Ma/gorzata Maria Żołna
Kryteria oceny opini
i
biegłych
Konsekwencją funkcjonowania pośród naczelnych zasad procesowych zasady prawdy materialnej jest spełnieniewymogu, byrozstrzygnięciaorganów proce-sowych były oparte na prawdziwych ustaleniach fak-tycznych.Zawierające sięw tej zasadzie żądanie praw-dziwościtychustaleńodnosisiędokażdej podejmowa-nej przez organ procesowy decyzji. Rzetelne poznanie prawdy wymaga korzystania przez organ procesowy z wielużródełiśrodkówdowodowych.
Powołanie biegłegojest obowiązkiem organu pro-cesowego, gdyspełnione są łączniedwa warunki: za-chodzi potrzeba stwierdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięciasprawy,a nadto dla stwierdzenia tych okoliczności wymagane jest po-siadanie wiadomości specjalnych 1. Wyboru biegłego dokonuje organ procesowy, np.w celu przeprowadze
-nia identyfikacji indywidualnej lub grupowej przedmio-tów lub osób, ustalenia rodzaju i przeznaczenia przedmiotów oraz substancji czy wskazania przyczy-ny powstaniaokreślonychskutków zdarzenia. Proku-rator (sędzia) powinien powołać biegłegobez wzglę du na to, jak wysokim poziomem wiedzy z danej dzie-dziny sam dysponuje, i pamiętać o tym, by była to osoba, która z wiadomości specjalnych zrobi najlep
-szy użytek dla dobra wymiaru sprawiedliwości.Wie
-dza z dziedziny, którą reprezentuje biegły, pomoże prokuratorowi (sędziemu) w formułowaniu pytań do biegłegooraz wacenie jego pracy.
Organ procesowy nie może pozwolićsobie na za-stępowaniebiegłegoi rezygnacjęz jego opinii,wtedy gdy ustaleniedanej okolicznościwymaga wykorzysta
-nia wiedzy specjalistycznejś. Sąd nie może także od-rzucić wszystkich opinii specjalistycznych i przyjąć w sprawiewłasnegoodmiennegostanowiskaś, mając na uwadze chociażby słowa rzymskiej paremii:
mutti
mu/ta sciunt, nemo omnie",
Nie oznacza to wszak, że musi przychylać się do wnioskówbiegłegoidać wia-ręjego opinii, skoro - jak twierdzi - zawiera ona błę dy lub jest na niskim poziomie wykonawczym. Sąd powinien swoje stanowisko odpowiednio uzasadnić, wskazując, jakie fakty uznał za udowodnione lub nie-udowodnione, na jakie powoływał się dowody i dla-czego nie uznał dowodów przeciwnych. W odniesie-niu do opinii biegłegoopartej nawiadomościach spe-cjalnych takie uzasadnienie może byćznacznie trud-niejsze niżw przypadku innych dowodów. Pozwala to44
na weryfikację swobodnej sędziowskiej oceny w dal-szym toku mstancyjnym>.
Trzebapamiętać, żeprokurator lubsędzia(wzależ ności od tego, na jakim etapietoczącego się postępo wania zachodzi konieczność skorzystania zusług bie-głego), decydują o tym, czy należy wezwać biegłego do opracowania ekspertyzy i wydania opinii, czy - jeże libiegły już się wypowiadał- należałobygo dodatkowo przesłuchać i sprawdzić, czy podtrzymuje wcześniej szą opinię6. W toku prowadzonego postępowania z pewnością nie należy zlecać biegłym wyłącznie wy
-konania czynności technicznych, np. zdjęć i szkiców, co jest zadaniem policyjnych specjalistów.
Wskładanymprzedsądemprzyrzeczeniubiegłyzo -bowiązuje się sumiennie i bezstronnie wykonywać swoje obowiązki. Mimo to organ procesowy powinien zachować ostrożność. Sąd, powołując biegłego lub biegłych, nie może zapominać o tym,żeto on wydaje wyrok w oparciu oswoją najlepszą wiedzęireguły do-świadczenia życiowego, a opinia biegłego ma mu w tym dopomóc.Na jej podstawie sąd powinien wyro-bić sobie własny pogląd dotyczący okoliczności spra-wy.Niestety zdarza się,że sędzia,który wydaje wyrok, opiera się przede wszystkim na wynikach badań prze-prowadzonych przez biegłego, wierząc bezgranicznie w jego nieomylność, doświadczenie idoskonałe kwali-fikacje?' Przykładem wiary w um iejętności biegłego oraz braku oceny merytorycznej opinii przez sąd jest sprawa E.K., który badał materiał dowodowy i porów-nawczy za pomocą nieistniejącego mikroskopu krysta-lograficznegos.
Można przywołaćtu również sprawęA.S.,biegłego z zakresu badań pisma,który"badał materiałdowodo -wy i porównawczy zapomocąsiatki Krafftasłużącejdo ustalania optymalnej metody do badania pisma. Na-stępniebadaniaprzeprowadził metodąCiarka imetodą Kozynsky'ego oraz Berga, do oceny metody Ciarkazaś użył skali Brauna, określając stopę rozrzutu danych. W badaniach wykorzystał komputer z akceleratorem graficznym"g.Wpowyższej sprawie dla laika niemają cego wiedzy z zakresu badańpismoznawczych obrane przez tego biegłego metody badawcze są kompletnie niezrozumiałe, a ich nazwy mogą wywołać wrażenie naukowości.Szkoda tylko,że żadnazpowyższych me-tod nigdy wcześniej nie była wykorzystywana,są one bowiem wymysłem wspomnianego "eksperta".W
dym przypadku,gdy biegły używa w swojej opiniin ie-zrozum iałych terminów naukowych i mnoży metody znane tylko jemu, sędzia, prowadząc przesłuchanie, powinienzadaćdodatkowe pytania,powołaćkolejnego
biegłego , abysko ntrolować poprawnośćrozumowania
pierwszego biegłego , czy wreszcie samemu sięgnąć pofachowąliteraturę.
Jak słuszn ie wskazuje J. Wójcikiewicz, sędziowie mają niekiedy problemy z adekwatną oceną niektó -rych dowodównaukowych. Dotyczy to zwłaszcza eks-pertyz z dziedzin in stalU nascendi, jak np. analiza DNA oraz badania osmologiczne .Trudnobowiem wy -magaćodsędziego, byśledziłnabieżąco zmieniającą siębłyskawiczn ie metodykębad a ń,winny sposóbwy.
pracowaną w różnych laboratoriach10 Brak zai ntere-sowaniapodnoszenie m poziomuwłasnej wiedzy,wia -ra w nieomyl ność bi egłych oraz przeświadcze n ie oni em oż l i wości właściwej weryfikacji opiniiprowadzą jednak do obniżenia poziomu aspiracji decydentów procesowych. Następuj e spadek poziomu oczekiwań orazwymaga ńodbiegłeg o, który niewi dzącw proku-ratorze (sędzim ) godnego i krytycznegozl eceniodaw-cy, stopniowo obniż a jakość swojej pracy. Niekiedy mamyrówn ież do czynieniazinstrument alnymtr akto-waniem bi egłych, co jest przejawem niedostrzegania potrzeby partnerskiego współdzi ałania i próbą narzu -cenia własnej wizji rzeczywistości przez p rzedstawi-cieli organów procesowych11. Jaktrafniezauważa J. Gurgul, "organowi procesowe mu nie wolnoprzeceniać własnych sił anilekceważyćgłosu przeciwnika p roce-sowego czy biegłego"12. Takie zachowanie może osłabić zaufanie obywateli do organówwymiaru sp ra-wiedliwości,aprzede wszystkimmieć wpływna wynik konkretnego postępowaniakarnegolub cywilnego.
Niestety zdarza sięteżtak,że biegłyzostajeniek ie-dy wyniesionydo rangisuperarbitra,od którego decyzji zależy"byćalbo niebyć"oskarżonego. Słusznie uwa -żałJ.Sehn,żebezkrytyczne przyjęcie opiniibiegłego
stanowiłoby dopuszczenie do rozstrzygnięcia sprawy
przez osobę trzecią, a nie przez sąd13. Prowadzący postępowanie musi pamiętać, że to on kieruje pracą biegłego, a nie na odwrót. W szczególności rozumie się przeztowyjaśnienie biegłemu, do jakiej czynności procesowejzostałwezwany,atakżeokreś lenieprzed· miotu badań, udzielenie biegłe m u niezbędnej pomocy poprzez zaznajomienie go z aktami sprawy w grani -cach niezbędnych do wydaniaopinii oraz ewentualne wzywaniego doudziału w przeprowadzeniudowodów. Częstozdarzasię, że obecność biegłegojest ko niecz-na, np. podczas oględzin - najważn i ejszej czynności procesowo-kryminalistycznejwymagającejwłaściwego ujawnienia izabezpieczen ia śl adów orazoptyma lnego udokumentowania jej przebiegu. Obecny na miejscu zdarzenia biegły może dostrzec ewentualnebłędy po
-PROBLEMY KRYMINALISTYKI 259(styczeń-marzec)2008
pełnionew wynikupośpiechulub niedbalstwa technika kryminalistyki lubzasugerować,żepowinnosi ęzabez -pieczyćprzedmioty,którewcześ niej pominięto, uznaw-szyje za nieistotne 14Jeślimateriałdowodowy,na któ-rym w swej opinii opiera się biegły, jest wadliwy lub
z jaki egoś powodu niekompletny, spowoduje to
dys-kwalifikacjędowodu zjego opinii,comoże mieć nieod-wracalne skutkidlacałego postępowania.Chodzi o po-daniewwątpliwość, którejniestetyniedaje się już wy-zbyć, autentyczności materiałudowodowego - zabez-pieczonegośladu iwynikającego zeń środkad owodo-wego.Wtakiej sytuacjiwiedza biegłego, jegoumiejęt ności, optymaine metody badawcze i wysokiej klasy aparatura na nicsię zdadzą15.Etap przyjęcia e ksper-tyzy wymagaokreślonegoprzygotowaniasięprzez o r-ganprocesowy,strony oraz samegobiegłego. Niestety często zainteresowanie, i to dość powierzchowne, wzbudzajedyniekońcowaopinia.Cały wywóde ksper-tyzy bywa pomijany,co czyni iluzoryczną jakąkolwie k jejkontrolę,ewentualneuzupełnien ieorazocenę16.
Pomijanie wnikliwej lektury sprawozdania z badań niemożebyćusprawiedliwiane brakiemczasu,niezna
-jom ością materii badawczej czy zaufaniem dowiedzy oraz doświ adczen ia bi egłego . Może za to świadczyć o uchylaniu się od odpowied zial n ośc i za wynik spra -wyl? Uzasadnienie jest przecież niezwykle istotnym elementem opinii18.W związku z tym należy zgodzić sięzpoglądem , że"opinia jest tyle warta, ile warte jest jej uzasaonlente'J".
Opiniapowinnabyć sformułowanaw sposóbjasny, moż l i wi e pozbawiona określeń niejednoznacznych i musi zawierać niezbędne wyrażenia kodeksowe20 Nie może być oparta na przypuszczeniach i dom nie-maniach.Jeżeli biegłyniejest w staniewydaćstanow -czejopinii,powinientowyjaśnić zlecającemu badanie, podając argumenty, które przemawiają za związkiem przyczynowym iprzeciw niemu.
Wydajesię,że.najbezpieczniejszymi"i
pozostawia-jącymi najmniejszy margines błędu sąw oczach sądu
opiniekategoryczne(negatywne bądźpozytywne).Nic bardziej mylnego. Może sięnp.okazać,że bi eg ły uży wa w opinii sądowo-lekarskiej sform u łowań osta tecz-nych jeszcze przed zakończeniem procesu leczenia. Niekiedy przedstawiciele organów procesowych, wy-dając postanowienie o powołaniu biegłego, czekają niejako na gotową "receptę" i wskazówki co do prze-prowadzenia dalszych czynności, a takż e liczą na to, że biegłyrozwieje wszelkiewątpliwości,jakienasu n ęły się w toku sprawy.Z kolei opiniaprawdopodobna czę stonie jestdla organów procesowych wpełnisa tysfak-cjonująca . Na podstawie sformułowania "nie możn a wykluczyć sprawstwa" trudno op rzeć akt os karżen ia lubwyrokskazujący. Zdecydowaniełatwiej jestjednak podjąć ważn ą decyzję procesową na podstawie opinii
kategoryczniestwierdzającejfaktyistotne dla przyp
isa-nia sprawstwa konkretnej osoble-". Słusznie
podkre-śla A. Głazek, że przedstawiciele organów proceso-wych powinni starać się dostrzegać znaczenie świa
dectwa empirycznego,niebać się stawiać śmiałych hi-potez, uczyć się je weryfikować poprzez obserwacje i eksperymenty22.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, żedowód z opinii biegfego musibyćoceniony z zacho-waniem zwłaszcza następujących wskazań: po pierw-sze oceny, czy biegły dysponuje wiadomościamispe
-cjalnymi, niezbędnymi do stwierdzenia okoliczności mającychistotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy; po drugie, czy jego opinia jest logiczna, zgodna z
do-świadczeniem życiowym i wskazaniami wiedzy, i po trzecie ,czy jestwyczerpującaizrozumiałaoraz czy nie zachodziniewyjaśniona sprzeczność międzyniąainną opinią ujawnionąw toku przewodu sądoweg023. Oce-na dowodowej wartości opinii należy do obowiązków sądu mającego możliwość konfrontowania jej z
pozo-stałymi dowodami,spostrzeżeniami dotyczącymi
oko-liczności towarzyszących np. zeznaniom świadków
oraz ustawowymi kryteriami prowadzenia ocen. Zgod-nie zpoglądem Sądu Najwyższego dotyczącym
warto-ści opinii z zakresu badań pisma opinia biegłego pi-smoznawcy, jakkażdyinny dowód w sprawie, podlega ocenie sądu wyrokującegoi nie stanowi zewzględu na swój rodowód mniej wartościowego dowodu 24. Prze-konanie sąduowiarygodności jednych środków dowo-dowych i niewiarygodności innych pozostaje ponadto pod ochroną art.4 § 1 k.p.k.m.in.wtedy,gdy jest po-przedzone ujawnieniem w toku rozprawygłównej cało kształtu okoliczności sprawy. Powstaje w wyniku
roz-ważenia wszystkich tych okoliczności, przemawiają
cych zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżo
nego, a nadto jest wyczerpująco i logicznie -zuwzględnieniem wskazańwiedzy idoświadczenia ży
ciowego - argumentowane w uzasadnieniu wyroku 25. Analizując opinię biegłego, sąd powinien wziąćpod
uwagęnie tylko to,czy jest ona logiczna,spójna, pełna,
wszechstronna izrozumiała, lecztakżeto, czykońcowe
wnioski ściśle korespondująze zgromadzonym w spra-wie materiałem dowodowym. Sąd powinien sprawdzić,
czy biegły uwzględnił cały,kategoryczny lub alternatyw-ny przebieg zdarzenia. Już na tej podstawie można skonstatować,czybiegłyorientuje sięw sprawie i
przy-jął poprawną linię rozurnowanta-ś. Na stopień
wiary-godności opinii ma wpływ wszechstronne wyjaśnienie
badanych problemów,a tym samym ustalenie prawdy obiektywnej o zdarzeniach będących przedmiotem za-interesowania organów procesowych. Z pewnością osłabilub wzmocni tę wiarygodnośćistnienie dokumen-tacji opisowej i poglądowej przeprowadzonych badań, stanowiącej ważny składnik ekspertyzy.
46
Jak słusznie podnosi się w judykaturze, zadaniem
biegłych nie jest odtworzenie faktów istotnych dla
roz-strzygnięciasprawy.Obowiązek ten spoczywa na są
dzie, przy czym opinie biegłych mogą okazać się in
concreto
pomocnymi dowodarnl-".Jeżeli opiniawydana przez biegłego lub jej uzasad -nienie budząjakiekolwiekwątpliwościorganu proceso -wego, należy wezwać ponownie tego samego biegłe
go,aby uzupełnił ekspertyzę,lub powołać innego bie -głego. Także w celu wyjaśnienia sprzeczności wystę pujących między kilkoma wydanymi opiniami należy przeprowadzić konfrontację biegłych, a ściślej ich po -glądówi warsztatów.Pojawieniesięowych
sprzeczno-ści nie zawsze uzasadnia jednak fakt wezwania
bie-głych, którzy opinie te wydali. Zdaniem Sądu Najwyż
szego może to byćniepotrzebne w sytuacji, gdy jedna z opinii zostanie w sposób niebudzący zastrzeżeń
zdyskwalifikowana.Sprzeczność między opiniami
bie-głych uzasadniać może konieczność ponownego we-zwania tych samych lub nowych biegłych tylko wtedy, gdy owe sprzeczności uniemożliwiają sądowi orzekają
cemu zajęciestanowiska w kwestiach będących przed-miotem opinii imającychznaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy2B Stwierdzenieniejasnościekspertyzy, niepeł
ności czy wewnętrznej sprzeczności nie jest równo
-znaczne z odrzuceniem opinii - należy wezwać
opinio-dawcę
dousunięcia
braków.Jeżeli przyczyną
odrzuce-nia opinii byłypowody osłabiające zaufanie do wiedzybiegłego, sąd obowiązany jest powołać innego biegłe
g029. Kodeks postępowania karnego nie wprowadza ograniczenia co do liczby biegłych występujących
w jednej sprawie - bez względu na to,czy prokurator
(sąd) powołujekilku biegłychz tej samej dziedziny czy z kilku różnych, np. z zakresu pożarnictwa,ruchu dro -gowego i fizykochemii30.
Naniepokojącą praktykę wskazał
T.
Widła, któryza-uważył, że sądy, mimo że nie dostrzegają sprzeczno -ści wnadesłanych opiniach,często bezkrytycznie
ak-ceptują wnioski oskarżonych lub ich obrońców i wzy -wają biegłych. Tym samym mnożą koszty postępowa
nia31.
Niedopuszczalnym wydajesię, aby biegły w p rzed-łożonej opinii przekraczał swoje kompetencje,
a w kwestiach wymagających zastosowania wiadomo -ści specjalnych nie zajął żadnego stanowiska. Chodzi przede wszystkim o sytuacje, gdy biegły wypowiada
się o sprawstwie lub winie podejrzanego (oskarżone
go), jego szczerości czy też kwalifikacji prawnej czy
-nu32.
Środkiem zaradczym mającym zapobiec
opisywa-nym sytuacjom jest usuwanie nieodpowiedzialnych, nieuczciwych i niedouczonych biegłych z list sądo
wych. Należy ubolewać nad faktem, że nie dokonuje się okresowej oceny działalności biegłych wpisanych
na listysądowe,co umożliwiłobysystematyczną elimi-nacjępseudofachowców.Niestetyniezawsze prokura-tor (sędzia)mamożliwośćprostejweryfikacji wiarygod
-ności przedstawionej opinii. Przyczyną takiego stanu rzeczy, jaksłusznie zauważa M.Kulicki33, jest przede wszystkim brak odpowiedniej wiedzy zzakresu krymi-nalistyki. Częsta ni e porad ność przy przesłuchiwaniu biegłych, wieńczącymprzeprowadzenie dowoduztego
źr ó dła , nadmierna ufność bądżasekuranctwo wynika
-jące z niedostatecznego kryminalistycznegoprzygoto -wania do współpracy z biegłymi różnych specjalności przedłużają procesy, mnożą ich koszty34, a przede wszystkim wpływają na prawidłowość zapadł ego w sprawie orzeczenia. Należy mieć na uwadze także
to,żerównie niebezpieczna,takdlajakościwyro kowa-nia, jak i opiniowania,jest rutyna. Właściwa analiza, a następnie kontrola przedłożon ej opinii,jest możliwa jedynie wówczas, gdy czyni to osoba odpow iednio do tegoprzygotowana. Niemawątpliwości,żeprocesowa kontrola ekspertyzy to nie tylko sprawdzenie jej pod względem formalnym, lecz także merytorycznym. Pro-cesowi decydenci powinni pamiętać, że swobodna
ocena dowodów nie pozwala na swobodę w ocenie
opinii35. Pozostajezgodzićsię zpogiądem R. Jawor-skiego, że niezn ajomość prawa szkodzi pods ąd nym
(oskarżonym), a niewiedzaośmiesza sąd36.
Wnio
ski
Nie jest sloganem prawnicze powiedzenie,że sąd jest "najwyższym biegłym" . Rzeczywiście, to on zade -cydujeoefektach rozprawy.Sędziamusi jednakum i eć wątpić,umiećswojewątpliwości wyartykułowaći mery-torycznie wymag ać dowodowyc h argumentów (uza-sadnień) od innych uczestników procesu. Kluczem do tego jest międzyinnymi - amoże przedewszystkim -opanowanie wiedzy kryminalistycznej. W tej nauce za-prezentowano istotę i celwieluekspertyz,atakże me-todykę czynności procesowych mających dostarczać środków dowodowych. Szkoda,że nie na wszystkich uniwersytetach kształcących polskich prawników ten przedm iotjest obligatoryjny.
PRZYPISY
1 Opiniabiegłegomadotyczyćkwestiispecjalistycznych,
nienareżących do zakresu wiedzy prawniczej (wyj ątek
stanowiopiniaz zakresuprawamiędzynarodoweg o); 2 Zob. WyrokSądu Najwyższegoz dnia 20 maja 1984r.,
IKR102/84 ,OSNPG 1984,nr 12,poz.112oraz wyrok SN z dnia1 kwietnia1988L, IV KR281/87,OSNKW 1988,poz. 69;
3 Wyrok SN z dnia 3 marca 1981 r, IV KR 271/8-0, OSNPG 1981,nr 8-9,poz.101;
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 259(styczeń-marzec)2008
4 Wieluwiedużo,niktwszystkiego.
5 M. Lipczyńska: Zasada swobodnej oceny dowodów
a wskazaniaSądu Najwyższego wzakresieocenyd o-wodów (ze szczególnymuwzględn ien iem ekspertyzypi -sma ręcznego) , [w:]Zagadnieniedowoduz ekspertyzy pismaręczn eg o, Prace Naukowe UniwersytetuŚląskie
go,Katowice1976, nr 148,s.57inast.;
6 Przedstawicielepraktykiwskazująnawystępowanie wa~ dliwejpraktyki tzw.dosłuchiwan ia biegłych,którzy w
zy-wani na kolejne terminy rozpraw powtarzają treść
uprzedniozłożonychopinii.Możetoświadczyćo n
iedo-statecznym przygotowaniu prowadzącego postępowa
nie;
7Zob. D. Zienkiewicz, M.Leśniak: Wpływopiniipismo
-znawczej na kształtowan ie się przekonania sędziow skiego,Iw:] Problematyka dowodu z ekspertyzy doku-mentów,Z. Kegel[red.].t.I,Wrocław2002,s.959--964; 8 A.Jukowska:Biegłymylisiętylko raz,"Gazeta
Wybor-cza" z dnia 6 stycznia2004 r.,tejże:Bez awansui pod
-wyżki,"Gazeta Wyborcza" z dnia2 marca2004 r.;
9 E. Gruza:"Junkscience" po polsku,[w:]Czynności pro-cesowo-kryminalistycznew polskichprocedurach.
Mate-riałyz konferencji naukowejiIV ZjazduKatedrKrymi
na-listyki(Toru ń,5-7maja2004r.),Toruń2004, s. 67-78 ;
10J. Wójc ikiewicz : Metaopinie - wyraz siłyczysłabości wymiarusprawiedliwości,[w:]Biegływsądzie,Wydaw -nictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kraków 2006, s.106 ;
11 A. Głazek: Opiniowanie sądowo-lekarskie i jego
zna-czenie wświetlepotrze bprawnych, http://www.forensi c-medicine.pl/archiwum/2_2007/2_07c.pdt;
12 J. Gurgul: Wybraneproblemy w kontaktachorganu pro-cesowego z biegłym , "Problemy Kryminalistyki"2004,
nr 244, s. 16;
13 J. Sehn: Kryminalistyka a prawo procesowe, "Nowe
Prawo"1958, nr 6, s. 35;
14 Mam tu namyślinp.śladyentomo fauny,czylijajaila
r-wy owadów oraz ślady ich działalności na zwłokach; Więcejna ten temat: M.M.Żołna:Entomoskopia- owa-dywsłużbiewymiarusprawiedl iwości,"Edukacja P
raw-nicza"2007,nr 12,s. 16 i nast.
15 J.Jerzewska-Biegły a specjalista, Iw:]Współczesny
polskiproces karny.KsięgaofiarowanaProf.Tade
uszo-wi Nowakowi,S.Stachowiak [red.), Wyd.Printer, Po-znań2002,s. 133;
16 M.Kulicki,V.Kwiatkowska-Daru/,L. Stępka: Krymi· najstyka.Wybrane zagadnieniateoriii praktykisądowo
-śledczej,Wyd.UMK,Toruń 2005,s. 271;
17 M.Calkiewicz,T.G. Calklewlcz:Biegly a"biegły"," Pro-blemy Kryminalistyki"2002,nr 238,s.53;
1B Szerzej na temat: V. Kwiatkow ska-Darul: Dowodowe znaczenieuzasadnianiaopiniiprzez biegłych,[w:]Bie -gływsądzie.Konferencja w 40. rocznicęśmierci Pro te-sora Jana Sehna, Kraków2005,s. 107-118; V.K
kow ska-D arul, J. Wójci kiewi cz: Możliwości i ograni-czeniaoceny dowodu z opiniibiegłych,[w:] Criminalistic and Forensic Examination:Science, studies, practice,
Vilnus2007, s. 233-240;
19 M. Kulicki,V.Kwiatkow s ka-Darul, L. Stępka: op.cit.,
s.271;
20 Nawet wówczas, gdy ekspertyzę przedłożył biegły me -będącyprawnikiem.
21 M.Całkiewicz,T.G.Całkiewicz:op.cit., s.52;
22 A. Głazek: op.ctt.: http://www.forensic-medicine.pl/ larchiwum/2_2007/2_07c.pdf;
23 Wyrok SN z dnia6 maja1983L, IV KR 74/83 ,OSNKW 1983, nr 12,poz.102;
24 Wyrok SNzdnia4czerwca 1960 r.,II K518/59; "Ruch
Prawniczy,Ekonomicznyi Socjologiczny" 1961, nr 1,
s.379;
25 Wyrokskładu7sędziówSN zdnia 9 listopada 1990 r.,
WRN 149/90 ,OSNKW1991,nr 7-9, poz. 41;
26Może okazaćsię, że biegły"przeoczywszy"materiał po-glądowy stanowiący załącznik do protokołu oględzin
wypadku, nieprawidłowo przyjął kierunek poruszania siępojazdów,wydającopinięz zakresuruchuoroęowe
go. Wówczas może okazać się, że sprawca zostanie omyłkowoprzedstawionyw opiniijako ofiarawypadku; 27 Postanowienie SN z dnia 7 listopada2005 L, V KK
91/05 ,LEX nr 164280;
28 Postanowienie SN z dnia 3 kwietnia 2006 r., III KK 294/05,LEX nr 182990;
29 WyrokSąduApelacyjnegoweWrocławiuz dnia22 lute
-go 2006 r., II AKa10106,LEX nr176533;
30Wyjątekprzewidujeart.202§1 k.p.k.,którystanowi,że
opiniadotyczącastanu zdrowiapsychicznegooskarżo
nego musi być wydana przez co najmniejdwóch bie-głych lekarzypsychiatrów;
31 T.Widła : Przeprowadzanie dowodu z opiniibiegłego -uwagikrytyczne,[w:]ProblemyWspółczes nej Kry mina-listyki, T. Toma szewski, E. Gruza [red.), Warszawa
2005, s.195;
32 Zob. Wyrok SN z dnia 8 listopada 1994 L, III KRN
157/94,OSNKW1994,nr 11-12,poz.71;
33 M.Kulicki:Rolai zadaniaorganuprocesowegow prze-prowadzaniu dowodu z ekspertyzy kryminalistycznej, .Postępy Kryminalistyki" 1998,nr 2,s. 17; K. Bani uk: Ekspert wszechnauk?,"ProblemyKryminalistyki" 2002, nr 238, s.6 i nast.; M. Całkiewicz, T.G. Całkiewicz:
op.cit.,s. 53; E. Gr uza: O błędach i ich przyczynach w opiniachbiegłych,[w:] Ooctrina multiplexveritasuna. Księgajubileuszowa ofiarowana Prof.Mariuszowi
Kufle-kiemu, A. Bulsiewi cz, A. Marek, V. Kwiatkow ska--Daru i V. [red.], Wyd. UMK,Toruń2004,s.188; 34 M.Kulickl, V.Kwiatkow s ka-Darul, L. Stępka: op.cit.:
s.271 ;
35 E. Gruza: Błędy w opiniach biegłych, [w:] Problemy
WspółczesnejKryminalistyki,T.Tom aszew ski,E.G
ru-za[red.], Warszawa 2000,s.25;
36 R. Jawor ski: Pojęciewiadomościspecjalnycha zakres ignorancjisądu,[w:]Problematykadowodu z ekspertyzy
dokumentów,Z.Kegel(red.],Wrocław2002,s.1003.
•
•
Nowe nabytki Bibliotek
i
Naukowej ClK KGP
Kryminalisty ka. Wybran e zagadnienia teo rii i pra kty ki śled czo-s ąd owej - Mariu sz Kuficki,
Violetta Kwiatkows ka --Daru l, Leszek Stępka
Kompendium farmako logi i
- pod red a kcją Waldema ra Ja ńca Prze st ęp cz oś ć zorganizowa na . Świade k kor onn y, terro ry zm - w ujęc iu prakt y cz ny m - pod re d akcj ą Emila W. Ply w ac zew s k ieg o
Biblioteka NaukowaCLK KGP
Alej eUjazd owskie7
00-583 Warszawa godzin y otwarci a:8.15- 16.15
48
