Jaskinie Polski – nowy internetowy serwis
Centralnej Bazy Danych Geologicznych PIG-PIB
Jerzy Grodzicki
1, Ewa Machalska
2The Caves of Poland – new internet service of Central Geological Database of the PGI-NRI. Prz. Geol., 59, 678–680.
A b s t r a c t. The Caves of Poland is a popular science internet service about Polish caves. It is based on first Polish open access database containing data on localization, geology, biology, hydrology and history of all Polish caves as well as their planes and cross-sections. As the new data from exploration and case studies appear, the database is continuously verified and sup-plemented. Project Caves of Poland is a result of collaboration between Polish Society of Friends of Earth Sciences (PTPNoZ) and Geoinformation Management PGI-NRI. The project has been carried out on request of the Ministry of the Environment and financed by the National Fund for Environment Protection and Water Management. The service Caves of Poland is run by the Central Geological Database of the PGI-NRI (http://jaskinie.pgi.gov.pl).
Keywords: caves, geology, biology, cave cartography, hydrology, cave formations, speleology, Poland
Jaskinie Polski to pierwsza internetowa, powszechnie
dostêpna baza danych o jaskiniach z obszaru ca³ej Polski. Zawiera dane lokalizacyjne, geologiczne, biologiczne i historyczne, a tak¿e plany i przekroje. Jest na bie¿¹co weryfikowana i uzupe³niana w miarê dop³ywu informacji z prac eksploracyjnych i nowych opracowañ. Projekt
Jaski-nie Polski powsta³ dziêki wspó³pracy Polskiego
Towarzy-stwa Przyjació³ Nauk o Ziemi (PTPNoZ) i Zak³adu Zarz¹dzania Geoinformacj¹ Pañstwowego Instytutu Geo-logicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego. Zosta³ zrealizowany na zamówienie Ministerstwa Œrodowiska ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej. Serwis dostêpny jest pod adresem: http://jaskinie.pgi.gov.pl.
Rys historyczny projektu
Pierwszy inwentarz jaskiñ Polski zosta³ opracowany i opublikowany w latach 1951–1954 przez profesora Kazi-mierza Kowalskiego. By³o to trzytomowe dzie³o Jaskinie
Polski, które obejmowa³o opisy i plany oko³o 600 znanych
wówczas jaskiñ z Tatr, Pienin, Karpat, Wy¿yny Krakow-sko-Czêstochowskiej, Niecki Nidziañskiej i Sudetów.
Rozkwit taternictwa jaskiniowego doprowadzi³ do odkrycia i zbadania wielu nowych obiektów, tak¿e na obszarze Tatr. St¹d z inicjatywy dr. Jerzego Grodzickiego, na mocy porozumienia PTPNoZ i Dyrekcji Tatrzañskiego Parku Narodowego (TPN), powsta³ Zespó³ Inwentaryzacji Jaskiñ Tatrzañskich Oddzia³u Warszawskiego PTPNoZ, który od 1974 r, sporz¹dza³ dokumentacje jaskiñ wed³ug programu i zasad opracowanych przez inicjatora. W 1993 r. dzia³ania te rozszerzono na obszar ca³ej Polski. Opracowa-ny przez J. Grodzickiego program inwentaryzacji zosta³ zatwierdzony przez Pañstwow¹ Radê Ochrony Przyrody i skierowany z pozytywn¹ rekomendacj¹ do realizacji w Ministerstwie Œrodowiska (wówczas Ministerstwie Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa –
MOŒZNiL). Podstawê realizacji tego przedsiêwziêcia stanowi³a wydana w 1994 r. przez ministra ochrony œrodo-wiska, zasobów naturalnych i leœnictwa Instrukcja
wyko-nywania dokumentacji jaskiñ, okreœlaj¹ca zawartoœæ
tekstow¹ i graficzn¹ dokumentacji.
Zespo³y autorskie, zorganizowane przy Zarz¹dzie G³ównym PTPNoZ i kierowane przez J. Grodzickiego, opracowa³y dotychczas 2914 dokumentacji jaskiñ i schro-nisk, z których 2261 opublikowano. W przygotowaniu do publikacji pozostaj¹ 653 jaskinie ju¿ opracowane.
Œrodki na realizacjê projektu obejmuj¹cego budowê bazy danych Jaskinie Polski zapewni³ Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej na zlecenie Departamentu Geologii i Koncesji Geologicznych Mini-sterstwa Œrodowiska. By³o to mo¿liwe dziêki ¿yczliwej ocenie projektu przez g³ównego geologa kraju, dr. H. Je-zierskiego, który go skierowa³ do realizacji.
W ramach wykonywanego projektu Opracowanie
dokumentacji geologiczno-przyrodniczych jaskiñ Polski wraz z baz¹ danych zaktualizowano i zweryfikowano
(wraz z okreœleniem w uk³adzie WGS 84 wspó³rzêdnych geograficznych ich lokalizacji) dane dla 2314 jaskiñ dotychczas opracowanych w PTPNoZ oraz opracowano 510 dokumentacji geologiczno-przyrodniczych z obszaru Wy¿yny Krakowsko-Œl¹skiej. Zgromadzone dokumenta-cje zosta³y przygotowane do druku i opublikowane w na-k³adzie 500 egzemplarzy ka¿dy tom.
Ostatecznie zosta³y zredagowane 2824 dokumentacje oraz przetworzono na format cyfrowy ponad 2900 planów i przekrojów. Nastêpnie przygotowane w standardach CBDG dane (wraz z grafik¹) wprowadzono do bazy za pomoc¹ specjalnie utworzonej aplikacji.
Opublikowanie na portalu CBDG PIG-PIB witryny
Jaskinie Polski, zawieraj¹cej aplikacjê do przegl¹dania
bazy danych o jaskiniach, jest ukoronowaniem trwaj¹cych od ponad 35 lat prac dokumentacyjnych speleologów z ró¿-nych œrodowisk regionalró¿-nych Polski.
678
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
J. Grodzicki E. Machalska
1
Polskie Towarzystwo Przyjació³ Nauk o Ziemi, Zarz¹d G³ówny, ul. Nowolipki 24 sut. 7–8, 01-019, Warszawa; ptpnoz.zg@ pro.onet.pl.
2
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; ewa.machalska@ pgi.gov.pl.
679
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
A
B
C
ZawartoϾ witrynyJaskinie Polski
Najnowsza witryna Portalu CBDG PIG-PIB Jaskinie
Polski daje wgl¹d szerokiej spo³ecznoœci internetowej w
obszerny zbiór danych o jaskiniach (z wy³¹czeniem doku-mentacji 90 jaskiñ Sudetów, opracowañ realizowanych przez dyrekcjê Ojcowskiego Parku Narodowego – ok. 688 obiektów, Pieniñskiego Parku Narodowego – ok. 24 ty oraz Narodowego Parku Gór Sto³owych – ok. 100 obiek-tów). Dane te dostêpne dot¹d by³y jedynie w postaci niewielkich nak³adów serii wydawniczej Inwentarze
regio-nalne jaskiñ Polski lub by³y rozproszone na witrynach
pol-skich speleoklubów. Na tych ostatnich jednak mo¿na by³o znaleŸæ g³ównie podstawowe dane liczbowe oraz opisy topograficzne, plany i przekroje dla wybranych jaskiñ. Obecnie na portalu CBDG PIG-PIB pod adresem http://jaski-nie.pgi.gov.pl, dziêki specjalnej aplikacji, mo¿na wyszu-kaæ wszystkie opracowane dot¹d w PTPNoZ jaskinie i schroniska (³¹cznie 2824) wed³ug w³asnego zestawu kryte-riów (tak¿e z wykorzystaniem mapy) i przegl¹daæ szcze-gó³owe dane o wybranym obiekcie wraz z za³¹cznikami graficznymi (plany, przekroje – 2900). Aplikacja umo¿li-wia tak¿e penetrowanie wykazu literatury cytowanej, który obejmuje prawie 4000 pozycji publikowanych i archiwal-nych.
Baza danych Jaskinie Polski zawiera dane lokalizacyj-ne jaskiñ (region Polski, dalokalizacyj-ne administracyjlokalizacyj-ne, wspó³rzêdlokalizacyj-ne, po³o¿enie geograficzne), dane morfometryczne (ekspozy-cja otworu, wysokoœæ, d³ugoœæ i deniwela(ekspozy-cja), szczegó³owy opis drogi dojœcia do jaskini, jej opis topograficzny, dane historyczne (dotycz¹ce badañ, eksploracji i dokumentacji), dane o literaturze, plany, przekroje oraz nazwiska autorów opracowañ. Wszystkie obiekty skatalogowano stosuj¹c unikalne numery inwentarzowe nawi¹zuj¹ce do stosowa-nej od lat przez PTPNoZ regionalizacji jaskiniowej na obszarze Polski. Oprócz wspó³czesnych nazw jaskiñ przedstawiono tak¿e ich synonimy, czêsto o znaczeniu historycznym.
Na witrynie internetowej, poza blokami informacji dotycz¹cymi doboru kryteriów wyszukiwania, regionaliza-cji, geologii, biologii czy ochrony jaskiñ, internauta znaj-dzie przydatn¹ Instrukcjê u¿ytkownika oraz zestaw znaków konwencjonalnych stosowanych na planach i przekrojach. Ponadto przygotowano serwis mapowy w miêdzynaro-dowym standardzie udostêpniania map – WMS. Opubliko-wany jest on na portalu CBDG: http://ikar3.pgi.gov.pl/ arcgis/services/cbdg_jaskinie/MapServer/WMSServer.
W przysz³oœci planowana jest rozbudowa aplikacji
Jaskinie Polski, która miêdzy innymi pozwoli na
stosowa-nie bardziej z³o¿onych kryteriów wyszukiwania.
Grupowanie danych, s³owa kluczowe
Zgromadzona w dokumentacjach jaskiñ wiedza geolo-giczno-przyrodnicza pochodzi z ró¿nych dziedzin nauki – od szeroko pojêtej geologii poprzez hydrologiê, meteoro-logiê do botaniki i zoologii. Zawiera ona tak¿e elementy nauk humanistycznych, jak archeologia i historia – oczy-wiœcie dla wybranych jaskiñ. G³ówn¹ trudnoœæ w doborze kryteriów wyszukiwania danych stanowi³o to, aby by³y one przydatne zarówno dla specjalistów, jak i dla pozo-sta³ych zainteresowanych. Na to na³o¿y³ siê problem ró¿-nego stopnia szczegó³owoœci danych. Zgromadzony zasób informacji jest ró¿ny dla poszczególnych jaskiñ i zale¿y od wiedzy autorów dokumentacji, stanu dotychczasowych badañ naukowych, jakie by³y prowadzone w danej jaskini, a tak¿e od mo¿liwoœci technicznych autorów opraco-wuj¹cych poszczególne obiekty. Celem opracowywanych dokumentacji by³o bowiem zgromadzenie ju¿ istniej¹cej wiedzy o danej jaskini, a nie prowadzenie kolejnych badañ. Ze wzglêdu na specyficzn¹ terminologiê stosowan¹ od lat w opisach jaskiñ, utworzono specjalnie dla potrzeb tego projektu wykazy s³ów kluczowych, które obejmuj¹ nastê-puj¹ce zagadnienia: region jaskiniowy, geneza, geologia, hydrologia, osady, mikroklimat, zasiêg œwiat³a, flora i fau-na. W aplikacji Jaskinie Polski nie wykorzystano geolo-gicznych s³owników CBDG, gdy¿ musia³yby one zostaæ rozszerzone o has³a nie mieszcz¹ce siê w standardach s³owników bazy. Na stronie projektu w zak³adce Kryteria
wyszukiwania podano obszerne wyjaœnienie doboru
kryte-riów wyszukiwania jaskiñ i oraz informacje dotycz¹ce wykazów s³ów kluczowych.
Przedstawiamy Pañstwu wyniki wielu lat pracy du¿ego zespo³u naukowców, sportowców i pasjonatów mrocznego œwiata jaskiñ z nadziej¹ na celne uwagi, podpowiedzi i uzu-pe³nienia dotycz¹ce zarówno danych, jak i aplikacji. Posta-ramy siê je w toku kolejnych prac wdro¿yæ.
Do skompletowania danych o wszystkich jaskiniach Polski w bazie danych brakuje jednak jeszcze zaktualizo-wania informacji dla oko³o 900 jaskiñ ju¿ opracowanych oraz udokumentowania oko³o 900 obiektów odkrytych po opublikowaniu inwentarzy.
W imieniu wszystkich autorów opracowañ, planów i przekrojów prosimy o przestrzeganie praw autorskich i w przypadku ich kopiowania czy publikowania oraz o powo³ywanie siê na Ÿród³o danych: Centralna Baza Danych Geologicznych PIG-PIB.
680
