A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L I A A R C H A E O L O G I C A 2 5, 2007
J a c e k A n d rzejo w ski, K in g a S ta n ek
KONSTRUKCJE DREWNIANE Z GROBÓW CIAŁOPALNYCH Z CMENTARZYSKA KULTURY WIELBARSKIEJ
W JARTYPORACH NA PODLASIU
Stanowisko z okresu wpływów rzymskich w Jartyporach, gm. Liw, pow. węgrowski na zachodnim Podlasiu (ryc. 1) położone jest na niewielkim piaszczystym wyniesieniu na południe od dawnego strum ienia płynącego w kierunku Liwca. W końcu lat 1960. w tym miejscu rozpoczęto inten-sywną, lecz bezplanową eksploatację piasku i wkrótce na terenie żwirowni odkryto pierwsze zabytki, jednak informacje o stanowisku i część wyko-panych tam przedm iotów dotarły do PM A dopiero w połowie lat 1970.
( G ł o s i k 1983, s. 237, ryc. 14, 2001, s. 227-228; A N D R Z E J O W S K I 1989, s. 114). Do muzeum przekazano wówczas dość liczne fragm enty ceramiki, w tym popielnic, kultury przeworskiej z okresu wczesnorzymskiego oraz kilkadziesiąt zabytków z okresu późnorzymskiego, bez wątpienia pocho-dzących z grobów ciałopalnych i szkieletowych kultury wielbarskiej. Wśród tych ostatnich znajduje się m.in. kilka małych naczyń glinianych, srebrna Fibula zbliżona do typu Alm gren 167, żelazna zapinka typu Almgren 161-162, wschodniobałtyjska emaliowana lunula brązow a, zawieszka z de-nara Faustyny M łodszej, liczne paciorki szklane i bursztynowe oraz zespół grobowy z brązowymi zapinkami Almgren 95 i 201 oraz wisiorem opa-sanym; w 1995 r. na polu sąsiadującym ze żwirownią znaleziono brązową sprzączkę z pogrubioną ram ą typu A H 25-261. Okres funkcjonowania ne-kropoli wielbarskiej można na tej podstawie zamknąć w ramach faz B2/C1-D. Pierwsze badania ratownicze podjęto w Jartyporach w roku 1980, jednak nie natrafiono wówczas na jakiekolwiek obiekty (Informator archeologiczny 1981, s. 86). Stanowisko zlokalizowano dopiero w 1997 r., kiedy podczas inspekcji zaobserwowano odsłonięte w krawędzi żwirowni dwa groby ciało-palne. Rok później Dział Epoki Żelaza PM A rozpoczął tu systematyczne badania wykopaliskowe — w latach 1998 i 1999 przebadano ok. 150 m 2, odkryw ając ponad 70 obiektów sepulkralnych kultury wielbarskiej,
Ryc. 1. Jartypory, gm. Liw, pow . W ęgrów, woj. m azowieckie. Lokalizacja stanowiska A bb. 1. Jartypory, G em . Liw, Kr. W ęgrów, Waiw. m azowieckie D ie Lage der Fundstelle
tworzących często skomplikowane układy stratygraficzne (ryc. 2). W ięk-szość tych obiektów to groby ciałopalne, odsłonięto jednak także kilka pochówków szkieletowych, w tym grób z zapinką brązową typu Almgren 132 odm iany 2 ( C i e ś l i ń s k i 1999). G rób ten jest jednym z zaledwie trzech
grobów szkieletowych kultury wielbarskiej z M azowsza W schodniego i Pod-lasia, pewnie datow anych na fazę B2/C12. W kilku innych obiektach odpowiadających charakterystyką jam om grobów szkieletowych odkryto małe skupiska przepalonych kości oraz nieprzepalone elementy wyposaże-nia.
Szczególnie interesujące są w Jartyporach bardzo zróżnicowane obiekty ciałopalne. Zw racają wśród nich uwagę zwłaszcza cztery stosunkow o duże, głębokie jam y o regularnych kształtach, wypełnione spalenizną z dużą ilością węgli drzewnych i popiołu - obiekty 28, 30, 49 i 52 (ryc. 2). W spągu każdego z nich znajdowały się pozostałości spalonych in situ „rusztów ”
2 D w a p ozostałe to grób 7 7 z Cecel, pow. siemiatycki, z parą zapinek typu Almgren 41
( Ja s k a n i s 1996, tabl. VIII: 7 7 ) i grób 101 z Gródka, pow . w ysokom azow iecki, z parą zapinek typu Alm gren 201 i paciorkam i typu T-M 115 (materiały nie publikow ane, zbiory PSOZ Woj. Podlaskiego; inform acja mgr. S. Żółkow skiego).
Ryc. 2. Jartypory, pow . W ęgrów. Plan cmentarzyska na stan. 2 z zaznaczonym i obiektami z konstrukcjam i drew nianym i, zasięgiem wybierzyska żw irow ni i granicam i w yk op ów
(wg stanu z 1999 r.)
A bb. 2. Jartypory, Kr. W ęgrów. Plan des Gräberfeldes (Fdst. 2) m it Objekten m it H olzkon st-ruktionen, die Kiesgrubegrenzen und Grenzen der Gräbungsflachen (Zustand aus 1999)
drewnianych z bierwion o średnicy ок. 10 cm, układanych na krzyż w kilku warstwach. Bierwiona tych „rusztów ” zachowane są dość dobrze i zalegały w regularnym układzie. Brak jakichkolwiek śladów przepalenia na ścianach obiektów wskazuje, że drewno musiało płonąć w otw artych jam ach.
W dwóch obiektach (28 i 49) znaleziono popielnice wypełnione przepalo-nymi kośćmi, w dwóch pozostałych (30 i 52) kości były rozproszone w całej jamie. We wszystkich obiektach zarejestrowano liczne fragm enty przepalonej i nieprzepalonej ceramiki (w tym robionej na kole), a także inne, standar-dowe elementy wyposażeń grobowych, zarówno nicprzepalone jak i znisz-czone w ogniu - paciorki szklane, zapinki i sprzączki brązowe, szklane kamienie do gry, przęśliki.
Obiekt 49 miał postać owalnej w zarysie jam y o wymiarach 150 x 100 cm i miąższości 75 cm, z dwoma wyraźnymi poziomami zasypiska: brunatnym w części stropowej i smolistoczarnym, przesyconym węglami drzewnymi
w spągu, oddzielonymi warstewką żółtego piasku (ryc. 3). W stropie w części wschodniej leżał duży kamień. W spągu w części północnej stały trzy naczynia wypełnione przepalonymi kośćmi, ze śladami ognia na ściankach, zaś w części południowej ułożony był „ruszt” z 3-5 warstw bierwion. Większość elementów wyposażenia rozproszona była w dolnej, smolistoczar- nej części wypełniska, natom iast w brunatnym wypełnisku stropu znaleziono tylko bursztynowy paciorek ósemkowaty, a w jednej z popielnic fragmenty grzebienia i kamiennego krzesaka (ryc. 4, 5). Jest to jedyny dotychczas obiekt z „rusztem ” , którego chronologię m ożna określić dokładniej - po-chodząca z niego zapinka typu Almgren 170 jest tradycyjnie datow ana w kulturze wielbarskiej na fazę C lb-C 2 (G O D Ł O W S K I 1970, s. 38, tabl. V I I ,
1974, s. 39, tabl. I I , 1985, s. 89, 1994, s. 487; W o ł ą g i e w i c z 1993, ryc. 1), natom iast zgodnie z opracow aną ostatnio przez Andrzeja K O K O W SK IE G O
(1995, s. 24, 30-31, 49, 1997, s. 687, 696, tab. 1, s. 699, 723) chronologią grupy masłomęckiej fibule te m ają być wyznacznikiem horyzontu synchroni-cznego z fazą C3.
Obiekt 52 to prostokątna jam a o wymiarach 1 1 0 x 9 0 cm i miąższości do 80 cm, o regularnych, pionowych ścianach i płaskim dnie (ryc. 3). G ó rn ą część jam y zapełniała brunatna ziemia z czarnymi wtrętami, dolną sm olistoczarna z licznymi węglami drzewnymi i elementami wyposażenia, m. in. fragm entami brązowej zapinki (lub zapinek) praw dopodobnie typu Almgren 162 (ryc. 6). W spągu jam y zalegał zwęglony „ruszt” z 3-4 warstw bierwion, pomiędzy którym i znajdowały się duże fragmenty bardzo mocno przepalonych oraz fragmenty przepalonych naczyń glinianych, m.in. pucharka na pustej nóżce grupy X IIIB Wolągiewicza i dzbana grupy IXA (ryc. 7; zob. W o ł ą g i e w i c z 1993; S c h i n d l e r 1940).
W yjątkowy charakter m a obiekt 28, mamy tu bowiem do czynienia albo z dwom a jam am i świadomie wkopanymi bezpośrednio w siebie, albo też jednym obiektem z dwom a wyraźnie oddzielonymi poziom ami wypełniska, odpow iadającym i być m oże dw ukrotnem u w ykorzystaniu tego obiektu (ryc. 8). O w alna w stropie jam a m iała wymiary ok. 180 x 150 cm. Spąg poziomu niższego (II) sięgał 150 cm od powierzchni ziemi, to jest ok. 50-60 cm głębiej niż w przypadku pozostałych ciałopalnych grobów odkrytych dotychczas na tym stanow isku. O ba poziom y rozdzielone były nieregularną, choć wyraźną warstewką żółtego i brunatnego piasku i dwom a dużymi, płaskimi kamieniami, pod którym i znajdowały się: częś-ciowo zgnieciona popielnica wypełniona przepalonymi kośćmi, pierwotnie
Ryc. 3. Jartypory, pow . W ęgrów. Plan (1) i profil (2) obiektów 49 i 52 oraz układ bierwion „rusztu” widoczny w planie (3) i profilu (4) obiektu 52. L egenda (dotyczy wszystkich rycin): a - piasek calcowy; b - brunatna ziemia; с - jasnobrunatna ziemia; d - ziem ia czarna i sm olistoczam a; e - przepalone kości; f - pop iół i węgle drzewne; g - ceramika; h - kamienie A b b. 3. Jartypory, Kr. W ęgrów. Objekte 49 und 52 (1, 2), und Lage des Holzgerüstes im Objekt 52 (3, 4). Zeichenerklärung (gilt für weitere A bbildungen) а - gewachsener Boden; b - braune Erde; с - hellbraune Erde; d - schwarze und pechschw arze Erde; e - verbrannte
Ryc. 4. Jartypory, pow . W ęgrów, obiekt 49. D w ie popielnice (a, b) i elem enty wyposażenia (c -h ). G lina (a -e), piaskow iec (f), brąz (g), brąz i srebro (h), szkło (i, j, Inn), bursztyn (k) A b b. 4. Jartypory, Kr. W ęgrów. Objekt 49. Zwei Urnen (a, b) und G rabbeigaben (c-h ). Ton
(a -e), Sandstein (0 , Bronze (g), Bronze und Silber (h), G las (i, j, 1-n), Bernstein (k)
Г
r
-R yc. 5. Jartypory, pow . W ęgrów, obiekt 49. Trzecia popielnica (a) i znalezione w niej zabytki (b, c). G lina (a), poroże i brąz (b), kwarc (c)
A bb. 5. Jartypory, Kr. Węgrów. Objekt 49. Dritte U rne (a) und Beigaben (b, с) in diese U rne gefunden. T on (a), Geweih und Bronze (b), Quarz (c)
Ryc. 6. Jartypory, pow . W ęgrów, obiekt 52. Elementy w yposażenia. G lina (c-e), brąz (a, b, 0 Abb. 6. Jartypory, Kr. W ęgrów, Objekt 52. Beigaben. T on (c-e), Bronze (a, b, f)
Ryc. 7. Jartypory, pow . W ęgrów, obiekt 52. Naczynia gliniane znalezione pom iędzy bierwionami „rusztu”
praw dopodobnie ustawiona dnem do góry3, misa, kubek i fragmenty innego naczynia (ryc. 9, 10). W wypełnisku poziomu 1 rozproszone były ele-m enty wyposażenia (ryc. 11), a w jego spągu zalegały bierwiona spalonego
„rusztu” .
Około 15 cm na północny zachód od skraju obiektu 28 natrafiono na m ałą, płytką jam kę - obiekt 40 (ryc. 8) - z fragmentem ceramiki, wy- klejającym się z naczyniem z obiektu 461) (ryc. 12). Podobne jam ki znaleziono obok kilku innych grobów ciałopalnych. Praw dopodobnie nie są one osobnymi obiektami, lecz w jakiś sposób wiążą się z sąsiadujący-mi jam am i.
G órny poziom obiektu 28 naruszył skraj kolejnej jam y z „rusztem ” - obiektu 30. Była to prostokątna jam a o wymiarach 170 x 100 cm i miąż-szości do 50 cm (ryc. 8). Również w tym obiekcie pozostałości „rusztu” zalegały na dnie jamy, w warstwie smolistoczarnej ziemi przesyconej węglami drzewnymi - bezpośrednio nad bierwionami leżały fragmenty naczyń glinia-nych, natom iast pomiędzy bierwionami znaleziono przepalone kości, co najmniej kilkanaście przepalonych orzechów laskowych i elementy wyposa-żenia (ryc. 13). Strop jam y wypełniony był brunatnoczarną ziemią z roz-proszonym i kośćmi i fragm entami ceramiki.
M ożna bez większych wątpliwości przyjąć, że opisane obiekty z „rusz-tam i” są grobam i ciałopalnymi, zupełnie niejasne pozostają jednak szczegóły zaobserwowanej formy obrządku pogrzebowego. M am y tu zapewne do czynienia z wyjątkową sytuacją zachowania się tak wyraźnych śladów jakichś szczególnych zabiegów związanych z pochówkami ciałopalnymi. Identyfikacja tych zabiegów nie jest ani łatwa, ani pewna, obrządek ciałopalny zaciera bowiem dość skutecznie ich bezpośrednie przejawy. D odatkow o pole inter-pretacji w oczywisty sposób zawężone jest przez brak wyników badań antropologicznych i dendrologicznych4. M ożem y jedynie stwierdzić, że w przypadku czterech przedstawionych grobów zmarłych pochowano w ja -m ach, w których uprzednio ułożono i spalono specjalne konstrukcje drew-niane. Przepalone fragmenty naczyń znalezione w obiekcie 52 p o m i ę d z y bierwionami „rusztu” wskazują, że na tych konstrukcjach kładziono pierwotnie
3 G r o b y z p o p i e l n i c a m i u s t a w i a n y m i d n e m d o g ó r y n a l e ż ą n a c m e n t a r z y s k a c h z o k r e s u w p ł y w ó w r z y m s k i c h d o z u p e ł n y c h w y j ą t k ó w . P r z y p a d k i t a k i e z n a n e s ą n p . z n e k r o p o l i k u l t u r y w i e lb a r s k i e j w B r z e ś c i u - T r y s z y n i e w z a c h o d n i e j B i a ł o r u s i ( g r ó b 7 - Ku h a r e n k o 1 9 8 0 , s. 6, t a b l . I I I : 7 ), c z y c m e n t a r z y s k k u l t u r y p r z e w o r s k i e j z N a d k o l a s t a n . 2 i z K a m i e ń c z y k a n a w s c h o d n i m M a z o w s z u ( An d r z e j o w s k i 1 9 9 8 , s. 2 ). N a k i l k u p ó ź n o r z y m s k i c h s t a n o w i s k a c h k u l t u r y w i e l b a r s k i e j z a r e j e s t r o w a n o g r o b y z p o p i e l n i c a m i le ż ą c y m i n a b o k u ( n p . N a d k o l e s t a n . 1, p o w . w ę g r o w s k i , g r ó b 25 - n i e p u b l i k o w a n e b a d a n i a P M A ; K ł o c z e w , p o w . r y c k i , g r ó b 3 3 - Ba l k e 1 9 7 1 , s. 3 2 7 , r y c . 1 8 ), j e d n a k w t y c h p r z y p a d k a c h i n t e n c j o n a l n y c h a r a k t e r t a k i e g o p o ł o ż e n i a p o p i e l n i c y n i e j e s t c a ł k i e m p e w n y .
4 M ateriał kostny z Jartyporów został przekazany do analizy prof, dr hab. Alinie Wierciń-skiej z Pracowni A ntropologicznej PM A .
Ryc. 8. Jartypory, p ow . W ęgrów. Plan na poziom ie I (1) i profile (2 -4 ) obiektów 28, 30, 40 i 41 A bb. 8. Jartypory, Kr. W ęgrów, Objekte 28, 30, 40 und 41. N iveau 1 (1) und Profile (2 -4 )
R yc. 9. Jartypory, pow . W ęgrów. Plan na poziom ie II (1) i profil (2) obiektu 28
A bb. 9. Jartypory, Kr. W ęgrów, Objekt 28. N iveau II (1) und Profil (2)
R yc. 10. Jartypory, pow . W ęgrów, obiekt 28. N aczyn ia gliniane z П poziom u w ypełniska obiektu
A b b. 10. Jartypory, Kr. W ęgrów, O bjekt 28. T ongelässe aus Füllungsniveau II
Ja ce k A n d r z e jo w sk i, K in g a S ta n e k
R yc. 11. Jartypory, pow . W ęgrów, obiekt 28. Elementy w yposażenia z 1 poziom u wypełniska obiektu. G lina (a~e), brąz (h, s, t), srebro (i), poroże (j), szkło (k-r), krzemień, tzw. jaskółczy
chlebek (u)
A bb. 11. Jartypory, K r. W ęgrów, Objekt 28. Beigaben aus Füllungsniveau I. T on (a-e), Bronze (h, s, t), Silber (i), G ew eih (j), Glas (k-r), Feuersteinknolle (u)
Ryc. 12. Jartypory, pow . W ęgrów. Fragment ceramiki z obiektu 40 (a) pochodzący z naczynia z obiektu 46B (b)
A bb. 12. Jartypory, Kr. W ęgrów, Gefässfragment aus Objekt 40 (a), dem G efäss aus Objekt 46В (b) angehörend
jakieś przedm ioty, które jednak nie m ogą być obecnie jednoznacznie ziden-tyfikowane. Niewykluczone, że były wśród nich orzechy laskowe (obiekt 30), których m agiczna konotacja jest dość powszechnie akceptowana; przypadki takie znane są też z innych współczesnych cmentarzysk wielbarskich ( N i e -w ę g ł o -w s k i 1981, 1988, 1993). „R uszty” i złożone na nich przedmioty spalane były w otwartych jam ach, a właściwy pochówek składano praw -dopodobnie dopiero po ich wygaszeniu.
D eponow ane w grobach szczątki ciałopalne stanowiły zapewne swoiste
pars pro toto całego ciałopalenia - wskazuje na to zarów no m ała masa
kości, jak i fragmentaryczny charakter wyposażeń grobowych. Otwarte pozostaje pytanie o to, co działo się z pozostałą, niezdeponowaną w grobie częścią ciałopalenia i złożonego na stosie wyposażenia. Stropowe części jam grobowych zasypywane piaskiem z niewielką tylko ilością popiołu i węgli wskazują, że zabieg ten nie był wprost związany z wielkością przygotowanego wkopu. Możliwe jednak również, że te jaśniejsze części wypełnisk są w nie-których przynajmniej przypadkach śladem ponownego „otw ierania” grobów. Szczególnie ciekawy jest tu przekrój obiektu 52, z wyraźnym przcgłębicniem brunatnej partii wypełniska w centralnej części jam y grobowej. Zupełnie niejasna jest też obecność w czarnych, węglistych wypełniskach jam grobo-wych nieprzepalonych przedmiotów, zwłaszcza bursztynu (obiekt 49), który ani nie mógł leżeć na stosie, ani też być wrzucony do jam y grobowej wypełnionej gorącym popieliskiem.
Ryc. 13. Jartypory, pow . W ęgrów, obiekt 30. Elementy wyposażenia. G lina (a -d , l-o ), szkło ( 0 , krzemień, tzw. jaskółczy chlebek (e), brąz (g -i), brąz i żelazo (j), orzechy laskowe (k) A bb. 13. Jartypory, Kr. W ęgrów, Objekt 30. Grabbeigaben. T on (a -d , l-o ), G als (f), Feuer-
Badania Andrzeja Kokowskiego na świetnie zachowanych cmentarzyskach w M asłomęczu i G ródku nad Bugiem dowodzą, że w odniesieniu do po-chówków inhumacyjnych różne magiczne lub rytualne zabiegi należą raczej do reguły niż wyjątków ( K o k o w s k i 1987, 1990, 1992, 1993, 1999). Zupełnie
naturalne wydaje się przypuszczenie, że podobne zabiegi stosowane były w równej mierze także w przypadku obrządku ciałopalnego, są one jednak znacznie trudniejsze zarówno do zaobserwowania, jak i właściwego opisania5. Przedstawione tu groby z Jartyporów zdają się świadczyć, że wbrew coraz modniejszym w polskiej archeologii tendencjom powolne i żm udne eksploro-wanie i dokum entoeksploro-wanie kolejnych grobów nie jest jedynie pogonią za - choćby najpiękniejszymi - zabytkami, lecz prowadzić m oże do ujawniania coraz to nowych a niespodziewanych aspektów minionej rzeczywistości.
LITERATURA
A n d r z e j o w s k i J.
1989 Z agadnienie kontynuacji cm entarzysk we wschodniej strefie k u ltu ry przew orskiej. [w:] Kultura wielbarska w m łodszym okresie rzym skim , t. 2. Lublin, s. 103-125. 1998 Nadkole 2. A C em etery o f the Przew orsk Culture in Eastern Poland. M onum enta
Archaeologica Barbarica 5, Kraków. Вa l k e В.
1971 Żeńskie (?) cmentarzysko z okresu póin orzym skiego w m iejscowości Kłoczew, pow. R yki. M ateriały Starożytne i W czesnośredniowieczne 1, s. 317-362.
Ci e ś l i ń s k i A .
1999 Fibule kolankowe typu A .132 i fo rm y pokrewne >v> środkowoeuropejskim Barbaricum. M aszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. W arszawa.
G ł o s i k J.
1983 Katalog Pogotowia Archeologicznego za lata 1973-1976. M ateriały Starożytne i Wczes-nośredniow ieczne 5, s. 229-262.
2001 K atalog m ateriałów P ogotow ia Archeologicznego za lata 1982-1991. W iadom ości Archeologiczne 55, 1999-2001, s. 219-243.
Go d l o w s k i K.
1970 The Chronology o f the L ate Roman and E arly M igration Periods in Central Europe. Prace Archeologiczne 11, K raków .
1974 Chronologia okresu póinorzym skiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno-wschodniej. Rocznik Białostocki 12, s. 8-110.
1985 P rzem ian y kulturowe i osadnicze w południowej i środkow ej Polsce tv m łodszym okresie przedrzym skim i w okresie wpływów rzym skich. W rocław.
1994 Vorrömische Eisenzeit und Römische K aiserzeit im östlichen M itteleuropa und in Osteuropa, [w:] Fibel und Fibeltracht, Reallexikon der Germanischen Altertum skunde, 8: 5/6. B erlin-N ew York, 478-496.
5 Jednoznaczne zidentyfikowanie takich zabiegów tylko na podstaw ie publikacji jest niemal niem ożliw e, zaś szczegółow a kwerenda dokumentacji z badań w ykopaliskow ych cmentarzysk wielbarskich choćby z M azow sza i Podlasia wykracza daleko poza ram y tego artykułu.
Inform ator archeologiczny
1981 Badania rok 1980. Warszawa. Ja s k a n i s J.
1996 Cecele. Ein Gräberfeld der W ielbark-Kultur in Ostpolen. M onum enta Archaeologica Barbarica 2, Krakow.
Ko k o w s k i A .
1987 Grupa m aslom ęcka w okresie rzym skim ( II I -IV wiek naszej e r y ). Lublin.
1990 M aslom ęcz-G ruppe - S tan d und Perspektiven der Forschung, [w:] Interregional cultural relations between Polish territories and adjacent regions o f central and eastern Europe. A rchaeologia In ter re g io n a l. Warszawa, s. 152-169.
1992 D as Problem der Wiederöffnung der Gräber in den Friedhöfen der M aslom ęcz-Gruppe (aus den Studien über die Kulturveränderungen bei den Goten während ihrer Wan-derung). Percgrinatio G othica 3. Universitetets Oldsaksam lings SkriRer, N y rckke 14. O slo, s. 115-132.
1993 Zagadnienie pochówków cząstkowych w grupie maslomęckiej. [w:] Wierzenia przed -chrześcijańskie na ziemiach polskich. Gdańsk, s. 118-124.
1995 Grupa m aslomęcka. Z badań nad przem ianam i kultury G otów w m łodszym okresie rzym skim . Lublin.
1997 D ie M aslom ęcz-Gruppe. Ihre Chronologie und Beziehungen innerhalb des gotischen Kulturkreises - Ein Beispiel fü r den kulturellen Wandeln der Goten im Verlauf ihrer Wanderung. Bericht der Röm isch-Germ anischen K om m ission 78, s. 641-833. 1999 Archeologia G otów. Goci w Kotlinie Hrubieszowskiej. Lublin.
Ku h a r e n k o U . V.
1980 M o g iln ik Brest-Triśin. M oskva. Ni e w ę g ł o w s k i A.
1981 Z pradziejow ej sym boliki płodności. Euhemer - Przegląd Religioznaw czy 3, s. 21-26. 1988 D ie religiöse Rolle der Haselnüsse und der H asel in Urgeschichte und im Frümittelalter.
A rcheologia Polona 27, s. 147-183.
1993 L eszczyn a i orzechy laskowe ja k o materialne korelaty religii >v Polsce przedchrześcijań-skiej. [w:] W ierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich. G dańsk, s. 46-55. Sc h i n d l e r R .
1940 D ie Besiedlungsgeschichte der Goten und Gepiden im unteren Weichselraum a u f Grund der Tongefässe. Leipzig.
Wo ł ą g i e w i c z R.
1993 Ceram ika kultury wielbarskiej m iędzy Bałtykiem a M orzem C zarnym . Szczecin.
mgr Jacek Andrzej o wski Państwowe M uzeum A rcheologiczne w Warszawie ul. D łu ga 52, Arsenał PL - 00-241 Warszawa
mgr K inga Stanek al. K E N 103, m. 33 PL - 02-722 Warszawa
Jacek Andrzejowski, Kinga Sianek
D IE H O L ZK O N STR U K TIO N EN AUS BRANDGRÄBERN IM GRÄBERFELD DER WIELBARK-KULTUR IN JA RTY PO RY (PO D LA SIEN )
Zusammenfassung
D as Gräberfeld in Jartypory, Kr. W ęgrów, ist bereits seit den 60-cr Jahren des 20. Jhs. bekannt. System atische Ausgrabungen wurden in den Jahren 1998-99 durchgeführt, wobei Objekte der W iclbark-Kultur entdeckt worden sind. A us Streufunden ist es zu schliesscn, dass in der N ekropole auch Gräber der Przeworsk-Kultur angelegt wurden. N ach dem Fundmaterial zu urteilen, wurde das Gräberfeld der Wielbark-Kultur in den Stufen B 2/C 1-D belegt.
Unter den entdeckten Objekten sind verschiedene Brandgrabanlagen besonders interessant, hervorzuheben sind vor allem vier grosse und tiefe, regelmässige Gruben mit A sche und grosser M enge von H olzkohlestücken (Objekte 28, 30, 49 und 52; A bb. 2). Am Boden jedes dieser Objekte befanden sich Reste -von in situ verbrannten, in mehreren Schichten lagernden Holzgerüsten. D ie W ände der Gruben wiesen keine Brandspuren auf, was vermuten lässt, dass das H olz in offener Grube brannte. In zwei Gruben wurden je eine Urne m it Leichenbrand gefunden, in zwei weiteren waren die verbrannten K nochen zerstreut. A ls Inventar sind Keramikfragmente, teilweise sekundär verbrannt, Glasperlen, Bronzefibcln und - schnallen, G lasspielsteine und Spinnwirtel zu nennen. D as Objekt 49 wird durch die Fibel A. 170 in die Stufe C lb -C 2 datiert.
Es ist anzunehm en, dass die genannten Objekte mit den Gerüsten als Brandbestattungen zu interpretieren sind; dagegen bleibt die Bestattungsform völlig unklar. Vermutlich haben wir mit Spuren besondererer Riten während der Brandbestattungszeremonie zu tun, deren Iden-tifizierung sehr schwierig ist, um so mehr, als bisher anthropologische und dendrochronologische Untersuchungen fehlen. Sicher ist nur, dass in den vier vorgestellten Befunden noch vor der Bestattung Holzkonstruktionen errichtet und anschliessend abgebrannt wurden. D ie verbrannten Tongefässfragm ente zwischen H olzbalken im Objekt 52 weisen darauf hin, dass ursprünglich a u f dem H olzgerüst unidentifizierte G egenstände deponiert wurden. Vielleicht kom m en u.a. H aselnüsse in Frage, deren magische Bedeutung allgemein akzeptiert ist.
D ie Leichenbrandreste sind vermutlich als pars p ro toto der vollständigen Brandbestattung zu betrachten, w orauf die geringe K nochenanzahl sow ie fragmentarische Beigaben hindcuten. W as m it dem R est geschah, bleibt eine ofTene Frage. Eine hellere Farbe im oberen Teil unserer Befunde wäre zumindest in einigen Fällen als Anzeichen der W iederöffnung des G rabes zu interpretieren. V öllig unklar bleibt die Interpretation unverbrannter B eigaben, vor allem Bernsteinstücke, in schwarzen, m it H olzkohle gefüllten Gruben.
