M i c h a ł J a n L u t o s t a ń s k i Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie
SYMBOLICZNE SUBKULTURY MŁODZIEŻOWE
NA MAZOWSZU .
CHARAKTERYSTYKA PRZYNALEŻNOŚCI DO PUNKÓW,
SKINHEADÓW I METALI
1. Wstęp
Subkultury młodzieżowe nie są obecnie zjawiskiem nowym, ale jednocześnie nie wydają się wystarczająco wyeksploatowane badawczo. W 1975 roku A. Jawłowska pisała, że „ruch młodzieży przechodzi w chwili obecnej nowe przeobrażenia. Gro-madzą się nowe fakty wymagające rozszerzenia interpretacji. Należałoby więc uzu-pełnić i rozwinąć zaledwie rozpoczęte wątki”1. Wciąż wydaje się, że temat ten nie został w stu procentach spenetrowany przez nauki społeczne.
Dziedziny, których przedstawiciele najczęściej zajmowali się tą tematyką na terenie Polski, to głównie pedagogika oraz kulturoznawstwo. Ta druga dziedzina nauki traktuje subkultury zazwyczaj deskryptywnie, co bez wątpienia jest bardzo przydatne do prowadzenia głębszych analiz. Niektóre z prac pedagogicznych na-tomiast podchodzą do tych grup wartościująco, lecz również należy uszanować ich wkład w poszerzanie wiedzy. Z kolei prac socjologicznych ukazało się w tej tematyce bardzo niewiele. Jednej z podstawowych książek w tej dziedzinie Sub-culture, the Meaning of Style D. Hebdige’a2 nie przetłumaczono nawet na język
1 A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, Warszawa 1975, s. 315. 2 D. Hebdige, Subculture. Th e Meaning of the Style, New York 2010.
polski od 1979 roku, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych co roku pojawiają się jej wznowienia.
Biorąc pod uwagę małą ilość socjologicznych opisów subkultur w Polsce i ich odmienny charakter w różnych krajach, podjęto próbę zbadania charakterystyki przynależności do wybranych subkultur oraz biografi i członkostwa i motywacji. Mając świadomość zmian dokonujących się we współczesnym świecie, jak również szeregu modyfi kacji, jakie zaszły także w strukturach subkultur młodzieżowych, postanowiono nie zajmować się nowo powstałymi ruchami typu „emo”, a raczej zmierzyć się z opisem grup, które można by określić mianem „klasycznych”. Celem niniejszego artykułu jest więc próba opisania subkultur, które powstawały w latach 70. i 80. XX wieku. Badacz społeczny T. Paleczny używa do ich określenia miana „subkultury symboliczne” i tak oto charakteryzuje: „ich status określony jest przez styl życia członków, sposób ubierania, rodzaj noszonych ozdób oraz uczesania, gatunek preferowanej muzyki, sposób spędzania wolnego czasu, symbole, kody komunikowania. Grupy subkulturowe tego typu opierają się przeważnie na więzi symbolicznej, lecz posiadają wspólne obszary wartości i elementy ideologii pro-wadzące do podobieństwa reakcji i zachowań”3. Głównymi przedstawicielami tego typu grup są punki, skinheadzi i metale, którzy stanowili przedmiot badań prowa-dzonych w 2009 roku. Przeprowadzono wówczas 21 wywiadów pogłębionych z członkami tych trzech subkultur młodzieżowych na terenie województwa ma-zowieckiego. Aby być jednak uczciwym wobec innych badań subkultur młodzie-żowych w Polsce w sposób empiryczny, a nie jedynie deskryptywny, przedstawię najpierw kilka ciekawszych przykładów. Będzie to z pewnością lista niepełna, ale próbująca ukazać tło subkulturowe w Polsce.
2. Badania subkultur w Polsce
W roku 1996 Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, przeprowadzając reprezentatywne badania wśród polskiej młodzieży, zapytała dodatkowo o grupy odniesienia. „Sposobem samookreślenia, zdefi niowania własnej osoby jest dla wielu młodych ludzi sympatyzowanie czy też pełna identyfi kacja z pewnymi wy-razistymi – zazwyczaj subkulturowymi – grupami. Taki sposób określania własnej tożsamości często także jednocześnie wiąże się z negacją innych grup. W celu odtworzenia mapy autoidentyfi kacji uczniów ostatnich klas szkół ponadpodsta-wowych przedstawiono im listę 21 różnorodnych grup młodzieży – mniej lub
bardziej sformalizowanych – z prośbą, by określili swój stosunek do każdej z ni-ch”4. Okazało się, że subkultury, o jakich będzie traktował niniejszy artykuł, a więc skinheadzi, punki i metale, są jednymi z bardziej znanych subkultur wśród badanej młodzieży. W 1996 roku jedynie jeden na stu badanych nie słyszał o subkulturze metalowców (1%). Niewiele więcej osób nigdy nie słyszało o punkach i skin-headach (po 2%).
Spośród tych grup największą sympatią, podobnie jak było w przypadku roz-poznawalności, cieszą się metale, do których pozytywny stosunek deklaruje prawie co siódmy badany (12%). Plasują się oni jednak dopiero na dwunastej pozycji wśród najbardziej lubianych subkultur. Nieco rzadziej respondenci wskazywali na bliskość z punkami (7%). Najrzadziej spośród wszystkich wymienionych w kafe-terii subkultur wybierano skinheadów (3%).
Obok anarchistów i hipisów trzy wyżej wymienione subkultury znajdują się wśród pięciu najmniej lubianych subkultur wśród badanej przez CBOS młodzieży. Zdecydowana większość badanych deklarowała, że nie lubi skinheadów (68%). Ponad połowa respondentów nie lubiła także punków (54%), a dwie piąte metali (39%).
Trzy wybrane subkultury są więc grupami dość charakterystycznymi, bardzo dobrze rozpoznawanymi i kojarzonymi przez polską młodzież. Nie są równocze-śnie grupami, z którymi młodzież się utożsamia i które lubi. Właściwie są to gru-py, do których młodzież ma zdecydowanie negatywny stosunek.
W Polsce zostało także przeprowadzonych kilka badań dotyczących stricte subkultur młodzieżowych. I tak, w latach 1995–1996 za pośrednictwem studentów UMCS zbadano uczniów z liceów ogólnokształcących i techników w Lublinie. Zapytano ich między innymi o to, czym jest według nich subkultura. Ponad poło-wa z nich stwierdziła, że subkultura to grupa młodzieżopoło-wa o określonych poglą-dach, celach i regułach. Ponad trzy czwarte badanych (77%) słyszało o subkultu-rach. Najczęściej wymieniano skinów, punków, metali i lodziarzy. Natomiast ponad dwie trzecie z nich (67%) znało członków jakichś subkultur. Najczęstszą subkul-turą, której członków znano, okazali się skinheadzi. Prawie co trzeci badany (30%) miał wśród nich znajomych5. „Spośród osób deklarujących przynależność do sub-kultur tylko 19% podało przyczynę wstąpienia do grupy. Najczęściej były to: ideo-logia grupy, muzyka, szpan. Inne przyczyny to ubiór, koledzy, nuda”6. Osoby
uwa-4 Komunikat z badania CBOS BS/173/171/96, Warszawa 1996.
5 J. Janowska, T. Zubrzycka-Maciąg, Subkultury w opinii młodzieży, „Problemy
Opiekuńczo-Wy-chowawcze” 1998, nr 10, s. 22–23.
żające się za członków subkultur deklarowały dość długi czas przynależności do tych grup. 41% z nich twierdziło, że należy do subkultury dłużej niż dwa lata, 26%, że ponad cztery. Co ciekawe, aż co piąty badany deklarujący przynależność do jakiejś subkultury twierdził, że jest jej członkiem już ponad sześć lat.
Zbadano także młodzież w północno-wschodniej Polsce. Tak wnioski ze swo-ich badań, dotyczące członków subkultur, opisuje M. Czerniawska: „z jednej stro-ny osoby te cechuje pierwotna odmienność systemu wartości, z drugiej natomiast – uczestnictwo w subkulturze powoduje przestrukturyzowanie treściowe systemu wartości”7. Wskazuje więc na wpływ subkultur w procesie kształtowania się syste-mów wartości, a zatem także i norm wśród młodzieży. Zbadała ona trzy subkultu-ry: punków, skinheadów i rastafarian. Tak opisuje zależność między dwiema z nich: „skinów i punków zalicza się do subkultury buntu i ucieczki. Obie grupy przeja-wiają wrogość i nienawiść w stosunku do zastanej rzeczywistości. Różnią się jed-nak tym, że punki są apolityczni i nie wierzą w jakąkolwiek zmianę na lepsze (świat zmierza ku zagładzie), skini natomiast lansują model walki z rzeczywistością, któ-ra ma na celu »oczyszczenie świata«: podczas gdy punka świat nie interesuje, skin chce go zniszczyć”8. Z przeprowadzonej analizy wynikło, że subkultury punków i skinheadów, uważane potocznie za przeciwstawne, są wbrew pozorom na płasz-czyźnie aksjologicznej do siebie bardzo podobne. Po tych badaniach autorka wy-snuła dwie hipotezy. Jedna mówiła o tym, że przynależność do danej subkultury różnicuje akceptację wartości. Druga natomiast dotyczyła treściowej zgodności między ideologią a systemem wartości.
Kolejne warte przytoczenia było badanie z 1996 roku przeprowadzone w lice-ach ogólnokształcących w Krakowie oraz w szkołlice-ach podstawowych w wojewódz-twie krakowskim. Przebadano wówczas 89 uczniów w wieku od 14 do 18 lat oraz 39 nauczycieli9. Autor badań A. Gąsior zauważa, że wysoki odsetek młodzieży (28,1%) interesuje się podkulturami młodzieżowymi. „Większość z badanych osób wymieniających nazwy znanych im podkultur młodzieżowych wskazała na pun-ków i skinów”10. Co ciekawe, 17,9% zbadanych wówczas nauczycieli nie potrafi ło wymienić nazwy żadnej subkultury młodzieżowej, a „62,9% uczniów oraz 66,7% nauczycieli opowiedziało się za poglądem, że środowisko szkolne wpływa na
przy-7 M. Czerniawska, Systemy wartości w subkulturach młodzieżowych (na przykładzie skinów,
pun-ków i rastamanów), „Edukacja” 2000, nr 4, s. 55.
8 Ibidem, s. 59.
9 A. Gąsior, Subkultury młodzieżowe w świadomości uczniów i nauczycieli, „Agresja i Przemoc
we Współczesnym Świecie” 1998, nr 1, s. 229.
należność młodzieży do podkultur”11. Zarówno nauczyciele, jak i uczniowie oka-zali się świadomi sprzyjających warunków, jakie istnieją w szkołach do powstawa-nia subkultur. Pomimo to w tym badaniu przynależność do subkultur deklarowało 12,9% badanej młodzieży z liceów ogólnokształcących, czyli 4,4% ogółu badanych uczniów.
Interesujące badania przeprowadził również T. Bąk i opisał je w książce Współ-czesne uwarunkowania kreacji subkultur młodzieżowych. Zauważa on między in-nymi, że aby wejść do subkultury, młody człowiek może pójść dwiema różnymi drogami: „po pierwsze może dowiedzieć się z mediów albo innych źródeł o jakiejś subkulturze, a następnie przyswoić sobie różne jej cechy […]. Drugą możliwością jest wstąpienie do subkultury pod wpływem znajomych, przyjaciół z najbliższego otoczenia”12.
3. Badania własne
Wiosną 2009 roku przeprowadzono własne badania mające na celu określenie charakterystyki przynależności do subkultury, z którą identyfi kują się jej członko-wie. Głównymi ośrodkami funkcjonowania subkultur młodzieżowych są obecnie wielkie aglomeracje miejskie. Jednym z najbardziej specyfi cznych miast jest War-szawa – stolica i zarazem największe polskie miasto. Do Warszawy przyjeżdża dużo osób w poszukiwaniu pracy oraz w celu zdobycia wykształcenia. Spotykając ludzi w Warszawie, często ma się styczność z mieszkańcami właściwie całego wo-jewództwa mazowieckiego, od Radomia po Płock i Ostrołękę.
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku subkultur. Cała tak zwana scena mu-zyczna danych grup jest związana z dużymi miastami. Kontakty między różnymi subkulturami kształtują się jednak zdecydowanie różnie w zależności od regionu Polski. Na przykład na koncerty muzyki ska we Wrocławiu przychodzą jedynie rastamani i punki, natomiast w Warszawie głównie skinheadzi i punki. Relacje między grupami młodzieżowymi zależą od uwarunkowań historycznych i ukła-dów, jakie tworzyły się między różnymi subkulturami i podziałami wewnątrz nich na danym terenie. Wydaje się jednak, że w kwestii charakterystyki przynależności i sposobu wstępowania do subkultury regionalne zróżnicowania nie będą miały znaczenia.
11 Ibidem, s. 236.
12 T. Bąk, Współczesne uwarunkowania kreacji subkultur młodzieżowych, Warszawa 2008,
Jako teren badania postanowiono wybrać Warszawę oraz przylegające do niej województwo mazowieckie, gdyż ze wstępnych obserwacji wynika, iż wielu przed-stawicieli subkultur mieszka w mniejszych miejscowościach, choć spędza w stoli-cy dużo czasu. Istnieje sporo zespołów związanych z subkulturami z Płocka, Puł-tuska, Komorowa etc. Większość koncertów i imprez subkulturowych odbywa się właśnie w Warszawie. Stąd też członkowie subkultur przyjeżdżają do stolicy, by w niej spędzać czas z rówieśnikami o podobnych zainteresowaniach muzycznych i stylu życia.
Aby dowiedzieć się, jak młodzi ludzie stają się członkami subkultur młodzieżo-wych oraz co w tej przynależności jest dla nich ważne, wybrano wywiady pogłębio-ne jako metodę badawczą. Pozwala ona na wniknięcie znacznie głębiej w motywa-cje, jakimi respondenci kierują się w swoich działaniach i postawach, niż dałoby to badanie ilościowe. Szczególnym atutem tej metody jest możliwość wyciagnięcia wstępnych wniosków przy dostępie do niewielkiej liczby respondentów.
Badanie subkultur młodzieżowych jest zadaniem dość trudnym, ponieważ po-pulacja ich członków jest właściwie nieokreślona. Nie ma więc możliwości stworze-nia żadnego operatu, by dokonać choćby jednowarstwowego doboru losowego do próby. Trudno byłoby także zastosować dobór celowy, czy chociażby kwotowy.
W literaturze przedmiotu do badania grup, do których utrudniony jest dostęp, a za takie uważa się właśnie subkultury młodzieżowe, zaleca się stosowanie nie-probabilistycznego doboru próby. Najczęściej sugerowaną metodą doboru próby jest tutaj metoda kuli śnieżnej (snowball sampling). „Ta procedura jest właściwa, gdy trudno jest odszukać członków jakiejś specyfi cznej populacji”13. Posiadając kontakty z przedstawicielami wybranych subkultur i stosując wyżej wymienioną metodę, udało się pozyskać kolejnych, by pod koniec przeprowadzić 21 wywiadów pogłębionych, czyli po 7 z każdą subkulturą.
Początkowo planowano przeprowadzić po 7 wywiadów nie tyle z każdej sub-kultury, ale z konkretnego odłamu danej grupy. Niestety, w praktyce i konfrontacji z rzeczywistością okazało się to niemożliwe z kilku względów. Po pierwsze, po-działy i odłamy, jakie zostały opisane w poprzednim rozdziale, stanowią jedynie typy idealne, które mają pomóc w opisie i klasyfi kacji danych subkultur. Nie zawsze jednak odzwierciedlają one w stu procentach poczucie przynależności konkret-nych osób. I tak, trudno znaleźć metala słuchającego zaledwie jednej z odmian metalu, punka utożsamiającego się z jakąś konkretną podgrupą lub skinheada ściśle przypisanego do jednego odłamu. Po drugie, zadając respondentom pytania
o utożsamianie się z podgrupą, naraża się na śmieszność i niepoważne traktowanie ze strony badanych, co mogłoby zaszkodzić wynikowi. Postanowiono więc prze-prowadzić po 7 wywiadów z każdą z subkultur, nie starając się – mówiąc kolo-kwialnie – zbyt „szufl adkować” badanych. Jako warunek konieczny i zarazem re-krutacyjny do wzięcia udziału w badaniu uznano deklarację przynależności, a także utożsamiania się z daną grupą.
Poniżej opisano wyniki badań subkultur. Kolejność jest chronologiczna, według symbolicznych dat powstawania lub rozkwitu tychże subkultur, a więc najpierw zostali przedstawieni skinheadzi (jako symboliczną datę powstania subkultury skinheadów uznaje się rok 1969), następnie punki (datą uznawaną za rozkwit dla tej subkultury jest rok 1977) i na końcu metale, dla których trudno określić tak wyraźną datę, bo swoje początki mają już w latach 60., ale prawdziwy rozwój prze-żywali dopiero w latach 80.
Reprezentantom subkultur, w ramach ustrukturyzowanego wywiadu pogłębio-nego (IDI), były zadawane następujące pytania, które stanowiły punkt wyjścia do rozmowy i pogłębiania tych tematów:
• Czy utożsamiasz się z jakąś subkulturą?
• Czym jest dla Ciebie bycie punkiem/skinem/metalem?
• Co stanowiło moment zwrotny, w którym stałeś się członkiem sub-kultury?
• Czy uważasz, że subkultura ma wpływ na twoje zachowania i wartości? • Jak myślisz, czy szukałeś subkultury odpowiadającej Twoim wartościom,
czy dopiero w niej Twoje poglądy się kształtowały?
• Jakie są symbole subkultury, do której należysz? Czy jesteś z nimi jakoś związany?
4. Skinheadzi
Dla pierwszej badanej grupy bycie skinheadem jest stylem i sposobem życia. W na-stępnej kolejności – życiową postawą, uczciwością wobec siebie i innych, lojalno-ścią oraz byciem twardym i bezkompromisowym. Jednym z najistotniejszych ele-mentów przynależności do tej subkultury jest spotykanie się ze znajomymi oraz dobra zabawa. Skini wymieniają tutaj również charakterystyczny wygląd. Tak opi-suje to jeden z nich: „Bycie skinem jest dla mnie stylem, drogą życia, czymś co płynie w mojej krwi od wielu lat. Jest to dla mnie styl robotniczy, zresztą sam po-chodzę z rodziny robotniczo-rolniczej, więc było to dla mnie dość naturalne” (Ka-mil – 22 lata, Wywiad nr 9, 16.04.2009).
Jako symbole swojej subkultury wymieniają na pierwszym miejscu symbolicz-ną datę powstania ruchu skinheads, a więc rok 1969. Symbolem jest również hełm trojański, szachownica związana z muzyką ska, nazwy ulubionych kapel, godło Polski, wieniec laurowy oraz piwo jako sztandarowy napój tej grupy. Jak mówi jeden ze skinów: „Symbole mojej subkultury – apolitycznych skinheadów – są mocno sentymentalne i na szczęście tylko i wyłącznie związane z tą subkulturą. Jest to rok pojawienia się skinów w Anglii, etos klasy robotniczej, z której pierwsi skini się wywodzili, ulubione kapele czy też ludzie, którzy ją tworzyli” (Paweł – 28 lat, Wywiad nr 8, 14.04.2009).
Pytani o to, jak to się stało, że stali się członkami subkultury skinheads, właści-wie wszyscy badani mówili, że usłyszeli muzykę graną przez zespoły związane z tą subkulturą i zaczęli jej słuchać, a potem stawali się powoli skinami. Niewiele mniej istotne znaczenie mieli znajomi, którzy nie tylko byli źródłem kaset z utworami nowych zespołów, ale również udzielali informacji o ruchu i w jakiś sposób fascy-nowali wyglądem. Tak swoje początki w subkulturze opisuje jeden z badanych: „Ciężko powiedzieć, nigdy nie myślałem sobie o tym – o, od jutra będę skinem. Po prostu było tak – wstałem któregoś razu, włączyłem jakieś ska i ściąłem włosy. Miałem w szafi e stare wranglery po bracie – wąskie ciemne rurki oraz koszulę polo, glany chuliganki i wyszedłem na ulice. Minął miesiąc, poszedłem na miasto i tam oni już byli. Jako dziecko byłem zagubiony. Jakieś poglądy rodzinne miałem w sobie, chowałem się w patologicznej dzielnicy Łodzi przez 10 lat, potem prze-prowadzka na blokowisko, ale tam nie pasowałem. Ojca nigdy w domu nie było, bo taka praca, a z matką to jak z matką – różnie bywa. Tak podszedłem, pogadałem i mnie przygarnęli ludzie pamiętający nawet pierwszy Jarocin. Wszystkiego mnie uczyli – podejścia do ludzi, dumy, siły i wytrwania, pracy. Stali się moją drugą rodziną, za którą tęsknię bardziej niż za swoją własną” (Kamil – 22 lata, Wywiad nr 9, 16.04.2009).
Większy problem sprawia określenie, co było pierwotne – czy były to wartości i normy zinternalizowane w domu, czy też przynależność do subkultury, w której młodzi ludzie przechodzili istotny element swojej socjalizacji. Zdania badanych są tutaj podzielone. Część z nich uważa, że jako młodzi nie mieli sprecyzowanych własnych poglądów i wartości, i to właśnie subkultura skinheadów dużo ich na-uczyła. Druga część uważa jednak, że było to w znaczący sposób połączone i że kształtujące się poglądy spowodowały między innymi stanie się członkiem takiej a nie innej subkultury. Tak to opisuje jeden z jej członków: „Nie szukałem subkul-tury – miałem jakieś swoje poglądy, ale w niej się dotarły i nabrały blasku. Tak jak mówiłem, to chyba we mnie żyło – stałem się skinem. Nie myślałem o tym, po prostu jestem i tyle. Nie wybieram sobie jak te kindery i bogate gnojki – dziś będę
skinem a jutro punkiem, hip hopem i kto wie, kim jeszcze” (Kamil – 22 lata, Wy-wiad nr 9, 16.04.2009).
Co więcej, wszyscy badani uważają, że subkultura stale wywiera silny wpływ na ich zachowania i wyznawane wartości. Część skinów podkreślała, że to właśnie ona wytycza drogę ich życia i że bez niej byliby zupełnie innymi ludźmi. Na taki wpływ zwraca uwagę jeden z członków tej subkultury, mówiąc: „Na pewno! W su-mie jak cholera ma wpływ, bo wytycza mi ścieżkę życia, więc bingo” (Marcin – 24 lata, Wywiad nr 11, 13.04.2009).
5. Punki
Kolejną analizowaną subkulturą są punki. Bycie punkiem dla członków tej subkul-tury jest przede wszystkim sposobem na życie. Dla niektórych jest wręcz wszyst-kim. Jako ważny element przynależności wymieniali oni charakterystyczny wygląd związany z kontestacją i prowokacją, słuchanie muzyki, chodzenie na koncerty, picie piwa i dobrą zabawę. Jeden z respondentów w ten sposób wskazuje, czym jest dla niego bycie punkiem: „Myślę, że jest tym wszystkim, czego mi potrzeba, czyli dobrą zabawą i prowokacją wobec ludzi, którzy nie potrafi ą zaakceptować mojego wyglądu i zachowania” (Michał – 22 lata, Wywiad nr 7, 13.04.2009).
Większość członków tej subkultury nie utożsamia się z jej polityczno-ideolo-gicznymi symbolami. Symbolami dla nich są agrafk a, irokez czy cyfry 1977 (jest to rok uznawany za symboliczny dla punk rocka – przyp. autor), a więc symbole bardziej związane z muzyką i wyglądem niż z ideologią. Wspominają jednak o anarchii, ale raczej odnosząc się do niej z dystansem. Tak podejście do symboli opisuje członkini tej subkultury: „Jedyny symbol jaki mi się kojarzy to »A« w kó-łeczku, noszony na plecakach przez początkujących biednych małych punków, ale nie ma on za wiele wspólnego ani z tą subkulturą, ani tym bardziej ja z tym nie mam nic wspólnego, więc ciężko jest mi cokolwiek na ten temat powiedzieć. Jedy-ne po czym jeszcze inni poznają punków to irokez (to zauważyłam po drechach w gimnazjum). Zresztą sama swego czasu to na głowie miałam, ale przecież ile można, a wiadomo, że kobieta zmienna jest i nie może tej samej fryzury za długo mieć” (Anna – 20 lat, Wywiad nr 20, 29.04.2009).
Ideologiczne symbole są więc niechętnie utożsamiane z tą subkulturą, a jej członkom kojarzą się z młodymi, tak zwanymi „kinder punkami”, którzy dopiero zaczynają swoją przygodę z subkulturą. Ci trochę starsi wolą jedynie elementy wyglądu, podkreślające ich odrębność, tudzież związane z muzyką symbole czy też zwykłe napisy na murach i kurtkach „punks not dead”.
Punki, podobnie jak skinheadzi, rozpoczęli swoją przygodę z subkulturą po-przez muzykę. Usłyszeli nowe kapele i zaczęli słuchać tej muzyki, a dopiero później stawali się członkami subkultury. Duży wpływ mieli również znajomi, którzy prze-kazywali im nie tylko kasety z punk rockiem, ale również poprze-kazywali styl życia specyfi czny dla tej grupy. Tak swoje początki w subkulturze opisuje jeden z punków: „Wszystko zaczęło się od słuchania innej muzyki – jakiejś Pidżamy Porno i od sta-rej Radiostacji i audycji Zgrzyt, którą prowadził DJ Bigos. No i kiedyś wygrzebałem stare kasety brata i się tym zajarałem” (Kacper – 20 lat, Wywiad nr 3, 5.04.2009).
Pewien wpływ na pozostanie w subkulturze miały już potem ideologia i sposób, w jaki wyglądało życie członka subkultury punk. Jednak o przynależności zdecydo-wały muzyka, znajomi oraz novum, jakie stanowiło to w życiu młodego człowieka.
Jak mówią badani, na kształtowanie ich systemu norm i wartości duży wpływ miała przynależność do tej subkultury. W pytaniu o to, co było pierwsze – subkul-tura czy może wartości, właściwie wszyscy wskazali na subkulturę jako grupę, w której dopiero się kształtowali. Jak mówi jeden z nich: „Większość osób za ma-łolata nie miała poglądów. Ukształtowały się one pewnie z wiekiem, czyli gdy już w tej subkulturze siedzieli” (Kacper – 20 lat, Wywiad nr 3, 5.04.2009).
Część punków jest już związana ze swoją subkulturą dość długo i zaczynała swoją przynależność w dość młodym wieku, stąd nie ukrywa, że to fascynacja muzyką była pierwsza, a dopiero potem, na skutek spędzania czasu z innymi człon-kami tej grupy, ukształtował się ich system wartości. Zresztą, jak przyznają, wciąż ma ona na nich duży wpływ: „Zmieniają się priorytety, wartości. Zamiast szkoły najważniejsi są koledzy” (Zośka – 19 lat, Wywiad nr 4, 5.04.2009).
Bycie punkiem, według nich, ma wpływ na to, jak się zachowują i na to, kim są. Odpowiedzieli tak wszyscy badani, a co więcej, część z nich uważała, że gdyby nie byli związani z tą subkulturą, to zapewne byliby zupełnie innymi ludźmi.
6. Metale
Ostatnią badaną grupą byli metale. Głównym aspektem bytu subkultury metalo-wej, a zarazem najważniejszym elementem bycia jej członkiem, jest muzyka. Do-piero w drugiej kolejności respondenci wymieniali styl życia. Istotnymi elementa-mi w byciu metalem są także wygląd, spotkania ze znajomyelementa-mi, chodzenie na koncerty oraz dobra zabawa. Jak mówi jeden z nich, bycie metalem jest dla niego: „Zamiłowaniem i utożsamianiem się z ciężką muzyką, którą gram, słucham i two-rzę. Jest to moją pasją. A najważniejszy jest metal w sercu, fajek w ryju i trochę piór na łbie – długich rzecz jasna” (Piotrek – 19 lat, Wywiad nr 14, 16.04.2009).
W tej subkulturze badani wyróżniają trzy główne symbole, a więc satanistyczny pentagram i odwrócony krzyż oraz związany z mitologią nordycką młot Th ora. Nie traktują ich jednak w sposób religijny, gdyż żaden z badanych nie utożsamiał się ani z kultem nordyckich bogów (Th or jest nordyckim bogiem wojny – przyp. autor), ani z satanizmem. Sposób podejścia do tych symboli określa jeden z badanych: „Odwró-cony krzyż, pentagram. Używam tych symboli tylko jako symbol mojej subkultury, a nie przekonań religijnych” (Tomek – 23 lata, Wywiad nr 16, 16.04.2009).
W byciu członkiem subkultury metalowej, podobnie jak w przypadku omawia-nych już grup, najistotniejsza jest więc muzyka, związane z nią koncerty, a czasami również ubiór z symbolami oraz znajomi, z którymi spędza się czas.
Badani zostali członkami subkultury metalowej po tym, jak usłyszeli muzykę tworzoną przez reprezentantów tej grupy. Spodobała im się i zaczęli jej słuchać, co dalej wiązało się z włączaniem się do subkultury. Duże znaczenie badani przypi-sują także znajomym i starszym członkom subkultury, którzy niejako wciągnęli ich do grupy i pożyczali pierwsze płyty i kasety. Dla niektórych z nich znaczenie miał także ubiór i wygląd zewnętrzny metali, który im się spodobał. Charakterystyczna jest wypowiedź jednego z członków subkultury: „To było tak, że spotkałem w szko-le czy tam poza nią nowych ludzi, i tak od przesłuchania jednej płyty do drugiej, po kilku koncertach spodobała mi się muzyka” (Konrad – 21 lat, Wywiad nr 17, 20.04.2009).
Przy rozważaniach nad tym, co w rzeczywistości tworzyło system wartości fa-nów metalu – czy kształtował się on w subkulturze, czy może z już ukształtowanym szukali odpowiadającej im grupy – badani wskazali na pierwszeństwo subkultury. Niektóre osoby uważały, że oba procesy zazębiały się lub że wszystkie wartości zinternalizowali w domu rodzinnym, jednak zazwyczaj twierdzili, że byli zbyt mło-dzi, by mieć swój system wartości i to między innymi w subkulturze dopiero się on kształtował. Tak o tym mówi jeden z metali: „Myślę, że raczej byłem trochę skołowany i w subkulturze, i pod wpływem ludzi, których poznawałem, moje po-glądy się stopniowo kształtowały. Jak już wspominałem, byli to najczęściej starsi koledzy, z których każdy miał inną pasję. Jeden znał świetnie historię Polski, inny znowu znał zespoły, które mi podpasowywały, inny specjalizował się w sztukach walki i bójkach, oprócz tego każdy miał swój własny system wartości, których wspólnym mianownikiem była właśnie subkultura. Wiele wyniosłem, rozmawiając z nimi” (Janek – 23 lata, Wywiad nr 13, 19.04.2009).
Metale nie tylko uważają, że to w subkulturze współkształtował się ich system norm i wartości, ale również że subkultura ciągle ma wpływ na ich zachowania i wyznawane przez nich wartości. Znaczna część podkreśla również – podobnie jak punki – że gdyby nie byli metalami, to zapewne byliby zupełnie innymi ludźmi.
7. Podsumowanie
Jak widać z powyższego opisu trzech subkultur, biografi a przynależności do tych grup jest bardzo podobna. Wydaje się więc, że pomimo upływu długiego czasu od ich powstania, jak również dwunastu lat od stworzenia typologii subkultur przez T. Palecznego, w charakterystyce przynależności do tych grup nie zmieniło się zbyt wiele. Konsekwentnie obserwując na ulicach Mazowsza członków omawianych subkultur, można zobaczyć w części ich garderoby liczne znaczki (tak zwane „wpinki”), naszywki lub koszulki identyfi kujące ich z określonymi grupami bądź odłamami. Co jednak wydaje się ważne, najistotniejszym elementem w aneksji młodzieży do tychże symbolicznych subkultur młodzieżowych jest muzyka. To zazwyczaj ona (zaraz obok znajomych, o których istotnym wpływie pisał również T. Bąk – zresztą zazwyczaj właśnie koledzy byli osobami, którzy tę muzykę dostar-czali) stanowi główny bodziec do stania się członkiem danej grupy.
Wciąż mamy więc do czynienia z symbolicznymi subkulturami młodzieżowy-mi, a grupy te mają duży wpływ na normy i wartości uznawane przez ich członków. Biorąc pod uwagę kult do „korzeni”, uwydatniający się w słuchaniu pionierskich zespołów z danego gatunku oraz powstające coraz to nowe zespoły, możemy się spodziewać, że grupy te nie zanikną w najbliższym czasie. Śledząc portale społecz-nościowe, fora muzyczne i subkulturowe, można zaobserwować jedynie zmianę interakcji związanych z wymianą muzyki. Kiedyś źródłem nowych zespołów i ga-tunków muzycznych dla członków subkultur byli znajomi lub starsze rodzeństwo pożyczające im kasety muzyczne, a obecnie jest to wymiana plików za pośrednic-twem Internetu – czy to poprzez serwery do ściągania muzyki, czy też poprzez portale promujące twórczość młodych zespołów, jak np. myspace.
L I T E R A T U R A :
Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2004.
Bąk T., Współczesne uwarunkowania kreacji subkultur młodzieżowych, Warszawa 2008. Czerniawska M., Systemy wartości w subkulturach młodzieżowych (na przykładzie skinów,
punków i rastamanów), „Edukacja” 2000, nr 4.
Gąsior A., Subkultury młodzieżowe w świadomości uczniów i nauczycieli, „Agresja i Prze-moc we Współczesnym Świecie” 1998, nr 1.
Hebdige D., Subculture. Th e Meaning of the Style, New York 2010.
Janowska J., Zubrzycka-Maciąg T., Subkultury w opinii młodzieży, „Problemy Opiekuńczo--Wychowawcze” 1998, nr 10.
Jawłowska A., Drogi kontrkultury, Warszawa 1975.
Komunikat z badania CBOS BS/173/171/96, Warszawa 1996.
Paleczny T., Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie, Kraków 1997.
SUMMARY
Th e aim of this article is to present youth subcultures, which still have not been analyzed well enough by social scientists. While new types of subcultures (‘emo’, for example) are forming around the world, ‘classic’ subcultures remain very interesting. Th is article presents the membership characteristics of three youth subcultures in the changing modern world. Th is article is based on 21 in-depth interviews conducted in 2009 with members of three subcultures - Skinheads, Punks and Metalheads. Each group is connected with diff erent genres of music, which have signifi cant infl uence on membership to these groups.
