Problematyka badawcza i dydaktyka w Katedrze Ochrony Œrodowiska
i Zasobów Naturalnych Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego
Andrzej Dr¹gowski*
Research topics and teaching at the Institute of Environmental Protection and Natural Resources of Faculty of Geology, Uni-versity of Warsaw. Prz. Geol., 50: 917–919.
Summary. This article first describes the history of the faculty and then of the Chair of Environmental Protection and Natural Resources in the Faculty of Geology, University of Warsaw. This teaching and research unit has been in operation for 30 years. The scientific accomplishments of the unit and its employees, is evidenced by academic degrees and 263 publications, were displayed. The Chair plays a major role in the education of students within the Faculty of Geology, particularly toward educating geologists for environmental protection. For many years now, the Chair has offered two-semester Post-graduate Studies.
234 people took their Masters degree in geology in the field of environmental protection, 168 people completed the post-graduate stud-ies.
Key words: Department of Environmental Protection and Natural Resources, Faculty of Geology, University of Warsaw, didactics, scientific research, environmental protection, environment forming, natural resources
Problematykê ochrony i kszta³towania œrodowiska w zakresie dydaktyki i badañ na Wydziale Geologii realizuje Katedra Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych.
Zosta³a ona powo³ana decyzj¹ senatu Uniwersytetu Warszawskiego na wniosek dziekana Wydzia³u Geologii w 1993 r. i powsta³a z przemianowania istniej¹cego na Wydziale Geologii — Studium Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych.
Studium powsta³o na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego z incjatywy doc. dr hab. Barbary Grabow-skiej-Olszewskiej w marcu 1972 r. jako now¹, samodzieln¹ jednostkê badawcz¹ i dydaktyczn¹, która od 1973 r. rozpo-czê³a kszta³cenie studentów geologii w zakresie ochrony œrodowiska.
Pierwszym kierownikiem studium zosta³a doc. dr hab. B. Grabowska-Olszewska, która w sposób dynamiczny organizowa³a pracê i dobiera³a pracowników. Opracowy-wa³a program studiów i anga¿oOpracowy-wa³a wyk³adowców z innych uczelni i placówek naukowych.
Wraz z utworzeniem studium powo³ano Radê Konsulta-cyjn¹ Studium, której przewodniczy³a prof. dr hab. B. Gra-bowska-Olszewska. W sk³ad rady wchodzili z urzêdu prodziekan do spraw studenckich, przedstawiciele instytutów min.: prof. dr hab. Witold Cezariusz Kowalski, prof. dr hab. in¿. Zygmunt Glazer, doc. dr hab. Halina £oziñska-Stêpieñ, doc. dr hab. Kazimierz Szpila, doc. dr hab. Zygmunt Waleñ-czak, dr Genowefa Kociszewska-Musia³, dr hab. Tadeusz Macioszczyk, dr Zbigniew Lamparski, sekretarzem rady by³a mgr Ewa Pilichowska. Rada Konsultacyjna Studium dzia³a³a do 1978 r.
W pocz¹tkowym okresie w studium zatrudnieni byli: mgr Bo¿ena Andrzejeszczak, mgr El¿bieta Bartocha, mgr El¿bieta Dubiñska, mgr Ewa Kaczyñska-Hoffman, mgr Anna Srokowska-Okoñska, mgr Bo¿ena Œwiêcka, mgr Jerzy Wasiljew, mgr Marek ¯bik, Bogumi³a Markowska, Zbigniew Nabia³ek.
Wy¿ej wymienieni pracownicy w pierwszych latach istnienia studium wyj¹tkowo intensywnie zdobywali wiedzê i doœwiadczenia w zakresie nauk o œrodowisku i jego ochronie, uczestnicz¹c w kursach, wyk³adach i seminariach prowadzonych w innych uczelniach i instytutach PAN.
Jednostka by³a prowadzona przez kierowników miano-wanych na kolejne kadencje przez dziekana Wydzia³u Geologii po akceptacji Rady Wydzia³u. Byli nimi kolejno: prof. dr hab. Barbara Grabowska-Olszewska w latach 1972 –1975, doc. dr hab. Genowefa Kociszewska-Musia³ w latach 1975–1982, a w latach 1982–1987 prof. dr hab. Wies³aw Barczyk. Po nim funkcjê tê przej¹³ w 1987 r. prof. dr hab. Andrzej Dr¹gowski. Z jego inicjatywy, w 1993 r., studium przemianowano na Katedrê Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych. Po zmianie nazwy, funkcjê kierow-nika katedry, pe³ni on do chwili obecnej.
Obecnie kadrê jednostki stanowi¹: jeden profesor mia-nowany, jeden profesor UW, dwóch adiunktów, jeden star-szy wyk³adowca i pracownicy in¿ynieryjno-techniczni — 7 osób. Obecnie w katedrze pracuj¹: prof. dr hab. Andrzej Dr¹gowski, prof. dr hab. Jerzy Ma³ecki, dr Ewa Falkowska, dr Beata £uczak-Wilamowska, dr Ewa Pilichowska-Ka-zimierska oraz mgr Krzysztof Cabalski, mgr Bo¿ena £ysiak-Konarzewska, mgr Micha³ Radzikowski, mgr Anna Srokowska-Okoñska, mgr Jerzy Wasiljew, Maria Borkow-ska, Monika Jurkowska.
Wa¿n¹ rolê w badaniach naukowych i dydaktycznych spe³niaj¹ doktoranci, których obecnie w katedrze jest czte-rech.
W 1993 r. przesz³a na emeryturê doc. dr hab. Genowe-fa Kociszewska-Musia³, a w 1997 r. prof. dr hab. Wies³aw Barczyk.
Szczególnie chcia³bym wyró¿niæ i jednoczeœnie podziê-kowaæ wyk³adowcom, którzy wspó³pracuj¹c z katedr¹ pro-wadz¹ lub prowadzili zajêcia dydaktyczne na studiach dziennych i podyplomowych.
Z Wydzia³u Geologii zajêcia specjalistyczne pro-wadz¹: prof. dr hab. Aleksandra Macioszczyk, prof. dr hab. El¿bieta Myœliñska, prof. dr hab. in¿. Joanna Piniñska, dr hab. Pawe³ Dobak, dr hab. Krzysztof Szama³ek; wczeœniej zajêcia prowadzili: prof. dr hab. Witold C. Kowalski, prof. dr hab. in¿. Zygmunt Glazer oraz prof. dr hab. Tadeusz Macioszczyk. Prof. dr hab. Aleksandra Macioszczyk pra-cowa³a w katedrze od 1.10.1997 r. do 12.02.2001 r. za co Jej gor¹co dziêkujemy.
Wyj¹tkowo owocnie i od wielu lat studenci naszego kierunku korzystaj¹ z wiedzy i doœwiadczenia prof. dr hab. Zbigniewa Czerwiñskiego z SGGW. Du¿ym zainteresowa-niem ciesz¹ siê wyk³ady prof. dr hab. Ewy Pieczyñskiej z Wydzia³u Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, dr Bog-Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 10/2, 2002
*Katedra Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych, Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa
dana Kazimierskiego z Pañstwowego Instytutu Geologicz-nego i dr Bo¿eny Sosak-Œwiderskiej z Instytutu Ekologii PAN. Równie¿ du¿ym uznaniem cieszy³y siê wyk³ady prof. dr hab. Andrzeja Richlinga z Wydzia³u Geografii i Studiów Regionalnych, mgr Janusza Paradysza z Minister-stwa Œrodowiska, dr hab. in¿. Krzysztofa Skalmowskiego z Politechniki Warszawskiej, dr Hanny Machiñskiej z Wydzia³u Prawa Uniwersytetu Warszawskiego oraz nie-¿yj¹cego ju¿ dr in¿. Wies³awa Skorupskiego z Politechniki Warszawskiej.
Problematyka badawcza katedry dotyczy³a przede wszystkim nastêpuj¹cych zagadnieñ:
racjonalnej gospodarki zasobami surowców mineral-nych, wp³ywu zak³adów górniczych na œrodowisko, rekulty-wacji i zagospodarowania wyrobisk poeksploatacyjnych,
gruntów antropogenicznych, ich charakterystyki, zagospodarowania i sk³adowania,
wp³ywu czynników antropogenicznych na zagospo-darowanie terenu i warunki pod³o¿a budowlanego,
prognozowanie przekszta³ceñ chemizmu wód wraz ze wskazaniem procesów wp³ywaj¹cych na formowanie siê ich sk³adu chemicznego.
W miarê up³ywu czasu problematyka ta ulega³a pog³êbieniu i poszerzeniu powoduj¹c , ¿e katedra sta³a siê jednym z przoduj¹cych oœrodków zajmuj¹cych siê proble-mami antropogenicznych przekszta³ceñ œrodowiska geolo-gicznego.
W katedrze — jako wiod¹cy, wieloletni temat — s¹ pro-wadzone badania nad wp³ywem czynników antropoge-nicznych na œrodowisko geologiczne w obszarach zurbanizo-wanych, uprzemys³owionych i chronionych.
W ramach badañ w³asnych i statutowych oraz grantów KBN s¹ prowadzone badania nad wieloma zagadnieniami szczególnie dotycz¹cymi:
w³aœciwoœci gruntów antropogenicznych, warun-ków ich sk³adowania i zagospodarowania,
oddzia³ywania sk³adowisk odpadów na œrodowisko przyrodnicze,
roli strefy aeracji w kszta³towaniu chemizmu wód podziemnych,
ustalenia kryteriów wczesnego wykrywania antro-pogenicznych przekszta³ceñ chemizmu wód podziemnych, ocen w³aœciwoœci gruntów spoistych jako barier izo-lacyjnych sk³adowisk i mo¿liwoœci polepszenia tych w³aœciwoœci na drodze modelowania,
kryteriów ocen oddzia³ywania na œrodowisko sk³adowisk odpadów oraz obiektów szczególnie niebez-piecznych,
geologicznych problemów ochrony, zabezpieczenia i rekonstrukcji obiektów zabytkowych,
morfogenetycznych uwarunkowañ wystêpowania naturalnych barier izolacyjnych,
eksperymentalnych badañ wp³ywu parowania tere-nowego na stê¿enia sk³adników wystêpuj¹cych w wodach podziemnych,
oceny zanieczyszczeñ przemys³owych i komunal-nych w wodach podziemkomunal-nych na podstawie zmiennoœci stê¿eñ Cu i Zn,
sporz¹dzanie modeli migracji zanieczyszczeñ w wodach podziemnych,
projektowanie technologii usuwania zanieczyszczeñ z warstw wodonoœnych,
monitoringu geochemicznego wybranych
elemen-kryteriów zagospodarowania wyrobisk poeksploata-cyjnych.
W zakresie tej problematyki zespó³ pracowników kate-dry ma du¿e osi¹gniêcia teoretyczne i metodyczne oraz sukcesy w rozwi¹zywaniu konkretnych problemów zwi¹zanych z zagospodarowaniem terenu, inwestycjami i ochron¹ zabytków. Na przyk³adzie gminy Jab³onna opra-cowano metodykê sporz¹dzania map cyfrowych w syste-mie Arc-Info oraz przedstawiono na podstawie badañ wyrobisk poeksploatacyjnych na terenie by³ego woje-wództwa warszawskiego kryteria wykorzystania tych wyrobisk dla celów sk³adowania odpadów. Na podstawie badañ dla konkretnych obiektów opracowano metodykê badañ geologiczno-in¿ynierskich i hydrogeologicznych istotnych przy dokonywaniu ocen (raportów) oddzia³ywa-nia sk³adowisk na œrodowisko. Prowadzone badaoddzia³ywa-nia geo-logiczne, zwi¹zane z rekonstrukcj¹ œwi¹tyni Hatshepsut w Deir el Bahari ko³o Luksoru, pozwoli³y na wyjaœnienie przyczyn powstaj¹cych zagro¿eñ œwi¹tyni i okreœlenie kie-runków przeciwdzia³añ i ochrony.
Wyniki badañ s¹ prezentowane na licznych konferen-cjach i sympozjach w tym organizowanych przez katedrê oraz w czasopismach naukowych i ksi¹¿kach.
Ogó³em pracownicy jednostki opublikowali 263 arty-ku³y, wyg³osili wiele referatów naukowych, przewodni-czyli licznym sesjom naukowym.
W latach 1972–2002 habilitowa³y siê 3 osoby: dr Genowefa Kociszewska-Musia³ prac¹ pt. Czwar-torzêdowe surowce okruchowe Suwalszczyzny na tle budo-wy geologicznej z uwzglêdnieniem innych surowców,
dr Andrzej Dr¹gowski prac¹ pt. In¿yniersko-geolo-giczna charakterystyka niszczenia ska³ mastrychckich Wy¿yny Lubelskiej w wyniku pêcznienia i skurczu,
dr Jerzy Ma³ecki prac¹ pt. Rola strefy aeracji w kszta³towaniu sk³adu chemicznego p³ytkich wód podziem-nych wybrapodziem-nych œrodowisk hydrogeochemiczpodziem-nych.
Obroniono 5 rozpraw doktorskich: mgr B. Andrzejesz-czak, mgr E. Dubiñska, mgr E. Pilichowska, mgr J. Ma³ecki, mgr B. £uczak-Wilamowska.
W 2000 r. nadano tytu³ naukowy profesora: dr hab. Andrzejowi Dr¹gowskiemu, a w 2002 r. dr hab. Jerzy Ma³ecki zosta³ powo³any na stanowisko profesora Uniwer-sytetu Warszawskiego.
W realizacji jest 5 doktoratów i 2 prace habilitacyjne. Katedra dysponuje dobrymi warunkami lokalowymi, wyspecjalizowanymi pracowniami z unikaln¹ aparatur¹ oraz wysokokwalifikowan¹ kadr¹.
Katedra wspó³pracuje z krajowymi i zagranicznymi oœrodkami w Niemczech, Danii, Egipcie i USA.
Katedra by³a inicjatorem powstania Centrum Badañ nad Œrodowiskiem w Uniwersytecie Warszawskim, a jej pracownicy bior¹ czynny udzia³ w pracach tego centrum oraz jego Rady Naukowej i poprzez centrum w ró¿nych programach miêdzynarodowych.
W 1993 r. Katedra Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych zosta³a wpisana na listê rzeczoznawców Ministerstwa Œrodowiska do spraw ocen oddzia³ywania na œrodowisko oraz powo³ana na zbiorowego bieg³ego do spraw oddzia³ywania autostrad na œrodowisko.
O roli katedry w dzia³aniach na rzecz œrodowiska œwiadczy udzia³ jej przedstawicieli w Pañstwowej Radzie Ochrony Œrodowiska, w Radzie Naukowej Tatrzañskiego Parku Narodowego, w Miêdzynarodowej Komisji Obiek-tów Zabytkowych i Monumentalnych. Pracownicy katedry Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 10/2, 2002
skich misji archeologicznych. Uczestnicz¹ w rozwi¹zywa-niu trudnych problemów œrodowiskowych w innych krajach takich jak: Libia, Grecja, Czechy, Bu³garia, Egipt, wspó³pracuj¹ z firmami zagranicznymi dzia³aj¹cymi na terenie Polski.
Oœrodek spe³nia³ i spe³nia powa¿n¹ rolê dydaktyczn¹ kszta³c¹c magistrów geologii z zakresu ochrony œrodowiska. Od roku akademickiego 2000/2001 program studiów na kierunku ochrona œrodowiska spe³nia okreœlone przez Radê G³ówn¹ Szkolnictwa Wy¿szego z 23.03.2000 r. mini-ma programowe dla studiów mini-magisterskich z zakresu ochrony œrodowiska. Studia na kierunku ochrona œrodowi-ska maj¹ przygotowaæ specjalistów (magistrów, licencja-tów) do programowania, organizowania oraz kontroli dzia³alnoœci w zakresie ochrony i kszta³towania œrodowi-ska w ujêciu lokalnym, regionalnym i krajowym, a tak¿e prowadzenia badañ naukowych.
Zakres tematyczny wyk³adanych przedmiotów na tym kierunku jest wyj¹tkowo szeroki i poza przedmiotami kie-runkowymi, zawiera przedmioty uzupe³niaj¹ce z zakresu filozofii, innych nauk przyrodniczych ni¿ geologiczne, nauk medycznych, ekonomicznych i prawnych przez co, studia s¹ stosunkowo trudne i obci¹¿aj¹ce czasowo.
Ogó³em tytu³ magistra geologii ze specjalnoœci¹ ochrony œrodowiska uzyska³o 234 osoby. Opiekunami prac magisterskich byli przede wszystkim pracownicy nauko-wo-dydaktyczni katedry wspomagani przez nauczycieli akademickich z innych jednostek Wydzia³u Geologii, pod opiek¹ których, studenci ochrony œrodowiska wykonywali prace magisterskie.
Szczególnie zaanga¿owani w promowanie magistrów specjalnoœci ochrona œrodowiska byli z katedry: prof. dr hab. Andrzej Dr¹gowski — 77 prace, w tym 20 we wspó³pracy, doc. dr hab. Genowefa Kociszewska-Musia³ — 30 prac, 3 we wspólpracy, dr Ewa Pilichowska-Kazi-mierska — 30 prac w tym 9 we wspó³pracy, prof. dr hab. Jerzy Ma³ecki — 22 prace, 7 we wspó³pracy oraz spoza katedry: prof. dr hab. Danuta Ma³ecka, prof. dr hab. Alek-sandra Macioszczyk, prof. dr hab. in¿. Zygmunt Glazer, prof. dr hab. Barbara Grabowska-Olszewska, prof. dr hab.
Zygmunt Walenczak, prof. dr hab. Roman Chlebowski, prof. dr hab. Stefan Krajewski, prof. dr hab. El¿bieta Myœliñska, prof. dr hab. Tadeusz Krynicki.
Poza tym w katedrze prace magisterskie wykonywali studenci Miêdzywydzia³owych Studiów Ochrony Œrodo-wiska oraz Miêdzywydzia³owych Studiów Matematycz-no-Przyrodniczych.
Absolwenci katedry s¹ poszukiwanymi specjalistami, pracuj¹ w jednostkach administracji pañstwowej i samorz¹dowej, biurach projektów, jednostkach badaw-czych i firmach wykonawbadaw-czych.
W katedrze, a wczeœniej w studium, od 1988 r. do chwi-li obecnej s¹ prowadzone studia podyplomowe. W katedrze od 1993 r. dziesiêciokrotnie by³y organizowane dwuseme-stralne studia pt. Ochrona i kszta³towanie œrodowiska. W czasie studiów s¹ prowadzone wyk³ady, æwiczenia i semi-naria. S³uchacze pisz¹ pod opiek¹ promotora pracê dyplomow¹, któr¹ nastêpnie broni¹ w czasie egzaminu koñco-wego. Studia podyplomowe ukoñczy³o 168 osób, otrzymuj¹c dyplom Uniwersytetu Warszawskiego. Osi¹gniêcia studium s¹ znacz¹ce. Œwiadcz¹ o tym pozytywne opinie jednostek z których pochodzili s³uchacze. Wieloletnie doœwiadczenia i dorobek w organizacji i prowadzeniu studium zosta³y zaprezentowane Komisji Senackiej zajmuj¹cej siê studia-mi podyplomowystudia-mi.
Nauczyciele akademiccy z katedry prowadzili i pro-wadz¹ zajêcia dydaktyczne na innych uczelniach w Polsce (Poznañ, £ódŸ). Prowadz¹ wyk³ady i kursy terenowe dla studentów Miêdzywydzia³owych Studiów Ochrony Œrodo-wiska. O wysokiej randze zajêæ dydaktycznych w katedrze œwiadczy fakt uczestnictwa na wyk³adach, studentów z wydzia³ów: Fizyki oraz Matematyki, Informatyki i Mecha-niki Uniwersytetu Warszawskiego, jak równie¿ z Politech-niki Warszawskiej i SGGW.
Realizowane prace habilitacyjne i doktorskie, zaintere-sowanie problematyk¹ ochrony œrodowiska przez stu-dentów, przychylnoœæ w³adz dziekañskich, stwarzaj¹ per-spektywê dalszego rozwoju katedry jako jednostki nauko-wo-dydaktycznej o nowoczesnym programie studiów i badaniach naukowych mieszcz¹cych siê w g³ównym nurcie nauk o œrodowisku.
Problemy geologiczne w zrównowa¿onym œwiecie
Stefan Koz³owski*
Geological problems in the balanced world. Prz. Geol., 50: 919–923.
S u m m a r y. Two principal processes determining the Earth surface evolution were discussed: the evolutionary, gradual changes and the rapid, catastrophic ones, initiating the mass extinctions of species. The balanced development refers firstly to all periods between the giant planetary catastrophes, but it should be also noted that since Cambrian air temperature and composition as well as oceans reserves remained surprisingle stable, which determined the balanced development. Earth sciences try to answar many fundamental questions such as: when the magnetic field will change, should we expect a global cooling or warming in the future, what are the cau-ses of present warming trend, what will be the future sea level and whether a global flood may happen again or whether the Earth could avoid the cosmic collisions. The new research areas oriented at the geosphere and geodiversity as well as at protection of geological heri-tage were presented. Study of natural environment deserves the same status as other sciences and the passing a new geological law isur-gent.
Key words: geosphere, geodiversity, balanced development
Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 10/2, 2002
Ryc. 5. Zespó³ pracowników Katedry Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (od lewej): Krzysztof Cabalski, Monika Jurkowska, Ewa Falkowska, Jerzy Wasiljew, Micha³ Radzikowski, Anna Srokowska-Okoñska, Jerzy J. Ma³ecki, Andrzej Dr¹gowski (kierownik katedry), Bo¿ena £ysiak-Konarzewska (zas³oniêta), Maria Borkowska, Beata £uczak-Wilamowska i Ewa Pilichowska-Kazimierska. Fot. S. Kolanowski
Ryc. 1–4. Kierownicy Studium a od 1993 r. Katedry Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego
Ryc. 1. Prof. dr hab. Barbara Grabowska-Olszewska — kie-rownik w latach 1972–1975
Ryc. 2. Dr hab. Genowefa Kociszewska-Musia³ — kie-rownik w latach 1975–1982
Ryc. 4. Prof. dr hab. Andrzej Dr¹gowski — kierownik od 1987 r. do chwili obecnej Ryc. 3. Prof. dr hab. Wies³aw
Barczyk — kierownik w latach 1982–1987
Ryc. 5. Œwi¹tynia Hatszepsut w Luksorze (Egipt) — miejsce wieloletnich badañ geologicznych nad zachowaniem i rekonstrukcj¹ œwi¹tyni,
prowadzonych przez Katedrê Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych WG UW Fot. A. Dr¹gowski
Ryc. 4. Najwiêksza w Polsce kompostownia odpadów
komunal-nych w Radiowie (rejon NW Warszawy) — jeden z nieliczkomunal-nych przyk³adów przyjaznego dla œrodowiska sposobu postêpowania z odpadami. Fot. A. Dr¹gowski
Ryc. 3. Sk³adowisko popio³ów Elektrociep³owni Siekierki w Zawadach
(gm. Warszawa-Wilanów); po prawej, w g³êbi, widoczna czêœæ czynna sk³adowiska, po lewej nieczynna, zrekultywowana z ukszta³towa-nymi, zadarnionymi zboczami. Fot. A. Srokowska-Okoñska
Ryc. 2. Antropogeniczne przekszta³cenia terenu powsta³e w
wyni-ku eksploatacji kruszywa naturalnego w KuŸnicy Werê¿yñskiej. Fot. A. Srokowska-Okoñska
Ryc. 1. Antropogeniczne przekszta³cenia terenu powsta³e w
wyni-ku eksploatacji kruszywa naturalnego w Sobolewie ko³o Suwa³k. Fot. A. Srokowska-Okoñska
