Tadeusz Kłakowski
"Wprowadzenie do religioznawstwa",
Günter Lanczkowski, tł. Andrzej
Bronk, Warszawa 1986 : [recenzja]
Collectanea Theologica 59/3, 184-185
z N azjanzu, B a z y li W ielk i, G rzegorz z N y ssy n a W schodzie, a n a Z achodzie A u gu styn . C zęść trzecia om a w ia n eg o d zieła p rzy n o si ta k że rela c ję o k sz ta łto w a n iu się w d ok tryn ie ch rześcija ń sk iej n a u k i o czło w iek u u p a d ły m i o ła sce B ożej, k tórej p u n k tem k u lm in a cy jn y m b y ł spór A u g u sty n a z P ela g iu szëm , przy o k a zji k tórego sk o n k rety zo w a ły się ch rześcija ń sk ie p ra w d y o grzechu p ie r w o rod n ym , o ła sc e i o przezn aczen iu . C zęść ta p rzy n o si ta k że h istorię dalszego ro zw o ju so terio lo g ii z w y a k c e n to w a n ie m w n im p o zy cji A tan azego i A u g u sty n a oraz ek lezjo lo g ii w raz z za g a d n ien iem p rym atu rzy m sk ieg o i sa k ra m en - tologii.
C zęść czw arta (Z a k o ń czen ie) za w iera w y k ła d n iek tó ry ch za g a d n ień e s c h a to lo g ii w p ierw o tn y m c h rześcija ń stw ie oraz ob ecn ość w n im M aryi i św ięty ch . J. K e lly w sw o im op racow an iu z rezy g n o w a ł z in terp reta cji rozw oju d ok tr y n y ch rześcija ń sk iej, n a rzecz jak n a jw iern iejszeg o p rzek azan ia teo lo g ii K o ścio ła starożytn ego i w ty m tk w i g łó w n a siła jego o p racow an ia. D a je ono m o żliw o ść sp o tk a n ia się z O jcam i ży w y m i, k tó rzy ta k często gin ą w m orzu p rzeg a d a n y ch o b ja śn ień . C ałe o p ra co w a n ie op atrzon e jest b ogatą b ib lio g ra fią i in d ek sa m i, k tóre czyn ią je d oskonałą p om ocą w p ozn aw an iu teo lo g ii p ie r w o tn eg o K ościoła.
P o c z ą t k i d o k t r y n y c h r z e ś c i j a ń s k i e j J. K e lly ’ego z p ew n o ścią będą, w ie lk im u b o g a cen iem k u ltu ry w ia r y w P o lsce, k tóra do tej pory n ie zn ała podobnego o p racow an ia a n i rodzim ego, an i tłum aczon ego. L ek tu rę o m a w ia n eg o d zieła m ożn a p o lecić k a żd em u a u ten ty czn ie ży ją cem u teo lo g ią i jej h isto rią oraz k ażd em u szu k ającem u w d ok tryn ie ch rześcija ń sk iej in sp ira cji do rea liza cji sw ej w ia ry .
ks. J a n u sz K r ó l i k o w s k i , G orlice
R E C E N Z J E
G ünter LA N C ZK O W SK I, W p r o w a d z e n i e do r e l i g i o z n a w s t w a (ty tu ł oryginału: E in fü h r u n g in d ie R e li g io n s w i s s e n s c h a f t, D arm sta d t 1980). P rzeło ży ł i p o sło - w ie m o p a trzy ł A n d rzej B r o n k SV D , W arszaw a 1986, V erb in u m , s. .163.
L iteratu ra relig io zn a w cza w P o lsc e w zb o g a ciła się o n o w ą w a rto ścio w ą p ozycję, jaką sta n o w i — tłu m a czo n e z język a n iem ieck ieg o p rzez A n d rzeja B r o n k a SV D, a w y d a n e p rzez W y d a w n ictw o K s ię ż y W erb istó w V erbinum (W arszaw a 1'986) w n a k ła d z ie 10 000 egz. — W p r o w a d z e n i e do r e l i g i o z n a w s t w a G u n tera L a n c z k o w s k i e g o , p rofesora tego przed m iotu od 1960 roku w H eid elb ergu , autora liczn y ch p rac n a u k o w y ch . T y m sam ym , poza m . in. d a w n o już w y czerp a n y m W s t ę p e m do r e l i g i o z n a w s t w a (W arszaw a 1952,3 1962) Z ygm u n ta P o n i a t o w s k i e g o , czołow ego p o lsk ieg o r e lig io zn a w cy m a r k s i sto w sk ieg o , zarysem relig io z n a w stw a W i e lk i N ie z n a n y (P łock 1977,2 1983) ks. L e cha G r a b o w s k i e g o , rozd ziałem I-sz y m zarysu filo z o fii r e lig ii C z ł o w i e k i relig ia (L ublin 1977,3 1984) Z ofii J. Z d y b i c k i e j z K U L , n o szą cy m t y tuł: Filozofia relig ii — n a u k i relig iolo giczne, a k r eślą cy m d zieje i ch a ra k te ry sty k ę ty c h d w ó ch d zied zin n a u k o w ej w ie d z y o relig ii, oraz poza d w om a sk ry p ta m i T adeusza M a r g u l a dla stu d en tó w U J: W s t ę p do r e l i g i o z n a w s t w a e m p i r y c z n e g o . C zęść I (K rak ów 1973/74) i M e t o d y i k ie r u n k i w b adan iach n a d re l ig i a m i (K rak ów 1983), czy teln ik p o lsk i otrzy m u je do rąk k siążk ę, która w p rzystęp n y sposób w p ro w a d za go w p rob lem atyk ę r e lig io z n a w stw a w sp ó ł czesnego.
A utor d zieli n ied u żą k sią żk ę n a d ziew ięć, sto su n k o w o k rótk ich , rozd zia lik ó w . Z aczyna ją od (I) u k a za n ia a k tu aln ego zn a czen ia r e lig io z n a w stw a dla pozn an ia liczn y ch i różn orod n ych fo rm p rzeja w ia n ia się r e lig ii w czasach m in io n y ch i w sp ó łczesn y ch , a zw ła szcza d la p ozn an ia roli, jaką dziś od gryw ają w św ie c ie p rzeży w a ją ce sw ó j ren esa n s w ie lk ie r e lig ie oraz tzw . re lig ie n o w e, k tórych d ziałaln ość (kontrm isja) i p e w n e p o d o b ień stw a z ch rześcija ń stw em sta ły się p ra w d ziw y m szo k iem dla coraz szerszy ch w a r s tw sp o łeczeń stw a eu rop ejsk iego (s. 9— 28). Z k o lei (II) p rzed sta w ia on przed m iot badań: r e li
gio zn a w czy ch , k tó ry m je s t r e lig ia — zja w isk o sui g e n e r i s , różne od m a g ii i k u ltu św ia ta , oraz b ędące jej k o n k retn y m i p o sta cia m i h isto ry czn e relig ie; p rzy ty m w sk a zu je on n a p lu ra lizm i p rąd y w e w n ą tr z r e lig ijn e (s. 29—-51). N a stęp n ie (III) p rezen tu je - poszczególn e d y scy p lin y religiozn aw cze: h istorię r e lig ii, fen o m en o lo g ię relig ii, ty p o lo g ię relig ii, g eografię relig ii, etn o lo g ię r e li gii, so cjo lo g ię r e lig ii i p sy ch o lo g ię relig ii, w sk a zu ją c z w ię ź le ich g en ezę, z a d a n ia i n ie k tó r e o sią g n ięcia (s. 52—-81). P o (IV) u k azan iu zaś stosu n k u za ch o dzącego m ięd zy r e lig io z n a w stw e m a teologią (s. 82— 86) oraz (V) m ięd zy r e li g io z n a w stw e m a filo zo fią , a w ła ściw ie: filo zo fią relig ii, zarów n o k o n str u k ty w n ą , jak i in d u k cy jn ą (s. 87— 88), autor (VI) o m a w ia p ro b lem a ty k ę i k reśli ch a ra k tery sty k ę k r y ty k i relig ii, zarów n o tej d estru k cyjn ej: ra d y k a ln ej lub u k ry tej, jak i p o zy ty w n ej (s. 89— 92), p o czym (VII) p rezen tu je relig io zn a w stw o ja k o d y scy p lin ę ak ad em ick ą, w y k ła d a n ą — p o czą w szy od o sta tn ieg o trzy d zie sto le c ia X I X w ie k u — w coraz to liczn iejszy ch u n iw e r sy te ta c h (s. 93— 96) oraz (VIII) p rzed sta w ia b ąd ź to n arod ow e, b ą d ź to m ięd zy n a ro d o w e o rg a n i za c je (stow arzyszen ia), k o n g resy i sym p ozja relig io zn a w cze (s. 97— 98). W reszcie (IX ) o m a w ia k ieru n k i b ad ań r e lig io z n a w stw a w o sta tn ich d ziesią tk a ch lat i jego zad an ia b ad aw cze, w sk a zu ją c n a ta k ie p ro b lem y jak w ia ra w B oga i m it, ty p y relig ijn eg o a u torytetu , k u lt, sym b ole, ew o lu cjo n izm relig io zn a w czy i jego p r z e zw y ciężen ie (s. 99— 108). L iczn e p rzyp isy, u m ieszczo n e p o za k o ń czen iu p rezen ta cji p o w y ższy ch z a g a d n ień (s. 109— 129), w sk a zu ją n a w ie lk ą eru d y cję autora, n a le ż y te p rzy g o to w a n ie do p od jęteg o p rzez sie b ie zadania.
M im o to autor n ie u str z e g ł się p ew n y ch b ra k ó w i jed n ostron n ości. Tak np. n ie u w zg lęd n ia dorobku relig io zn a w czeg o tzw . k r a jó w w sch o d n ich , n ie p rzeja w ia zd ecy d o w a n eg o poglądu od n ośn ie do ch arak teru n iek tó ry ch n auk (np. p sy c h o lo g ii relig ii), za licza ją c je raz do sam ego relig io zn a w stw a , in n ym zaś razem do jego n au k pom ocn iczych . P oza m etod ą filo lo g iczn ą czy filo lo - g iczn o -h isto ry czn ą i m eto d ą p o ró w n a w czą , n ie p rezen tu je e x p l i c i t e w ła śc iw ie ż a d n y ch in n y c h m etod sto so w a n y ch w b a d a n ia ch r z e c z y w isto śc i relig ijn ej. M ó w i on o dużym zn aczen iu b ad ań relig io zn a w czy ch dla teo lo g ii, o p u n k tach sty czn y ch i p o d o b ień stw ie m ięd zy r e lig io z n a w stw e m i teologią, a le n ie podaje isto tn y ch różnic, jak ie zach od zą m ięd zy ty m i d w iem a d zied zin am i.
D la teg o cen n y m d o p ełn ien iem tej p racy n a u k o w ej L an czk ow sk iego jest p o sło w ie jej tłu m acza, A n d rzeja B r o n k a SV D , k iero w n ik a k a ted ry o g ó l n ej m eto d o lo g ii n au k n a W ydziale F ilo z o fic z n y m K UL: M o ż liw o ś c i i o g r a n i c z e n ia r e l i g i o z n a w s t w a (s. 130— 148). W p o sło w iu ty m w sk a zu je on n a jp ie r w na trzy, a n a w e t cztery ty p y w ie d z y o relig ii, r e lig io z n a w stw a w szerszym z n a czeniu, tj. r e lig io lo g ii czy n au k relig io lo g iczn y ch (szczegółow e: h u m a n isty czn e n a u k i o relig ii, czy li relig io z n a w stw o w w ę ż sz y m zn aczen iu , filozoficzn e: f i lozofia relig ii, teologiczn e: teo lo g ia r e lig ii, oraz logik a i sem io ty k a religii), na sto su n k o w o p o w o ln e doch od zen ie ty c h n a u k r e lig io lo g iczn y ch do au ton om ii i sp ołeczn ego u zn an ia, n a m o żliw o ść o b ie k ty w n y c h b ad ań n a d r e lig ią i p o trze b ę ich in te n sy fik a c ji. N a stęp n ie, o m a w ia on k r y ty c z n ie tęże pracę n ie m ie c k ie go relig io zn a w cy , zw ła szcza jego n iejed n o zn a czn eg o ro zu m ien ia relig io z n a w stw a jako nauki. W artościow e u zu p ełn ien ie tejże p racy sta n o w i te ż pod an a n a k o ń cu p rzez H en ryk a Z i m o n i a SV D, k iero w n ik a k a ted ry h isto rii i etn o lo g ii r e lig ii na W ydziale T eologiczn ym K U L , W y b r a n a relig iolo giczna bibliogr afia p o ls k a (s. 149—-163), ob ejm u ją ca w a ż n ie jsz e p u b lik a cje (z r eg u ły zw a rte) a u to r ó w p o lsk ic h i p rzek ła d y p ra c o b cojęzyczn ych , d oty czą ce zarów n o h u m a n isty czn y ch d y scy p lin relig io zn a w czy ch , jak i filo z o fii r e lig ii oraz te o lo g ii relig ii, a tak że p o lsk iej r elig ijn o ści lu d o w ej (obrzędów i w ie r z e ń lu d o w y ch ) oraz — n ieliczn e u n a s — czasop ism a relig io zn a w cze, en cy k lo p ed ie i czasop ism a z a w ie r a ją c e m a teria ły relig io zn a w cze. S łu szn ie p rzeto tę pracę n au k ow ą G iin - tera L a n czk o w sk ieg o , d op ełn ion ą w k ła d em A n d rzeja B ron k a i H en ry k a Z i m onia, u w a ża ć m ożna za dobry p rzew o d n ik po r elig io zn a w stw ie , k tó ry m p o słu g iw a ć się m ogą w sz y sc y in te r e su ją c y się tą dzied zin ą, d u ch ow n i i św ieccy .
ks. T a d e u s z K l a k o w s k i , N y s a
