R
E
C
E
N
Z
J
E
____________________________________________________________
ROCZNIKI PEDAGOGICZNE Tom 5(41), numer 1 : 2013
Z dziejów piotrkowskiej os´wiaty (od czasów Ksie4stwa Warszawskiego
do wybuchu II wojny s´wiatowej). Wybór dokumentów
, opracowali:
Andrzej Felchner, Joanna Majchrzyk-MikuOa, Tomasz Matuszak,
Aleksy
Piasta,
Piotrków
Trybunalski:
Naukowe
Wydawnictwo
Piotrkowskie 2011, ss. 446.
Piotrków Trybunalski ma bogate tradycje szkolne. Potwierdza to nawet w swoich pamieXtnikach rosyjski pedagog Wasilij Grigoriewicz Smorodinow, pracuj Xacy w tym mies´cie w pierwszych latach drugiej poOowy XIX stulecia1. Takz\e obecnie w Pio-trkowie jest wiele placówek os´wiatowych. W recenzowanym tomie opublikowane s Xa najciekawsze materiaOy dotycz Xace problematyki os´wiatowej, wydobyte z piotrkow-skiego Archiwum Pan´stwowego. W jego zasobach nie zachowaOy sieX akta z okresu przedrozbiorowego, dlatego dokonano ich wyboru od czasów KsieXstwa Warszaw-skiego do wybuchu II wojny s´wiatowej. Wydawcy zapowiadaj Xa kontynuowanie pro-jektu. Zamierzaj Xa wydac´ dokumenty z lat 1939-1945 i z okresu wojennego. Zbadanie dziejów edukacji na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej jest obecnie niezwykle potrzebne. S Xa juz\ w tym wzgleXdzie dobre pocz Xatki2.
Edycja z´ródeO jest obecnie czeXsto praktykowana. W tym przypadku sOuz\y przede wszystkim popularyzacji dziejów piotrkowskiej os´wiaty. UOatwia uczniom, studentom i nauczycielom róz\nych typów szkóO dotarcie do nich. Podstawowym zaOoz\eniem wszelkiego edytorstwa jest zapewnienie jak najwierniejszego oddania oryginaOu. Stosowane dzis´ techniki drukarskie gwarantuj Xa tak Xa moz\liwos´c´ dzieXki drukowi fotoofsetowemu, czyli przez drukowanie fotografii. Wydawcy zdecydowali sieX na tak Xa wOas´nie formeX edycji. UdaOo sieX to im w peOni zrealizowac´. Czytelne dokumenty poprzedzone s Xa dobrymi wywodami na temat dziejów os´wiaty polskiej wspomnianego okresu.
1W.G. S m o r o d i n o w, Moja s@uzAba w Warszawskim Okre4gu Naukowym i zdarzenia ze
szkolnego zAycia. Wspomnienia pedagoga, oprac. W. Caban, Kielce: Wydawnictwo Akademii S´wieXto-krzyskiej 2003, s. 37-78, zwOaszcza s. 55. Szkoda, z\e publikacja ta nie jest znana wydawcom z´ródeO.
2Por. przykOadowo: E. W a l e w a n d e r, Dzia@alnos´c´ wychowawcza Kos´cio@a lubelskiego
142 RECENZJE
Joanna Majchrzyk-MikuOa opracowaOa dzieje polskiej os´wiaty Od Ksie4stwa
War-szawskiego do wybuchu I wojny s´wiatowej (s. 15-33). OmówiOa tez\ sytuacjeX eduka-cyjn Xa w II Rzeczypospolitej (s. 33-38). W kolejnej czeXs´ci publikacji Tomasz Matuszak przedstawiO zasoby Archiwum Pan´stwowego w Piotrkowie Trybunalskim (s. 39-61). Natomiast Andrzej Felchner i Aleksy Piasta dokonali wyboru doku-mentów.
Wiekowe zaniedbania edukacyjne, jakie dotykaOy naród polski, woOaOy o ade-kwatny wysiOek zmierzaj Xacy do naprawy. Korzystanie z przywileju edukacyjnego, jak niektórzy wówczas s Xadzili, miaOo jednak ograniczony zasieXg. W praktyce zalez\aOo od jednej waz\nej okolicznos´ci. Syn chOopski, by móc zaistniec´ na arenie z\ycia pu-blicznego, obojeXtnie, w jakim charakterze: dziaOacza gospodarczego, polityka czy tez\ w obreXbie kultury, musiaO odbic´ sieX niejako od s´rodowiska, z którego wyszedO. MógO to uczynic´ tylko poprzez zdobycie wyksztaOcenia. ByO to awans z punktu widzenia osobistego godny uwagi, pod k Xatem poz\ytku spoOecznego waz\ny dla przetrwania i zwartos´ci spoOeczen´stwa polskiego pod zaborem, w tym przypadku rosyjskim. Tylko powrót do wOasnej spoOecznos´ci z wyposaz\eniem wiedzy i pOyn Xacego z niej autorytetu moz\na byOo uznac´ za sukces takiej pracy organicznej. W tym kierunku szOo tez\ dziaOanie róz\nych ludzi i szkóO, o czym wiadomo z dokumentów archiwalnych (por. np. s. 390-391).
WyksztaOcenie takie byOo udziaOem dzieci i mOodziez\y wielu ziemian oraz mniej-szos´ci niemieckiej zamieszkuj Xacej Piotrków i okolice (por. s. 216). Wszyscy oni niejednokrotnie uzupeOniali je o studia lub bardziej dosteXpne im dos´wiadczenie agronomiczne. W kaz\dym zas´ razie uzyskanie wyksztaOcenia dawaOo wsteXp do dobre-go towarzystwa; chyba rzadziej inspirowaOo do pracy twórczej.
Z pobiez\nej nawet analizy dokumentów wyOania sieX nierzadko nauczyciel jako skrzeXtny administrator, doskonale orientuj Xacy sieX w cenie gwoz´dzi i desek, organi-zuj Xacy zbieranie zióO, a przy tym tOumacz Xacy wykonuj Xacym teX praceX, jaki z niej poz\ytek. Podobnie jest w innych przypadkach, kiedy wyjas´nia on cierpliwie jak Xas´, zdawac´ by sieX mogOo, oczywist Xa sytuacjeX czy czynnos´c´, kiedy zastanawia sieX nad kaz\d Xa najbanalniejsz Xa decyzj Xa, jes´li dotyczy ona drugiego czOowieka. Praca bowiem, pomijaj Xac juz\ pOyn Xace z niej doraz´ne korzys´ci, byOa s´rodkiem wychowawczym, bar-dziej przemawiaj Xacym do s´wiadomos´ci dziecieXcej niz\ nadopiekun´czos´c´. Na kartach omawianych tu dokumentów dochodz Xa pos´rednio do gOosu równiez\ metody wycho-wawcze, jakimi wówczas hoOdowaO pedagog. Ilustruje to m.in. Sprawozdanie z pracy
harcerskiej druzAyny szkolnej im. Królowej Jadwigi przy gimnazjum zAen´skim Zrze-szenia Nauczycielstwa Szko@y S´redniej w Piotrkowiez 28 lutego 1922 r. (s. 392-394). Na kartach dokumentów uwidacznia sieX próba O Xaczenia w harmonijn Xa caOos´c´ od-dania sieX Bogu ze sOuz\b Xa dla bliz´nich. Codzienna msza s´w., ewentualnie jej opusz-czenie z powodu niezalez\nego od ucznia, czy spowiedz´ i przyjmowanie Komunii s´w. – choc´ czynnos´ci te nalez\aOy do programu kaz\dego dnia wielu ówczesnych szkóO – znajduj Xa odnotowanie w dokumentach. Z publikowanej dokumentacji wyOania sieX tez\ rutyniarska maOodusznos´c´ miejscowych wOadz rosyjskich, która wisiaOa nad szkoOami jak miecz Damoklesa (por. s. 304-331).
Czytaj Xac nawet powierzchownie dokumenty, moz\na odnies´c´ wraz\enie, z\e pierwsze miejsce zajmuj Xa w nich troski dnia powszedniego. Jest to prawda, ale pod
warun-143 RECENZJE
kiem, z\e dostrzega sieX globalnie sens z\ycia zarówno pedagogów, czeXsto amatorów, jak i dzieO przez nich animowanych i prowadzonych (por. róz\ne dokumenty publi-kowane na s. 96, 100 i 217).
Wspomniano tu, choc´ nader pobiez\nie, o wkOadzie Wydawców w czytelnos´c´ dzie-Oa. Nie beXdzie chyba przesady w twierdzeniu, z\e teksty poszczególnych dokumentów nalez\y studiowac´ równolegle z czeXs´ci Xa wprowadzaj Xac Xa w ich zrozumienie. Edytorzy z powodzeniem starali sieX objas´niac´ procesy zwi Xazane z funkcjonowaniem szkolnic-twa w omawianym czasie i na okres´lonym terenie.
DokOadniejsze zrecenzowanie tak waz\nego dzieOa, przy tym nasyconego przebo-gat Xa faktografi Xa, jest praktycznie niemoz\liwe. Wiele w Xatków w nim zawartych wymagaOoby rozwinieXcia, bowiem jest oczywiste, iz\ w zwieXzOych notatkach, niekiedy sygnalizuj Xacych tylko zaszOos´ci codzienne, zawarty jest ogromny Oadunek wiedzy o z\yciu tamtych czasów, a wieXc takz\e o ludziach. To wOas´nie jest najcenniejsze. Recenzent powinien wydobyc´ i jak gdyby zsumowac´ teX porcjeX wiedzy, jaka jest w dziele. Nie pozwala jednak na to jej róz\norodnos´c´. Dlatego recenzja moz\e tylko zwrócic´ uwageX na te momenty, które w czasie lektury – dodac´ nalez\y, selektywnej – wywarOy na nim szczególne wraz\enie. Byc´ moz\e jednak nawet tak pobiez\ne spoj-rzenie na teX czeXs´c´ opublikowanej spus´cizny edukacyjnej z Archiwum Pan´stwowego w Piotrkowie Trybunalskim, któr Xa udosteXpnili czytelnikowi Wydawcy, zacheXci do sieXgnieXcia po teX wartos´ciow Xa edycjeX z´ródeO.
Ks. Edward Walewander Katedra Pedagogiki Porównawczej KUL
Dorota K o r n a s - B i e l a, Pedagogika prenatalna. Nowy obszar
badan´ o wychowaniu
, Lublin: Wydawnictwo KUL 2009, ss. 547.
Problematyka zagadnien´ prenatalnych staje sieX coraz czeXs´ciej przedmiotem zainteresowan´ róz\nych osób i wielu s´rodowisk. W tym konteks´cie warto odnotowac´ ukazanie sieX ksi Xaz\ki autorstwa Doroty Kornas-Bieli (KUL) zatytuOowanej: Pedagogika
prenatalna nowy obszar badan´ o wychowaniu.
Juz\ we wprowadzeniu ukazany zostaO naukowy charakter pracy, bowiem Autorka prezentuj Xac koncepcjeX pedagogiki prenatalnej, sygnalizuje wprowadzenie nowych kategorii, takich jak: dziecko prenatalne, wychowanie prenatalne, prenatalne s´rodowisko wychowawcze, wychowawcze s´rodowisko Oona, dialog prenatalny, dwu-podmiotowos´c´ wychowania prenatalnego, prenatalne macierzyn´stwo, prenatalne ojcostwo, rodzicielstwo prenatalne, prenatalni rodzice, personalizm prenatalny, prenatalne oddziaOywanie wychowawcze, osobotwórczy charakter Oona matki, przemoc
