję ła k o le jn ą f a lę e m ig ra n tó w p o ls k ic h w lic z b ie 31 128, z czego w ięk szo ść, bo 25 388, p o c h o d z iła b e z p o ś re d n io z P o l s k i 8. T rz y la ta — 1980—4982 — p r z y n io s ły z n ó w z n a c z n y n a p ły w e m ig r a n tó w p o ls k ic h . B ra k je s z c z e d o s ta te c z n y c h d a n y c h s ta ty s ty c z n y c h o r o z m ia r a c h te j e m ig ra c ji, do te j p o r y s z a c u je się ją n a k ilk a ty s ię c y , a le p rz y jm o w a n ie e m ig ra n tó w tr w a n a d a l i ty s ią c e a p li k a c ji c z e k a n a ro z p a trz e n ie . P o la c y s k u p ie n i w K o n g re s ie P o lo n ii K a n a d y j s k ie j w y s tą p ili do r z ą d u K a n a d y o z w ię k sz e n ie k w o ty e m ig ra c y jn e j d la o b y w a te li p o ls k ic h . 2 I I I 1981 r. w M in is te rs tw ie I m ig r a c ji K a n a d y p o d p is a n o u m o w ę im ig r a c y jn ą , w ś la d za ty m p o w o ła n o p rz y Z a rz ą d z ie G łó w n y m K P K K o m ite t I m ig ra c y jn y . K o m ite t te n ro z e s ła ł do w s z y s tk ic h o rg a n iz a c ji i p a r a f ii lis ty z a p e le m o s p o n s o ro w a n ie P o la k ó w s ta r a ją c y c h się o p rz y ja z d n a p o b y t s ta ły , a n ie p o s ia d a ją c y c h k r e w n y c h w K a n a d z ie . W o k re s ie 1981— 1982 K P K s p o n s o ro w a ł 1091 o s ó b 6, a d a ls z y c h 1150 osób zo sta ło p r z y ję ty c h do K a n a d y n a p o d s ta w ie s p o n s o ro w a n ia p rz e z Z w ią z e k P o la k ó w w K a n a d z ie 7. S t r u k t u r a w ie k u g ru p y p o ls k ie j o d b ie g a od w z o ró w s p o łe c z e ń s tw a K a n a d y g łó w n ie w p rz e d z ia le w ie k u p o n iż e j 15 la t i p o m ię d z y 45— 64 ro k ie m życia. O z n acza to, iż je s t p r o p o r c jo n a ln ie m n ie js z a liczb a dzieci, a w ię k sz a lic z b a osób w w ie k u s ta rs z y m . S y tu a c ja ta je s t o d b ic ie m w z o ró w e m ig ra c ji p o ls k ie j p rz e d I I w o jn ą ś w ia to w ą . C h a r a k te r y z o w a ł się o n p rz e w a g ą lic z e b n ą m ło d y c h m ężczy zn , k tó r z y p r z y b y w a li sa m o tn ie , a b y po u s ta b iliz o w a n iu się w n o w y m k r a j u zało ż y ć ro d z in y . N ie s p o d z ie w a n a w ie lk a d e p r e s ja g o s p o d a r cza w la t a c h tr z y d z ie s ty c h , a n a s tę p n ie I I w o jn a ś w ia to w a u n ie m o ż liw iła w ie lu z n ic h re a liz a c ję ty c h z a m ie rz e ń 8.

P o la c y m ie s z k a ją c y w K a n a d z ie w y k a z u ją w ię k s z ą m o b iln o ś ć t e r y to r i a ln ą n iż r e s z ta lu d n o ś c i teg o k r a j u 9. R o z m ie sz c z e n ie g e o g ra fic z n e g ru p y p o ls k ie j n a te r y to r i u m K a n a d y je s t n ie r ó w n o m ie r n e , p rz y cz y m r y s u je się t u w y r a ź n a te n d e n c ja do e m ig ra c ji z r e jo n ó w ro ln ic z y c h do o ś ro d k ó w m ie js k ic h , co w z a sa d z ie o z n acza m ig r a c ję z z a c h o d n ic h p r o w in c ji p r e r y jn y c h (M an ito b a, S a s k a tc h e w a n , A lb e rta ) n a w sc h ó d , g łó w n ie do p o łu d n io w e j części O n ta rio . W 1971 r. w p ro w in c ji O n ta rio m ie sz k a ło 46% o g ó ln ej lic z b y osób p o lsk ie g o p o c h o d z e n ia 10. P o z o s ta ła część s k u p ia ła się k o le jn o (w e d łu g ilości) w p r o w in c ja c h : A lb e rta , M a n ito b a , B r itis h C o lu m b ia , S a s k a tc h e w a n , Q u eb ec. N ie w ie lk i ty lk o o d s e te k P o la k ó w z a m ie s z k iw a ł n a d m o r s k ie p ro w in c je w s c h o d n ie j K a n a d y . P rz y c z y n t a k z n a c z n e j k o n c e n tr a c ji P o la k ó w w O n ta rio n a le ż y z j e d n e j s tr o n y sz u k a ć w fa k c ie , iż w ię k sz o ś ć p o w o je n n y c h e m ig ra n tó w — ze w z g lę d u n a sw e k w a lif ik a c je z a w o d o w e — o s ie d la ła się w m ie js k ic h r e jo n a c h u p r z e m y s ło w io n y c h te j p ro w in c ji, a z d ru g ie j, że p o to m k o w ie o s a d n ik ó w ro ln y c h z M a n iło b y czy S a s k a tc h e w a n z d o b y w a ją c w y k s z ta łc e n ie ró w n ie ż d ą ż y li do o ś ro d k ó w m ie js k ic h . T e n d e n c ja do o s ie d la n ia się w m ia s ta c h n o to w a n a je s t w g ru p ie p o ls k ie j n ie u s ta n n ie od p o c z ą tk u l a t c z te rd z ie s ty c h i w y k a z u je s z y b sze te m p o w z ro s tu n iż w g lo b a ln y m sp o łe c z e ń s tw ie K a n a d y . W 1971 r. p r o 4 H. R a d e c k i , E th n ic O r g a n iz a tio n a l D y n a m ic s, w : T h e P o lish G ro u p in C a n a d a , W a te rlo o 1979, 35. 5 A. M a t e j k o , J. M a t e j k o , P o lish C a n a d ia n s, w : P a st a n d P re s e n t, T o ro n to 1974, 41. 6 K o n g r e s P o lo n ii K a n a d y js k ie j 1980— 1982, 11. 7 T a m ż e , 12.

8 R. K o g l e r , A D e m o g ra p h ie P r o file o f th e P o lish C o m m u n ity in C a  n a d a , w : P o lish C a n a d ia n s. P r o file a n d Im a g e , T o ro n to 1969, 17.

9 T a m ż e , 16.

(10)

c e n t P o la k ó w z a m ie s z k a ły c h w o ś r o d k a c h m ie js k ic h w y n ió s ł 8 0 ,4 n . N a jw ię k s z y m s k u p is k ie m P o la k ó w w K a n a d z ie j e s t T o ro n to , g d z ie m ie s z k a p o n a d 51 ty s. osób, cz y li o k o ło 16°/o o g ó ln ej p o p u la c ji p o ls k ie j. D u że s k u p is k a p o lo n ijn e z n a jd u j ą się ró w n ie ż w in n y c h m e tro p o lia c h k a n a d y js k ic h : M o n tre a lu , W in n ip e g u , H a m ilto n , V a n c o u v e r, E d m o n to n , W in d s o r, C a lg a ry , O tta w ie . O b e c n ie o so b y p o c h o d z e n ia p o ls k ie g o n ie tw o r z ą w K a n a d z ie w ię k sz y c h , z w a r ty c h o sie d li w ie js k ic h a n i te ż g e tt p o ls k ic h w m ia s ta c h , choć is tn i e ją — n a p r z y k ła d w T o ro n to — d z ie ln ic e p o lsk ie . 2. S tr u k tu r a sp o łe c z n o -z a w o d o w a W y so k i s to p ie ń u r b a n iz a c ji g ru p y p o ls k ie j z w ią z a n y je s t śc iśle z je j s t r u k t u r ą s p o łe c z n o -z a w o d o w ą . P a n u je p rz e ś w ia d c z e n ie , że P o la c y n a le ż ą do ty c h e m ig ra n tó w , k tó r z y z y s k a li w ie le p o d w z g lę d e m e k o n o m ic z n y m 12. O p in ia ta d o ty c z y e m ig ra c ji p o ls k ie j k ilk u o s ta tn ic h d ziesięcio leci. W a r u n k i sp o łe c z n o - -e k o n o m ic z n e w K a n a d z ie p r z e d 1940 ro k ie m n ie p o z w a la ły w ię k sz o ś c i P o la k ó w n a o sią g n ię c ie s t a tu s u sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e g o ró w n e g o ś r e d n ie m u p o z io m o w i k a n a d y js k ie m u . G łó w n ą p rz e s z k o d ą b y ła d e p r e s ja g o s p o d a rc z a w l a ta c h 1929— 1939 o ra z b r a k k w a lif ik a c ji z a w o d o w y c h p o ls k ic h e m ig ra n tó w . K o le jn e fa z y e m ig ra c ji p o w o je n n e j, w łą c z n ie z n a jn o w s z ą , a ta k ż e w y ż sz y p o zio m w y k s z ta łc e n ia k o le jn y c h p o k o le ń p rz y n o s z ą r a d y k a l n e z m ia n y s t r u k t u r y z a w o d o w e j g ru p y p o ls k ie j. W o k re s ie p o w o je n n y m do K a n a d y p rz y b y ło w ie lu w y s o k o k w a lif ik o w a n y c h fa c h o w c ó w , te c h n ik ó w , in ż y n ie ró w , n a u k o w c ó w , le k a rz y , p ra w n ik ó w , a r c h i te k t ó w itd . I choć p o c z ą tk o w o p o d e jm o w a li często p r a c ę w z a w o d a c h w y m a g a ją c y c h z n a c z n ie m n ie js z y c h u m ie ję tn o ś c i i k o m p e te n c ji (p rz y k ła d e m m oże tu b y ć g r u p a 4000 p o ls k ic h o fic e ró w s k ie ro w a n y c h w r a m a c h 2 -le tn ic h k o n tr a k tó w do p r a c y n a fa r m a c h ), to je d n a k dość szy b k o o s ią g a li o n i w s p o łe c z e ń s tw ie K a n a d y s t a tu s z g o d n y ze s w y m w y k s z ta łc e n ie m i z a w o d e m .

C h a r a k te r y s ty c z n ą c e c h ą w sp ó łc z e s n e j e m ig ra c ji p o ls k ie j w K a n a d z ie je s t z n a c z n y o d s e te k z a tr u d n io n y c h z a w o d o w o k o b ie t. W s k a ź n ik te n się g a 25% i je s t w y ż sz y n iż p r z e c ię tn a w s k a li o g ó ln o k a n a d y js k ie j 13. N a jw ię k s z y p r o c e n t k o b ie t z a tr u d n io n y je s t w z a w o d a c h u rz ę d n ic z y c h (ok. 28%) w u s łu g a c h

(ok. 19%), a n a s tę p n ie w h a n d lu , s łu ż b ie z d ro w ia , w z a w o d a c h ro ln ic z y c h i n a u c z y c ie ls k ic h 14.

W k a te g o r ii m ężc zy zn k o le jn o ś ć z a w o d ó w w e d łu g lic z b y z a tr u d n io n y c h P o la k ó w je s t n a s tę p u ją c a : z a w o d y te c h n ic z n e p ro d u k c y jn e (ok. 10%), z a w o d y te c h n ic z n e u s łu g o w e (ok. 10%), u s łu g i (ok. 9% ), z a w o d y ro ln ic z e , h a n d e l, z a w o d y u rz ę d n ic z e , p rz e m y s ł p rz e tw ó rc z y , p rz e m y s ł m a s z y n o w y , z a w o d y in ż y n ie r y jn e , t r a n s p o r t 16

W w y n ik u p r z e m ia n sp o łe c z n o -z a w o d o w y c h P o lo n ii, w y k s z ta łc iła się k a te g o r ia in te lig e n c ji z a w o d o w e j n ie m a l c a łk o w ic ie n ie o b e c n a w o k re s ie p r z e d w o je n n y m . Z n ie j to r e k r u t u j ą s ię w y so k o s z a c o w a n i w h ie r a r c h i i sp o łe c z n e j w y k ła d o w c y u n iw e rs y te c c y i p ra c o w n ic y n a u k o w i in s ty tu tó w b a d a w c z y c h . Ic h lic z b ę w r o k u 1968 o c e n ia n o n a 227 ιδ.

P o lo n ia k a n a d y js k a w o s ta tn ic h tr z y d z ie s tu la ta c h o s ią g n ę ła n ie w ą tp l i w ie a w a n s sp o łe c z n y . J e g o w s k a ź n ik ie m je s t z ró ż n ic o w a n ie s t r u k t u r y z a w o d o w ej o ra z w z ro s t d o ch o d ó w . P o d w z g lę d e m p o z io m u d o c h o d ó w g ru p a p o l-11 H. R a d e c k i , dz. cyt., 38. 12 A. M a t e j k o , a rt. c y t., 179. 13 R. K o g l e r , T e n d e n c je p r z e m ia n s k ła d u z a w o d o w e g o zb io r o w o ś c i p o  lo n ijn e j w K a n a d z ie w la ta c h 1941— 1971, P rz e g lą d P o lo n ijn y 4(1981), 21. 14 H. R a d e c k i , dz. c y t., 40. 15 T a m ż e , 40. 16 A. M a t e j k o , J. M a t e j k o , a rt. cyt., 46. 11 — C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a z. III

(11)

s k a z a lic z a n a je s t do k la s y ś r e d n ie j. P r z e c ię tn y s ta n d a r d ży cia n ie o d b ie g a w z a s a d z ie od p o z io m u ż y c ia k a n a d y js k ie j k la s y ś r e d n i e j 17. W śró d osób p o l sk ie g o p o c h o d z e n ia je s t w ie lu w ła ś c ic ie li sk le p ó w , w a r s z ta tó w u słu g o w y c h , m a ły c h p rz e d s ię b io rs tw . A b y się o ty m p rz e k o n a ć w y s ta r c z y p rz e jrz e ć og ło s z e n ia r e k la m o w e w k tó r e jk o lw ie k z g a z e t p o lo n ijn y c h w y d a w a n y c h w K a

n a d z ie .

M im o w z ro s tu p r e s tiż u i z n a c z e n ia sp o łeczn eg o o ra z ek o n o m ic z n e g o , P o lo n ia n ie o d g ry w a w ię k s z e j r o li w ż y c iu p o lity c z n y m K a n a d y . O d n o si się to g e n e r a ln ie (m im o k ilk u w y ją tk ó w ) t a k do u d z ia łu w ż y c iu p o lity c z n y m n a p o z io m ie lo k a ln y m , j a k i f e d e r a ln y m , a ta k ż e w p a r la m e n c ie k ra jo w y m . P o la c y n ie s ą ró w n ie ż re p r e z e n to w a n i w z a rz ą d a c h k a n a d y js k ic h z w ią z k ó w z a w o d o w y c h .

3. T o ż sa m o ść etn iczn a P o lo n ii

T a d e u s z B r z e z i ń s k i w y ró ż n ił w h is to rii p o ls k ie j g ru p y e tn ic z n e j w K a n a d z ie tr z y fa z y : a. n a le ż ą c y ju ż dziś do o d le g łe j p rz e s z ło śc i o k re s „ p rz e c ie ra n ia s z la k u ”, c ię ż k ie j p r a c y i w a lk i o p r z e t r w a n ie w n o w y m k r a j u ; b. o k re s n a r a s t a n i a św ia d o m o śc i n a ro d o w e j i p a tr io ty z m u ; c. a k tu a l n ie t r w a ją c y o k re s p o s z u k iw a n ia r ó w n o w a g i i tw o rz e n ia s y n te z y p o m ię d z y w a r to ś c ia m i o k re ś la ją c y m i „ p o ls k o ść ” i „ k a n a d y js k o ś ć ” e m ig ra n tó w w r a m a c h w ie lo k u ltu r o w e g o sp o łe c z e ń s tw a 1S. K a n a d a w p ra w d z ie o fic ja ln ie a k c e p tu je i p r o p a g u je w z o ry sp o łe c z e ń s tw a w ie lo k u ltu r o w e g o , je d n a k ż e w ż y c iu sp o łe c z n y m te g o k r a j u is tn i e ją p e w n e p r e s je i d ą ż e n ia do n a r z u c e n ia n o r m i w a rto ś c i je d n e j z d w ó c h g r u p d o m i n u ją c y c h . S tą d te ż n ie u s ta n n ie is tn ie je n ie b e z p ie c z e ń s tw o a s y m ila c ji je d n o s t e k czy c a ły c h g r u p sp o łe c z n y c h , p o le g a ją c e n a c a łk o w ity m w c h ło n ię c iu ic h p rz e z sp o łe c z n o ść a n g lo s a s k ą b ą d ź f r a n c u s k ą z je d n o c z e s n ą u t r a t ą w ła s n y c h w a r to ś c i i z w y c z a jó w . W o d n ie s ie n iu do a k tu a l n e j s y tu a c ji g ru p y p o ls k ie j, m im o n ie w ą tp liw y c h d o w o d ó w czę śc io w e j a s y m ila c ji, w y s tę p u je ta m p ro c e s z w a n y a k u lt u r a c j ą , p o le g a ją c y n a d o b ro w o ln y m p rz y ję c iu k a n a d y js k ic h z w y c z a jó w i tr a d y c ji b ez z n a c z n e j u t r a t y w a r to ś c i i tr a d y c ji p o l s k i c h 19. W ta k im k o n te k ś c ie n a le ż y o d c z y ta ć m y ś l o tw o rz e n iu w y ż e j w y m ie n io n e j sy n te z y m ię d z y ty m co o k re ś la „ p o ls k o ść ” i „ k a n a d y js k o ś ć ” e m ig ra n tó w . P ro c e s te n d o k o n u je się p r a k ty c z n ie n a k a ż d y m o d c in k u co d z ie n n e g o ży cia P o lo n ii: w r o d zin ie, w ż y c iu to w a rz y s k im , w d z ia ła ln o ś c i o rg a n iz a c y jn e j, a ta k ż e w ży ciu re lig ijn y m . W y m a g a o n od s w y c h u c z e s tn ik ó w p e w n e j św ia d o m o śc i to ż s a m o śc i e tn ic z n e j. R o d zi s ię w ię c p y ta n ie , co w y z n a c z a p o c z u c ie to ż sa m o śc i w g r u p ie e tn ic z n e j: o fic ja ln a d e k la r a c ja p rz y n a le ż n o ś c i e tn ic z n e j, ję z y k , u d z ia ł w ż y c iu o rg a n iz a c y jn y m g ru p y , p rz y n a le ż n o ś ć w y z n a n io w a ? Z a ró w n o w świe.- tle b a d a ń , j a k i p r o s te j o b s e r w a c ji ż y c ia P o lo n ii ż a d n e g o z p o w y ż sz y c h w s k a ź n ik ó w ro z p a tr y w a n y c h osobno, w iz o la c ji od p o z o s ta ły c h z m ie n n y c h , n ie m o ż n a u z n a ć za w p e łn i m ia r o d a jn y . Ś w ia d c z ą o ty m n a s tę p u ją c e p r z y k ła d y . W p rz e p r o w a d z o n y m w 1961 r. sp is ie lu d n o ś c i p rz y n a le ż n o ś ć do g ru p y p o l s k ie j z a d e k la ro w a ło 323 500 osób. W k o le jn y m sp isie w 1971 r. o k a z a ło się, że w b r e w o c z e k iw a n io m w y n ik a ją c y m z p r z y r o s tu n a tu r a ln e g o i n a p ły w u n o w y c h e m ig ra n tó w , g r u p a p o ls k a z m n ie js z y ła się do 316 400 osób. R ó ż n ic a ta b y ła w y n ik ie m z m ia n y sp o łe c z n e g o r o z u m ie n ia p o ję c ia id e n ty f ik a c ji e tn ic z n e j, co p o c ią g n ę ło za s o b ą z m ia n ę s a m o o k re ś le n ia e tn ic z n e g o p rz e z g r u p ę Ż y d ó w 17 T. B r z e z i ń s k i , T h e Y e s te r d a y a n d th e T o d a y o f th e P o lish C o m  m u n i ty in C a n a d a , w : P a st a n d P r e s e n t, T o ro n to 1974, 20. 18 T a m ż e , 24. 19 H . R a d e c k i , В. H e y d e n k o r n , A M e m b e r o f a D is tin g u is h e d F a  m ily . T h e P o lish G ro u p in C a n a d a , T o ro n to 1976, 213.

(12)

p o ls k ie g o p o c h o d z e n ia o ra z g r u p ą lu d n o ś c i p o ls k ie g o p o c h o d z e n ia , k tó r a u le g ła u k r a i n i z a c j i 20.

D ru g im w s k a ź n ik ie m c z ę sto u ż y w a n y m d la o k re ś le n ia d e n o m in a c ji e tn ic z n e j je s t ję z y k . P o r ó w n a n ie je d n a k p r o p o r c ji osób z a lic z a ją c y c h s ię do g ru p y p o ls k ie j o ra z osób p o s łu g u ją c y c h się ję z y k ie m p o ls k im d o w o d zi n ie a d e k w a t- n o śc i te g o w s k a ź n ik a . W 1971 r. ję z y k p o ls k i b y ł ję z y k ie m o jc z y s ty m d la 38,4% g r u p y p o ls k ie j, a ty lk o d la 19,9% b y ł ję z y k ie m u ż y w a n y m w d o m u . J ę z y k ie m u ż y w a n y m p o w sz e c h n ie , bo w 75% , b y ł ję z y k a n g i e l s k i 21.

W p o to c z n y m u ję c iu p o ls k o ść u to ż s a m ia się c z ę sto z k a to lic y z m e m , z g o d n ie z p rz e ś w ia d c z e n ie m , że d o b ry P o la k je s t d o b ry m k a to lik ie m . A n a liz a s p o łe c z n o śc i p o ls k ie j w K a n a d z ie p o d w z g lę d e m w y z n a n io w y m w s k a z u je , że n ie je s t to g r u p a je d n o lita . C hoć o g ro m n ą w ię k sz o ś ć s ta n o w i w y z n a n ie rz y m s k o k a to lic k ie (71% p o p u la c ji), to je d n a k z n a c z ą c y o d s e te k osób d e k la r u je p r z y n a le ż n o ś ć do k a n a d y js k ie g o K o śc io ła Z je d n o c z o n e g o (8,4%), około 4% s ta n o w ią a n g lik a n ie , 3% lu te r a n ie , a 2,3% c z ło n k o w ie k o śc io ła u k r a iń s k o k a to lic k ie - go. P o n a d to ju ż w m n ie js z e j lic z b ie re p r e z e n to w a n e s ą w y z n a n ia : b a p ty ś c i, p r e z b ite r a n ie , m e n o n ic i i lu te r a n ie , z ie lo n o ś w ią tk o w c y . P o n a d 41% w y k a z a ło o b o ję tn o ść r e l i g i j n ą 22.

R ó w n ie ż o s ta tn i z w y m ie n io n y c h w y z n a c z n ik ó w p o ls k o śc i — p rz y n a le ż n o ść o r g a n iz a c y jn a — n ie s ta n o w i d o s ta te c z n e g o k r y te r iu m . S z a c u je się b o w ie m , że ilo ść c z ło n k ó w o rg a n iz a c ji p o lo n ijn y c h n ie w y n o s i w ię c e j n iż 4— 7% o g ó ln e j lic z e b n o śc i g r u p y 23.

P r o b le m m ie r n ik a p o ls k o śc i n ie j e s t w ię c ro z w ią z a n y . K a ż d y z c z ło n k ó w sp o łe c z n o śc i p o ls k ie j m u s i go s a m z d e fin io w a ć , t a k j a k m u s i ró w n ie ż o k r e ślić cel k u lty w o w a n ia p o lsk o śc i. D la w ie lu n o w o p rz y b y w a ją c y c h z P o ls k i e m i g r a n tó w u tr z y m y w a n ie p o ls k o śc i w y d a je się p rz e s z k o d ą w s z y b k ie j a d a p ta c ji do ż y c ia w e d łu g w z o ró w a n g lo s a s k ic h . O d n o si się to z w ła sz c z a do w y s o k o - w y k w a lif ik o w a n y c h fa c h o w c ó w , k tó r z y p e r s p e k ty w y sw e g o s u k c e s u w ią ż ą c a ł k o w ic ie ze ś ro d o w is k ie m a n g lo s a s k im . M o żliw e j e s t je d n a k o d m ie n n e s p o j rz e n ie n a te n p ro b le m . Z a c h o w a n ie i r o z w ija n ie ró ż n y c h e le m e n tó w k u lt u r y p o ls k ie j m o ż n a tr a k to w a ć ja k o w k ła d sp o łe c z n o śc i p o ls k ie j w r e a liz a c ję id e i sp o łe c z e ń s tw a w ie lo k u ltu r o w e g o . C ie k a w y c h p rz y k ła d ó w il u s t r u ją c y c h t ę p o s t a w ę d o s ta r c z a ją w y d a n e o s ta tn io d w a z b io ry b io g r a fii P o la k ó w m ie s z k a ją c y c h w K a n a d z ie czy te ż K a n a d y jc z y k ó w p o ls k ie g o p o c h o d z e n ia 24. O b ie te k s ią ż k i p r e z e n t u ją s y lw e tk i lu d z i ró ż n y c h z a w o d ó w , k tó r z y a k tu a l n ie p r z e k a z u ją sw ó j tw ó rc z y w k ła d z a ró w n o P o lo n ii, j a k i K a n a d z ie . 4. R o d z in a p o lo n ijn a P rz e k a z y w a n ie w a r to ś c i m ło d e m u p o k o le n iu d o k o n u je s ię p rz e d e w s z y s t k im w ro d z in ie . R o d z in a , j a k k a ż d a ze s t r u k t u r sp o łe c z n o śc i p o lo n ijn e j p o d le g a p rz e o b r a ż e n io m p o d w p ły w e m p re f e r o w a n y c h w sp o łe c z e ń s tw ie d o m in u ją c y m n o rm , z w y c z a jó w i w a rto ś c i. T r a d y c y jn y w z ó r p o ls k ie j ro d z in y p a t r i a r - c h a ln e j m o ż liw y b y ł do u tr z y m a n ia w K a n a d z ie jesz c z e w o k re s ie p rz e d w o je n n y m , z w ła sz c z a w ś r o d o w is k a c h w ie js k ic h p r o w in c ji p r e r y jn y c h , g d zie n a t u r a l n a iz o la c ja od o to c z e n ia a n g lo s a s k ie g o o p ó ź n ia ła p rz e m ia n y . W sp ó łcześn ie m p d e l r o d z in y p o lo n ijn e j n ie ró ż n i się — z n ie lic z n y m i w y ją tk a m i — od

20 R. K o g l e r , В. H e y d e n k o r n , P o les in C a n a d a 1971, w: P a st a n d

P r e s e n t, d z. c y t., 29.

21 H. R a d e c k i , C u ltu r a l M o sa ic: A M ic ro V ie w , M ig ra n t E cho 1—2(1975), 5—6. 22 T a m ż e , 5— 6. 23 В. H e y d e n k o r n , P r z y w ó d z tw o w P o lo n ii K a n a d y js k ie j, T o ro n to 1980, 13. 24 Z ob. B. H e y d e n k o r n , P r z y w ó d z tw o w P o lo n ii K a n a d y js k ie j, d z. c y t.; O. B u d r e w i c z , R o d a c y sp o d K lo n o w e g o L iśc ia , W a rs z a w a 1980.

(13)

m o d e lu m ie js k ie j r o d z in y k a n a d y j s k i e j 25. B a d a n ia so c jo lo g ic z n e p r z e p r o w a d z o n e w ś ró d r o d z in p o ls k ic h w T o ro n to w 1968 r. w y k a z a ły , że ro d z ic e w y w ie r a j ą b e z p o ś re d n io n ie w ie lk i w p ły w n a w y b ó r p a r t n e r a do m a łż e ń s tw a sw o ic h d zieci. J e d y n ie p o ło w a w ś r ó d a n k ie to w a n y c h w y ra z iła p r z e k o n a n ie , że w o la ła b y , a b y p a r t n e r b y ł te g o sa m e g o w y z n a n ia . W śró d m ło d eg o p o k o le n ia b a d a n y c h re lig ia i p o c h o d z e n ie e tn ic z n e rz a d k o b y ły w y m ie n ia n e ja k o is to tn e p rz y w y b o rz e p a r t n e r a 26. D a n e s ta ty s ty c z n e n o tu j ą w g ru p ie p o ls k ie j w y s o k i o d s e te k (61,4% d la m ężc zy zn , 59,4% d la k o b ie t) m a łż e ń s tw m ie s z a n y c h p o d w z g lę d e m e tn i c z n y m 27. P o w o d u je to z ró ż n ic o w a n ie ję z y k o w e i k u ltu r o w e r o d z in p o ls k ic h . K a n a d y js k i ro c z n ik s ta ty s ty c z n y z 1971 r. n o tu je d la g ru p y p o l s k ie j w k a te g o r ii „ p ie rw s z y w y u c z o n y ję z y k ” a ż 19 ję z y k ó w ró ż n y c h n iż p o ls k i. N a jw ię c e j, bo p o n a d p o ło w a p o d a ła ję z y k a n g ie ls k i, n ie w ie lk i o d se te k — ję z y k f r a n c u s k i (1,4%), n a to m ia s t w ś ró d p o z o s ta ły c h n a jw y ż s z e s t a t y s ty c z n ie p o z y c je z a jm u ją ję z y k u k r a i ń s k i i n ie m ie c k i28. B a d a n ia w T o ro n to u ja w n iły , że ro d z ic e p o ls c y c h c ą w y c h o w y w a ć sw e u ro d z o n e ju ż w K a n a d z ie dziec i w tr a d y c ji k u l t u r y i ję z y k a p o ls k ie g o 29. P o s tę p u ją c y je d n a k p ro c e s u r b a n iz a c ji g ru p y p o ls k ie j, a co za ty m id z ie p e w n e j u n if ik a c j i z n ie p o ls k im o to c z e n ie m , a ta k ż e s y s te m o ś w ia to w y sz k ó ł k a n a d y j s k ic h p ro w a d z ą c o ra z częściej do u t r a t y z n a jo m o śc i ję z y k a p o lsk ie g o . O g ó l n ie m o ż n a s tw ie rd z ić , że r o d z in y p o ls k ie n a le ż ą c e do k la s y ś r e d n ie j są b a r d z ie j z a in te re s o w a n e w w y c h o w a n iu sw y c h dziec i w p o c z u c iu o d rę b n o ś c i k u l tu r o w e j n iż ro d z in y ro b o tn ic z e . P r z e ja w ia się to n p . w c z ę stsz y m p o s y ła n iu d z ie c i do p o ls k ic h sz k ó ł s o b o tn ic h 30.

W sp ó łc z e sn a ro d z in a p o ls k a w K a n a d z ie p r e z e n tu je m o d e l e g a lita r n y . K o n s t a t u j ą to w s p o m n ia n e w y ż e j b a d a n ia w T o ro n to , z w ła sz c z a w k w e s tii a u to r y te t u i p o d z ia łu w ła d z y . T r a d y c y jn ie s iln a p o z y c ja o jc a z o s ta ła w p r a k ty c e z a s tą p io n a p a r t n e r s t w e m m a łż o n k ó w , sz czeg ó ln ie w z a k re s ie p o d e jm o w a n ia d e c y z ji i p r a c y z a w o d o w e j k o b ie t. J a k k o lw ie k in te r e s u ją c e je s t, że u ro d z e n i ju ż w K a n a d z ie m ło d z i P ó la c y w y r a ż a ją w d u ż e j lic z b ie p o g lą d y zg o d n e z p a tr i a r c h a l n ą s t r u k t u r ą ro d z in y , iż m ie js c e m k o b ie ty j e s t d o m i p o d p o rz ą d k o w a n ie m ę ż o w i31. M ło d e p o k o le n ie w y k a z u je d u ż ą n ie z a le ż n o ść od ro d z ic ó w ,

około p o ło w a a n k ie to w a n y c h n a w e t o k re ś liła sw e dziec i ja k o n ie p o s łu s z n e i z b u n to w a n e 32. R o d z in y p o ls k ie w K a n a d z ie s ą o g ó ln ie b io rą c lic z e b n ie m n ie js z e n iż ś r e d n ia k r a jo w a . S p o ś ró d p ró b y b a d a n e j w T o ro n to p o n a d p o ło w a p o s ia d a ła ty lk o 1 lu b 2 dzieci, a ty lk o 7% m ia ło ic h 5 lu b w i ę c e j 33. W ięzi ro d z in n e u tr z y m y w a n e s ą w z a s a d z ie w o b rę b ie tr z e c h p o k o le ń . P r z e ja w ia się to w e w s p ó ln y c h o b c h o d a c h ro czn ic ro d z in n y c h i ś w ią t r e l ig i j n y c h , a ta k ż e w p o m o c y ro d z ic ó w d la ro d z in s w y c h d o ro s ły c h dzieci. N a to m ia s t w o s ta tn ic h k il k u n a s tu la ta c h o b s e r w u je s ię z m ia n ę o p ie k u ń c z e g o s to s u n k u d o ro s ły c h d zieci do s w y c h p o d e sz ły c h w ie k ie m ro d z ic ó w . C o ra z p o w s z e c h n ie j w y s tę p u je z ja w is k o o so b n eg o z a m ie s z k a n ia ro d z ic ó w , w b a rd z o w ie lu p rz y p a d k a c h w s p e c ja ln ie w y p o s a ż o n y c h d o m a c h se n io ra .

S p o ś ró d z ja w is k z a lic z a n y c h do p a to lo g ii ro d z in y n ie w y o d rę b n ia się d la ro d z in p o ls k ie g o p o c h o d z e n ia sz c z e g ó ln y c h k a te g o r ii w y k r a c z a ją c y c h p o za z ja w is k a o b s e r w o w a n e w g lo b a ln y m sp o łe c z e ń s tw ie K a n a d y . Z w r a c a je d y n ie 26 H. R a d e c k i , T h e P o lis h -C a n a d ia n F a m ily : A S t u d y in H isto ric a l

a n d C o n te m p o r a r y P e r s p e c tiv e s , w : C a n a d ia n F a m ilie s, T o ro n to 1980. 26 H. R a d e c k i , В. H e y d e n k o r n , A M e m b e r... 135. 27 H. R a d e c k i , C u ltu r a l M osaic..., 18. 28 T a m ż e , 8. 29 H. R a d e c k i , T h e P o lis h -C a n a d ia n F a m ily ..., 63. 39 T a m ż e . 31 T a m ż e . 32 T a m ż e . 33 T a m ż e .