Wpływ cech szczególnych produkcji
portowej na wahania wielkości
przeładunków w portach morskich w
Szczecinie i Świnoujściu
Ekonomiczne Problemy Usług nr 101, 163-178
NR 746
EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 101
2012
H E N R Y K S A L M O N O W IC Z U n i w e r s y t e t S z c z e c i ń s k i W P Ł Y W C E C H S Z C Z E G Ó L N Y C H P R O D U K C J I P O R T O W E J N A W A H A N I A W I E L K O Ś C I P R Z E Ł A D U N K Ó W W P O R T A C H M O R S K I C H W S Z C Z E C I N I E I Ś W I N O U J Ś C I U W p r o w a d z e n i e R o zw ó j p o rtó w m o rsk ic h i w z ro s t w o lu m e n u p rz e ła d u n k ó w p o rto w y c h je s t p o c h o d n ą w ie lu c z y n n ik ó w i tre n d ó w z a c h o d z ą c y c h w g o sp o d a rc e ś w ia to w ej, św iato w ej w y m ia n ie to w a ro w e j, sy ste m a c h tra n sp o rto w y c h , p o lity c e p o r to w e j, z m ia n z a c h o d z ą c y c h w o to c z e n iu p o rto w y m , sferze in n o w a c y jn o śc i czy in fo rm a ty z a cji p ro c e só w g o sp o d a rc z y c h . Isto tn y w p ły w m a ją te ż z m ia n y w sfe rz e k o n iu n k tu ry g o sp o d arczej o ra z n a ry n k a c h u słu g p o rto w y c h i ż e g lu g o w y ch .
Z e w z g lę d u n a ro d zaj d zia ła ln o śc i g o sp o d arczej p o rtó w m o rsk ic h , k tó ry od p o c z ą tk u ic h istn ie n ia sta n o w iła o b słu g a p rz e ła d u n k o w a p rz e m ie sz c z a n y c h p rz e z p o rty ła d u n k ó w , ry n k i u słu g p o rto w y c h tra k to w a n e s ą ja k o e lem en ty r y n k ó w u słu g tra n sp o rto w y c h . W sp ó łc z e sn e ry n k i tra n sp o rto w e s ą siln ie z in te g ro w a n e z ry n k a m i u słu g lo g isty c z n y c h i sp e d y c y jn y c h , tw o rz ą c sp ó jn e ry n k i T SL . D la te g o te ż p o rty m o rsk ie o b ecn ie s ta n o w ią ele m e n ty ry n k ó w T S L . S p o śró d w ie lu ry n k ó w , k tó re fu n k c jo n u ją w o to c z e n iu ry n k ó w u słu g p o rto w y c h (to w a ro w e , u słu g o w e , p ie n ię ż n e , p ra c y ), n a ry n k i te n ajsiln iej o d d z ia ły w a ją ry n k i to w aro w e.
D la ry n k ó w u słu g p o rto w y c h c h a ra k te ry sty cz n e s ą tru d n o śc i z z a c h o w a n ie m sta n ó w ró w n o w a g i ry n k o w e j. W y n ik a ją one z c z ę sty c h z m ia n re la c ji p o p y tu i p o d a ż y n a ty c h ry n k a c h , k tó re z k o le i s ą efe k te m p rz e su n ię ć p o p y tu n a ry n k a c h to w a ro w y c h i in n y c h ry n k a c h tra n sp o rto w y c h . U słu g i p o rto w e n a le ż ą do u słu g , n a k tó re z a p o trz e b o w an ie z m ie n ia się w ró ż n y m czasie (ty g o d n ia, m ie sią c a , k w a rta łu , ro k u ). N ie k tó re z m ia n y m a ją c h a ra k te r c y k lic z n y i ła tw o j e p rz e w id z ie ć 1. S ą te ż je d n a k u słu g i, n a k tó re p o p y t w a h a się w sp o só b n ie p rz e w id y w a ln y . D lateg o te ż w a ż n e je s t ro z p o z n a n ie n a tu ry p o p y tu n a u słu g i p o rto w e o ra z w ła śc iw e z ro z u m ie n ie ro d z a ju u ja w n io n y c h p rz e z n ie g o w ah ań , ja k i ró w n ie ż p o z n a n ie je g o p rzy czy n .
1 . S z c z e g ó l n y c h a r a k t e r p r o d u k c j i u s ł u g p o r t o w y c h i p o r t o w e j d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j
P ro ces tra n sp o rto w y re a liz o w a n y w p o rc ie m o rsk im i p ro d u k c ja u słu g p o r to w y c h m a ją c h a ra k te r u słu g o w y , co o zn acza, że p ra c a re a liz o w a n a j e s t w fo r m ie n ie m a te ria ln ej (n ierzeczo w ej) i n ie m a m o ż liw o śc i p ro d u k c ji n a zap as. W y stęp u je je d n o c z e s n o ś ć p ro d u k c ji u słu g p o rto w y c h i ic h k o n su m p c ji, co je d n o zn a c z n ie o k reśla d z ia ła ln o ść p o rto w e g o a p a ra tu u słu g o w e g o . P o d m io ty g o s p o d arcze b io rą c e u d z ia ł w o b słu d z e ła d u n k ó w i śro d k ó w tra n sp o rtu m o rsk ie g o i ląd o w e g o m u s z ą d y sp o n o w a ć o k re ślo n y m i re z e rw a m i p o te n c ja łu te c h n ic z n eg o i lu d z k ie g o , m a ją c n a u w a d z e w y stę p u ją c e w p e w n y c h o k re sa c h sz c z y ty p rz e ła d u n k o w e. Isto tn y m u tru d n ie n ie m p ra c y p rz e d się b io rstw p o rto w y c h je s t te ż k o n ie c z n o ść sp ro sta n ia z ró ż n ic o w a n em u p o p y to w i n a u słu g i p o rto w e . S tąd te ż u słu g i p o rto w e s ą n ie je d n o ro d n e z te c h n ic z n eg o p u n k tu w id z e n ia , m a ją z ró ż n i c o w an e cech y i w ła śc iw o śc i u ż y tk o w e.
B io rą c p o d u w a g ę k ry te riu m o d b io rcy , u słu g i św iad czo n e p rz e z p rz e d s ię b io rstw o p o rto w e w y k o n y w a n e s ą n a rz e c z ła d u n k ó w o b ro tu m o rsk ie g o , śro d k ó w tra n sp o rtu m o rsk ie g o , śro d k ó w tra n sp o rtu zap le c zo w e g o o ra z p asażeró w . R e a liz a c ja u słu g te c h n ic z n o -w y k o n a w c z y c h o d b y w a się p rz y z a a n g a żo w a n iu w y sp e c ja liz o w a n y c h te c h n ic z n ie śro d k ó w słu ż ą c y c h do sp raw n eg o i b e z p ie c z n eg o p rz e m ie sz c z a n ia ła d u n k u p rz e z p o rt. Ś ro d k i te s ą p o d s ta w ą p ro c e su p ro - *
H. Klimek, Funkcjonowanie rynków usług portowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2010, s. 90-92.
d u k c y jn e g o p o rtu m o rsk ieg o . C e le m zaś u słu g d y s p o z y c y jn y c h je s t re p re z e n to w a n ie in te re só w o d b io rc y u słu g p o rto w y c h , w ła śc iw e z o rg a n iz o w a n ie c a ło k sz ta łtu p ra c y n a d p rz e d m io ta m i o b ro tu p o rto w e g o . U słu g i te g o ro d z a ju m a ją c h a ra k te r n ieu p rz e d m io to w io n y , a ic h w y k o n a n ie n a stę p u je b e z z a a n g a żo w a n ia isto tn e g o p o te n c ja łu tec h n ic z n eg o .
Z a te m re a liz a c ja sze ro k ie g o w a c h la rz a u słu g św ia d c z o n y c h w k o m p le k sie p o rto w y m w y m a g a sk o m p lik o w a n y c h i co ra z b ard ziej k a p ita ło c h ło n n y c h śro d k ó w te c h n ic z n y c h i sk o o rd y n o w a n e j o rg a n iz a c ji p racy . P ro d u k c ja u słu g p o rto w y c h d ete rm in o w a n a je s t też, o p ró cz c ech o g ó ln y c h w ła śc iw y c h u słu g o m tra n sp o rto w y m , sz e re g ie m c ech sz c z e g ó ln y c h w ła śc iw y c h ty lk o p ro d u k c ji p o r to w e j2. D o n a jw a ż n ie jsz y c h z ty c h c ech m o ż e m y zaliczy ć:
1. N ie ry tm ic z n o ść p ra c y p o rtó w m o rsk ich : cech a ta sp ro w a d z a się do z m ie n n o śc i n a tę ż e n ia p ra c y p o rtó w w y stę p u ją c e j w sto su n k ow o k ró t k ic h o k re sa c h (d o b y , g o d zin ). C e c h a ta d o ty c z y w sz y stk ic h p o d m io tó w p o rto w e g o a p a ra tu u słu g o w e g o i m a c h a ra k te r za ró w n o o b ie k ty w n y (z m ien n e w a ru n k i atm o sfe ry c z n e, z d a rz e n ia lo so w e u tru d n ia ją c e p racę, ta k sam o p o rtu , ja k i z a p le c z a o ra z p rz e d p o la p o rto w e g o ) i su b ie k ty w n y (n ie d o c ią g n ię cia o rg a n iz a c y jn e p o stro n ie p rz e w o ź n ik ó w m o rsk ic h lą d o w y ch , n ie w ła śc iw a w sp ó łp ra c a p o m ię d z y p o d m io ta m i h a n d lu z a g ra n ic zn e g o i p rz e m y słu , np. w y d o b y w c z e g o , n ie w ła śc iw a k o o rd y n a c ja p ra c y m ię d z y u c z e stn ik a m i p o rto w e g o a p a ra tu u słu g o w e go). O ile p ie rw s z ą g ru p ę c z y n n ik ó w tru d n o je s t w y e lim in o w a ć , a n a w e t p rz e w id z ie ć, o ty le d ru g a g ru p a je s t p rz e ja w e m b ra k ó w o rg a n iz a c y jn y ch , w ad liw ej k o o rd y n a c ji p ra c y i w p ra w id ło w o fu n k c jo n u ją c y c h p o rta c h m o ż n a j e o ile n ie w y e lim in o w a ć , to zn a c z n ie o g ran iczy ć. 2. N ie ró w n o m ie rn o ść p ro d u k c ji u słu g p o rto w y c h : is to tą tej ce c h y s ą w a
h a n ia w w ie lk o śc i p ro d u k c ji p o rto w ej sp o w o d o w a n e n ie ró w n o m ie rn o - ś c ią c iążen ia m a s y ła d u n k o w e j do p o rtó w m o rsk ic h . G łó w n ą p rz y c z y n ą te g o z ja w isk a je s t sezo n o w o ść w y stę p u ją c a w p ra c y w sz y stk ic h p ro d u c e n tó w u słu g p o rto w y c h i p o rtó w m o rsk ich . W p ra k ty c e m o ż e m y m ie ć do cz y n ie n ia z se z o n o w o śc ią p ro d u k c y jn ą , tra n s p o rto w ą i h a n d lo w ą. S e z o n o w y c h a ra k te r m a b o w ie m p ro d u k c ja p rz e d m io tó w o b słu g i p o rto w e j - ła d u n k ó w , k o n su m p c ja n ie k tó ry c h a rty k u łó w , d o
2 L. Kuźma, Ekonomika portów morskich i polityka portowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, s. 43-46.
stę p n o ść tra n sp o rto w a do p o rtó w m o rsk ic h i w a ru n k i p ra c y n a sz la k a c h p rz e w o z o w y ch . N a k ła d a się n a to je s z c z e k o n iu n k tu ra i ten d e n c je w y stę p u ją c e n a ry n k a c h św iato w y ch , ja k i tra d y c je h a n d lo w e. Sam o zja w isk o se z o n o w o ści, a z w ła sz c z a je j sk u tk i s ą tru d n e do w y e lim in o w an ia. M o ż n a j e je d y n ie w ja k ie jś m ie rz e o g ran iczy ć, np. p o p rz e z p la n o w a n ie d zia ła ln o śc i u słu g o w e j w p o rta c h m o rsk ic h , a ta k ż e d z iałan ia w sferze p la n o w a n ia h a n d lu zag ra n ic zn e g o , np. z a k u p y ty c h sa m y ch to w a ró w n a ró ż n y c h ry n k a c h g eo g raficzn y ch .
3. N ie z w y k le isto tn y w p ły w n a p ra c ę p rz e d się b io rstw p o rto w y c h m a te ż k o le jn a z c ech sp e c y fic z n y c h p ro d u k c ji u słu g p o rto w y c h - m ięd zy - z a k ła d o w o ść (w ie lo zak ład o w o ść). C ech a ta w y n ik a z p o rto w e g o p o d z ia łu p ra c y i w y ra ż a się ty m , że w iele p rz e d się b io rstw p o rto w e g o a p a ra tu u słu g o w e g o w y k o n u je je d n o c z e ś n ie i w ty m sa m y m m ie jsc u (re jo n p o rto w y , n a b rz e ż e, m a g a z y n , p la c ) ró ż n e p ra c e sk ład ające się n a p ro c e s p ro d u k c ji u słu g o w e j p o rtu . W y m a g a to w sp ó łp ra c y i k o o rd y n a cji d z ia ła ń n a szc z e b lu p o rto w y m z w y k o rz y sta n ie m słu żb d y sp o z y to r sk ic h p o rtu . W p o s z c z e g ó ln y c h p ro c e sa c h tra n sp o rto w y c h w y s tę p u ją je d y n ie ró ż n a lic z b a u c z e stn ik ó w , ró ż n y za k re s o fe ro w a n y c h u słu g o ra z ró ż n y c h a ra k te r w z a je m n y c h p o w ią z a ń p ro d u k c y jn y c h . W r y n k o w y m m o d e lu p ra c y p o rtu c e ch a ta m a sz czeg ó ln e z n a c z en ie dla całej d zia ła ln o śc i u słu g o w ej p o rtu , szy b k o śc i, n ie z a w o d n o śc i, b e z p ie c z e ń stw a, a co z a ty m id zie, w p ły w a n a k o n k u re n c y jn o ść i p o z y c ję d an eg o p o rtu n a m ię d z y n a ro d o w y m ry n k u u słu g p o rto w y ch . 2
2 . P o r t o w e p r z e d s i ę b i o r s t w o u s ł u g o w e
Z d a n ie m au to ra p rz e d się b io rstw o p o rto w e je s t w y o d rę b n io n ą z e k o n o m ic z n e g o , p ra w n e g o i o rg a n iz a c y jn eg o p u n k tu w id z e n ia je d n o s tk ą g o sp o d arczą, św ia d c z ą c ą je d n a k o w e lu b z ró ż n ic o w a n e u słu g i p o rto w e w ra m a c h sy stem u p o rto w e g o .
C ech am i, k tó re w y ró ż n ia ją te p rz e d się b io rstw a sp o śró d in n y c h , s ą m .in. n ie u p rz e d m io to w io n y i c z y n n o śc io w y c h a ra k te r ic h p ro d u k c ji. E fe k te m i p ro d u k te m d z ia ła ln o śc i g o sp o d arczej p rz e d się b io rstw a p o rto w e g o je s t u słu g a n a rz e c z ła d u n k ó w w z w ią z k u z k o n ie c z n o ś c ią z m ia n y śro d k ó w tra n sp o rto w y c h p rz e w o ż ą c y c h te ła d u n k i w re la c ja c h p o rto w y c h . In n e c e c h y d zia ła ln o śc i p rzed
-się b io rstw p o rto w y c h s ą to ż sa m e z celam i sp e c y fic z n y m i d la p ro d u k c ji u słu g p o rto w y c h , czy li to:
- n ie m o ż n o ść p ro d u k o w a n ia u słu g n a zap as i ic h m a g a z y n o w a n ia, - d u ża zm ie n n o ść w a ru n k ó w p racy ,
- n ie ry tm ic z n o ść p ra c y p rz e d się b io rstw a p o rto w e g o ,
- zm ie n n o ść n a sile n ia w o lu m e n u św ia d c z o n y c h u słu g w d łu ż sz y c h o k re sa c h w sk ali ro k u ,
- d z iałan ie w w a ru n k a c h silnej k o n k u re n c ji w ew n ą trz p o rto w ej i m ięd zy - p o rto w ej,
- w y so k a k a p ita ło c h ło n n o ść in w e sty c ji o raz d łu g i o k res z w ro tu n a k ła d ó w n a in w esty cje,
- w y so k ie ry z y k o d ziałaln o ści,
- z a le ż n o ść o d w a h a ń k o n iu n k tu ry g o sp o d arczej,
- z a le ż n o ść od k rajo w ej i m ię d z y n a ro d o w e j (np. U n ii E u ro p e jsk ie j) p o li ty k i tra n sp o rto w e j (np. la n so w a n y p ro b le m lib e ra liz a cji ry n k u u słu g p o rto w y c h ).
U słu g i p rz e d się b io rstw p o rto w y c h m a ją w ła śc iw e im cech y in d y w id u a ln e o ra z w ła śc iw o śc i te c h n ic z n o -o rg a n iz a c y jn e i ek o n o m iczn e, d ec y d u ją c e o ich ja k o ś c i. Ja k o ść u słu g p rz e d się b io rstw p o rto w y c h o k re śla sto p ie ń d o sto so w a n ia ic h c ech u ż y tk o w y c h o fe ro w a n y c h p rz e z p ro d u c e n ta (c z y li p rz e d się b io rstw o p o rto w e ) do w ła śc iw o śc i w y z n a c z o n y c h p rz e z n a b y w cę. Im w y ż s z y j e s t te n sto p ień , ty m w y ż sz a j e s t ja k o ś ć u słu g . W ła śc iw o śc i u ż y tk o w e u słu g p rz e d s ię b io rstw p o rto w y c h o k re śla się z a p o m o c ą ta k ic h cech, ja k : szy b k o ść ic h w y k o n an ia, m aso w o ść , d o stęp n o ść, n ie z a w o d n o ść , c z ę sto tliw o ść, b ez p ie c ze ń stw o , p e w n o ść . P o m ię d z y p o sz c z e g ó ln y m i p a ra m e tram i o k re śla ją c y m i ja k o ś ć u słu g p rz e d się b io rstw p o rto w y c h z a c h o d z ą o k reślo n e z w ią z k i i w sp ó łz a le ż n o śc i. J a k o ść u słu g p rz e d się b io rstw p o rto w y c h n a b ie ra szcze g ó ln e g o z n a c z e n ia w m ia rę w z ra sta ją c y c h w y m a g a ń ła d u n k ó w i śro d k ó w tra n sp o rto w y c h w sto su n k u do p o z io m u ic h o b słu g i w p o rc ie m o rsk im o ra z w m ia rę n a rastającej k o n k u re n c ji m ię d z y p rz e d się b io rstw a m i p o rto w y m i i p o rta m i3.
W ła śc iw o śc i u ż y tk o w e u słu g p rz e d się b io rstw p o rto w y c h m u s z ą b y ć za te m n ie u sta n n ie d o sto so w y w a n e do z m ie n ia ją c y c h się w y m a g a ń k lie n tó w (u ż y t k o w n ik ó w ). P o stu la t te n je s t w p ra k ty c e tru d n y do rea liz a cji, b o w ie m w a rto ść
3 K. Misztal, L. Kuźma, A. Grzelakowski, Organizacja i eksploatacja portów morskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1988.
u ż y tk o w a u słu g p rz e ja w ia się w tra k c ie je j w y k o n y w a n ia (jed n o c z e sn o ść p r o d u k cji i k o n su m p c ji u słu g ). P ro d u k t p rz e d się b io rstw a p o rto w e g o (u słu g a) p o z a p o rto w y m p ro c e se m p ro d u k c y jn y m n ie w y stę p u je , a ja k o ś ć u słu g i z a le ż y g łó w n ie o d w ła śc iw e g o p rz y g o to w a n ia , n a d z o ru i sp raw n ej re a lizacji. W y n ik d z ia ła ln o śc i p ro d u k c y jn e j p rz e d się b io rstw a p o rto w e g o (ilo śc io w y i ja k o ś c io w y ) je s t o k re ślo n y p rz e z k o n k re tn y p o rto w y p ro c e s tec h n o lo g ic z n y .
D o sk o n a le n ie te c h n o lo g ii p ro c e su p o rto w e g o i p o d w y ż sz a n ie ja k o ś c i u słu g s ą g w a ra n te m p o z y c ji k o n k u re n c y jn e j ta k p rz e d się b io rstw a p o rto w e g o , ja k i całeg o p o rtu . P rz e d się b io rstw o p o rto w e je s t je d n y m ze sk ła d n ik ó w sy te m u p o rto w e g o , w ię c n ie o d p o w ie d n ia ja k o ś ć je g o p ra c y o d b ija się n a p ra c y całeg o p o rtu . T e n z k o le i je s t o g n iw e m lą d o w o -m o rsk ie g o ła ń c u c h a tra n sp o rto w e g o , a w ię c d e c y d u je o ja k o ś c i p rz e m ie sz c z a n ia o d n a b y w c y do o d b io rcy . Z atem w y m a g a n ia w o b e c p rz e d się b io rstw p o rto w y c h i szerzej p o rtó w m o rsk ic h w y k ra c z a ją p o z a sam p o rt, o b ejm u jąc je g o sty k z są sied n im i o g n iw a m i ląd o w o - -m o rsk ieg o ła ń c u c h a tra n sp o rto w e g o .
W y stę p u je n ie u sta n n y n a c isk n a p o sz e rz e n ie z a k re su u słu g p o rto w y c h i zap e w n ie n ie w sz e c h stro n n e j o b słu g i ła d u n k ó w i śro d k ó w tra n sp o rtu . Z jaw isk o to sp rz y ja d y w e rsy fik a c ji d zia ła ln o śc i u słu g o w e j p o rtó w m o rsk ic h i p o w sta w a n iu n o w y c h p rz e d się b io rstw p o rto w y c h . Jesz c z e n ie d a w n o w p o rta c h m o rsk ic h d o m in o w a ły u słu g i o c h a rak terze tra n sp o rto w y m (p rz e ła d u n k o w y m , s k ła d o w y m ), z a te m i p rz e d się b io rstw a p rz e ła d u n k o w o -sk ła d o w e i m a n ip u la c y jn e 4. W sp ó łc z e sn a o ferta p o rto w a m u si d o ty c z y ć te ż u słu g o ch a ra k te rz e adm in istra- cy jn o -h a n d lo w y m , p rz e m y sło w o -śro d o w isk o w y m , d y stry b u c y jn o -lo g isty c z - n y m , k re u ją c y m u słu g i w a rto śc i d o d an ej. M a to w p ły w n a p o trz e b ę p o w sta w a n ia n o w y c h g ru p p rz e d się b io rstw p o rto w y c h o n o w y c h fu n k c ja c h g o sp o d a r c z y c h i n o w y c h sp ecjalizacjach .
3 . P o r t y m o r s k i e w S z c z e c i n i e i Ś w i n o u j ś c i u
Z arz ą d za n e p rz e z Z a rz ą d M o rsk ic h P o rtó w S zc z e c in i Ś w in o u jście S A d w a p o rty m o rsk ie o p o d sta w o w y m z n a c z en iu d la g o sp o d a rk i n aro d o w ej - w S zczecin ie i Ś w in o u jśc iu - tw o rz ą je d e n z w ię k sz y c h u n iw e rsa ln y c h k o m
4 H. Salmonowicz, Współczesne przedsiębiorstwo portowe i żeglugowe, Kreos, Szczecin 2007, s. 167-178.
p le k só w p o rto w y c h w p o łu d n io w ej części B a łty k u . O d g ry w a ją one w io d ą c ą ro lę w p o lsk iej g o sp o d a rc e m o rsk ie j, ja k ró w n ie ż s ą n a jb liż sz y m i p o rta m i dla p a rtn e ró w tra n z y to w y c h z C zech , S ło w acji i w sc h o d n ic h N ie m ie c . Z lo k a liz o w a n e s ą n a n a jk ró tszej d ro d ze łączącej S k an d y n a w ię ze ś ro d k o w ą i p o łu d n io w ą E u ro p ą o raz n a m o rsk im szlak u , łą c z ą c y m R o sję i F in la n d ię z E u ro p ą Z a c h o d nią. Z p o rtó w m o rsk ic h w S z c zecin ie i Ś w in o u jśc iu p ro w a d z ą p o łą c z e n ia ż e g lu g o w e do S zw ecji, D an ii, F in la n d ii, N o rw e g ii, L itw y , W ielk iej B ry tan ii, N ie m iec, C h in i A fry k i Z ach o d n iej.
C a łk o w ita p o w ie rz c h n ia te re n ó w p o rtu szcz e c iń sk ieg o w y n o si 902 ha, a k w e n ó w - 127 h a, o d c in k ó w rz e k i (P arn icy , D u ń c z y c y , O d ry Z a c h o d n ie j) - 71 5 0 m , p o w ie rz c h n ia m a g a z y n o w a - 146,3 ty s. m 2, a m a k sy m a ln e zan u rz e n ie sta tk ó w w y n o si 9,15 m . W p o rc ie zn a jd u je się 7 b a se n ó w i 4 k a n a ły p o rto w e. M a tu m ie jsc e o g ra n iczen ie d łu g o ści sta tk ó w w c h o d z ą c y c h do p o rtu do 160 m , m o ż liw e je s t je d n a k w e jśc ie statk u n ie d o ła d o w a n e g o o d łu g o śc i do 215 m . P o rt w S zczecin ie u sy tu o w a n y je s t 68 k m w g łę b i lądu. P rz e p ły n ię c ie to re m w o d n y m z re d y w Ś w in o u jśc iu do S zcz e c in a z a jm u je sta tk o m 4 g o d zin y . Ł ą c z n ie z d o ln o ść p rz e ła d u n k o w a p o rtu w y n o si ok. 18 m ln to n ro c z n ie 5.
T e re n y p o rtu św in o u jsk ie g o z a jm u ją 597 ha, ak w e n y - 9,4 ha, o d c in ek rz e k i Ś w in y - 4 8 0 0 m , p o w ie rz c h n ia m a g a z y n o w a - 25 ty s. m2, a p o w ie rz c h n ia p la c ó w sk ła d o w y c h - 112,5 ty s. m2. W p o rc ie z n a jd u ją się 3 b a se n y i 1 k a n a ł p o rto w y . Ł ą c z n a zd o ln o ść p rz e ła d u n k o w a p o rtu w y n o si ok. 16 m ln to n ro czn ie. P o rt te n p o ło ż o n y je s t w b ezp o śre d n ie j b lisk o śc i m o rza, n a w y sp a c h W o lin i U z n a m , u u jśc ia rz e k i Ś w iny. D o stęp do p o rtu p ro w a d z i z m o rz a to re m p o d ej- śc io w y m o d łu g o śc i 32 k m i g łę b o k o śc i 14,50 m . P a ra m e try n a b rz e ż y z lo k a li z o w a n y c h w p o rc ie p o z w a la ją n a w e jśc ie je d n o s te k o z a n u rz e n iu 12,80 m i d łu g o śc i całk o w itej 2 5 0 m .
O b ro ty ła d u n k o w e p o rtó w w S z c zecin ie i Ś w in o u jśc iu p rz e d sta w io n o w ta b e li 1.
O b słu g ę tra n s p o rto w ą ła d u n k ó w d o /z p o rtó w w S z czecin ie i Ś w in o u jśc iu o d stro n y z a p le c za z a p e w n ia tra n sp o rt sa m o ch o d o w y , tra n sp o rt k o le jo w y i ż e g lu g a śró d ląd o w a. U d z ia ł p o sz c z e g ó ln y c h g a łę z i w o b słu d ze tran sp o rto w ej ła d u n k ó w w ty c h p o rta c h p rz e d sta w io n o w ta b e li 2.
5 J. Neider, Polskie porty morskie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008.
Tabela 1 Obroty ładunkowe w Szczecinie i Świnoujściu według grup towarowych
w latach 2006-2010
Lp. Grupa towarowa
Obroty łącznie z wagą środków transportu, na których przemieszczana jest drobnica w ruchu promowym
(w tys. ton) Wykonanie za rok 2006 Wykonanie za rok 2007 Wykonanie za rok 2008 Wykonanie za rok 2009 Wykonanie za rok 2010 1. Węgiel 5 087,6 4 322,4 5 463,7 4 219,7 7 294,9 2. Ruda 1 349,0 1 086,1 1 456,5 610,8 471,5 3. Inne masowe 2 676,4 2,898,8 2 506,4 1 994,7 2 213,8 4. Zboże 1 812,6 1 516,4 1 129,1 1 615,5 1 342,9 5. Drewno 42,1 65,2 45,2 12,1 12,4 6. Drobnica 7 541,2 7 818,2 7 859,4 7 096,1 8 467,1 w tym drobnica promowa • 4 891,1 4 916,1 4 746,7 • 7. Ropa i przetwory 697,9 1 017,5 755,5 948,8 1 040,2 Razem obroty w portach w Szczecinie i Świnoujściu 19 206,8 18 724,6 19 215,9 16 497,7 20 842,8 Źródło: materiały ZMPSiŚ SA.
Tabela 2 Udział poszczególnych gałęzi w obsłudze transportowej ładunków
w portach w Szczecinie i Świnoujściu w latach 1980-2010 (na nabrzeżach własnych ZMPSiŚ SA)
Lp. Rok Transport samochodowy Żeg śródla luga dowa Tran kole sport owy Razem tys. ton % tys. ton % tys. ton % tys. ton % 1. 1980 137 0,6 3030 13,4 19503 86,0 22670 100,0 2. 1985 68 0,3 2743 14,4 16244 85,3 19055 100,0 3. 1990 130 0,9 1924 13,2 12539 85,9 14593 100,0 4. 1995 318 2,0 1378 8,9 13873 89,1 15569 100,0 5. 2000 484 3,1 959 6,2 14122 90,7 15565 100,0 6. 2001 739 4,6 1125 7,0 14279 88,4 16143 100,0 7. 2002 821 5,2 916 5,7 14221 89,1 15959 100,0 8. 2003 2702 18,9 1249 8,7 10360 72,4 14311 100,0 9. 2004 3368 21,6 1559 10,0 10644 68,4 15571 100,0 10. 2005 3693 23,0 1619 10,0 10769 67,0 16081 100,0 11. 2006 4375 29,3 1394 9,4 9125 61,3 14894 100,0 12. 2007 4446 32,5 1043 7,6 8208 59,9 13696 100,0 13. 2008 5255 35,5 1213 8,2 8344 56,3 14811 100,0 14. 2009 5133 42,9 1347 11,3 5490 45,9 11970 100,0 15. 2010 5982 37,6 936 5,9 8981 54,5 15899 100,0
A n a liz a d a n y c h z a w a rty c h w ta b e li 2 w sk a z u je n a sy ste m a ty c z n y sp ad ek u d z ia łu tra n sp o rtu k o le jo w e g o w o b słu d ze ła d u n k ó w w p o rta c h m o rsk ic h w S zczecin ie i Ś w in o u jściu , p rz y z n a c z ąc y m w z ro śc ie u d z ia łu tra n sp o rtu sa m o c h o d o w eg o . N a dość sta b iln y m p o z io m ie k sz ta łtu je się u d z ia ł ż e g lu g i śró d lą dow ej. Z n aczn e z m ia n y n a stą p iły d o p iero w ro k u 2010. P rz e ła m a n a zo sta ła z a sa d a c o ro czn eg o w z ro stu u d z ia łu tra n sp o rtu sa m o ch o d o w eg o . N a s tą p ił p o n a d d z ie się c io p ro ce n to w y p rz y ro s t o b ro tó w k o le jo w y c h . Z aś u d z ia ł ż e g lu g i śró d ląd o w ej sp ad ł do p o z io m u z p o c z ą tk u la t 2000.
P o d s ta w o w ą p rz y c z y n ą sp a d k u u d z ia łu tra n sp o rtu k o le jo w e g o w a n a liz o w a n y m o k resie j e s t z m ia n a stru k tu ry ła d u n k o w e j o b ro tó w w o b u p o rtach . S y s te m a ty c z n ie sp ad a zn a c z en ie p rz e ła d u n k ó w to w a ró w m a so w y c h (g łó w n ie w ę g la), ro śn ie zaś zn a c z en ie o b ro tó w ła d u n k a m i d ro b n ico w y m i. I n n ą p rz y c z y n ą sp a d k u z n a c z e n ia tra n sp o rtu k o le jo w e g o j e s t zły sta n te c h n ic z n y in fra stru k tu ry k o le jo w e j, n ie p o z w a la ją c y n a p e łn e w y k o rz y sta n ie k o m u n ik a c ji k o lejo w ej do o b słu g i o b ro tó w p o rto w y c h .
C z y n n ik i p o w y ż sz e p o w o d u ją k o n ie c z n o ść p o d ję c ia n ie z b ę d n y c h d ziałań p ro w a d z ą c y c h do p o p ra w y sta n u u k ła d ó w to ro w y c h n a te re n a c h n a d b rz e ż y w p o rta c h S zcz e c in i Ś w in o u jście, w ty m w szcz e g ó ln o śc i k o n ie c z n o ść d o sto so w a n ia in fra stru k tu ry k o lejo w ej do w y m o g ó w tra n sp o rtu in term o d aln eg o . U trz y m a n ie p o z io m u o b słu g i tra n sp o rto w e j p rz e z tra n sp o rt k o le jo w y i że g lu g ę ś ró d lą d o w ą w y n ik a z sz e re g u p o z y ty w n y c h c ech o b u ty c h g a łęzi tra n sp o rtu o raz p o lity k i tra n sp o rto w e j U n ii E u ro p e jsk ie j, p re fe ru ją ce j ek o lo g ic z n e g a łęzie tra n sp o rtu . Z a u trz y m a n ie m o b ecn eg o p o z io m u o b słu g i tra n sp o rto w e j p rz e z o b ie te g a łęzie tra n sp o rtu p rz e m a w ia ją m .in . ta k ie cech y , ja k : m a so w o ść p rz e w o z ó w , z a p e w n ie n ie n is k ic h k o sz tó w je d n o s tk o w y c h p rz e w o z u , sto su n k o w o n isk ie z u ż y c ie en erg ii, b ard zo w y so k i p o z io m b e z p ie c z e ń stw a p rz e w o z ó w , a w p rz y p a d k u ty lk o tra n sp o rtu k o le jo w e g o - z a p e w n ie n ie o b słu g i p rzew o zo w ej p rz e z cały ro k o ra z m o ż liw o ść p ro g ra m o w a n ia p ro c e s u p rz e w o z o w eg o . O p ró cz o g ó ln eg o u d z ia łu p o sz c z e g ó ln y c h g a łęzi tra n sp o rtu w k sz ta łto w a n iu w ie lk o śc i p rz e w o z ó w d a n ą g a łę z ią tra n sp o rtu is to tn ą ro lę o d g ry w a ta k ż e a n a liz a stru k tu ry p rz e w o ż o n y c h ła d u n k ó w (tab ela 3).
Tabela 3 Udział poszczególnych gałęzi w obsłudze poszczególnych grup ładunków w portach
w Szczecinie i Świnoujściu w 2010 roku
Lp. Grupa ładunków Transport samochodowy Żeg śródlą uga dowa Transport kolejowy Razem tony % tony % tony % tony 1. Węgiel 379,6 5,3 588,6 8,2 6 228,2 86,5 7 196,4 2. Ruda 42,9 10,9 1,1 0,3 349,5 88,8 393,5 3. Inne masowe 567,1 40,3 133,8 9,5 705,7 50,2 1 406,6 4. Zboże 736,3 86,7 37,0 4,4 76,1 9,0 849,4 5. Drewno 1,9 15,0 0,0 0,0 10,6 85,0 12,4 6. Drobnica 4 254,6 70,4 175,9 2,9 1 611,0 26,7 6 041,4 7. Ropa i przetwory 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Razem 5 982,3 37,6 936,4 5,9 8 981,1 56,5 15 899,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów źródłowych ZMPSiŚ SA.
Z a n a liz y d a n y c h z a w a rty c h w tej ta b e li 3 w y n ik a , że tra n sp o rt k o le jo w y m a d o m in u ją c y u d z ia ł w p rz e w o z a c h ła d u n k ó w m a so w y c h (w ęg iel, ru d a , d re w n o , in n e m a so w e ), zaś w p rz e w o z a c h d ro b n ic y i z b o ż a d o m in u ją p rz e w o z y s a m o c h o d o w e . Ż e g lu g a śró d lą d o w a p rz e w o z i g łó w n ie w ę g ie l o ra z d ro b n icę i inne m aso w e.
P refero w an y obecnie system tra n sp o rtu sam ochodow ego w y k azu je szereg b ra k ó w o g ran iczający ch m o żliw o ści przew ozow e. S ą to tak ie ograniczenia, ja k : b ra k o b w odnic w o k ó ł aglom eracji, k o lizy jn e u k ład y k o m u n ik acy jn e, zb y t m ałe p ro m ien ie łu k ó w , m a ła w y trzy m ało ść naw ierzch n i dróg p rz y stale ro sn ący m n a tę ż e n iu ruchu, o g ran iczen ia m o sto w e, b ra k m iejsc p o sto jo w y ch . W zły m stanie tech n iczn y m je s t te ż in frastru k tu ra w ew n ątrzp o rto w eg o u k ład u tran sp o rtu sam o chodow ego. W y m ag a o na m o d ern izacji i rozb u d o w y . Jest to ró w n ie ż sp o w o d o w an e zm ian am i w z ag o sp o d aro w an iu p rzestrzen n y m p o rtó w i zew nętrznej sieci k o m u n ik acy jn ej. K o n ie c z n o śc ią je s t te ż do sto so w an ie p aram etró w w e w n ętrzn y ch dróg w p o rta c h do w y m o g ó w o b o w iązu jący ch w U n ii E uropejskiej (115 kN /os.)
U z u p e łn ia ją c a sy ste m tra n sp o rto w y p o rtó w m o rsk ic h w S z c zecin ie i Ś w i n o u jś c iu ż e g lu g a śró d lą d o w a w y k a z u je ró w n ie ż szereg b ra k ó w i o g ran iczeń . W sz c z e g ó ln o śc i z w ra c a się u w a g ę n a o p ó ź n ie n ia w m o d e rn iz a c ji O d ry , b ra k p rz y g o to w a n ia p o rtó w do ic h o b słu g i p rz e z ta b o r śró d ląd o w y , z ły sta n teg o ta b o ru , z n a c z n ą n ie re g u la rn o ść p rz e w o z ó w , p o s tę p u ją c ą d eg ra d a c ję sta n u in fra stru k tu ry w p o rta c h o d rz a ń sk ic h , o g ra n ic z e n ia te c h n ic z n e w tra n z y c ie do p o r tó w zach o d n ich .
O p ró cz e le m e n tó w trz e c h p o d sta w o w y c h sy ste m ó w tra n sp o rto w y c h w p o r ta c h w S zczecin ie i Ś w in o u jśc iu w y k o rz y sty w a n e s ą te ż in n e e le m e n ty o b słu g i tra n sp o rto w e j, tj. ta śm o c ią g i i ru ro ciąg i. Z n a jd u ją o ne zasto so w a n ie w re la c ja ch p rz e ła d u n k o w y c h , je d n a k n ie o d z n a c z a ją się w ię k sz y m z a się g ie m p rz e strz e n n y m . Z n a c z e n ie in n y c h sy ste m ó w tra n sp o rto w y c h , zw ła sz c z a g azo ciąg ó w , w z ro śn ie p o w y b u d o w a n iu sp ecja listy c z n eg o te rm in a lu p rze ła d u n k o w o -sk ła d o - w e g o g a z u sk ro p lo n e g o w p o rc ie św in o u jsk im .
4 . A n a l i z a i o c e n a w a h a ń s k a l i p r z e ł a d u n k ó w p o r t o w y c h w l a t a c h 2 0 0 6 - 2 0 1 0
P o rty m o rsk ie w S zczecin ie i Ś w in o u jśc iu m a ją c h a ra k te r p o rtó w rz e c z n o - m o rsk ic h . Jak o je d y n e m a ją p o łą c z e n ie z z a c h o d n io e u ro p ejsk im sy ste m e m dróg w o d n y c h śró d ląd o w y ch . W a ru n k i k lim a ty c z n e o b u ty c h p o rtó w s ą z b liżo n e. S ą o ne w o ln e o d lą d u i p o z b a w io n e p ły w ó w . P o z io m w o d y w z ra sta je d n a k n ie k ie d y o ok. 60 cm p o d c z a s siln y c h w ia tró w p ó łn o c n o -z a c h o d n ic h lu b o p a d a o ok. 40 cm p o d c z a s siln y c h w ia tró w p o łu d n io w o -w sc h o d n ic h . N a z ja w isk a te n ie c o b ard ziej n a ra ż o n y je s t p o rt w Ś w in o u jściu . P o rt w S z c zecin ie u sy tu o w a n y je s t 68 k m w g łę b i lądu. P rz e p ły n ię c ie to re m w o d n y m z re d y w Ś w in o u jśc iu do S zcz e c in a z a jm u je sta tk o m ok. 4 g o dzin. P o rt szc z e c iń sk i m a c h a ra k te r u n iw e r salny. Z lo k a liz o w a n e s ą tu zaró w n o te rm in a le sp ec ja listy c z n e (E le w a to r E w a, E le w a to r W a rta , E le w a to r B a se n o w a , E le w a to r S n o p , te rm in a l k o n te n e ro w y , b a z a p a liw p ły n n y c h i in n e), ja k i te rm in a le u n iw e rsa ln e (T e rm in a l Ł a sz to w n ia , T e rm in a l E w a S tev ed o rin g , T e rm in a l S taró w k a, B u lk C arg o , F a st T erm in al). Ł ą c z y p o te n c ja ł p o rtu w S z c zecin ie sz a c o w a n y je s t n a ok. 16 m ln ton.
B ard ziej sp e c ja listy c z n y c h a ra k te r m a zaś p o rt w Ś w in o u jściu , ch o ć nie b ra k u je w n im e le m e n tó w u n iw e rsa ln y c h . W śró d te rm in a li sp e c ja listy c z n y ch w y m ie n ić trzeb a: te rm in a l p ro m o w y , te rm in a l k o n te n e ro w y , te rm in a l w ęg lo w y , b a z ę p a liw p ły n n y c h , zaś w śró d te rm in a li u n iw e rsa ln y c h trz y te rm in a le słu żące o b słu d z e ła d u n k ó w m a so w y c h (n ab rzeża: P o rto w có w , H u tn ik ó w , C h em ik ó w ) o ra z E u ro T erm in al. Ł ą c z n y p o te n c ja ł p o rtu św in o u jsk ie g o sz a c o w a n y je s t n a ok. 15 m ln ton.
P rz e ła d u n k i m ie si ę c z n e ( st y c z e ń -g ru d z ie ń ) w g ra n ic a c h a d m in is tr a c y jn y c h Z M P S iŚ SA w l a ta c h 2 0 0 6 -2 0 1 0 ( w t y s. to n )
Tabela
4
20 10 2 0 1 0 w y k . 01 /0 9 w y k . 02 /0 9 w y k . 03 /0 9 w y k . 04 /0 9 w y k . 05 /0 9 w y k . 06 /0 9 w y k . 07 /0 9 wy k. 08 /0 9 w y k . 09 /0 9 wy k . 10 /0 9 w y k . 11 /0 9 wy k . 12 /0 9 Ro cz n i e W ę gi el 4 7 6 51 3 69 1 82 0 51 7 51 1 81 9 39 5 7 9 0 71 3 4 9 7 55 1 7 2 9 5 Ru da 25 18 47 19 45 50 12 1 11 29 38 48 21 47 1 M a s o w e 15 3 14 5 16 8 18 4 16 5 15 5 16 4 2 2 0 2 5 0 2 2 0 21 1 17 8 2 2 1 4 Z b o ż e 13 0 65 10 7 81 92 89 94 95 15 4 17 8 14 4 11 6 13 43 Drewno 0, 2 1 1 1 3 1 1 3 0, 5 1 0, 2 0, 4 12 Dr ob ni ca 60 9 62 9 72 8 69 2 7 4 0 73 4 68 3 66 0 7 8 7 79 8 7 2 0 68 8 8 4 6 7 Ro pa 80 81 12 8 73 11 6 77 57 59 14 2 97 97 63 10 4 0 R a z e m 14 73 1 4 5 2 18 7 0 18 7 0 16 7 8 1 6 1 7 19 4 0 14 42 2 15 4 2 01 1 1 7 1 7 16 1 8 20 8 43 2 0 0 9 W ę gi el 38 1 10 1 2 4 4 23 5 30 8 29 4 2 8 2 4 2 7 34 9 54 9 36 6 68 2 4 2 2 0 Ru da 74 5 51 25 5 30 25 89 12 0 10 1 48 38 61 1 M a s o w e 15 0 14 9 16 1 17 1 10 6 14 5 24 8 21 3 18 3 14 4 15 0 17 2 19 9 5 Z b o ż e 11 6 15 0 16 1 15 4 10 5 18 2 69 13 8 15 8 15 5 11 1 11 7 16 1 5 Drewno 0, 3 1 1 2 1 2 1 1 1 0, 5 0, 5 0, 3 12 Dr ob ni ca 52 7 50 7 59 4 55 2 57 1 58 2 55 2 59 9 65 4 7 2 7 65 7 57 5 7 0 9 6 Ro pa 90 10 7 75 46 72 56 13 7 10 3 48 46 98 71 94 9 R a z e m 13 3 9 10 2 0 1 2 8 7 11 85 11 6 9 1 29 1 13 15 15 7 0 1 5 1 4 17 22 1 43 1 16 5 4 16 4 9 8c d . ta b e li 4 2 0 0 8 Wę gi el 25 1 23 8 39 6 3 3 0 34 6 43 3 53 5 67 8 50 3 59 5 55 2 60 5 5 4 6 4 R ud a 11 5 11 4 30 54 12 6 11 1 25 7 2 4 6 26 0 96 14 33 1 4 5 7 M a s o w e 16 9 19 2 2 8 0 2 2 2 23 3 20 1 23 0 22 3 17 9 23 1 18 9 15 7 2 5 0 6 Z b o ż e 12 3, 83 81 83 66 87 75 88 11 4 94 13 4 99 1 1 2 9 Drew no 2 1 3 6 3 6 10 2 3 5 3 0 4 5 Dr ob ni ca 65 7 72 5 7 1 0 70 8 70 4 64 1 58 3 62 8 66 5 68 7 63 3 51 8 7 8 5 9 R op a 78 69 10 5 83 31 63 75 59 31 48 43 69 7 5 5 R aze m 1 3 9 4 1 4 2 3 1 6 0 5 1 4 8 7 1 5 1 0 1 5 4 3 1 7 6 6 1 9 2 5 1 7 5 6 1 7 5 6 1 5 6 9 1 4 8 2 1 9 2 1 6 2 0 0 7 Wę gi el 13 2 25 0 96 19 8 27 4 4 5 4 61 2 4 5 7 51 2 60 2 39 2 34 3 4 3 2 2 R ud a 14 1 63 26 61 11 1 74 15 2 60 10 7 11 5 10 1 7 3 4 1 0 8 6 M a s o w e 18 5 18 0 25 5 23 1 26 5 2 2 0 27 1 2 5 2 21 2 28 1 26 6 2 8 0 2 8 9 9 Z b o ż e 15 1 10 8 13 1 89 82 11 5 12 6 17 4 11 5 15 6 13 2 13 7 1 5 1 6 Dr ewno 1 2 2 5 7 3 3 7 5 4 6 19 6 5 Dr ob ni ca 60 2 59 9 7 0 0 70 7 62 2 68 9 61 0 60 8 65 6 69 3 65 8 67 4 7 8 1 8 R op a 90 87 99 81 68 83 13 4 90 75 72 55 84 1 0 1 7 Ra zem 1 3 0 1 1 2 9 1 1 3 0 9 1 3 7 2 1 4 3 1 1 6 3 8 1 9 0 8 1 6 4 8 1 6 8 1 1 9 2 4 1 6 1 1 1 6 1 0 1 8 7 2 5 2 0 0 6 Wę g i e l 53 3 63 1 47 7 50 4 49 3 47 0 39 1 38 6 34 1 29 9 2 9 4 26 9 5 0 8 8 Rud a 12 4 17 15 3 42 55 18 0 18 8 11 2 17 6 14 6 12 1 34 1 3 4 9 M a s o w e 15 3 12 0 17 7 19 6 20 6 23 1 23 8 24 7 29 5 28 3 2 8 6 24 3 2 6 7 6 Z b o ż e 19 0 13 6 11 4 12 7 10 0 14 0 92 13 7 20 2 17 1 23 5 16 8 1 8 1 3 Drewno 0, 5 1 4 7 3 8 5 2 5 1 4 2 4 2 Dr ob ni ca 63 6 60 1 66 2 64 2 64 4 68 9 54 9 60 5 64 3 63 1 64 8 59 3 7 5 4 1 Rop a 48 59 43 68 74 55 42 39 35 10 9 80 46 6 9 8 Razem 1 6 8 4 1 5 6 5 1 6 3 1 1 5 8 6 1 5 7 4 1 7 7 5 1 5 0 5 1 5 2 7 1 6 9 7 1 6 3 9 1 6 6 8 1 3 5 5 1 9 2 07 Ź ró d ło : m a te ri a ły ź ró d ło w e Z M P S iŚ S A .
W b ad an y m okresie lat 2 0 0 6 -2 0 1 0 obroty ładunkow e o b u p o rtó w oscylow ały w o k ó ł 1 8 ,7 -2 0 ,8 m ln ton, z w y jątk iem ro k u 2009, k ied y to przeładow ano ok. 16,5 m ln ton. D o w ah ań ty c h przy czy n iły się głów nie p rzeładunki w ęg la (naj m niejsze w ro k u 2009 - 4,2 m ln to n i najw iększe w ro k u 2010 - 7,3 m ln ton). Sys tem atycznie sp ad ają obroty ru d ą (z 1,4 m ln to n do 0,5 m ln ton). S padek w y k a z u ją te ż obroty in n y m i m aso w y m i (z 2,7 m ln to n do 2,0 m ln ton). W ah an ia w y k a z u ją p rzeładunki zb o ża (m iędzy 1,1 m ln to n a 1,8 m ln ton). Z a n ik a ją p rzeładunki drze w a. U m acn ia się ro la przeład u n k ó w drobn ico w y ch (z 7,1 m ln to n do 8,5 m ln ton). S tabilny p o zio m (ok. 1 m ln ton) w y k a z u ją p rzeładunki ładunków płynnych.
N a z m ia n y sk ali p rz e ła d u n k ó w w p ły w a w ie le c zy n n ik ó w , g łó w n ie n a tu ry h a n d lo w e j. N ie b e z z n a c z en ia s ą te ż je d n a k tak ie z jaw isk a, ja k : n ie ry tm ic z n o ść p ra c y p o rtó w (g łó w n ie c z y n n ik i n a tu ry su b ie k ty w n e j, b ę d ą c e k o n s e k w e n c ją n ie d o w ła d u o rg a n iz a c y jn eg o , k tó re sto su n k o w o łatw o m o g ą b y ć u su n ięte). W ię k sz e zn a c z en ie dla w a h a ń p ro d u k c ji p o rto w e j m a ją w a h a n ia sp o w o d o w an e n ie ró w n o m ie rn o ś c ią c ią żen ia m a s y ład u n k o w ej do p o rtu . N a jw a ż n ie js z ą p rz y c z y n ą te g o z ja w isk a je s t se zo n o w o ść, k tó ra w y stę p u je w p ra c y w sz y stk ic h p ro d u c e n tó w u słu g tra n sp o rto w y c h , tra n sp o rtu z a p le c za i tra n sp o rtu m o rsk ie g o . To zja w isk o sz c z eg ó ln ie w id o c z n e je s t w p rz e ła d u n k a c h w p o s z c z e g ó ln y c h k w a rta ła c h czy m ie sią c a c h ro k u (tab ela 4). D o k lu c z o w y c h c z y n n ik ó w d e te rm in u ją c y c h w p ły w se z o n o w o śc i n a d z ia ła ln o ść p o rtó w m o rsk ic h w S z c zecin ie i Ś w i n o u jś c iu z a lic z y ć n ależy :
a) k o n iu n k tu rę i te n d e n c je n a ry n k a c h św iato w y ch ;
b ) se z o n o w y c h a ra k te r p ro d u k c ji k ra jó w u c z e stn ic z ą c y c h w im p o rc ie m a sy ła d u n k o w ej p rz e ła d o w y w a n ej p rz e z p o rty u jśc ia O dry;
c) se z o n o w y c h a ra k te r p ro d u k c ji re g io n u g o sp o d a rc z e g o o b słu g iw a n e g o p rz e z te p o rty ;
d) se z o n o w y c h a ra k te r k o n su m p c ji ta k ic h to w a ró w , ja k : w ęg iel, zboże, p o części in n e m aso w e;
e) w m n ie jsz y m z a k resie w a ru n k i k lim a ty c z n e i h y d ro g ra fic z n e w y s tę p u ją c e w ty c h p o rta c h , ja k i n a szla k a c h p rz e w o z o w y c h cz y w p o rta c h w y sy łk o w y c h .
Ź ró d ła zja w isk a se z o n o w o śc i n a le ż y z a te m p o sz u k iw a ć p o z a s fe rą sam eg o tra n sp o rtu . P rz e c iw d z ia łan ie te m u z ja w isk u je s t te ż b a rd z o tru d n e. Z u w a g i n a sk alę o d d z ia ły w a n ia n a w ie lk o ść b ie ż ą c y c h p rz e ła d u n k ó w zja w isk o to m u si b y ć je d n a k m o n ito ro w a n e i a n alizo w an e p rz e z słu ż b y p o rto w e i w sp ó łp ra c u ją c e
przedsiębiorstwa i instytucje. Efekty takiej analizy mają bowiem duże znaczenie
przy planowaniu działalności portowej6.
Analiza danych zawartych w tabeli 4 wskazuje, że miesiącami szczególne
go nasilenia produkcji portowej są miesiące jesienne (wrzesień, październik),
lipiec oraz miesiące wiosenne (marzec, kwiecień). W okresie jesiennym dotyczy
to głównie obrotów węglem, innymi masowymi i zbożem, latem - rud, zaś
w miesiącach wiosennych węglem i zbożem. Najbardziej stabilne są obroty
drobnicą, choć i tu trzeba zaznaczyć wzrosty obrotów w miesiącach wiosennych
oraz pomiędzy wrześniem a listopadem. Decydują o tym względy natury hand
lowej.
Literatura
Klimek H., Funkcjonowanie rynków usług portow ych, W ydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2010.
Kuźma L., Ekonomika portów morskich i polityka portow a, W ydawnictwo U niw ersyte tu Gdańskiego, Gdańsk 2003.
M ateriały źródłowe ZMPSiŚ SA.
M isztal K., Kuźma L., Grzelakowski A., Organizacja i eksploatacja portów morskich, W ydawnictwo U niwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1988.
Neider J., Polskie porty morskie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008. Salmonowicz H., Współczesne przedsiębiorstwo portow e i żeglugowe, Kreos, Szcze
cin 2007.
EFFECT OF THE SPECIFIC FEATURES OF PRODUCTION
TO FLUCTUATIONS IN THE SIZE OF PORT CARGO HANDLING
AT SEA PORTS IN SZCZECIN AND SWINOUJSCIE
Summary
This article analyzes the impact o f specific characteristics o f the production o f port services to change the size o f cargo per year, m onth or week at sea ports in Szczecin and Świnoujście. Attention was drawn to the specific nature o f the production o f port services and port business. Reference was made to the specific port service companies. Characterized sea ports in Szczecin and in particular their cargo turnover. A n analysis and assessment o f the port handling the scale o f fluctuations in the years 2006 and 2010.
