___________________________________________________________________________
Przyczyny występowania pożarów w podziemnych
zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi
w latach 2008-2014
Paweł Jasiński1), Piotr Jasiński1), Stanisław Janik2)
1)
Okręgowy Urząd Górniczy we Wrocławiu, pawel.jasinski@wug.gov.pl, piotr.jasinski@wug.gov.pl
2)
Politechnika Poznańska, stanislaw.janik@put.poznan.pl Streszczenie
Pożar podziemny to jedno z zagrożeń technicznych występujących w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi. W latach 2008-2014, w trzech podziemnych zakła-dach górniczych KGHM Polska Miedź S.A., doszło do 15 pożarów podziemnych – egzogenicznych, których przyczyny zostały opisane w niniejszym artykule.
Słowa kluczowe: pożar podziemny, maszyny górnicze, przenośniki taśmowe
Causes of underground fires in copper mines in years 2008-2014
Abstract
In this article you will find description of issues concerning hazards resulting from under-ground fires, their causes and prevention. It defines an underunder-ground fire classified to the group of technological hazards taking place in copper mines. Their formation is especially dangerous due to spreading fire, toxic and stifling gases and fumes, both for human health and life and for proper technical condition of excavation, mining machines and equipment. In years 2008-2014 in three underground mines belonging to KGHM Polska Miedź S.A. there took place 15 exogenic fires, whose reasons were discussed in the article. Conclusions from the research were presented in the form of a summary.
Key words: underground fire, mining machines, belt conveyors
Wstęp
Zgodnie z definicją zawartą w § 370 ust. 1 Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r., w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych [1], przez pożar podziemny należy rozumieć wystąpienie w wyrobisku podziemnym otwartego ognia – żarzącej lub palącej się płomieniem otwartym substancji oraz utrzymywanie się w powietrzu kopalnianym dymów lub utrzymywanie się w przepływowym prądzie powietrza stężenia tlenku węgla powyżej 0,0026%. Ponadto, w ust. 2 wyżej wymienionego paragrafu rozporządzenia [1] za-warto zasadę, która mówi, że pojawienie się w powietrzu kopalnianym dymów lub tlenku węgla w ilości powyżej 0,0026%, w wyniku stosowania dopuszczalnych
pro-cesów technologicznych, w szczególności robót strzałowych, prac spawalniczych, pracy maszyn z napędem spalinowym lub wydzielania się tlenku węgla wskutek urabiania, nie podlega zgłoszeniu i rejestrowaniu jako pożar podziemny.
Pożary podziemne zaliczane są do grupy zagrożeń technicznych, występujących w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi. Ich występo-wanie jest szczególnie niebezpieczne zarówno dla zdrowia i życia ludzkiego, jak i prawidłowego stanu technicznego wyrobisk górniczych, maszyn czy urządzeń. Pożary podziemne, w wyniku rozprzestrzeniania się w bardzo szybkim czasie ognia, trujących oraz duszących gazów i dymów, mogą stworzyć niebezpieczeństwo w rozległym obszarze, a przez to dla dużej liczby pracowników. Powstanie pożaru często wymaga długotrwałej akcji przeciwpożarowej, której zadaniem jest wyelimi-nowanie zagrożenia i ograniczenie jego negatywnych skutków. Aby mówić o po-wstaniu pożaru, niezbędne jest zaistnienie trzech czynników, tj. [2, 3, 4]: materiał lub substancja palna, źródło inicjacji, czyli obecność wystarczająco wysokiej temperatu-ry i jej oddziaływanie przez odpowiednio długi czas na materiał lub substancje palną, oraz obecność w ognisku pożaru dostatecznej ilości tlenu. W sytuacji gdzie nie wy-stąpią wszystkie wyżej wymienione czynniki, nie dojdzie do powstania pożaru lub jego rozwoju, dlatego przeciwdziałanie pożarom ma na celu eliminację przynajmniej jednego z nich.
Ze względu na przyczynę wystąpienia, pożary podziemne dzieli się na dwie gru-py, tj. pożary endogeniczne, powstające bez zetknięcia się materiału palnego z płomieniem, np. samozapalenie materiału lub substancji palnej, oraz pożary egzo-geniczne, powstające w wyniku przyczyn zewnętrznych [4].
Pożary podziemne można podzielić także na pożary otwarte (z otwartym płomie-niem – powstaje płomień lub żarzenie oraz gazy pożarowe) i ukryte (bez otwartego płomienia – gdzie powstają tylko gazy pożarowe) [3, 4].
W podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudę miedzi, czyli kopa-linę niepalną, nie występuje zagrożenie pożarami endogenicznymi. Natomiast w wyniku prowadzenia prac spawalniczych oraz zmechanizowania procesu wydoby-cia, czyli wykorzystywania znacznej ilości maszyn oraz urządzeń górniczych, prze-nośników taśmowych czy maszyn, urządzeń i instalacji elektrycznych, istnieje za-grożenie pożarami egzogenicznymi. Głównymi przyczynami pożarów egzogenicz-nych są: wadliwe instalacje elektryczne maszyn i urządzeń, niewłaściwa eksploata-cja maszyn i urządzeń górniczych, np. samojezdnych maszyn górniczych, niewła-ściwa eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych, np. silników elektrycznych, użytkowanie urządzeń elektrycznych nieprzystosowanych do pracy w podziemnych zakładach górniczych oraz nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa ogólnego i bezpieczeństwa pożarowego podczas wykonywania pracy np. palenie tytoniu lub nieostrożność [8].
Pożary egzogeniczne rozwijają się gwałtownie, wykorzystując sprzyjające im wa-runki panujące w podziemnych wyrobiskach górniczych, szybko się rozprzestrzenia-jąc oraz wydzielarozprzestrzenia-jąc duże ilości dymów, które mogą znacznie ograniczyć lub wyeli-minować całkowicie widoczność. W ograniczonej przestrzeni wyrobisk podczas pożaru bardzo szybko dochodzi do przekroczeń dopuszczalnych norm koncentracji gazów szkodliwych dla zdrowia, w tym trujących, oraz występuje ryzyko odcięcia załogi w wyniku rozprzestrzeniania się zagrożenia.
Pożarami egzogenicznymi zagrożone są w zasadzie wszystkie wyrobiska w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi, zarówno te eksploatacyjne, jak i korytarzowe. Największą uwagę na profilaktykę przeciwpoża-rową należy zwrócić w takich miejscach, jak komory paliw, komory mechaniczne (remontowe) samojezdnych maszyn górniczych, samojezdne maszyny górnicze, przenośniki taśmowe, rozdzielnie elektryczne oraz miejsca uczęszczane, np. stacje osobowe.
Występowanie zdarzeń pożarowych powiązane jest także z trudnymi warunkami środowiskowymi, występującymi w podziemnych zakładach górniczych, które mają istotny wpływ na zużycie materiałów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych maszyn oraz urządzeń górniczych, a także na pracę obsługi. Do czynników narażeniowych, mających wpływ na eksploatację maszyn i urządzeń górniczych, które można uznać za charakterystyczne dla mikroklimatu podziemnych zakładów górniczych, uznawa-ne są: podwyższoną temperaturę otoczenia (w otwartych wyrobiskach 5-30 oC oraz 75 oC w zamkniętych obudowach maszyn i urządzeń górniczych), wilgotność (90-100%), zjawisko rosienia, silna mineralizacja wód kopalnianych (są to solanki, często stężone), zawartość innych substancji mineralnych oraz gazów i pyłów w atmosferze, obecność mikroorganizmów [6].
2. Pożary podziemne w podziemnych zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. w latach 2008-2014
W latach 2008-2014 w polskim górnictwie podziemnym doszło do 75 zagrożeń po-żarowych. Na wskazaną liczbę składa się [7, 8, 10]:
57 zdarzeń w kopalniach węgla kamiennego, 16 zdarzeń w kopalniach rud miedzi,
2 zdarzenia w kopalniach soli.
W związku ze wskazanymi wyżej zdarzeniami, w latach 2008-2014, doszło do 10 wypadków śmiertelnych, 24 wypadków ciężkich oraz 42 wypadków lekkich [10].
W rozpatrywanym okresie, w trzech podziemnych zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A., tj. Oddział Zakłady Górnicze „Lubin” w Lubinie, Oddział Zakłady Górnicze „Rudna” w Polkowicach oraz Oddział Zakłady Górnicze „Polkowice- -Sieroszowice” w Kaźmierzowie, doszło łącznie do 16 pożarów, z czego 15 było pożarami podziemnymi [7, 8, 10]. Wszystkie zaistniałe pożary podziemne zaliczone zostały do grupy pożarów egzogenicznych. W wyniku zdarzeń związanych z wystąpieniem zagrożenia pożarowego, doszło do 1 wypadku lekkiego. Na rys. 1 przedstawiono liczbę występujących pożarów w poszczególnych latach, wymienio-nego wyżej okresu.
0 1 2 3 4 5 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ilość pożarów
Rys. 1. Ilość pożarów w zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. w latach 2008-2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [8]
W tabeli 1 wyszczególniono wszystkie zaistniałe w latach 2008-2014 pożary podziemne w zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A., wraz ze wskazaniem miejsca ich wystąpienia [7, 8].
Tabela 1. Pożary podziemne w zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. w latach 2008-2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [8]
Lp. Data zdarzenia Nazwa zakładu górniczego Miejsce wystąpienia pożaru 1. 16.04.2008 r. O/ZG „Lubin” Zbiornik urobkowy 2. 18.11.2008 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Samojezdna maszyna górnicza 3. 24.12.2008 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Samojezdna maszyna górnicza 4. 06.04.2009 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Samojezdna maszyna górnicza 5. 30.04.2009 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Samojezdna maszyna górnicza 6. 07.11.2009 r. O/ZG „Rudna” Samojezdna maszyna górnicza 7. 22.01.2010 r. O/ZG „Lubin” Samojezdna maszyna górnicza 8. 20.07.2010 r. O/ZG „Rudna” Sprężarka przewoźna paliwowa 9. 22.07.2010 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Przenośnik taśmowy 10. 17.04.2012 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Samojezdna maszyna górnicza 11. 26.01.2013 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Komórka górników strzałowych 12. 09.02.2013 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Samojezdna maszyna górnicza 13. 15.07.2013 r. O/ZG „Rudna” Samojezdna maszyna górnicza 14. 21.09.2013 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Przenośnik taśmowy 15. 03.04.2014 r. O/ZG „Polkowice-Sieroszowice” Samojezdna maszyna górnicza
Najwięcej pożarów miało miejsce w Zakładach Górniczych „Polkowice- -Sieroszowice”, tj. 10, co stanowi 67% wszystkich zdarzeń (rys. 2). W pozostałych zakładach górniczych ich liczba była mniejsza i wynosiła kolejno: trzy w Zakładach Górniczych „Rudna” – 20% oraz dwa w Zakładach Górniczych „Lubin” – 13%. O/ZG Lubin 13% O/ZG Rudna 20% O/ZG Polkowice-Sieroszowice 67%
Rys. 2. Ilość pożarów w zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. w latach 2008-2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [8]
Na rys. 3 przedstawiono liczbę pożarów podziemnych w KGHM Polska Miedź S.A. w latach 2008-2014, w zależności od miejsca ich wystąpienia. Można zauważyć, że najczęściej, w wyżej wymienionym okresie, do pożaru dochodziło w związku z eks-ploatacją samojezdnych maszyn górniczych, a w dalszej kolejności przenośników taśmowych [7, 8].
10
2
1
1
1
Samojezdna maszyna górnicza Przenośnik taśmowy
Komórka górników strzałowych Przewoźna sprężarka paliwowa Zbiornik urobkowy
Rys. 3. Ilość pożarów w zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. w latach 2008-2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [8]
2.1. Pożary podziemne związane z eksploatacją samojezdnych maszyn górniczych
Do pożarów podziemnych następujących w wyniku awarii związanych z eksploata-cją samojezdnych maszyn górniczych, w rozpatrywanym okresie 2008-2014, doszło 10 razy [7, 8].
Na podstawie materiałów opracowanych w czasie postępowań prowadzonych przez Okręgowy Urząd Górniczy we Wrocławiu, można stwierdzić, że najbardziej prawdopodobnymi przyczynami powstawania pożarów w samojezdnych maszynach górniczych w latach 2008-2014 były [8]: rozszczelnienia w układzie hydraulicznym, rozszczelnienia w układzie paliwowym oraz awarie w układzie hamulca postojowo-
-awaryjnego HAP. W wyniku wyżej wymienionych przyczyn dochodziło do wycieków oleju hydraulicznego lub napędowego, co prowadziło do powstania mieszaniny po-wietrzno-olejowej, tzw. mgły olejowej, która ulegała zapaleniu. Do zapalenia mgły olejowej dochodziło najczęściej w wyniku zwarcia w instalacji elektrycznej lub od kontaktu z mocno rozgrzanymi elementami konstrukcyjnymi, takimi jak skrzynia biegów, układ hamulcowy czy silnik spalinowy, a zwłaszcza układ wydechowy.
Do awarii samojezdnych maszyn górniczych, które zakończyły się powstaniem pożaru podziemnego, przyczyniły się: niewłaściwa obsługa, np. poprzez najechanie na zalegające na spągu bryły skalne, brak obserwacji przyrządów kontrolnych i pomiarowych, nieprzestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy; prowadze-nie prowadze-nieodpowiedprowadze-niej eksploatacji, np. poprzez prowadze-nieumiejętne, pobieżne lub prowadze-niezgodne z wymogami wykonywanie przeglądów i napraw oraz tolerowanie niesprawności.
Poniżej przedstawiono skrócone opisy przyczyn wybranych zdarzeń zagrożenia pożarowego, które wystąpiły w związku z eksploatacją samojezdnych maszyn górni-czych [8]:
a) pożar samojezdnego wozu transportowego typu „SWT-ISUZU”, zaistniały 30.04.2009 r. w O/ZG „Polkowice-Sieroszowice”. Za przyczynę powstania poża-ru, uznano zwarcie instalacji elektrycznej w okolicach alternatora lub zapalenie się elementów (gumowych, tworzywo sztuczne) oraz mediów eksploatacyjnych (oleju napędowego, hydraulicznego) w otoczeniu układu wydechowego. Zapa-lenie się elementów oraz mediów eksploatacyjnych prawdopodobnie miało miej-sce w związku z wyciekiem oleju lub paliwa na rozgrzane elementy układu wy-dechowego. Na rys. 4 przedstawiono widok wnętrza kabiny;
Rys. 4. Widok wnętrza kabiny od strony siedziska pasażera [8]
b) pożar samojezdnego wozu kotwiącego typu Roof Master 1.7, zaistniały 17.04.2012 w O/ZG „Polkowice-Sieroszowice”. Za przyczynę powstania pożaru wozu kotwiącego uznano rozszczelnienie układu hydraulicznego, w wyniku cze-go olej wydobywający się z nieszczelności został skierowany w okolice cze-gorących elementów układu wydechowego silnika, tj. kolektora wydechowego i turbosprę-żarki, co spowodowało wybuch ognia oraz gwałtowny pożar wozu. Do zaistnie-nia zagrożezaistnie-nia pożarowego mogło przyczynić się zaniechanie lub nieprawidłowe wykonanie przez operatora, podczas obsługi zmianowej, oględzin zewnętrznych i sprawdzenia stanu technicznego przewodów hydraulicznych, a w szczególności
ich szczelności oraz sposobu zamocowania oraz podwieszenia w komorze przeniesienia napędu między skrzynią biegów, a zmiennikiem momentu;
c) pożar ładowarki łyżkowej typu LKP 0903, zaistniały 15.07.2013 r. w O/ZG „Rud-na”. Za przyczynę pożaru ładowarki uznano blokowanie hamulca awaryjno- -postojowego HAP w czasie jazdy ładowarki. Powodowało to tarcie klocków hamulcowych o tarczę hamulca i jej rozgrzanie, spowodowane spadkiem ciśnie-nia oleju w tym układzie, przy jednoczesnym wycieku oleju hydraulicznego z układu zasilania tego hamulca na tarczę hamulcową. W wyniku tego nastąpiło gwałtowne zapalenie się mieszaniny powietrzno-olejowej oraz przewodów hy-draulicznych i elektrycznych, co doprowadziło do rozprzestrzenienia się ognia w kierunku przedziału przekładniowego, kabiny operatora (rys. 5) i przedziału silnikowego ładowarki;
d) pożar ładowarki łyżkowej typu LKP 0803, zaistniały 03.04.2014 r. w O/ZG „Po-lkowice-Sieroszowice”. Za przyczynę pożaru uznano rozszczelnienie przewo-dów układu hydraulicznego i zapalenie się mgły oleju od zwarcia instalacji elek-trycznej lub od rozgrzanych elementów skrzyni biegów i zmiennika momentu, do którego doszło w wyniku uderzenia podwoziem ładowarki o bryłę solną. Do po-żaru przyczyniła się niewłaściwa obsługa ładowarki przez operatora podczas jazdy w wyrobisku, polegająca na nieobserwowaniu trasy z zalegającymi na spągu bryłami solnymi, w wyniku czego doszło do najechania ładowarki na bryłę solną oraz uszkodzenia przewodów układu hydraulicznego, instalacji elektrycz-nej i skrzyni biegów.
Rys. 5 przedstawia procentowy udział danego typu samojezdnej maszyny górni-czej w całkowitej ilości pożarów w latach 2008-2014. Najczęściej do pożarów pod-ziemnych dochodziło w wyniku eksploatacji ładowarek łyżkowych (60% zdarzeń).
Ładowarka 60% Wóz kotwiący 10% Wóz transportowy 10% Wóz burzący 10% Spycharka 10%
Rys. 5. Procentowy udział danego typu samojezdnej maszyny górniczej w całkowitej ilości pożarów w latach 2008-2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [8]
2.2. Pożary podziemne związane z eksploatacją przenośników taśmowych
Pożary związane z eksploatacją przenośników taśmowych stanowią drugą co do wielkości grupę pożarów mających miejsce w podziemnych zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. w latach 2008-2014.
Do pożarów podziemnych następujących w wyniku awarii związanych z eksploatacją przenośników taśmowych, w rozpatrywanym okresie doszło dwa razy. W wyniku postępowań prowadzonych przez Okręgowy Urząd Górniczy we Wrocławiu można stwierdzić, że najprawdopodobniejszymi przyczynami wystąpienia zagrożenia pożarowego było zapalenie się ścierów taśmy przenośnikowej oraz od-kształcenia konstrukcji wsporczych.
Do powstawania ścierów gumowych taśmy przenośnikowej dochodzi w wyniku ocierania się taśmy przenośnika o metalowe elementy jego konstrukcji. Do zapale-nia się ścierów dochodzi od temperatury ok 300 oC [4, 8].
Poniżej przedstawiono skrócone opisy przyczyn pożarów podziemnych [8]: a) pożar przenośnika taśmowego, zaistniały 22.07.2010 r. w O/ZG „Polkowice-
-Sieroszowice”. Przyczyną pożaru przenośnika taśmowego było zapalenie się ścierów taśmy od rozgrzanej konstrukcji podpory trasy (rys. 7), a w konsekwen-cji, po zatrzymaniu ruchu przenośnika miejscowe zapalenie się taśmy, tj. nadpa-lenie się taśmy dolnej i przepanadpa-lenie taśmy górnej. Istotny wpływ na powstanie zagrożenia pożarowego miała utrata sztywności konstrukcji wsporczej trasy przenośnika oraz wypadnięcie zestawu krążnikowego przy jednej z podpór, przez co doszło do zbiegania się taśmy dolnej, a także ocierania o konstrukcję wspornika;
Rys. 6. Podcięta boczna konstrukcja jednej z podpór, taśmą dolną z nagromadzonymi ścierami taśmy w miejscu zainicjowania pożaru [8]
b) pożar przenośnika taśmowego, zaistniały 21.09.2013 r. w O/ZG „Polkowice- -Sieroszowice”. Przyczyną pożaru przenośnika taśmowego było tarcie taśmy przenośnikowej o konstrukcję nośną przenośnika, przez co doszło do znaczne-go wzrostu temperatury w tym miejscu oraz do zapalenia się odciętych kawał-ków i ścierów taśmy przenośnikowej. Do powstania pożaru przyczyniło się uszkodzenie pomostu, na którym posadowione były podpory trasy przenośnika, w wyniku przejazdu pod nim samojezdnej maszyny górniczej o wysokości łącz-nej wraz z urobkiem, większej niż prześwit tego pomostu. Deformacja pomostu skutkowała przesunięciem trzech posadowionych na pomoście podpór, w na-stępstwie czego taśma przenośnikowa zaczęła ocierać o słupek jednej z podpór.
2.3. Inne przyczyny pożarów podziemnych
Do innych przyczyn występowania pożarów podziemnych, poza opisywanymi powy-żej, związanymi z eksploatacją samojezdnych maszyn górniczych oraz przenośni-ków taśmowych, należy zaliczyć: wadliwe działanie, przeciążenia lub uszkodzenia w urządzeniach i instalacjach elektrycznych, zapalenie smarów, olejów, paliw, ele-mentów gumowych lub z tworzyw sztucznych oraz zaprószenia ognia przez załogę.
Poza zdarzeniami pożarowymi związanymi z eksploatacją samojezdnych ma-szyn górniczych oraz przenośników, w latach 2008-2014 doszło do trzech pożarów podziemnych, które powstały z innej przyczyny, tj.[8]:
a) pożar w nieczynnym zbiorniku urobkowym, zaistniały 16.04.2008 r. w O/ZG „Lubin”. Za najbardziej prawdopodobną przyczynę pożaru uznano zaprószenie ognia przez pracowników korzystających z przewozu kolejowego, w wyniku czego za-paleniu uległy zgromadzone na spągu nieczynnego zbiornika urobkowego śmieci w postaci odpadów papierowych, drewna oraz izolacji kablowych;
b) pożar sprężarki przewoźnej paliwowej typu XAS 97 Dd, zaistniały 20.07.2010 r. w O/ZG „Rudna”. Za najbardziej prawdopodobną przyczynę pożaru sprężarki uznano rozszczelnienie układu paliwowego silnika napędowego, w wyniku któ-rego doszło do zapalenia się oparów paliwa, od rozgrzanych elementów prze-grzanej sprężarki;
Rys. 7. Widok pozostałości po spalonej sprężarce przewoźnej typu XAS 97 Dd [8]. c) pożar w komórce (pomieszczeniu) górników strzałowych – miejscu odpalania
przodków, zaistniały 26.01.2013 r. w O/ZG „Polkowice-Sieroszowice”. Za naj-bardziej prawdopodobną przyczynę pożaru uznano zwarcie w instalacji elek-trycznej 230 V wewnątrz komórki.
Podsumowanie
Pożary podziemne w zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. są zagroże-niem technicznym, które może być niebezpieczne zarówno dla załogi, jak i maszyn, urządzeń, instalacji czy wyrobisk górniczych. Z tego powodu niezwykle istotne jest analizowanie przyczyn powstałych zdarzeń. Z przeprowadzonych analiz należy wyciągać odpowiednie wnioski, które powinny przekładać się na działania
profilaktyczne, zarówno organizacyjne, jak i techniczne, mające na celu zminimali-zowanie zagrożeń.
Ponadto należy zwrócić uwagę na przeważającą liczbę pożarów związanych z eksploatacją samojezdnych maszyn górniczych. W samojezdnej maszynie górni-czej, w zależności od rodzaju, poza standardowym wyposażeniem, spaleniu może ulec do 5000 kg gumy (np. opony), do 300 l oleju napędowego oraz do 300 l oleju hydraulicznego [8]. W celu przeciwdziałania temu zagrożeniu, istotne jest rozważe-nie zmian konstrukcyjnych w maszynach, mających na celu wyeliminowarozważe-nie lub zniwelowanie najczęściej występujących awarii przyczyniających się do wystąpienia pożaru, takich jak: awarie w układzie hamulca awaryjno-postojowego HAP, np. po-przez zastępowanie w samojezdnych maszynach górniczych hamulców awaryjno-postojowych HAP zabudowanych na wałach napędowych (nieosłonięte przed nieko-rzystnymi warunkami środowiskowymi), hamulcami wielopłytkowymi „mokrymi”, negatywnymi „posi-stop” (osłonięte przed niekorzystnymi warunkami środowisko-wymi) oraz rozszczelnień w układzie hydraulicznym i paliwowym, poprzez przeciw-działanie szkodliwemu wpływowi warunków środowiskowych oraz uszkodzeniom mechanicznym. Ponadto ważne w profilaktyce przeciwpożarowej samojezdnych maszyn górniczych jest utrzymywanie instalacji elektrycznej i układów kontrolnych w stanie zgodnym z dokumentacją techniczno-ruchową oraz obowiązującymi prze-pisami prawa. Uwagę należy zwrócić również na to, że mimo wykonywania kontroli zmianowej przez operatora, a także kontroli dobowych lub tygodniowych (w zależ-ności od rodzaju samojezdnej maszyny górniczej), miesięcznych oraz okresowych, przez osoby dozoru, a także przeglądów technicznych, dochodzi do zdarzeń zwią-zanych z samojezdnymi maszynami górniczymi. Dlatego niezwykle istotne jest wy-konywanie wyżej wymienionych kontroli zgodnie z obowiązującymi przepisami pra-wa oraz wewnętrznymi ustaleniami, niezezpra-walanie na ruch niesprawnych maszyn lub takich, których sprawność budzi wątpliwości oraz nietolerowanie przez osoby kierownictwa i dozoru ruchu wykonywania przez podwładnych kontroli niedokładnie, powierzchownie lub w sposób nieodpowiadający wymaganym standardom bezpie-czeństwa. Istotnym elementem profilaktyki powinny być akcje uświadamiające pra-cownikom skutki wywołane pożarami podziemnymi, tj. zagrożenie zdrowia i życia, zniszczenie mienia czy konieczność wycofywania załogi. Ponadto, eksploatacja maszyn powinna bezwzględnie odbywać się zgodnie z przepisami prawa, obowiązu-jącymi zasadami wewnętrznymi, a także niezbędnym doświadczeniem.
Występowanie zdarzeń pożarowych wiąże się również z miejscem wykonywania pracy oraz z panującymi w nim warunkami środowiskowymi, tj. temperaturą, obec-nością gazów i pyłów oraz wilgotobec-nością, które sprzyjają awariom, zużyciu materiałów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych oraz wpływają na pracę obsługi. Dlatego ko-nieczny jest stały rozwój rozwiązań konstrukcyjnych maszyn i urządzeń górniczych, zwiększających ich wytrzymałość i dążących do uzyskania jak największego stopnia bezpieczeństwa.
Porównując częstotliwość występowania pożarów w podziemnych zakładach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. w rozpatrywanym okresie 2008-2014 do okre-su 2000-2007, w którym doszło do 24 pożarów [4, 8, 9], można zauważyć spadek ogólnej liczby tego typu zdarzeń. Należy jednak mieć świadomość, że pomimo cią-głego rozwoju środków organizacyjnych oraz technicznych zabezpieczania przeciw-pożarowego, nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie tego zagrożenia w pod-ziemnych zakładach górniczych. W związku z powyższym należy poprzez analizo-wanie przyczyn pożarów szukać rozwiązań, pozwalających na utrzymyanalizo-wanie ten-dencji spadkowej, ograniczając potencjalne źródła zagrożenia pożarowego.
Bibliografia
[1] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeń-stwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania prze-ciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych (DzU nr 139, poz. 1169, z późn. zm.).
[2] Strumiński A., 1996, Zwalczanie pożarów w kopalniach głębinowych, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice.
[3] Strumiński A., 1997, Pożary podziemne, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice.
[4] Sawicki T., 2008, Pożary egzogeniczne w kopalniach rud miedzi, Przegląd Pożarniczy, nr 11/2008, s. 30-32.
[5] Frączek R., 2007, Rozpoznanie, profilaktyka i zwalczanie pożarów w kopalniach głębi-nowych, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice.
[6] Krasucki F., 1998, Elektryfikacja podziemnych zakładów górniczych, Tom I, Wydawnic-two Politechniki Śląskiej, Gliwice.
[7] Ocena bezpieczeństwa pracy, ratownictwa górniczego oraz bezpieczeństwa powszech-nego w związku z działalnością górniczo-geologiczną w 2013 r. (na tle porównawczym od 2008 r.), 2014, Wyższy Urząd Górniczy, Katowice.
[8] Materiały z postępowań, w związku z zaistniałymi pożarami, przeprowadzanych przez Okręgowy Urząd Górniczy we Wrocławiu w latach 2008-2014.
[9] Zagrożenie pożarowe, opracowanie Wyższego Urzędu Górniczego dotyczące okresu 1996-2005 [dostęp: 3 marca 2015], dostępny w internecie:
www.wug.gov.pl/download/206.
