"Odrodzona i Niepodległa - w literaturze"

Ewa Nodzyńska

"Odrodzona i Niepodległa - w

literaturze"

Biuletyn Polonistyczny 33/1-2 (116-117), 166-176

KONFERENCJE NAUKOWE

"Odrodzona i Niepodległa - w literaturze" 24-25 kwietnia 1989

Ważnym w yd arzen iem w ż y c i u naukowym I n s t y t u t u F i l o l o g i i P o l ­ s k i e j WSP w Z i e l o n e j G órze b y ła o g ó ln o p o ls k a s e s j a naukowa "O d ro ­ dzona i N ie p o d le g ła - w l i t e r a t u r z e ” , z o rg a n iz o w a n a p rz e z Z a k ła d H i s t o r i i i T e o r i i L i t e r a t u r y , L u b u s k ie T o w arzystw o Naukowe i m ie js c o w y O d d z ia ł T o w arzystw a L i t e r a c k i e g o im . Adama M ic k ie w ic z a . S e s ja m ia ła w ie ń c z y ć c y k l obchodów 70 r o c z n ic y o d z y s k a n ia n ie p o d ­ l e g ł o ś c i . C h o d z iło ta k ż e o s tw o r z e n ie p ła s z c z y z n y d la z a p r e z e n to ­ w a nia różnych r e f l e k s j i b ad aw cz ych , w ę t p liw o ś c i i p o s t u la t ó w d o ty c z ę c y c h l i t e r a t u r y z w ią z a n e j z d a tę 1918 ro k u . R e fe ra te m p t . "Oak n a le ż y c z y t a ć * P r z e d w io ś n ie <<? " A. H u t- n i k i e w i c z (UM K) z a in a u g u ro w a ł o b ra d y s e s j i . I n t e n c j ę p is a r z a r e k o n s tr u o w a ł badacz p r e c y z y j n ie i p rz e k o n y w u Ję c o , podda- j ę c s z c z e g ó ło w e j a n a l i z i e t e e le m e n ty ś w ia t a p rz e d s ta w io n e g o utwo ru ( p o s t a c i e , m ie js c a , s c e n y ) , k t ó r e nacechow ane s e m a n ty c z n ie sę ważnym sygnałem d la c z y t e l n i k a . B ad acz o d s ła n ia ta k ż e c a ł ę z ło ż o ­ ność p o s t a c i C e z are g o B a r y k i , ś l e d z i Je g o rodowód, k o le jn e do- ś w ia d c ż e n ia ż y c io w e , a n a l i z u j e z w ię z e k m ie js c a k c j i z p s y c h ik ę b o h a te r a . 3ego k r y z y s p s y c h ic z n y , spowodowany k lę s k ę o s o b is t ę , p o g łę b ia wpływ s k r a j n i e ró żn ych in s t r u k t o r ó w id eow ych - G ajow ca i L u lk a . Tyra p o s ta c io m p o ś w i ę c ił r e f e r e n t w i e le u w a g i. P r z y w o ły w a ł o b sz e rn e k o n t e k s t y h i s t o r y c z n e , by w p e ł n i w y j a ś n ić ic h z n a c z e n ie

d la p r z e s ł a n ia p o w ie ś c i i umotywować p o s tę p o w a n ie głów nego b o h a t e ­ r a . C e z a ry B a r y k a b y łb y zatem "p ro d u k te m " czasów zamętu - t o n i e u św iad o m io n e i s k o n k re ty z o w a n e p o g lą d y prowadzą go na B e lw e d e r,, l e c z k a t a s t r o f a o s o b i s t a , spowodowana n ie s p e łn io n y m uczuciem i b ra k ie m ro z e z n a n ia p o lit y c z n e g o . F in a ło w ą sc e n ę p o w ie ś c i badacz: o c e n i ł ja k o zamach na m a je s t a t i n ie p o d le g ło ś ć o jc z y z n y , a o b e c ­ n o ść Ba r y k i w śró d tłum u m a n ife s ta n tó w n azw ał czynem hańbiącym b o ­ h a t e r a . O tym , że Ż e ro m s k i n ig d y n ie b y ł z w o le n n ik ie m t a k i e j d r o ­ g i ro z w ią z a n ia problem ów nowo o d ro d z o n e j o jc z y z n y , ś w ia d c z ą je g «) w y p o w ie d z i p u b lik o w a n e na ła n a c h ” Echa W a rs z a w s k ie g o " po wydaniuu p o w i e ś c i. B r o n ią c u tw ó r p rz e d n a d u ż y c ia m i in t e r p r e t a c y j n y m i Hu.tr- n i k i e w i c z zam knął swe ro z w a ż a n ia o " P r z e d w io ś n iu " je d n o z n a c z n ie b rz m ią c y m i s ło w a m i S t e f a n a Ż e ro m s k ie g o : "O św iadczam k r ó t k o , i ż n ig d y n ie byłem z w o le n n ik ie m r e w o l u c j i , c z y l i m ordowania l u d z i

p rz e z l u d z i z r a c j i r z e c z y , d ó b r i p i e n i ę d z y / . . . / . P r z y pomocy

t e g o utw o ru u s iło w a łe m , o i l e to j e s t m o ż liw e , z a p o b ie c d ro g ę k o ­ m unizm owi. O s t r z e c , p r z e r a z i ć , o d s t r a s z y ć " . Tematem w y s t ą p ie n ia M. G a z o w n i k ( WSP Z ie lo n a G óra)) b y ł a " W iz ja k u l t u r y o d r a d z a ją c e j s i ę P o l s k i w pism ach A r t u r a G ó r ­ s k ie g o " . A u to rk a p o d ję ła p rób ę o k r e ś le n ia s ta n o w is k a G ó rs k ie g o JJa- ko f i l o z o f a k u l t u r y o r a z s fo rm u ło w a n e j p rz e z a u t o r a "M o n s a lw a tu ”- o c e n y s ta n u w s p ó łc z e s n e j mu k u l t u r y p o l s k i e j i p ro je k to w a n y c h d ró g j e j p rzeb ud ow y. N a j i s t o t n i e j s z e w ą t k i r e f l e k s j i G ó rs k ie g o nad k u l ­ t u r ą p r z e w i j a j ą c e s i ę vie w s z y s t k ic h je g o p is m a c h , począw szy od "M o n s a lw a tu " (1 9 0 8 ) po wydaną p o ś m ie r t n ie "R z e c z o n a d z ie i " f 1962'), ro z w a ż a ją - z n e o m e s ja n is ty c z n e g o p un k tu w id z e n ia - problem d u c h o ­ w ej k o n d y c ji narodów E u ro p y o r a z k w e s t ię d e f i n i c j i , ro zw o ju i r o l i k u l t u r y n a ro d o w e j. Se n s te g o p o j ę c ia z a w ie ra s i ę w s t w ie r d z e n i u , i ż są to w s z e lk ie p r z e ja w y lu d z k i e j d z i a ł a l n o ś c i , in te g ro w a n e

- 168

p rz e z ś w ia to p o g lę d r e l i g i j n y o ra z p o c z u c ie w i ę z i n a ro d o w e j. K u l t u ­

ra narodowa j a w i s i ę G ó rskiem u ja k o p o z o s ta ję c a w s t a n i e g łę b o k ie ­ go k ry z y s u , k tó re g o ź r ó d ła o k r e ś l i ł ja k o " r o z b r a t s i ł m o ra ln y c h i u m ysło w ych ", a w śró d je g o l i c z n y c h objawów w y r ó ż n ił d e z i n t e g r a c j ę narodowę o ra z a l i e n a c j ę P o l s k i w E u r o p ie . P r o p o z y c je t e r a p i i ż y c i a duchowego Po lak ów p i s a r z o d n ió s ł do n a u k i, s z t u k i i w y c h o w a n ia . Prz e d re p r e z e n ta n ta m i nauk h u m a n isty c z n y c h p o s t a w ił z a d a n ie wyda** n ia k i l k u d z i e s i ę c i u tomów k l a s y k i p o l s k i e j i o b c e j , o p ra c o w a n ie m o n o g ra fii u k a z u ję c y c h d z i e j e ró żn ych d z ie d z in ż y c ia s p o łe c z n e g o o ra z w yd an ie zap oznan ych pism p o ls k i c h m y ś l i c i e l i . P o s t u lo w a ł rów­ n ie ż u tw o rz e n ie na w zó r s ły n n e j u c z e l n i f r a n c u s k i e j K o le g iu m P o l ­ s k ie g o , k tó r e b y ło b y w o ln ę od wpływów rzędow ych w s z e c h n ic ę obywa- t e l s k ę . S z tu k a o r a z p o l s k i i d e a ł wychowawczy (eksponow anę r o l ę p r z y p is y w a ł w tym w z g lę d z ie n a u c z a n iu h i s t o r i i ) po w inny k o n c e n t r o ­ wać swe z a d a n ia na in te g r o w a n iu i p o d trz ym yw an iu ducha narodow ego P o la k ó w , c z y n ię c to p o p rz e z n a w ię z y w a n ia do w s p ó ln y c h c a ł e j k u l t u ­ rz e e u r o p e j s k ie j w a r t o ś c i r e l i g i i c h r z e ś c i j a ń s k i e j i s p e c y f i c z n i e p o ls k ie g o m itu w o ln o ś c io w e g o . O braz z a p a try w a ń A r t u r a G ó rs k ie g o na p ro b le m y c y w i l i z a c j i e u r o p e j s k i e j i narod ow ej a u t o r k a d o p e ł n i ła uwagami o spo sob ach u p ra w ia n ia owej r e f l e k s j i p rz e z k r y t y k a , wyka- z u ję c w i e l e zw ięzków z programem h i s t o r i o g r a f i c z n y c h N ie t z s c h e g o . Na k o n ie c p o d k r e ś l ił a , iż m y ś li G ó rs k ie g o - d z iś znane t y l k o w ę s k ie - mu gronu b ad acz y - n ie g d y ś f a s c y n o w a ły s z e ro k ę p u b lic z n o ś ć l i t e r a c - k ę , s k ła d a J ę c ę s i ę g łó w n ie z u k s z t a łt o w a n e j na p rz e ło m ie w iekó w i n t e l i g e n c j i k a t o l i c k i e j , do k t ó r e j te ż ów program b y ł k ie r o w a n y . Po p o łu d n io w e o b ra d y z a p o c z ą tk o w a ł A . Z . M a k o w i e c k i

(uw)

r e fe ra te m "N eoro m antyczn a p o e z ja

K.

W ie r z y ń s k i e g o " . Z a m ie rz e ­ niem a u to r a b y ło w y p e łn ie n ie l u k i , ja k a i s t n i e j e w b a d a n ia c h nad tw ó r c z o ś t.ię W ie r z y ń s k ie g o z l a t 19361946, spowodowanej m . in . b ra

-kiera p o w o je n n ych e d y c j i w i ę k s z o ś c i utworów p o ch o d z ących z te g o o k r e s u . B a d a c z w y r ó ż n i ł t r z y o b li c z a tw ó rc z e p o e t y : s k a m a n d r y c k ie , z n acz o n e tomami "W io s n a i w in o “ o r a z "W ró b le na d a c h u " ; póżnoem i- g r a c y j n e , w y n ik a j ą c e z t w ó r c z o ś c i l a t 50-ych i 6 0 -ych o ra z o b lic z e n e o ro m a n ty k a . Z s ie d m iu tomów p o e z j i w ydanych w d z i e s i ę c i o l e c i u 1936-1946 b a d a c z w y b r a ł do a n a l i z y “ W o ln o ść t r a g i c z n ą " ( 1 9 3 6 ) , " K u r h a n y " (1 9 3 8 ) o r a z " K r z y ż e i m ie c z e " , p o cho dzące z 1946 r . O s ią te m a ty c z n ą p ie rw s z e g o z n ic h j e s t p o s ta ć O ó zefa P i łs u d s k ie g o . W 13 w ie rs z a c h - p o e m a ta c h p r z e d s t a w ił p o e ta z m e ta fo ry z o w a n ą b i o g r a f i ę w o dza, z ło ż o n ą z e p iz o d ó w , k t ó r e u r a s t a j ą do r a n g i k lu c z o w y c h mo­ mentów w ż y c i u z b i o r o w o ś c i. P rz y w o ły w a n e sym bole t r a d y c j i n a ro d o ­ w e j o ra z a l u z j e do w i e l k i e j l i t e r a t u r y s łu ż ą z a b ie g o w i g e n e r a li z a - c j i - b i o g r a f i a P i ł s u d s k ie g o u o g ó ln ia d o ś w ia d c z e n ia narod ow e, s u ­ m uje c i e r p i e n i a m ilio n ó w . A u to r r e f e r a t u w y k a z a ł je d n a k , że r e ­ f l e k s j i p o e t y c k i e j p r z y ś w ie c a i n t e n c j a p r z e z w y c ię ż a n ia s te r e o t y p ó w rom antyzm u. W e d le p o e ty P i ł s u d s k i b y ł ta k ż e u p o s ta c io w a n ie m nowego ż y c i a , " d z ie jo w e g o r e a liz m u , k t ó r y j e s t o t r z ę ś n ię c ie m s i ę z roman­ t y c z n e j r e k w i z y t o r n i “ . O becność ro m an tyczneg o m itu w i e l k i e j j e d ­ n o s t k i r o z w a ż a ł r e f e r e n t a n a l i z u j ą c tom " K u r h a n y " . B o h a te r o w ie "K u rh a n ó w ", w i e l c y na ro d o w e j k u l t u r y ( k s i ą ż ę O ózef P o n ia t o w s k i, M i c k ie w i c z , S z o p e n , C o n r a d ) u w i k ł a n i są w d y le m a ty w yooru m iędzy p r y w a t n o ś c ią a o b o w ią z k ie m , p o ś w ię c e n ie m d la z b io r o w o ś c i a życiem wyzwolonym z w ięzó w h i s t o r i i . Z w y c ię s tw o n a le ż y do p o sta w y t y r t e j - s k i e j ■, m a r t y r o l o g ic z n e j , cho ć z a w a r t y w tym c y k lu w ie r s z "G a łą z k a c y p r y s u " k w e s t io n u je s łu s z n o ś ć w yb o ru . "K r z y ż e i m ie c z e " , tom z a ­ m y k a ją c y d z i e s i ę c i o l e t n i ą tw ó r c z o ś ć o d n a w ia ją c ą ro m an tyczne t r e ś c i i fo rm ę , o p a t r z y ł p o e ta d ra m a ty c z n ą d e d y k a c ją d la c z ło n k ó w r o d z in y p o le g ły c h w o s t a t n i e j w o jn ie . Z n a jd u ją s i ę tu u tw o ry b ęd ące r e ­ a k c j ą na ró żn e d o n i e s ie n ia w o je n n e : na ś m ie r ć W ie n ia w y i S ła w k a ,

170

-na t r a g e d i ę k a ty ń s k ą , -na P o w s ta n ie W a rs z a w s k ie i z a g ła d ę m ia s t a , na in fo r m a c je o m a r t y r o l o g i i u w ię z io n y c h w obozach e u r o p e j s k ic h i s y b e r y j s k i c h . Zdaniem b a d a c z a , d o ra ź n o ść ty c h utworów n ie p o m n ie j­ sza ic h w a r t o ś c i a r t y s t y c z n e j . P ra w d z iw ie ro m an tycz n y rozm ach ob­ s e rw u je i n t e r p r e t a t o r w z a k r e s ie form i tonów e m o c ji, j a k i m i p r z e ­ mawia podmiot l i r y c z n y . R ozw ażania nad neo rom an tyczną p o sta w ę tw ó rc z ą W ie r z y ń s k ie g o p r e le g e n t z a k o ń c z y ł uwagę, i ż p o e ta s i ę g a ł do l i t e r a t u r y ro m a n tyc z n e j d la w y ra ż e n ia s w o je j w ie d z y o h i s t o r i i i em ocjach narod ow ych . Z p rz y t o c z o n e j w r e f e r a c i e a n a l i z y w y n ik a ło je d n a k , że n ie b y ło to p o w ie le n ie ro m a n tyc z n e j t r a d y c j i l i t e r a c ­ k i e j , le c z j e j m o d y f ik a c ja , d o k o n u jąca s i ę pod wpływem m y ś l i poko­ l e n i a m ło d o p o ls k ie g o , m y ś li B rz o z o w s k ie g o , W y s p ia ń s k ie g o i Żerom­ s k ie g o .

W odmiennym n u r c ie badawczym n a le ż y u m ie ś c ić w yp ow iedź M. J a n u s z e w i c z (W S P Z ie lo n a G ó r a ) , z a t y tu ło w a n ą "M i- c i ń s k i wobec n ie p o d l e g ło ś c i P o l s k i w ś w i e t l e d ram atu ^ K ró le w n a O r l i c a * " . W ie lo w a rs tw o w y o p is s p e c y f ic z n e g o m odelu d r a m a t u r g i i, j a k i p r e z e n t u je utwór, a u to rk a ro z p o c z ę ła ro z w a ż a n ia m i o. c z a s i e j e ­ go p o w s ta n ia . P is a n y w l a t a c h 1915-1917, s ta n o w i o s t a t n i zachow any dram at M ic iń s k ie g o . P r z y jm u ją c , źe p is a r z z a w a r ł w nim s y n t e z ę s w o ic h poglądów p o li t y c z n y c h , badaczka p o d ję ła p ró b ę r e k o n s t r u k c j i z a ło ż e ń ko m p o zycyjnych i * fa b u ła rn ych d ra m atu . Z a u w a ż y ła , że obecne w u tw o rz e t r z y p ła s z c z y z n y s c e n ic z n e : p la n w s p ó łc z e s n y , z a w i e r a j ą ­ c y a l u z j e do w ydarzeń I w o jn y ś w ia t o w e j, g ro te sk o w e j a s e ł k a o p a r t e o m ityc'zną p r z e s z ło ś ć narodu o ra z t r a g ic z n o - w iz y jn e m is te r iu m p o l­ s k ie - odnoszą s i ę do ró żn ych as p e k tó w sp raw y n a ro d o w e j. Wspólnym m ianow nikiem p la n u w s p ó łc z e sn e g o i ja s e łk o w e g o j e s t n ie w o la i ż a ­ ło b a narodowa państw a p o z o s ta ją c e g o pod p r e s j ą j e d n e j z p o s t a c i dram atu« K a jz e r a Wężów« k t ó r y s ta n o w i a l e g o r i ę N ie m ie c . N a to m ia s t

w id o w is k o m i s t e r y j n e opow iada o k o l o n i i Po lak ó w na S y b e r i i , k t ó r z y ze w z g lę d u na w y s ó k i poziom m o ra ln y , k u lty w o w a n ie t r a d y c j i p a t r i o ­ ty c z n y c h i r e l i g i j n y c h , p re d e s ty n o w a n i są do s p e ł n ie n ia marzeń o n i e p o d l e g ł o ś c i * W f a b u le t r z e c h k o le jn y c h p rz e d s ta w ie ń a u to r k a o d n a la z ła t r z y k o n f l i k t y p o l i t y c z n e : p ie r w s z y d o ty c z y w yboru s o ­ ju s z n ik a ( R o s j a c z y N ie m c y ), k t ó r y z a p e w n iłb y g w a r a n c ję u z y s k a n ia n i e p o d l e g ł o ś c i , d r u g i o d n o s i s i ę do w yboru wodza, o s t a t n i z o s t a ł z d e te rm in o w a n y p rz e z problem w yboru d r o g i p ro w a d z ą c e j do w y z w o le ­ n ia ( o r ę ż n e j lu b d u c h o w e j). W te n sposób dram at w iz y jn o - s y m b o lia - t y c z n y p r z e k s z t a ł c i ł s i ę w try b u n ę p o l i t y c z n ą , skąd p is a r z w a r­ t o ś c i u j e p o c z y n a n ia n a ro d u , a w o c e n ie Je g o p e rs p e k ty w p o l i t y c z ­ nych s k ł a n i a s i ę ku s ło w i a n o f i l s k i r a ideom m e s ja n is tó w ro m a n tyc z ­ n y c h .

Z r e f e r a t e m p t . " K i l k a uwag o poem acie » P i ł s u d s k i ^ A n a t o la S t e r n a " w y s t ą p i ł a A . S w i r e k (W S P Z ie lo n a G ó ra ), p rz yp o m in a ­ j ą c u tw ó r de f a c t o n i e i s t n i e j ą c y . N a p is a n y w 1934 r . poemat z o s t a ł s k o n fis k o w a n y i z a c h o w a ł s i ę j e d y n i e w p o s t a c i o d b i t k i s z c z o tk o w e j w archiw um p o e t y . W p o s z u k iw a n iu p rz y c z y n r e a k c j i c e n z o r s k ie j a u t o r k a z a s y g n a liz o w a ła dwa d o ś w ia d c z e n ia tw ó rc z e S t e r n a : p o e ty - - f u t u r y s t y i p o e ty p o b liż a l i t e r a c k i e j l e w i c y . To w ł a ś n ie s t a n o ­ w is k o zad ecyd o w ać m ia ło o ro z ra c h u n k o w e j i in t e r w e n c y j n e j t r e ś c i poem atu, o pewnej d r a p ie ż n o ś c i, z Ja k ą S t e r n z a a ta k o w a ł p o l i t y c z ­ n o - s p o łe c z n e a n o m a lie ó w cz e sn e j R z e c z y p o s p o l it e j . O jc z y ź n ia n y ob­ rachun ek ze w s p ó łc z e s n o ś c ią o b e jm u je ta k ż e p o s ta ć ty tu ło w e g o bo­ h a t e r a . ś le d z ą c g r ę n a s ta w ie ń podm iotu li r y c z n e g o wobec p rz y w o ła ­ n e j p o s t a c i w o dza, a u to r k a zauważa p o s tę p u ją c y w u tw o rz e p ro c e s dem askowania m itu . W iz e ru n k o w i P i ł s u d s k i e g o , j a k i c h c i a ł b y p i e ­ lęg n o w ać b o h a te r p o e t y c k i, z a p rz e c z a r z e c z y w is t o ś ć . Bowiem w Je g o o d c z u c iu tam te n P i ł s u d s k i , s u k c e s o r b o h a te r s k ie g o w c i e l e n i a roman­

- 172

tyzm u, "wnuk M ic k ie w ic z ó w i N o rw id ó w ", oddany P P S - o w s k ie j i d e i k o n s p ir a t o r o d s z e d ł i p o j a w i ł s i ę w nowej r o l i d y k t a t o r a . Ta kon­ s t a t a c j a , budzęca u b o h a te ra p o e ty c k ie g o n ie u f n o ś ć £ r o z g o r y c z e ­ n ie « każe mu w im ie n iu " P o l s k i p r a c y ” fo rm u ło w ać d ra m a ty c z n y a p e l o le w ic o w ę r a d y k a l i z a c j ę k u rs u p o lit y c z n e g o . Tem at, p o d ję t y p rz e z 0 . W i e r z c h o ł o w s k ą ( WSP Z ie lo n a G ó ra ) w r e f e r a c i e " L i t e r a c k i z a p is w a lk o Lw ów ", uznać na­ le ż y za n o w a t o r s k i. A u to rk a z a z n a c z y ła na w s t ę p ie , i ż l i t e r a c k a d o kum en tacja w o jn y o Lwów, to c z o n e j od 1 X I do 22 X I 1918 ro k u , ob e jm u je różne k a t e g o r i e t e k s t ó w : od u l o t n e j p o e z j i p a t r i o t y c z n e j , k o m e n tu ją c e j na b ie ż ą c o w y d a r z e n ia , p o p rzez p a m ię t n ik a r s k ie r e l a ­ c j e u c z e s tn ik ó w w a lk , aż po tw ó rc z o ś ć b ęd ącą odzewem na r o c z n ic o ­ we a p e le i k o n k u rs y l i t e r a c k i e . B liż s z e m u o p is o w i - k l a s y f i k a c j i te m a ty c z n e j i a r t y s t y c z n e j - z o s t a ła poddana p ie rw s z a g ru p a utw o­ rów . A u to rk a w y k a z a ła , że te n ro d z a j p o e z j i lw o w s k ie j, mimo n a w ią ­ zań do m e ta f o r y k i ( a l e g o r i e P o l s k i i j e j o b ro ńcó w ) i . k s z t a ł t u l i ­ t e r a c k ie g o w ie r s z y z k rę g u X IX - w ie c z n e j p o e z j i p o w s t a ń c z e j, p r e ­ z e n t u je s w o is t e r y s y . Są to s z k ic e p o e t y c k ie p o św ię co n e małym obrońcom Lwowa ( " P a m ię c i Ourka B i t s c h a n a " , "Rok 1 9 1 8 " ), o b ra z y Lwowa ja k o m ia s ta n ie u ja rz m io n e g o (" K r e w r o s i b r u k i m i a s t a " , "Lw ó w ") o ra z u lic z n e p io s e n k i, b a lla d o w e o p o w ie ś c i - p o p u la ry ż g - j ą c e motywy obecne w u tw o ra ch d ruk ow anych. A u to rk a w y r a z i ł a m y ś l, iż p o e z ja p o w s ta ją c a w ta k s z c z e g ó ln y c h w a ru n k a c h , tw orzo na n i e j a ­ ko "na p o z y c j i " , n ie o d z n a c z a ła s i ę w y s o k im i w a r t o ś c ia m i a r t y s t y ­ c z n y m i; n a to m ia s t - ja k o s k u te c z n y śro d e k p a t r i o t y c z n e j m o b iliz a ­ c j i - s ta n o w i fenomen s o c jo lo g ic z n y i l i t e r a c k i . D ru g i, d z ie ń s e s j i ro z p o c z ą ł s i ę od r e f e r a t u 0 . T r z y n a- d l o w s k i e g o (U W r .) p t . " L e k t u r y m o je j m ło d o ś c i - N ałko w ­ s k a , P a ra n d o w s k i, D ą b ro w s k a ". R o z w a ż ając c h a r a k t e r y s t y c z n e c e c h y

p is a r s t w a c z o ło w y c h p i s a r z y m ięd zyw o jenn ych , a u t o r w yeksp ono w ał p ro b le m y l e k t u r y podejm owanej na nowo, p op rzez pryzm at w i e l o l e t ­ n ic h 1 d o św ia d c z e ń c z y t e l n i c z y c h . E s e i s t y c z n e k o m e n ta rz e , j a k im i o p a t r z y ł w yb ran e d z i e ł a ("Dom nad łę k a m i" , " C h a r a k t e r y " , "N ie b o w p ło m ie n i a c h " , "N o ce i d n i e " ) , u p ra w ia n e g a t u n k i l i t e r a c k i e (rom an f l e u v e , e s e j ) i c e c h y s t y l i s t y k i ty c h p is a r z y dokum entow ały t e z ę , i ż l i t e r a t u r a j e s t n iew yczerp an ym źró dłem r e f l e k s j i o c z ło w ie k u i o p i s a r z u .

Z a in t e r e s o w a n ia m e to d o lo g ię h u m a n is ty k i o k r e ś l a j ą p osta w ę b a­ dawczą k o le jn e g o r e f e r e n t a , C z . D u t k i (W S P Z ie lo n a G ó r a ) , k t ó r y fra g m e n t swych badań p r z e d s t a w ił w s z k ic u p t . " Ł e m p ic k i: ba­ d acz i k r y t y k a * d u c h e p o k i « " . W yg ło sz o n y t e k s t s t a n o w ił n i e po- z b aw io nę w a r t o ś c io w a n ia p r e z e n t a c ję d e k la ro w a n y c h p rz e z Zygmunta Ł e m p ic k ie g o p r o p o z y c ji m e to d o lo g ic z n y c h , o d n o sz ę cych s i ę do c a łe g o kom pleksu problem ów : ro zw o ju k u l t u r y i r o l i tw órców w p r o c e s ie d z ie jo w y m , s t a t u s u d z i e ł a l i t e r a c k i e g o i s t a t u s u ocen w b a d a n ia c h l i t e r a c k i c h , k w e s t i i t y p o l o g i i i f u n k c j i k r y t y k i o ra z r e l a c j i m ię­ d zy k r y t y k ę a naukowo u p ra w ia n ę w ie d z ę o l i t e r a t u r z e . Uwaga b a­ d a c z y k o n c e n tr o w a ła s i ę na k w a l i f i k a c j i p o sta w y m e to d o lo g ic z n e j a u t o r a " I d e i i o so b o w o ści w h i s t o r i i l i t e r a t u r y " , k t ó r ę na p o d s ta ­ w ie w ie lo a s p e k to w y c h a n a l i z je g o w a r t o ś c i u m ie ś c ił w n u r c ie s z k ó ł p rz e jm u ję c y c h z a ło ż e n ia d i lt h e y 'o w s k i e g o a n t y n a t u r a li s t y c z n e g o i n t u ic j o n iz m u , z p r e f e r e n c j ę pewnego a s p e k tu t e j p e rs p e k ty w y b a­ d a w c z e j, o k r e ś la n e g o ja k o um iarkow any p s y c h o lo g iz m . Z p r z e d s t a w io ­ nego w r e f e r a c i e . o p is u p r a k t y k badaw czych Ł e m p ic k ie g o w y n ik a ło je d n a k , i ż k o m p e te n c je k r y t y k a g o d z i ły w u j ę c i a je d n o s t r o n n e , s p ro w a d z a ją c e b a d a n ie l i t e r a t u r y do je d n e g o t y l k o w y m ia ru . 0 e k le k t y z m ie z a p a try w a ń Ł e m p ic k ie g o ś w ia d c z y s z e r o k i i ró ż n o ro d ­ ny k rę g p rz y w o ły w a n e j w je g o p ra c a c h l i t e r a t u r y f ilo z o f i c z n o o e

-- 174

t o d o lo g ic z n e j ; re s p e k to w a n ie pewnych i d e i pozytyw izm u obok n a w ią ­ zań do neokantyżrau o ra z do f i l o z o f i i e g z y s t e n c j a l n e j w w y d an iu M. H e id e g g e ra . Zdaniem a u to r a r e f e r a t u , p r z y j ę c i e t a k i e j o r i e n t a ­ c j i b a r d z ie j s ł u ż y ł o potrzebom d y d a k ty c z n o - in fo rm u ją c e g o kom enta­ rza n iż fo rm u ło w an iu sam o d z ie ln e g o s ta n o w is k a w z a k r e s ie m etodo­ l o g i i h u m a n is ty k i.

Od cz asu " o d k r y c ia T a t r " d la k u l t u r y p o l s k i e j o b s e rw u je s i ę i n s p i r a c y j n y wpływ ic h n ie z w y k łe g o k r a jo b r a z u i f o l k l o r u na w i e l u w y b itn y c h tw ó rców . Owe i n s p i r a c j e w o k r e s ie m iędzyw ojennym , w . szcz e g ó ln y^ o b s z a rz e t w ó r c z o ś c i d la d z i e c i , ś l e d z i ł a P . K u 1 e- c z k a (W S P Z ie lo n a G ó ra ) w r e f e r a c i e p t . " T a t r z a ń s k a s y m b o lik a n ie p o d le g ło ś c io w a w l i t e r a t u r z e d la d z i e c i i m ło d z ie ż y " . W u j ę c i u a u t o r k i s z c z e g ó ln ie ważne w tym t y p i e p is a r s t w a f u n k c je d y d a k t y ­ czne mogły być re a liz o w a n e p op rzez m e ta fo ry c z n e n a w ią z y w a n ia do pokonyw ania t r u d n o ś c i, o s ią g a n ia wyżyn m o ra ln y ch i d ucho w ych . Mo­ tyw y t a t r z a ń s k ie o d e g r a ły zarazem dużą r o lę w k s z t a łt o w a n iu p o sta w p a t r io t y c z n y c h ja k o s p e c y f ic z n y e le m e n t p o ls k ie g o k r a jo b r a z u i k u l t u r y . W p a t r i o t y c z n e j d y d a k t y c e , r o z w ija n e j po 1918 r . , s i l n i e p r z e s ią k n i ę t e j - ja k t w ie r d z i a u to rk a - e le m e n ta m i k u lt u P i ł s u d ­ s k ie g o , T a t r y s t a n o w iły i s t o t n y komponent n aro d o w ej to ż s a m o ś c i, w y z n a c z a ją c p o łu d n io w ą g r a n ic ę odrodzonego p a ń s tw a . S y m b o lik a T a t r

b y ła te ż n o śn ik ie m i d e i ro m a n ty c z n y c h , k t ó r e l e g ł y u p o d staw e th o - su p o k o le n ia w a lc z ą c e g o na p rz e ło m ie w ieków o w o ln o ś ć P o l s k i i bu­ d u ją ce g o po 1918 r . z rę b y nowej p a ń s tw o w o śc i (u t w o r y Ż e ro m sk ie g o i S ło n im s k ie g o ) . A u to rk a zauważa je d n a k , iż w t w ó r c z o ś c i n a w ią z u ją ­ c e j do t a t r z a ń s k i e j s y m b o lik i p o ja w ia s i ę s to p n io w o o d w o ła n ie do w a r t o ś c i b a r d z ie j r a c jo n a ln y c h , w a r t o ś c i c o d z ie n n e j p r a c y i problemów c o d z ie n n o ś c i (t w ó r c z o ś ć E . S z e lb u r g - Z a r e m b in y ). K o le jn ą fu n k c ją t p e łn ia n ą p rz e z t ę l i t e r a t u r ę b y ło z a d a n ie k s z t a łt o w a n ia

j e d n o l i t e j św ia d o m o ś ci n arod ow ej w o b lic z u J e j p o ro z b io ro w e j d e z i n t e g r a c j i . W końcowych uwagach a u to r k a S t w i e r d z i ł a , że o d w o łu­ j ą c a s i ę do s y m b o lik i t a t r z a ń s k i e j l i t e r a t u r a d la d z i e c i i m ło­ d z i e ż y s p e ł n i ł a swe n a ro d o w o - p a tr io ty c z n e c e l e , nawet j e ż e l i po­ s z c z e g ó ln e J e j t y t u ł y uznano za l i t e r a c k o c h y b io n e .

R e f e r a t z a m y k a ją c y o b ra d y s e s j i podejm ował problem r e l a c j i m ię d z y s z tu k ą t e a t r u a t e a t r a l n o ś c i ą ż y c i a . A u t o r , 0 . S k u— c z y ń s k i (U M K ), z a t y t u ł o w a ł swe ro z w a ż a n ia "P o w s ta ń c z y w i e ­ c z ó r t e a t r a l n y . O d ra m a c ie O erzego Żurka S t o r ą k , s t o s z t y le t ó w " . Punktem w y j ś c ia u c z y n i ł o p is w yd arz e ń h i s t o r y c z n y c h , ro z g r y w a ją ­ c y c h s i ę 29 l i s t o p a d a 1830 r . w w arszaw skim T e a t r z e R o z m a it o ś c i, k ie d y p o w s ta ń c y p r z e r w a l i t r w a j ą c y s p e k t a k l , by obecnemu na w i ­ d ow ni g e n . C h ło p ic k ie m u zaproponow ać dowództwo p o w s ta n ia , ś le d z ą c budowę p r z e s t r z e n i s c e n ic z n e j , ta k a ra n ż o w a n e j p rz e z d ra m a tu rg a , by z n iw e lo w a ć g r a n ic ę o d d z i e l a j ą c ą w id o w n ię od s c e n y , k o le jn e s y t u a c j e o ra z k w e s tie w ypow iadane p rz e z p o s t a c ie d ra m a tu , badacz o d s ł o n i ł d o k o n u ją c y s i ę w u tw o rz e p ro c e s t e a t r a l i z o w a n i a p o l i t y c z - n o - s p o łe c z n e j r z e c z y w i s t o ś c i , z m ie r z a ją c y do w y k a z a n ia n ie a u te n - t y c z n o ś c i s p r o w o k o w a n y c h d z i a ła ń p ow stańców . P o c z y ­ n a ją c od pom ysłu s k o n fr o n to w a n ia a k c j i p o w s ta ń c z e j w t e a t r z e z p e r y p e t ia m i kom ediowych b o h a te ró w in s c e n iz o w a n e j tam s z t u k i

E . S c r i b e 'a "M atka C h r z e s t n a " ( t r e ś ć te g o s p e k t a k lu rozum ie badacz ja k o a l e g o r i ę s y t u a c j i P o l s k i w momencie wybuchu p o w s ta n ia , p r z y ­ n o sz ącą o b ra z k o n f r o n t a c j i i w sp ó ln e g o su k c e s u dwóch p rz e c iw n y c h obozów p o l it y c z n y c h : rom antycznego i p o z y t y w is t y c z n e g o ) p oprzez ir o n i c z n e o d w o ła n ia w t e k ś c i e do " K o r d ia n a " , I I I c z ę ś c i "O z ia d ó w ” i " W a r s z a w ia n k i" , O e rz y Ż ure k - zdaniem r e f e r e n t a - d y s t a n s u je s i ę wobec " c a ł e j n a s z e j p o w s ta ń c z e j, t j . ro m a n tyc z n e j t r a d y c j i n a ro d o ­ w e j " . W p re z e n to w a n e j w y p o w ie d z i p o ja w iło s i ę ró w n ie ż s p o s t r z e ż e ­

n i e , że u tw ó r “ S t o r ą k , s t o s z t y l e t ó w “ z a w ie r a poziom y a l u z j i , od ­ n o szące s i ę do w yd arz e ń marca 1968 r . i w tyra u j ę c i u dram at j e s t l i t e r a c k i m dokumentem p o k o le n ia , do k tó re g o n a le ż y ró w n ie ż je g o tw ó r c a .

R e f e r a t y s e s j i m ają z o s ta ć o p u b lik o w a n e p rz e z w y d a w n ic tw o WSP w Z i e l o n e j G ó rz e .

s i e r p i e ń 1989 Ewa N odzyńskn

“Trzej poeci późnego be roku * Wespazjan Kochowskl, Stanisław Herakliusz Lubomirski, Wacław Potocki“ Warszawa, 26-27 października 1989 r. >7 d n ia c h 26 i 27 X 1989 r , o d b y ła s i ę w W arszaw a k o n f e r e n c ja naukowa p t . “ T r z e j p o e c i późnego b a ro k u : W e s p a z ja n K o c h o w s k i, S t a ­ n i s ła w H e r a k li u s z L u b o m ir s k i, W a cła w P o t o c k i " , z o rg a n iz o w a n a p rz e z z e s p ó ł P ra c o w n i H i s t o r i i L i t e r a t u r y R e n esa n su i B a ro k u I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h .

O b rad y o t w o r z y ła B . O tw inow ska ( i B L ) , w y r a ż a ją c n a d z i e j ę , że wzbogacą one w sposób i s t o t n y o b ra z ż y c i a i d z i e ł a u z n a n y c h , le c z n ie dość J e s z c z e poznanych poetów s c h y łk u X V I I w. P rz e d p o łu d n io w ą c z ę ś ć p ie rw s z e g o d n ia s e s j i p o św ię c o n o t w ó r c z o ś c i r e l i g i j n e j .Vesp azjana K o c h o w s k ie g o .

P o le m ik ę z b a d a c z a m i, o d m a w ia ją c ym i w a r t o ś c i l i t e r a c k i e j t a ­ kim utworom p o e t y , ja k "O gró d p a n i e ń s k i" i " C h r y t u s c i e r p i ą c y " p o d ją ł Z .3 . L i c h a ń s k i ( B N ) w r e f e r a c i e p t . "M e s ja d a .Vespazjar.a K o c h o w s k ie g o ". Sz c z e g ó ło w a a n a l i z a z w ła s z c z a d ru g ie g o z w y m ie n io n ych poematów - je g o t r e ś c i , k o n s t r u k c j i , e le m en tó w