W sprawie gleb strukturalnych na Krzyżnem

inwenstary21ację

nowo odkry!tycih

jaskiń

i

za-bezpieczenie kratami. cenniejszych obiektów

będalie mOIŻLtwe

ogran.iczen.ie do minimiilm

zni-szczeń

krasu pod.ziiemnego.

SUMMARY

In recent years several new'caverns were discavered in Poland. Tota<l number of up to date known caves reaches 90·0. New corrid,ors anld halłls were ddsoovered in these ca,ves. The greatest caves are .situated in Tatra Mts. The Zinma cave ds 4 km long and śnd.eżna cave

300 m deep. Caves of Polaiild are an iaJ.teresting a·rea of grological inv.estlgations. Several interestdng te!Seall'ch works IWere done concern'ing or~ of Tatrą oaves, karst . reglom; ordgjn of lim;rustation:s aJIJ.d

re-cent

tectonics. ·

Illi result ·of exp!loi.tation especiaHy in ŚWięty ~rzyż Mts and Sudeten many caves wdrth depOIS:its of Pleistocene matmmaiJ.s were destroyed. Due . to extens'ive tourlist aotivJities sevemł damages were caused. 'in the caves of nationał parlm.

PE310ME

B nocJie,o;HHe ro,o;bi Ha reppHTOpHH lloJibiiiH o6Hapy" meH p.H,o; HOBbiX nem;ep. Hx qHcJio ,o;oxo,o;HT ,o;o 900. B H3BeCTHbiX yme paRbille nem;epax o6HapymeHbi Ho-Bbie :KoppH,o;opbi ·H 3aJibi. CaMble 6aJibiiiHe nem;epb! Haxo,o;.HTCH Ha reppHropHH Tarp, r,o;e XoJio,o;HaH nem;e-pa HMeeT OROJIO 4 RM )l;JIHHbl, a CHemHaH nem;epa -300 M rJiy6HHbl.

llem;epbl llOJibiiiH .IIBJIHIOTCH 06'beRTOM HHTepeCHbiX reOJIQrHqeCRHX HCCJie,r(OBaHHil:. Ha OCHOBaHHH MaTepHa-JIOB H3 rro,o;3eMeJIH:il: Ta'rp BblllóJIHeH pH,o; HHrepecHbiX pa60T, OTHOCHlll;HXCH R rrpoHCXOlR,ll;eHHIO rrem;ep, RapCTO-BbiX H rrem;epHbiX pail:OHOB, IlpOHCXOlR)l;eHHIO HaTi!ROB H3 <<H3BeCTHHROB()rO MOJIORa» H HOBeJłrneil: reRTOHHRe. BcJie,o;cTBHe pa3pa6oTRH. H3BecTHHROB, . oco6eHHo

.B CBeHTORIIIHCRHX ropax H Cy,o;erax,' MHome rrem;epbi C HaMbiBaMH ROCTeił IIJieHCTO~eHOBblX MJieROIIHTaiOlll;HX 6biJIH pa3pyiiieHhl. ,IJ;pymM rrem;epaM, oco6eRHo B 3a-rroBe,o;HHRax H rrapRaX, BCJie)l;CTBHe OlRHBJieHHOrO TypH-CTHqeCROrO )l;BHlReHHH B IIOCJie)l;HHX ro,o;ax 6b!JI HaRe-CeR 60JibiiiOH ym;ep6: .

JERZY

GŁAZEK

Uniwersytet ·Warszawski

W SPRAWIE GLEB STRUKTURALNYCH NA

KRZYŻNEM

·

fORMY

~IKRORELIEFU peryg~acjahrego

rw

Ta1maldh

diługo p®OSta'W!alły I1lile

zauwa-rone

przez

badaozy

tego

ohszalru.

Od!krył

je

do-piletro

·

A.

J a!hn, !k1lólry

podiałł

o IIlliJch

pierwszą wmllilalnkę

w

1947

II'.

(1),

a

nast~e 01pisał

je

szCZielgółiowo

w

ISWIOilcih [p(l'aca.ch (2,

3).

Wśród

opisanyJeb

pl'IZJeZ

nilego

z

p<jlsk:iej

c:2lę'Śei

Ta,tr

fiOII'Im

m:ikrrtOIDetliefru

pecyglacjiailnego. na,jTzadlziej

występują

wruelkie

jpiO]Jig<Xny k.amie:ruiete, Gleby

te

.

1SI1Jwilerdlzono

rtylko

w

,dJwru

ani.ejlslcalcih

w

po-bH2Ju

P.rze31ęazy Kreyżne

lOtraz

cna

~iecie

Tatr

Zaohodlnicih

:między Widłowcem

a

J

!łll'IZJąbozym

nie

OpiOdla!l

Prne~czy

Niskie. Struktwry

·te

są

chalrak:tle!l'ystylc:zttlle

dl1a

kl'la!jów

po1arrnych,

a

tak-iJe

<Wy1s1JEpuiją

w

naj!W'y'Żmy.Cih

masywaiCih.

gór-s:MCih

(Alpy,

P~ren~je., ~aUikaJZ,

Andy,

Killiman-dżatro).

W

Polsce stwierd:OOnlo

je

!pOM

Tal1loomi

tytlllro

lllal

lgrrzjbietcie

Kalr!kianioszy.

PanlilewaiŻ

.gleiby

~mll!nie występujiące

na

KuvJyrżmJem są

ferllolm!enem przycriodiy jedJynym

w

SW10im

:oodlzajltl na telreinie Tatr Polakrlio.h

(iepiej

wyikszta.łCIOIIlie

't

zajmuJą wrększy

dbsza1r

ntż

w

Taltrlaoh

ZaCiłrodlnlilcih), :u'WiaiŻam ~

za

ce[o-we

~u1acyZJOwooie

ilch

i

1Zia~ci2Jeniire

przed

zlllilsZJczerriam.

K:rzyżne

jest

.to

·

!pl7Jełęez między

tmema•

gr<zibietam'i górskimi: •WU!PY Buczy'Ili0Wy1dh

Tur-ni, Koszystej i

Wołoszyna

(ryc.

1).

Między gr.upą

BUiCZynJOWyldh Tumi. z

jedlniej

SJ1;riony

a

KIOSZys:tą

i

WałoszyJnem

z

drugiej

mamy

Jllaijwtiiększe

IQbniiJend.e

proołlęozy

(2113), pr.zez

lktórte

;prreahod:zi

U107JęsiZicza.IIly

sZJlatk

rturystycz-ny z Deilirturystycz-ny

Pięcilu

· Starwów

·BoLsikilc:h

do

JlQllilny

BańszczyJCy.

Na1lamliaJSt

W~yn

IOd

·

·Kloszystej

oddl7Jiela

srzJel'Olkai

rown:i:nika

wznie-siona lOk.

2120

m

!Ł~cxłnie (pOd!n<lsząoa się

J.ru NE

w

lkierunlku

mare-j

iklopy wmiesionej

ok.

258

l O

m cnaldl pozilam

ll'óWllrilniki

i

s

·

1lromo

qparllająćej

do Do1iny Waksmundzkiej. RÓWininka

i

kopa

za-sllanJe

są

lb101kamii

z!Wiietrz~ ;gt1~ytu

i

ezęściiOWIO zaoośniętte rbrawą.

B1dki

igmtllodio!l'y-tu

nile

są

.rozmwccme

lbiett1ladlnie,

a.e:az'

·gll'IUtpluj:ą ·się

w

ha/l'ldlzJo

wyll'arźną sieć p~oldigo:hóW dtaczaj~cych

.poLa. tr•aiWiaS!te, lktóry!ch

Śll'edini:ca

waiha

się

od

1 ,5

do 5 m: Ku NE

·(w

ikilelr'llllllkiu

:kqpy)

Z'Wiilęllmm się

lic2'lba bloków,

talk

re

:lmztalł:t

polig.cmi6w zaridlk.a,

a

dbslell'W10IWialć moJżemy wśród

;gru2'JU

izolow~e

wyL9€ipikrll

0ile!rrlliste

o

.zarrysile

:lrolilstym

(ryc;

2).

Gleby strullct'Uir.aJlne

IZialjllliruj;ą

pr,aiwie

OOJłą

rów-nirtlikę d

l'1012irriliatna!Cih

olk.

150 X 100

m (ll"yyc.

1).

N

t

---1

100m t----1

Ryc. l. Szkiej topograficzny

1 - szlaki turystyczne, 2 - grzbiety! górskie, 3 - obszar

występowania gleb strukturalnych

. Fig. l. Topographical sketch map

1 - tour1st traaks, 2 - m.oll>nta:in ric'lges, 3 - site of poly-go.nal stru~tures

Rvc.

2.

Glebv stn&kturalne

na

Kf"zvżnem.

Pole tnnoiaste

miet"zv

ok. l,S

m

mdnłctl

Fig. 2. Frost

polvgons at

K1"zvżne. Gf"IUSV

field

ot l,S

m

in diametf".

Fot. S. Wd01Dłak

daczy

IZja!Wislk

pe'ryglacj.atlnydh

i

stanowli

jedną

z

ooablWrośoi

tetgo

~ątlm

·.

Polski. Niestety,

struktruJry

te

/UJ1ełgają systlemaity!c.z:nea

dlewas-ta!Ciji

·

~

turystów,

pcmiew.arż 1eżą p!l"'Zy

sa-mym

szla!lru,

w

milejscu gdzie

rtmcyści ~li

~zaifu"zymywać się na druższe ~ynklil.

,

·w

ICiellu za!bezpieozendta pmedi

dialszym

niszlcrze-niem ~~go wyjątlrowe1gQ na zilemiiatah

BoiSki

~ja.­

wdska

proponuję objąć

je

ścisłą ochroną.

w

:tym

oe1u trzeba by

tył!lro p!l"'Zte'pOOWiadzilć mewlie~'ką lrorektę

gx1andlc

ściLsłego !re1J€11"Watu tdbejmują­

oogo

W

obolszyn

i

DOIJ.ilnę

W

aksmund7Jką

w

ikie-r

-

urrlw

K~ego. Wyda.ije się

1oel0W1e

pOłącze­

nie

te.go

lpl"ZiaSUnJilęiCia ~amie

z

mlkaoom

wejścia

na

niimbyt

atralkcy.j~ną

turyst)ncrlinreo ,

grań

.

KoszySlteij, ialby wy.cieczki nlile

prmdhodizilły

prrzez

obszar

występowiamia

Slbruktm

IP<Jiliłgonaanyteh.

J

edi:noCIZI€Śnile UiWIB.:Żattn

:z1a ·oe.Lowte

IU'IIllileszooonie

przy samym. szlialku tturrymylcmym na

!p11"21ełęczy

,ta:bldicy

wyjaśrrll:aljąoej

ikrótk:o

'c.'hairaktelr

zjaW'is-ka,

spasób

powsta:n!ila

i

warrtość II]jaJukową.

Ta-•

bli,oa taka

2JWll"'Óclil ruwlagę

turystów

na

·

to

lcie~a­ Wie.

7;ja'WiSko, a

je.d!ru:lic:ześm

bardziej

uświadl()­

mioo)11ch

.powstrzyma

jpl1Zied

niszooenilem go.

LITERATURA

·1. J' a h n A . . - Badania- naukowe w-Tatrach. "Wier· chy" T. XVII. Kraków 1947.

2. J a łl n A. - Gleby strukturalne w poLsklej części Tatr. ,.Przegl. Geogr." T. XXII. Warszawa 1950.

3 . . Ja h n A. - Milkrorelief peryglacjalny Tatr i Ba· biej Góry. "Biul. .Perygl."

m

6. Lódź 1958. 4. _Ja h n A. -- Zjawiska kriOtturbacyjne współczes­

nej i plejstoceńskiej strefy !,)eryglacjalnej. "Acta Geol. Pol." wl. II, nr 1-2. Warszawa 1951. 5. K l i m a s z e w ski M. - Morfologia zamknięcia

DoLiny Białej Wody w Tatrach. "Ochr. Przyr." R. XIX. Kraków 1950.

SUMMARY.

The site of frost polygons at the Krzyżne Pass in the . Tailll'la M ts !l:s destcm~beid. Thlose

Sltrudttures

well"e ,d!J,scovered by Al1f'l'ed Jałm., They are &ltuatted 01n the oldest denJUidattion Slm'lface in rtohe T·atra Mits t

the 1ater be:.inJg a<lCOl"ditng to M. Klim'<l!stzew,skl of TOir~

toriian · age. Frost polygons are most probably of · Pleistocene age. This is an unique phenomenon of this ·k:ind

m

tihe Poitlsh part of the Tartra Mts.

The aUithor tpil"'OppiOSes to rpreserve it.

PE310ME

B CTaTbe OIIHCaHO MeCTOHaXOlK):IeHHe (pHC. l). IIOJIH -roHaJibHbiX IIO'IB Ha nepeBaJie HIIIHlKHe B BhrcoKHX TaTpax. 8TH notiBhr o6HapymHJI H onHcaJI A. HH. OHH Haxo):IHTC.fl Ha caMoit ):lpeBHeit TaTpaHcKoit noBepxHocTH BbipaBHHBaHH.fl (J:~eHy):la~HOHHOit IIOBepXHOCTH), B03pacT

KoTopoił ób!JI onpeJ(eJieJI M. HJIHMarueBcRHM, RaK Top -ToHcKHił. Bo3ivi:OlKHo, '!TO 3TH IIO'IBhi .IIBJI.fi:EOTC.Il

nJieH:-cTo~eHoBbiM peJIHKTOM.

TaK RaK STO e):IHHCTBeHHOe B CBOeM pO):Ie .fiBJieHHe B IIOJihCKoił 'IaCTH TaTp, aBTop npe):IJiaraeT B3.f1Th ero UOA oxpaHy.

DANUTA CZERNICKA-CHODKOWSKA

Muzeum Ziemi

O REJESTRACJI ORAZ INSPEKCJI

GŁAZÓW

ZABYTKOWYCH

N

A WIELKIE

GŁAZY

dl()

"15

stqp w

pil'Ze>-miar"

:mające, l"IOIZrZ!UOOilie

po

-

"zsepowych

l"ÓW!niiii:ltal" .PalSkń:

rzm.rócill:

sw:ą U'Wia\gę

Sta--

IllffilłatW

Staszilc

~jiąiC

lm!l"'azem,

·że iZle w.aglę­

dlu n_a

",IIliilÓIStWIO

niierzJrndmzlcmoe

.gmn-irow,

polrfi-row,

gnejiSIÓW"

baJj'

nasz

:podidbny

jtSSt

dd

S~cji.

Czytni

.cm ~ę, dJż .~godlnte zbstaje

uw&gi.

pisalNJoo:n

rzJilemiJarodu

nasz~

:kiraju

szu-{k,aJĆ ·~ ~ów

z.

·tYch

pierwtorodnych

;

gór

granlirtlu i

IPQI"If·tru". Sta:szilc

slddruny

·był

mmlieirrlać, że

trnony

te

rzm.ajdllljią silę nJa

Wsohl()-.

. dzie

.

·~wńił ~ch

(7)

II'ÓWinieri:

.

ZlWII",aJca

~wa~gę

na

·WtięllktiJe głazy .Sk:aił naljstaJrSzYJcfu

(Urlelislbloclke)

SJ)o:t~alllie·na ~

·zaiehodnw

i

Wschodlnim

Ol1arZ _

(00 _

lilnlny!Cih.

obsmlraioh niŻOW'y.Cih MSki,

'a

.

·

p;o~ące. izdiiłlnlileim

1ego, z

kr.aj,ów

północ-.

:riyclj.

.

.

.

.

.

-

.

··.

·

~~

Qp:MiCtOWialnie

tgeo1ogii07Jl1le,

poświęoo­

_

ne

·głaz-Oin-

narzutowym pochodzenia

północnego

na

dbszalrZle

PoJ:SikJi.

,

ogrosi'ł

Józetf

Si.emlilrad!zki (7).

w

pmcy

rej

7ID.ajdluji€IID!y WiZmiJainki

o Wliel-.~

-ghllzalch ·

jedyrue·

·z

obstza:róW

pclM P.oiLsłką.

- · Do -~j ilnwelńilan-yza~cji

d.

ii'aiCj~anailnej ócłhJro:ny ,głai7Jów

IOOII'zutawyoh po

xa:z

pielr'wszy

.

preystąpi10111o

na:

·

Bomor7Ju .

.

Itrleja

tJa:OOm tej

pracy

Z60

-by!ł

H. Conwentz. W

·

:r.

1908

BroW!iJrucjOillail.ny

K!Qmiilert

Oclwany Plrzyrody

w

GdańSku pcdecił

R. Hei"'rliaJnJow'

~drzJelri-ie

inlwtemtrurza

więk­

szych, god:n-ydh oohrori.y

\głazóW

namut1Jowy1Ch

półnloonej I02Jęścri

iPornlolrZJa (2).

·

Urtlwlotr2loin.a

w

Plalństwlowyun Lnstytulcńie

Geo1o-giC2lll:yttn rw1 r.

1926 Klolni!ilsja do S,pnruw

Ochoriori.y

Bnzylrody

podjęła

rejestmcj

ę

i

\Pl"ŻYPOWaiilie

opisów

międcy

dnnytmi 2:abytkairn.i

ró-wtnież

oi

lgłiarzÓW'.

·

Późn:ilej dziilalłalniOiŚĆ

.

ta

~iLarzJła

apax-'

taile

w

TowaJrzystwiJe

oM

u

zeUIIIl

Ziemd.

Do

syste-martytalll.oej

li'lejestra!cji

,głazów

mby1!klowych

w

P·olsoe

przystąpilła iP-alńJSitwlowa

Raidla

Ochro-ny

~yll"'dy wydlają.c

w

11'.

1931 !kwestiJ<maT'iiusz

pOidlplisany pr!Zie'Z

St.

Klr•eutzfaJ

i

Wł.

Sm!fetrla

.

Mate:riiaO:y

ibędąoe

w

pOsiadlaJilliiu

Komitetu

iQcfuD:Ian.y Rmyrod'Y

(llbj,~ły okoŁo

500

igłla!ZÓW

za'-bytlrowyloh

7maijdlu,jący\Ch

-

się

na

1lerełnie

ruisiki

(l).

·

Ptra'c

ś-ciśle pe1l:rolgrafidZilych iP~Ych

gllairorn

mbytikJOIWy!ml dotY'Cihcims

nie·

malmy.

Rublńlkacje :istniejące mają

ichaJtaikter

W!ylkaOOw

.rejestraJcyjn:ylcfu, -

notaJtelk,

xzad:zitej -

qpisów

'U~Iiający1Ch

pozi.a

·

·

::r'oml.tiJi:itrami,

ikszltalłtami

okazów

i

defilnicjami

pe1lrogt1af1czih.ymi także