Kamil Jaros 3TB
Symbolizm w literaturze i
sztuce
Symbolizm jako kierunek w sztukach plastycznych i literaturze zapoczątkowany został w II połowie XIX
wieku we Francji i Belgii . U jego podstaw legło przeświadczenie, iż świat poznawany przez
człowieka jest tylko pozorny, a w jego głębi (pod tym, co dostępne ludzkiemu poznaniu) kryją się
prawdziwe wartości, których nie da się pojąć za pomocą rozumu bądź zmysłów (kryzys naukowego światopoglądu). W przypadku takiego pojmowania rzeczywistości niemożliwe staje się także wyrażanie
jej za pomocą tradycyjnego języka. Jej istotę można oddać tylko poprzez symbole – wieloznaczne
przedstawienia wymykające się ze stałej i jednoznacznej interpretacji.
Samo pojęcie „symbolizm” po raz pierwszy użyte zostało w 1886 r. i było tytułem manifestu, opublikowanego we francuskim
„Le Figaro”, nowej grupy artystycznej – francuskich poetów, którzy właśnie z symboli
budowali płaszczyznę wyrażania w swoich wierszach.
Wiersze symbolistów stanowiły nową jakość w ówczesnej literaturze. Były zaprzeczeniem dokonań parnasistów (grupa francuskich poetów kładących wielki nacisk na stronę formalną
poezji i najbardziej ceniących jej opisowe formy), realistów i naturalistów. Dla symbolistów świat realny nie miał dużego znaczenia w porównaniu ze sferą podświadomości, intuicją czy
marzeniami sennymi. Twórczość poetycka miała na celu oddziaływanie na odbiorcę poprzez atmosferę i nastrój, a więc emocje, przeczucia i wrażenia. Symboliści nie przykładali wielkiej
wagi do warstwy intelektualnej utworu, pisali wszak o tym, co było niepoznane i niedostępne rozumowi. Nie bez znaczenia w ich twórczości pozostawała forma, lecz – w przeciwieństwie do
parnasistów ceniących regularność, symetrię – stosowali oni głównie wiersz biały, a muzyczność poezji realizowali głównie
poprzez same właściwości brzmieniowe określonych słów.
Symbolizm w literaturze
Najważniejszymi reprezentantami
symbolizmu w poezji byli: Arthur Rimbaud, Paul Verlaine, Stephane Mallarme,
Charles Baudelaire, Aleksandr Błok oraz Andriej Bieły. Wśród polskich twórców
wymienić można m.in. Bolesława Leśmiana oraz Leopolda Staffa.
Przedstawiciele literaccy
Symbolizm, chociaż najsilniej swoją
obecność zaznaczył w poezji, zaistniał także w innych gatunkach literackich. Bardzo ważną
rolę odegrał w dramacie, w którym wyrósł na płaszczyźnie impresjonizmu. Za jego sprawą zerwano z klasyczną fabułą na rzecz
wymownych przedstawień, często wieloznacznych i pełnych niepokoju.
Doskonałym przykładem tego rodzaju
twórczości są dramaty Maeterlincka oraz Wyspiańskiego.
Symbolizm w dramacie
W prozie symbolizm nie stał się
autonomicznym nurtem twórczym, lecz techniką artystyczną. Obrazowanie za
pomocą symboli pojawia się m.in. w literackich dokonaniach Stefana
Żeromskiego (np. „Ludzie bezdomni”).
Symbolizm w prozie
Podstawowe założenia malarstwa symbolistycznego nie różniły się od zasad obowiązujących w jego literackiej wersji. Płótna twórców związanych z tym nurtem nigdy
nie wyrażały tematyki wprost ani poprzez pojęcia zdefiniowane i jednoznaczne. Malarze-symboliści nie czerpali z zewnętrznego świata możliwego do poznania
dzięki zmysłom, lecz poszukiwali tajemnicy
niedostępnej człowiekowi. Jeśli chodzi zaś o sam styl symbolistów, nie różnił się on nazbyt od sposobów wykorzystywanych przez przedstawiciele innych szkół.
Symboliści byli po prostu bardziej otwarci na nowe rodzaje kontekstów i chętniej wprowadzali do swoich obrazów tajemnicze i trudne do rozszyfrowania figury.
Symbolizm w sztukach plastycznych
Malarstwo
Bractwo prerafaelitów zostało założone w 1848 r. w Londynie przez studentów The Royal Academy of Art (m.in. John Everett Millais oraz William Hunt). Ich
program sprzeciwiał się akademickiemu postrzeganiu sztuki. Chcieli dla niej prawdziwego życia i autentycznych
wartości. Tematykę dla obrazów czerpali głównie z Biblii, legend arturiańskich oraz literatury (przede wszystkim z dramatów Szekspira), a ich twórczość była z
pozoru realistyczna. Jednakże prerafaelici zawsze umieszczali na swoich płótnach rozmaite aluzje bądź symbole – ukryte treści. Powodem takiego działania było przekonanie, iż sztuka powinna oddziaływać na odbiorcę
nie tylko doskonałością formy, lecz także swoim przesłaniem.
Prerafaelici i początki symbolizmu
Spośród najważniejszych artystów mających wpływ na rozwój symbolizmu i ściśle
związanych z jego początkami warto
wymienić głównie Gustave'a Moreau oraz Arnolda Böcklina. Pierwszy z nich był
Francuzem, którego twórczość podejmowała głównie tematy literackie, religijne oraz mitologiczne. Charakteryzowała się ona
nastrojem tajemniczości i niepokoju.
Najważniejsze dzieła tego artysty to np.:
„Orfeusz”, „Diomedes pożerany przez własne konie”, „Europa i byk”, „Taniec Salome”,
„Kwiat mistyczny”.
Najważniejsi przedstawiciele
Przykładowe obrazy
„Diomedes pożerany przez własne konie”
