Europejska Agencja Kosmiczna
Maciej Podemski*
Europejska Agencja Kosmiczna (Euro-pean Space Agency — ESA) zosta³a utwo-rzona w 1973 roku. Jej celem jest wspie-ranie rozwoju europejskiego potencja³u kosmicznego, aby zapewniæ obywatelom Europy udzia³ w korzyœciach p³yn¹cych z opanowywania kosmosu (European Space Agency — http://www.esa.int/). W chwili obecnej cz³onkami ESA s¹: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania i W³ochy — poza tym, na podstawie specjalnych umów, w niektórych projek-tach uczestnicz¹ Wêgry i Kanada.
Dziêki zespoleniu zasobów intelektualnych i finanso-wych swoich cz³onków agencja mo¿e rozwijaæ programy, które przekraczaj¹ mo¿liwoœci pojedynczych pañstw. Pro-gramy te obejmuj¹ badania Ziemi z kosmosu, przestrzeni kosmicznej bezpoœrednio j¹ otaczaj¹cej, systemu s³onecz-nego oraz wszechœwiata. Rozwijaj¹ tak¿e technologie sate-litarne i korzystaj¹ce z tych technologii us³ugi, promuj¹c przede wszystkim przemys³ europejski.
Organem nadzorczym Europejskiej Agencji Kosmicz-nej jest rada agencji, z³o¿ona z przedstawicieli wszystkich pañstw cz³onkowskich, posiadaj¹cych po jednym g³osie, niezale¿nie od wielkoœci wk³adu finansowego danego pañstwa. Rada ustala g³ówne za³o¿enia dzia³alnoœci agen-cji. Na czele agencji stoi dyrektor generalny, wybierany na okres czterech lat przez radê agencji. Agencja dzieli siê na dyrektoriaty reprezentuj¹ce poszczególne sektory badaw-cze. W agencji zatrudnionych jest oko³o 2000 wysoko wykwalifikowanych naukowców, in¿ynierów, informaty-ków oraz pracowniinformaty-ków administracyjnych, pochodz¹cych ze wszystkich pañstw cz³onkowskich.
Siedziba agencji znajduje siê w Pary¿u, poza tym ESA posiada biura ³¹cznikowe w Belgii, w Stanach Zjednoczo-nych i w Rosji. Ponadto agencja ma kilka osobZjednoczo-nych cen-trów w Europie, specjalizuj¹cych siê w poszczególnych zagadnieniach. Nale¿¹ do nich:
Europejskie Centrum Badañ Kosmicznych i Techno-logii (European Space Research and Technology Center — ESTEC) w Noordwijk, w Holandii, specja-lizuj¹ce siê w technologii budowy statków kosmicz-nych.
Europejskie Centrum Operacji Kosmicznych (Euro-pean Space Operations Center — ESOC) w Darm-stadt, w Niemczech, nadzoruj¹ce satelity agencji, znajduj¹ce siê na orbitach oko³oziemskich.
Europejskie Centrum Astronautyczne (European Astronauts Center — EAC) w Kolonii, w Niemczech, szkol¹ce kosmonautów.
Europejski Instytut Badañ Kosmicznych (The Euro-pean Space Research Institute — ESRIN) we Frasca-ti, w pobli¿u Rzymu, we W³oszech, dzia³aj¹cy jako centrum informacji technologicznej agencji. Do jego zadañ nale¿y zbieranie, przechowywanie i udo-stêpnianie danych satelitarnych partnerom agencji. ESA posiada równie¿ kosmodrom w Gujanie Francus-kiej oraz l¹dowe stacje pomiarowe w ró¿nych czêœciach œwiata.
Statutowa dzia³alnoœæ agencji finansowana jest ze sk³adek pañstw cz³onkowskich, ustalanych proporcjonal-nie do wysokoœci ich dochodu narodowego. Agencja roz-wija równie¿ dodatkowe programy badawczo-rozwojowe, w których pañstwa cz³onkowskie bior¹ udzia³ na zasadzie dobrowolnoœci, ustalaj¹c równie¿ na tej zasadzie swój wk³ad finansowy. W 2003 roku ogólny bud¿et Europej-skiej Agencji Kosmicznej wyniós³ 2,7 miliarda euro.
Europejska Agencja Kosmiczna jest niezale¿n¹ agen-cj¹ europejsk¹, nie wchodz¹c¹ w sk³ad Unii Europejskiej. Jak widaæ z podanej powy¿ej listy cz³onkowskiej, nie wszystkie pañstwa Unii Europejskiej s¹ cz³onkami agencji i nie wszyscy cz³onkowie agencji s¹ cz³onkami Unii Euro-pejskiej. Z drugiej jednak strony agencja od dawna utrzy-muje bliskie kontakty z Uni¹ Europejsk¹. Blisko wspó³-pracuje równie¿ z organizacjami badañ kosmicznych spoza Europy.
Wspó³praca agencji z Uni¹ Europejsk¹ uleg³a w ostat-nich latach powa¿nemu wzmocnieniu, w zwi¹zku z ros-n¹cym znaczeniem badañ kosmicznych w umacnianiu politycznej i gospodarczej pozycji Europy. Wi¹¿e siê to m.in. ze wzrostem wykorzystania satelitów do po³¹czeñ telekomunikacyjnych, do usprawnienia nawigacji i moni-torowania stanu œrodowiska przyrodniczego, co w efekcie daje rozwój technologii i wiedzy naukowej. Wyrazem wzmocnienia wiêzi agencji z Uni¹ Europejsk¹ jest utwo-rzenie biura ³¹cznikowego Europejskiej Agencji Kosmicznej w Brukseli. Dziêki temu obydwie organizacje wspólnie tworz¹ politykê i strategiê badania i wykorzysty-wania kosmosu.
Na pocz¹tku 2000 r. ESA przygotowa³a zasady wspó³-pracy z Komisj¹ Europejsk¹ (Bildt i in., 2000). W listopa-dzie 2000 r. ESA i Komisja Europejska powo³a³y wspólny zespó³ do opracowywania Europejskiej Strategii Badañ Kosmicznych (European Strategy for Space). W styczniu 2003 r. Komisja Europejska og³osi³a Zielon¹ ksiêgê o euro-pejskich badaniach kosmicznych (Green Paper on Europe-an Space Policy), przygotowEurope-an¹ wraz z ESA (EuropeEurope-an Commission, 2003a). Oceniono w niej stan tych badañ w Europie i otwarto dyskusjê o ich przysz³oœci. Pod koniec 2003 r. ESA i Komisja Europejska zawar³y ramowe poro-184
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 3, 2005
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; maciej.podemski@pgi.gov.pl
zumienie o dalszej wspó³pracy w badaniu kosmosu (ESA/EC Framework Agreement). Pierwszym efektem tego porozumienia by³a wydana w tym samym czasie Bia³a ksiêga Komisji Europejskiej (White Paper on Space) z pro-jektem dalszych europejskich badañ kosmicznych (Euro-pean Commission, 2003b). Do najwa¿niejszych, wspól-nych inicjatyw ESA i UE nale¿¹ obecnie projekt Galileo oraz program Globalnego Monitoringu Œrodowiska i Bezpie-czeñstwa — GMES (GMES — http://earth.esa.int/gmes/; Podemski, 2002).
Projekt Galileo przewiduje budowê europejskiego sys-temu globalnej, radiowej nawigacji satelitarnej, nadzoro-wanego przez s³u¿by cywilne. System pos³u¿y do prze-kazywania danych z 30 satelitów i zespo³u stacji naziem-nych. Zapewni on dostarczanie w skali globalnej precyzyj-nych daprecyzyj-nych lokalizacyjprecyzyj-nych, z dok³adnoœci¹ do jednego metra. Bêdzie przy tym kompatybilny z dwoma innymi, ist-niej¹cymi ju¿ systemami — amerykañskim GPS (Global Positioning System) i rosyjskim GLONASS (Global Orbi-ting Navigation Satellite System).
W Programie Globalnego Monitoringu Œrodowiska i Bezpieczeñstwa (Global Monitoring for Environment and Security — GMES) przewidziano zbudowanie systemu zbie-rania, interpretacji i upowszechniania danych niezbêdnych do podejmowania decyzji przez polityków, ale i przez sze-regowych obywateli, w sprawach dotycz¹cych ochrony œrodowiska, wykorzystania zasobów naturalnych oraz sytu-acji kryzysowych. System ten bêdzie wa¿nym wk³adem Europy do rozwi¹zywania problemów œwiatowego œrodo-wiska oraz bezpieczeñstwa na Ziemi. Merytoryczn¹ pod-staw¹ programu bêdzie wykorzystanie obecnych i przy-sz³ych satelitarnych systemów obserwacji Ziemi, które dostarczaj¹ niezwyk³ych jakoœciowo i iloœciowo informacji o naszym globie.
Pierwsze, praktyczne dzia³ania w ramach programu GMES poczyni³a Europejska Agencja Kosmiczna, która pod koniec 2001 roku uruchomi³a piêcioletni program budowy podstawowych us³ug satelitarnych dla spo³ecz-noœci europejskiej, pod nazw¹ Us³ugi Obserwacji Ziemi (Earthwatch GMES Services Element GSE). Program ten, tworzony z myœl¹ o wykonywaniu w przysz³oœci us³ug komercyjnych, sk³ada siê z nastêpuj¹cych projektów tema-tycznych (GMES — http://earth.esa.int/gmes):
1. Kartowanie obszarów zurbanizowanych (Urban Mapping Services) — przygotowywanie na podstawie danych satelitarnych i pomiarów naziemnych materia³ów niezbêdnych do strategicznego planowania miejskiego, ze szczególnym uwzglêdnieniem problemów œrodowiska przyrodniczego. Bêd¹ to m.in. obserwacje pola cieplnego, mapy zagospodarowania przestrzennego, mapy natê¿enia ha³asu, mapy ryzyka œrodowiskowego, modele terenów miejskich w formacie 3D, lokalizacja stref zagro¿eñ nowych budowli itp.
2. Monitoring lasów (Forest Monitoring) — kartowa-nie zmian obszarów leœnych i zagospodarowania prze-strzennego.
3. SAGE — konstruowanie map zagro¿enia zanie-czyszczeniami wód i gleb, wa¿nych dla racjonalnego wykorzystania wód i dla ochrony gleb.
4. Obserwacje stref podwy¿szonego ryzyka (Risk Ear-th Observation Services — Risk-EOS) — us³ugi informa-cyjne o zagro¿eniach po¿arami lasów i powodziami.
5. TerraFirma — monitoring osiadania gruntów w wy-branych miastach europejskich.
6. Globalny monitoring bezpieczeñstwa ¿ywnoœciowe-go (Global Monitoring for Food Security — GMFS) — monitoring stanu p³odów rolnych.
7. Obserwacje stanu wybrze¿y morskich (CoastWatch) — obserwacje wspieraj¹ce zintegrowane zarz¹dzanie stref¹ przybrze¿n¹.
8. Obserwacje stanu i zagro¿eñ wód oceanicznych (Real Time Ocean Surveillance for Environment and Secu-rity — ROSES) — obserwacje m.in. jakoœci wód oceanicz-nych i ich zanieczyszczania rop¹ naftow¹.
9. Obserwacje zachowania siê kier lodowych na morzach i oceanach (Ice Monitoring for Marine Operations and Cli-mate Change — ICEMON).
10. Monitorowanie lodów arktycznych (Northern View). 11. Udostêpnianie informacji geograficznych instytu-cjom humanitarnym (RESPOND).
12. Monitorowanie atmosfery (Protocol Monitoring on Atmosphere — PROMOTE).
Warto podkreœliæ, ¿e w projekcie TerraFirma jako cz³onek stowarzyszony bierze udzia³ Pañstwowy Instytut Geologiczny (Graniczny, 2004; Podemski, 2004). W ramach tego projektu wykonano pomiary subsydencji w Sosnowcu i jego okolicach, a pierwsze interpretacje wyników zosta³y ju¿ przedstawione w publikacjach.
Ponadto przedstawiciel Pañstwowego Instytutu Geolo-gicznego prezentowa³ z ramienia kierownictwa projektu ca³oœæ jego wyników na 4. Forum GMES w 2003 r. w Bave-no, we W³oszech.
Literatura
BILDT C., PEYRELEVADE J. & SPÄTH L. 2000 — Towards a Space Agency for the European Union.
http://esamultime-dia.esa.int/docs/annex2_wisemen.pdf
European Commission, 2003a — European Space Policy, Green
Paper, http://esamultimedia.esa.int/docs/space-green-paper_en.pdf
European Commission, 2003b — Space: a new European frontier for
an expanding Union. An action plan for implementing the European Space Policy, White Paper, http://europa.eu.int/comm/space/whitepa-per/pdf/spwhpap_en.pdf
European Space Agency — http://www.esa.int/ GMES — http://earth.esa.int/gmes/
GRANICZNY M. 2004 — Remote sensing data: a perfect tool for solving geological and geoenvironmental cross-border issues. Prz. Geol., 52: 731–737.
PODEMSKI M. 2002 — Globalny Monitoring Œrodowiska i Bezpie-czeñstwa (GMES) — nowy program Unii Europejskiej. Prz. Geol., 50: 1029–1030.
PODEMSKI M. 2004 — The Polish Geological Institute leads Polish geological institutions to European Union. Prz. Geol., 52: 709–711.
185 Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 3, 2005
