and displaced the High Tatra Mountains toward the south” (str. 13). Jurewicz (2012) uzna³a uskok podtatrzañski za dyslokacje zrzutow¹ normaln¹, o upadzie ku po³udniu (ryc. 1A), a nie, jak w alternatywnym modelu tektonicz-nym, z nasuniêciem bloku tatrzañskiego ku po³udniu na utwory paleogeñskie Kotliny Liptowskiej (Sperner i in., 2002).
LITERATURA
BAC-MOSZASZWILI M., GAMKERLIDZE I.P., JAROSZEWSKI W., SCHROEDER E., STOJANOV S.S. & TZNANKOV T.V. 1981 – Thrust zone of the Krína Nappe at Sto³y in Tatra Mts (Poland). Stud. Geol. Pol., 68: 61–73.
BAC-MOSZASZWILI M., JAROSZEWSKI W. & PASSENDORFER E. 1984 – W sprawie tektoniki Czerwonych Wierchów i Giewontu w Tatrach. Ann. Soc. Geol. Pol., 52: 67–88.
BEZÁK V., BIELY A., ELEÈKO M., KONEÈNÝ V., MELLO J., POLÁK M. & POTFAJ M. 2011 – A new synthesis of the geological structure of Slovakia – the general geological map at 1 : 200 000 scale. Geol. Quart., 55: 1–8.
CYMERMAN Z. 2008 – Kartografia geologiczna krystaliniku Tatr Zachodnich: wyniki prac kartograficznych i strukturalnych na trzech arkuszach SMGT 1 : 10 000. Tatrzañskie Mapy Geologiczne, Zako-pane, 27–29 maja 2008 r. Materia³y Konferencyjne. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 43–50.
CYMERMAN Z. 2009 – Tektonika alpejska waryscyjskiego krystaliniku Tatr Zachodnich: przyk³ady od £uczniañskiej Prze³êczy po NW zbocza Wo³owca. [W:] Uchman A. & Chowaniec J. (red.) LXXIX Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Bukowina Tatrzañska, 27–30 wrzeœnia 2009 r. Materia³y Konferencyjne. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 121–133.
CYMERMAN Z. 2010 – Krystaliczne ³uski tektoniczne w polskiej czêœci Tatr Zachodnich. [W:] Kotarba A. (red.) Przyroda Tatrzañskiego Parku Narodowego a Cz³owiek 2010. T. I Nauki o Ziemi. Tatrz. Park Narod., Zakopane: 45–51.
CYMERMAN Z. 2011 – Zlokalizowane strefy œcinania na Wo³owcu i Jarz¹bczym Wierchu. [W:] Rychliñski T. & Jaglarz P. (red.) Tatrzañskie Warsztaty Geologiczne, Zakopane, 13–16 paŸdziernika 2011 r. Materia³y Konferencyjne. Tatrz. Park Narod., Zakopane: 20–49.
G¥SIENICA-SZOSTAK M. 1973 – Budowa geologiczna pó³nocnego zbocza Doliny Ma³ej £¹ki. Arch. Wydz. Geol. Uniw. Warszaw., Warszawa [praca magisterska].
JAROSIÑSKI M. 2012 – Compressive deformations and stress propaga-tion in intracontinental lithosphere: finite element modeling along the Dinarides-East European Craton profile. Tectonophysics, 526–529: 24–41. JAROSZEWSKI W. 1982 – Hydrotectonic phenomena at the base of the Krína Nappe, Tatra Mts. [W:] Mahel’ M. (red.) Alpine structural elements: Carpathian-Balkan-Caucasus-Pamir orogene zone. Veda, Bratislava: 137–148.
JUREWICZ E. 2003 – Multistage evolution of the shear zone at the base of the Giewont Unit, Tatra Mountains (Poland). Geol. Carpath., 54: 337–351.
JUREWICZ E. 2005 – Geodynamic evolution of the Tatra Mts. and the Pieniny Klippen Belt (Western Carpathians): problems and comments. Acta Geol. Pol., 55: 295–338.
JUREWICZ E. 2007 – Multistage evolution of the granitoid core in the Tatra Mountains. [W:] Koz³owski A. & Wiszniewska J. (red.) Granitoids in Poland. Arch. Miner. Monogr., 1: 307–317.
JUREWICZ E. 2012 – Procesy nasuniêæ p³aszczowinowych w Tatrach. Prz. Geol., 60: 432–441.
JUREWICZ E., GIREÑ B. & STELLER J. 2007 – Cavitation erosion – a possible cause of the mass loss within thrust zones in the Tatra Mts., Poland. Acta Geol. Pol., 57: 305–323.
JUREWICZ E. & KOZ£OWSKI A. 2003 – Formation conditions of quartz mineralisation in the mylonitic zones and on the slickenside fault planes in the High Tatra granitoids. Arch. Miner., 54: 65–75. KOTAÑSKI Z. 1971 – Przewodnik geologiczny po Tatrach. Wyd. Geol., Warszawa, s. 280.
LUEGON M. 1903 – Les nappes de recouvrement de la Tatra et l’origine des Klippes des Carpathes. Bull. Soc. Vaudoise Sci. Nat., Lausanne, 39(4): 1–51.
MILOVSKÝ R., HURAI V., PLAŠIENKA D. & BIROÒ A. 2003 – Hydrotectonic regime at soles of overthrust sheets: textural and fluid inclusion evidence from basal cataclasites of the Muráò Nappe (Western Carpathians, Slovakia). Geodin. Acta, 16: 1–20. PIOTROWSKA K. 1996 – Deformacje tektoniczne w granitoidzie polskich Tatr Wysokich. [W:] Kotarba A. (red.) Przyroda Tatrzañskiego Parku Narodowego a Cz³owiek 1996. T. I Nauki o Ziemi. Tatrz. Park Narod., Zakopane: 61–67.
PIOTROWSKA K. 1997 – Cios, spêkania œciêciowe i uskoki w trzonie granitoidowym polskich Tatr Wysokich. Prz. Geol., 45: 904–907. RUBINKIEWICZ J. & LUDWINIAK M. 2005 – Fracture and fault development in Werfenian quartzitic sandstones – a case study from the autochthonous cover of the Tatra Mts. (Poland). Ann. Soc. Geol. Pol., 75: 171–187.
RUTTER E.H. & GLOVER C.T. 2012 – The deformation of porous sandstones; are Byerlee friction and the critical state line equivalent? J. Struct. Geol., 44: 129–140.
SKUPIÑSKI A. 1975 – Petrogeneza i struktura trzonu krystalicznego Tatr Zachodnich miêdzy Ornakiem a Rohaczami. Stud. Geol. Pol., 49: 4–98. SPERNER B., RATSCHBACHER L. & NEMÈOK M. 2002 – Inter-play between subduction retreat and lateral extrusion: tectonics of the Western Carpathians. Tectonics, 21: 1051–1075.
USTASZEWSKI K., SCHMID S.M., FÜGENSCHUH B., TISCHLER M., KISSLING E. & SPAKMAN W. 2008 – A map-view restoration of the Alpine-Carpathian-Dinaridic system for the Early Miocene. Swiss. J. Geosci., 101, Supp. 1: S273–S294.
¯ELANIEWICZ A. 1997 – Tektogeneza Tatr. Cykl prealpejski [W:] Lefeld J. & GaŸdzicki A. (red.) Przewodnik LXVIII Zjazdu Pol-skiego Towarzystwa Geologicznego, Zakopane, 2–4 paŸdziernika 1997 r. Pol. Tow. Geol., Warszawa: 11–16.
Procesy nasuniêæ p³aszczowinowych w Tatrach – odpowiedŸ
Edyta Jurewicz
1Na ³amach Przegl¹du Geologicznego oprócz rubryki „Artyku³y naukowe” s¹ publikowane równie¿ „Artyku³y prze-gl¹dowe”. Mój artyku³ z 2012 r. nale¿y do tej drugiej kategorii. Prowadzenie od 110 lat badañ w Tatrach nie oznacza ich zakoñczenia, wrêcz przeciwnie – jak we wszystkich dziedzinach nauki, tak i w geologii pojawiaj¹ siê nowe metody badawcze pozwalaj¹ce udzielaæ nowych odpowiedzi na od dawna stawiane pytania. Uprawianie nauki – to dzia³anie metod¹ kolejnych przybli¿eñ i „ma³ych kroczków”, które
nie zawsze prowadz¹ bezpoœrednio do celu. Publikacje przegl¹dowe maj¹ podsumowywaæ temat badawczy, któ-ry wczeœniej by³ publikowany w formie wielu artyku³ów rozwi¹zuj¹cych cz¹stkowe problemy. Prace przegl¹dowe powinny przybli¿aæ obszern¹ tematykê szerokiemu gronu odbiorców. Moim celem by³o posk³adanie wyników wczeœ-niej prowadzonych badañ, opublikowanych na ³amach ró¿nych czasopism, w jedn¹ spójn¹ pracê, w której w spo-sób przyjazny dla czytelnika (niekoniecznie tektonika) nakreœlonoby mechanizm nasuniêæ p³aszczowinowych w Tatrach, bez potrzeby siêgania do licznych prac Ÿród-³owych. Z tych prac (zacytowanych w podpisach pod
512
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 9, 2013
1
Instytut Geologii Podstawowej, Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; edyta. jurewicz@uw.edu.pl.
rysunkami) wybra³am ilustracjê przedstawiaj¹c¹ morfo-logiê powierzchni nasuniêcia oraz rysunki obrazuj¹ce etapy ewolucji Tatr i obszarów przyleg³ych (Jurewicz, 2003, 2005). Nie ma d³ugiej listy publikacji opisuj¹cych procesy zachodz¹ce w sp¹gu nasuwaj¹cych siê p³aszczo-win, wyjaœniaj¹cych mechanizm ich ruchu czy dokumen-tuj¹cych struktury powstaj¹ce wskutek transportu mas skal-nych. A czytanie przegl¹dowych artyku³ów nie jest niczyim obowi¹zkiem.
Termin „hydrotektonika” zosta³ zdefiniowany w komuni-katach konferencyjnych niezale¿nie przez dwóch autorów: Jaroszewskiego (1982) i Kopfa (1982), ale nie poruszyli oni tylu ró¿nych aspektów, ile uda³o mi siê zaobserwowaæ i wyjaœniæ. Kwestii kawitacji jako czynnika odpowiedzial-nego za erozjê w strefach tektonicznych nikt przed 2007 r. nie podnosi³ i nie prowadzi³ doœwiadczeñ dotycz¹cych jej destrukcyjnego oddzia³ywania na ska³y (Jurewicz i in., 2007). Mo¿liwoœæ wyst¹pienia zjawiska kawitacji nale¿y równie¿ uwzglêdniæ w odtwarzaniu œrodowiska deformacji tektonicznych, gdy¿ jego pojawienie siê mo¿e w istotny sposób wp³ywaæ na zapis ciœnienia i temperatury w stre-fach tektonicznych.
1. Pierwszy zarzut sformu³owany przez Cymermana (2013) to brak mapy. Mapa jest (Jurewicz, 2012: ryc. 1A), choæ niezgodnie z oczekiwaniem adwersarza nie zawiera wszystkich wystêpuj¹cych w Tatrach nasuniêæ – np. nie ma na niej rozbicia p³aszczowiny wierchowej na jednostkê Czerwonych Wierchów (Zdziarów i Organów), Giewontu i Szerokiej Jaworzyñskiej – nie zaznaczono te¿ licznych z³uskowañ w obrêbie p³aszczowiny kri¿niañskiej. Jest to konsekwencj¹ uogólnienia i uproszczenia wynikaj¹cego ze skali mapy. Szczegó³owy przebieg nasuniêæ mo¿na prze-œledziæ na mapie geologicznej Tatr w skali 1 : 30 000, do której siê odwo³ujê (Bac-Moszaszwili i in., 1979). To nie analiza mapy by³a treœci¹ artyku³u, lecz mechanizm nasu-niêæ p³aszczowinowych. W artykule nie przedstawiam nowego obrazu kartograficznego Tatr, tylko zamieszczam szkic strukturalny, m.in. po to, aby wskazaæ lokalizacjê omawianych w tekœcie struktur. Co istotnego mia³oby wynikaæ z faktu, „¿e nasuniêcia p³aszczowinowe konty-nuuj¹ siê w kierunku prawie równole¿nikowym na ca³ej d³ugoœci Tatr”?
2. ¯eby dyskutowaæ o morfologii powierzchni nasu-niêcia i kwestionowaæ jej przebieg, dobrze by³oby siê najpierw z ni¹ zapoznaæ, a to nie takie proste. Swoj¹ znajo-moœæ tej powierzchni zawdziêczam m.in. zdjêciu wykona-nemu z Wielkiej Turni 40 lat temu przez G¹sienicê-Szostak (1973), zanim ca³y stok porós³ kosodrzewin¹. Na jego pod-stawie mog³am odszukaæ niewidoczne ju¿ dziœ fragmenty kontaktu. Przy obecnej szacie roœlinnej zdjêcie z Wielkiej Turni jest nie do powtórzenia. Dobrze ods³oniêta powierzch-nia nasuniêcia widoczna jest na Siad³ej Turni, co ilustruje fotografia w pracy Jurewicz (2003: Fig. 2A), na której widaæ, jak tam jest w rzeczywistoœci. Udokumentowane przeze mnie deformacje towarzysz¹ce powierzchni nasu-niêcia (Jurewicz, 2003: Fig. 3, 4; Jurewicz, 2012: ryc. 7) poœrednio równie¿ wskazuj¹ na charakter kontaktu. Moja wiedza na temat powierzchni nasuniêcia jednostki Gie-wontu nie ogranicza siê do znajomoœci niepublikowanej pracy G¹sienicy-Szostak (1973), lecz pochodzi z terenu i jest wynikiem analiz petrotektonicznych (Jurewicz, 2003; Jurewicz & S³aby, 2004). G³adka powierzchnia nasuniêcia zaznaczona na zachodnich zboczach w tej samej pracy (Jurewicz, 2003: Fig. 1B) jest konsekwencj¹ mniejszej skali
przekroju, uproszczeñ oraz braku ods³oniêæ pozwalaj¹cych na podobn¹ jak na zboczach Ma³ej £¹ki interpretacjê, która powsta³a jako odrys ze zdjêcia, a nie ideogram. Na terenie Tatrzañskiego Parku Narodowego nie mo¿na prowadziæ prac ziemnych, wiêc nie ma szans na uszczegó³owienie tej wiedzy.
Nie jest prawd¹, ¿e „rozwi¹zania tego zagadnienia morfo-logicznego nie u³atwia podobieñstwo litologiczne, mecha-niczne i reologiczne dolomitów i wapieni wystêpuj¹cych poni¿ej i powy¿ej tego nasuniêcia”. Ró¿ni¹ siê one stop-niem spêkania, sposobem wietrzenia, reliefem, barw¹ itp., co zosta³o szczegó³owo opisane w pracy Jurewicz (2003), a co dobrze widaæ m.in. na zdjêciach z dyskutowanego artyku³u Jurewicz (2012: ryc. 5A) oraz z pracy Jurewicz i S³aby (2004: Fig. 2G). Nie mam problemów z odró¿nie-niem dolomitów triasowych od wapieni urgonu. Nie jestem ani pierwsz¹, ani jedyn¹ osob¹, która zwróci³a uwagê na z³o¿on¹ geometriê powierzchni nasuniêæ (m.in. Kotañski, 1959, 1963; Zawidzka, 1967; Bac-Moszaszwili i in., 1981, 1984) i na fakt „przenikania siê” s¹siednich jednostek, co w wywo³uj¹cej polemikê pracy z 2012 r. przyrówna³am do „kamieni wtopionych w lód”. Sugerowanie czytelnikowi, ¿e prof. Kotañski i dr Bac-Moszaszwili uwa¿ali powierzch-nie nasuniêæ w Tatrach za p³askie, jest powierzch-nieuprawnione. Ich zdanie jest mi znane nie tylko z literatury, ale równie¿ ze wspólnych pobytów w terenie, i to w³aœnie oni podsycali moj¹ fascynacjê t¹ problematyk¹.
3. Nigdy nie twierdzi³am, ¿e autochton nie podlega³ deformacjom, ale opisywanie ich charakteru nie by³o celem artyku³u dotycz¹cego mechanizmu nasuniêæ. Geometria struktur „autochtonu wierchowego” by³a przedmiotem prac wielu autorów (np. Jaroszewski, 1963; Piotrowski, 1978; Jurewicz, 2000b: ryc. 1Bf), ale nie zarejestrowa³o siê w nim tak wiele procesów deformacyjnych jak wzd³u¿ powierzchni nasuniêæ (por. Jurewicz, 2000a, 2003). Jeœli by³oby mi dane ¿yæ 300 lat, na pewno zajê³abym siê wni-kliwiej tym problemem. Na pytanie: „dlaczego porowate siliklastyki dolnotriasowe »autochtonu« tatrzañskiego nie uleg³y deformacjom œciêciowym na kontakcie ze ska³ami krystalicznymi, od których ró¿ni¹ siê odmiennymi w³aœci-woœciami mechanicznymi i reologicznymi?” mo¿na odpo-wiedzieæ, ¿e powy¿ej tych osadów wystêpuj¹ tzw. rauwaki, które s¹ bezkonkurencyjne w ubieganiu siê o status „war-stwy s³abej” (Jurewicz, 2003, 2006). W³aœnie one, i to nie tylko w Tatrach, lecz tak¿e w wielu orogenach alpejskich, stanowi³y horyzont odk³uæ p³aszczowinowych. Mo¿na powiedzieæ, ¿e „siliklastyki dolnotriasowe” przegra³y w tej konkurencji z „rauwakami”. Porowatoœæ „siliklastyków” w Tatrach jest stosunkowo ma³a i wynosi œrednio 2,75% (0,31–4,62%; Domonik, 2012). W piaskowcach przestrzeñ porowa to przestrzeñ miêdzyziarnowa, a ska³y te na etapie fa³dowañ p³aszczowinowych znajdowa³y siê na g³êbokoœci kilku kilometrów (Jurewicz & Koz³owski, 2003; Jurewicz, 2005), wiêc ciœnienie nadk³adu powodowa³o zarówno zmia-nê sposobu upakowania ziaren, jak i ich rekrystalizacjê, prowadz¹c do powstania twardych i zbitych piaskowców kwarcytowych i kwarcytów. Powierzchnia kontaktu ska³ krystaliniku i pokrywy osadowej ma charakter erozyjny i jest nierówna, co nie predysponowa³o jej do odk³ucia.
Co ma wynikaæ z przytoczonego przez Cymermana (2013) stwierdzenia, ¿e „rozwój spêkañ i uskoków w dolno-triasowych piaskowcach na pó³nocnym zboczu Ornaku by³ zwi¹zany z prawie po³udnikow¹, horyzontaln¹ kompresj¹ podczas póŸnokredowych nasuniêæ p³aszczowinowych”? 513
Jest to oczywistoœæ, której nikt nie kwestionuje i której stwierdzenie nie rujnuje ¿adnych dotychczasowych kon-cepcji. Mo¿e chodzi o poprawê indeksu cytowañ autorów, których zdanie przytacza?
4. Nie jest moim obowi¹zkiem odnoszenie siê do struk-tur w krystaliniku Tatr Zachodnich w artykule dotycz¹cym mechanizmu nasuniêæ p³aszczowinowych. Przytaczane przez Cymermana (2013) wyniki badañ by³y przedstawia-ne wy³¹cznie w materia³ach konferencyjnych, a moja opi-nia na ich temat jest mu znana z recenzji jego prac. Przy-toczê tu tytu³ pracy Cymermana (2011): „Zlokalizowane strefy œcinania na Wo³owcu i Jarz¹bczym Wierchu”. Czy mo¿na zajmowaæ siê strefami œcinania, które nie zosta³y zlokalizowane?
5. Wed³ug Cymermana (2013) „polemikê budz¹ zagad-nienia dotycz¹ce nasuniêæ p³aszczowinowych w grani-toidach Tatr Wysokich” oraz to, ¿e w podpisie do zdjêcia na ok³adce podano, ¿e w „granitoidach jest widoczna seria stref œcinania, zaznaczonych w morfologii œcian stromymi ¿lebami”. To prawda, ale nikt nie napisa³, ¿e te strefy œcina-nia s¹ wieku alpejskiego i ¿e nale¿y je ³¹czyæ z nasuniêcia-mi p³aszczowinowynasuniêcia-mi! Zdjêcie na ok³adce wi¹¿e siê tylko regionalnie z tematem mojego artyku³u oraz jest mojego autorstwa. Co do tzw. nasuniêcia Kazalnicy to zasadnoœæ jego wydzielania szczegó³owo opisa³am w jednej ze swoich prac (Jurewicz, 2002), gdzie zwracam uwagê, ¿e jego prze-bieg proponowany przez Piotrowsk¹ (1997) nie daje siê po³¹czyæ w jedn¹ powierzchniê ze wzglêdów geometrycz-nych i ¿e nie mo¿na ³¹czyæ p³askich i g³adkich luster epido-towych ze strefami mylonitycznymi w jedno nasuniêcie, bo powsta³y one w ró¿nych œrodowiskach deformacyj-nych, w ró¿nie zorientowanych polach naprê¿eñ, wiêc s¹ ró¿nego wieku (por. Jurewicz & Bagiñski, 2005; Jurewicz, 2006).
6. Wed³ug Cymermana (2013) nie poda³am, „czy w Tatrach powsta³ stos struktur imbrykacyjnych (ryc. 2B), czy te¿ dupleksów (ryc. 2C)” (Cymerman, 2013). W odpo-wiedzi cytujê fragment tekstu (Jurewicz, 2012): „Po³¹cze-nie szczególnych cech petrofizycznych przemieszczanych mas skalnych, stowarzyszone z opisanymi powy¿ej z³o-¿onymi procesami hydrotektonicznymi prowadz¹cymi do znacz¹cych ubytków masy, jest odpowiedzialne za brak charakterystycznej dla klasycznych dupleksów geometrii struktur p³aszczowinowych w Tatrach i wyjaœnia ich skom-plikowan¹ budowê”.
Kolejny zarzut zosta³ postawiony nastêpuj¹co (Cymer-man, 2013): „jak wskazuj¹ strza³ki na rycinach 2 i 3 (Jure-wicz, 2012), strefa subdukcji platformy pó³nocnoeuropej-skiej powinna siê znajdowaæ na po³udnie od Tatr, a nie jak powszechnie przyjmuje siê w Pieninach, co jest tak¿e przedstawione na figurach 7 i 8 w publikacji Jurewicz (2005)”. Zarzut ten wynika z nierozró¿niania subdukcji i kolizji oraz zdarzeñ zachodz¹cych w kredzie i tych, które zachodz¹ wspó³czeœnie. W albie nie mog³o byæ strefy sub-dukcji w Pieninach, bo w tym czasie by³y one g³êbokowod-nym basenem sedymentacyjg³êbokowod-nym (np. Birkenmajer, 1986, Plašienka, 2003), natomiast obecnie strefa subdukcji pod pieniñskim pasem ska³kowym ma charakter „kopalny”. Badania geofizyczne wskazuj¹, ¿e pod Tatrami: a) na g³êbokoœci kilkunastu kilometrów wystêpuje strefa ska³ o bardzo niskich opornoœciach, co sugeruje nasuniêcie krystaliniku tatrzañskiego na pierwotnie osadowy kom-pleks skalny (np. Lefeld, 2009); b) mi¹¿szoœæ litosfery jest zwiêkszona do ok. 140 km (np. Bielik i in., 2004), co
dowo-dzi kolizji i podsuniêcia siê platformy pó³nocnoeuropej-skiej pod blok centralnokarpacki. To m.in. dlatego, pisz¹c o „autochtonicznej” pokrywie sadowej Tatr, u¿ywamy cudzys³owu, bo znajduj¹cy siê pod ni¹ krystalinik jest odk³uty i nasuniêty na platformê pó³nocnoeuropejsk¹.
7. Nieprawd¹ jest, ¿e podajê wspó³czesne nasuniêcie w Japonii jako „model pryzmy akrecyjnej dla rozwoju nasuniêæ w Tatrach”, lecz robiê to, aby czytelnik móg³ sobie lepiej wyobraziæ przebieg procesu transportu tekto-nicznego mas skalnych. Nie jest to ¿adna „analogia do alpejskiego rozwoju Karpat” (Cymerman, 2013). Celem tego porównania by³o wskazanie czytelnikowi, ¿e „nasu-niêcia p³aszczowinowe nie by³y wynikiem ani jednorazo-wego aktu, ani jednostajnego procesu, lecz odbywa³y siê na skutek wielokrotnie powtarzanych krótkich epizodów ruchu oddzielonych d³ugimi etapami spokoju tektonicznego” (Jurewicz, 2012). Tak szczegó³owe dane ze stref aktyw-nych tektonicznie s¹ dostêpne od niedawna i zawdziêcza-my je monitoringowi opartemu na satelitarnym systemie GPS. Dziêki nim wiemy, ¿e obliczenia tempa nasuniêæ p³aszczowinowych nie maj¹ wiêkszego sensu. Epizodycz-noœæ ruchu p³aszczowin w Tatrach nie wynika z poczynio-nej przeze mnie analogii, lecz z badañ petrotektonicznych (Jurewicz, 2003). Na czym ma polegaæ sprzecznoœæ tego stwierdzenia z nastêpnym, ¿e „najpierw dosz³o do nasu-niêcia p³aszczowiny choczañskiej na kri¿niañsk¹, a pod nie zosta³y podsuniête p³aszczowiny wierchowe”? W pierw-szym przypadku jest mowa o geomechanicznej naturze procesu, w drugim – o procesach rangi geotektonicznej, a mechanizm nasuniêæ by³ zapewne taki sam.
Na zakoñczenie adwersarz stwierdza, ¿e pomijam „wiele innych dyskusyjnych zagadnieñ, jak np. zmiennoœæ pól naprê¿eñ w Tatrach od mezozoiku do holocenu, a tak¿e kinematyki alpejskich przemieszczeñ w warunkach trans-presji czy transtensji (np. Sperner i in., 2002). Nie mogê jednak pomin¹æ faktu, ¿e Jurewicz unika poruszania ju¿ opublikowanych wa¿nych faktów, jak np. mioceñska defor-macja Tatr w wyniku kompresji NNE-SSE (Sperner i in., 2002)”. Faktem jest, ¿e tego faktu nie poruszam, ale jak siê ma zmiennoœæ pól naprê¿eñ po holocen i charakter uskoku podtatrzañskiego do tematu artyku³u? Problemy te by³y omawiane w pracach Jurewicz (2000a, b, 2005), nie mówi¹c ju¿ o pracach innych autorów pos³uguj¹cych siê badaniami paleomagnetycznymi (np. Grabowski, 2005; Márton i in., 2013).
Nale¿a³o przeczytaæ tytu³ artyku³u, z którym siê pole-mizuje.
LITERATURA
BAC-MOSZASZWILI M., BURCHART J., G£AZEK J., IWANOW A., JAROSZEWSKI W., KOTAÑSKI Z., LEFELD J., MASTELLA L., OZIMKOWSKI W., RONIEWICZ P., SKUPIÑSKI A.
& WESTWALEWICZ-MOGILSKA E. 1979 – Mapa geologiczna Tatr Polskich, skala 1 : 30 000. Wyd. Geol., Warszawa.
BAC-MOSZASZWILI M., GAMKERLIDZE I.P., JAROSZEWSKI W., SCHROEDER E., STOJANOV S.S. & TZNANKOV T.V. 1981 – Thrust zone of the Krína Nappe at Sto³y in Tatra Mts (Poland). Stud. Geol. Pol., 68: 61–73.
BAC-MOSZASZWILI M., JAROSZEWSKI W. & PASSENDORFER E. 1984 – W sprawie tektoniki Czerwonych Wierchów i Giewontu w Tatrach. Ann. Soc. Geol. Pol., 52: 67–88.
BIELIK M., ŠEFARA J., KOVÁÈ M., BEZÁK V. & PLAŠIENKA D. 2004 – The Western Carpathians – interaction of Hercynian and Alpine processes. Tectonophysics, 393: 63–86.
BIRKENMAJER K. 1986 – Stages of structural evolution of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians. Stud. Geol. Pol., 88: 7–32.
514
CYMERMAN Z. 2011 – Zlokalizowane strefy œcinania na Wo³owcu i Jarz¹bczym Wierchu. [W:] Rychliñski T. & Jaglarz P. (red.) Tatrzañ-skie Warsztaty Geologiczne, Zakopane, 13–16 paŸdziernika 2011 r. Materia³y Konferencyjne. Tatrz. Park Narod., Zakopane: 20–49. CYMERMAN Z. 2013 – Procesy nasuniêæ p³aszczowinowych w Tatrach – uwagi polemiczne. Prz. Geol., 61: 510–512. DOMONIK A. (red.) 2012 – W³aœciwoœci wytrzyma³oœciowe i odkszta³ceniowe ska³. Cz. VI. Centralne Karpaty Zachodnie. T. 13. Zak³. Geomech. Inst. Hydrogeol. Geol. In¿. Wydz. Geol. Uniw. Warszaw., Warszawa, s. 126.
G¥SIENICA-SZOSTAK M. 1973 – Budowa geologiczna pó³nocnego zbocza Doliny Ma³ej £¹ki. Arch. Wydz. Geol. Uniw. Warszaw., Warszawa [praca magisterska].
GRABOWSKI J. 2005 – New Berriasian palaeopole from the Central West Carpathians (Tatra Mountains, southern Poland): does it look Apulian? Geophys. J. Int., 161: 65–80.
JAROSZEWSKI W. 1963 – Tektonika serii wierchowej w górnych piêtrach doliny Koœcieliskiej. Acta Geol. Pol., 13: 43–59.
JAROSZEWSKI W. 1982 – Hydrotectonic phenomena at the base of the Krína nappe, Tatra Mts. [W:] Mahel’ M. (red.) Alpine structural elements: Carpathian-Balkan-Caucasus-Pamir orogene zone. Veda, Bratislava: 137–148.
JUREWICZ E. 2000a – Próba rekonstrukcji pola naprê¿eñ z etapu fa³dowañ p³aszczowinowych w Tatrach na podstawie analizy struktur œlizgowych w trzonie granitoidowym. Prz. Geol., 48: 239–246. JUREWICZ E. 2000b – Próba korelacji wyników analizy strukturalnej trzonu granitowego Tatr Wysokich i jednostek p³aszczowinowych. Prz. Geol., 48: 1014–1018.
JUREWICZ E. 2002 – Geometric analysis of steep-dipping dislocations within the granitoid core in the Polish part of the Tatra Mts. Ann. Soc. Geol. Pol., 72: 89–98.
JUREWICZ E. 2003 – Multistage evolution of the shear zone at the base of the Giewont Unit, Tatra Mountains (Poland). Geol. Carpath., 54: 337–351.
JUREWICZ E. 2005 – Geodynamic evolution of the Tatra Mts. and the Pieniny Klippen Belt (Western Carpathians): problems and comments. Acta Geol. Pol., 55: 295–338.
JUREWICZ E. 2006 – Petrophysical control on the mode of shearing in sedimentary rocks and granitoid core of the Tatra Mts. during Late Cretaceous nappe-thrusting and folding, Carpathians, Poland. Acta Geol. Pol., 57: 159–170.
JUREWICZ E. 2012 – Procesy nasuniêæ p³aszczowinowych w Tatrach. Prz. Geol., 60: 432–441.
JUREWICZ E. & BAGIÑSKI B. 2005 – Deformation phases in the selected shear zones within the Tatra Mountains granitoid core. Geol. Carpath., 56: 17–28.
JUREWICZ E., GIREÑ B. & STELLER J. 2007 – Cavitation erosion – a possible cause of the mass loss within thrust zones in the Tatra Mts., Poland. Acta Geol. Pol., 57: 305–323.
JUREWICZ E. & KOZ£OWSKI A. 2003 – Formation conditions of quartz mineralisation in the mylonitic zones and on the slicken-side fault planes in the High Tatra granitoids. Arch. Miner., 54: 65–75.
JUREWICZ E. & S£ABY E. 2004 – The Zadnie Kamienne „ravenous” shear zone (High-Tatric Nappe) – conditions of deformation. Geol. Quart., 48: 371–382.
KOPF R.W. 1982 – Hydrotectonics: principles and relevance. Open--File Report 82-307. U.S. Geol. Surv., s. 30.
KOTAÑSKI Z. 1959 – Profile stratygraficzne serii wierchowych Tatr Polskich. Biul. Inst. Geol., 136: 1–160.
KOTAÑSKI Z. 1963 – Nowe elementy budowy masywu Czerwonych Wierchów. Acta Geol. Pol., 13: 149–198.
LEFELD J. 2009 – Alpejskie fazy orogeniczne w Tatrach. Prz. Geol., 57: 669–673.
MÁRTON E., GRABOWSKI J., PLAŠIENKA D., TÚNYID I., KROBICKI M., HAAS J. & PETHE M. 2013 – New paleomagnetic results from the Upper Cretaceous red marls of the Pieniny Klippen Belt, Western Carpathians: evidence for general CCW rotation and implications for the origin of the structural arc formation. Tectonophysics, 592: 1–13.
PIOTROWSKA K. 1997 – Cios, spêkania œciêciowe i uskoki w trzonie granitoidowym polskich Tatr Wysokich. Prz. Geol., 45: 904–907. PIOTROWSKI J. 1978 – Charakterystyka mezostrukturalna g³ównych jednostek tektonicznych Tatr w przekroju Doliny Koœcieliskiej. Stud. Geol. Pol., 55: 1–90.
PLAŠIENKA D. 2003 – Dynamics of Mesozoic pre-orogenic rifting in the Western Carpathians. Mitt. Österr. Geol. Ges., 94: 79–98. SPERNER B., RATSCHBACHER L. & NEMÈOK M. 2002 – Interplay between subduction retreat and lateral extrusion: tectonics of the Western Carpathians. Tectonics, 21: 1051–1075.
ZAWIDZKA K. 1967 – Budowa geologiczna rejonu Prze³êczy Sywarowej w Tatrach Zachodnich. Acta Geol. Pol., 17: 623–645.
515
