Ryta Kozłowska, Jan Dąbrowski
Komunikat o pracach
wykopaliskowych w Worytach, pow.
olsztyński w 1970 r.
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 630-633
630 K R O N I K A N A U K O W A n ic tw a k u l t u r y rz u c e w s k ie j n ie s u g e r u je t a k ie j h ip o te z y . T eg o ty p u d o w o d y są d o ty c h c z a s n ie z n a n e n a s ta n o w is k a c h k u l t u r y r z u c e w s k ie j. Z u w a g i n a to , że te g o ro c z n e , je d y n ie f r a g m e n ta r y c z n e b a d a n ia , n ie d a ły p o d s ta w do je d n o z n a c z n e g o o k re ś le n ia c h a r a k t e r u o b ie k tó w n e o lity c z n y c h , z a w a rty c h g łó w n ie w w a r s t w i e I I I , ja k r ó w n ie ż o k re ś le n ia w z a je m n e j z ależ n o ści w a r s t w I I I í V, n ie z b ę d n a w y d a je się k o n ty n u a c ja b a d a ń n a s ta n o w is k u 1 w G a rb in ie , ty m b a rd z ie j że s ta n o w is k u te m u z a g r a ż a d e w a s ta c ja (sy ste m a ty c z n a e k s p lo a ta c ja p iaśn icy ).
J A N D Ą B R O W S K I R Y T A K O Z Ł O W S K A
KOMUNIKAT O PRACACH WYKOPALISKOWYCH
W WORYTACH, POW. OLSZTYŃSKI W 1970 R.
W r a m a c h p r a c Z e sp o łu d o B a d a ń E tn o g e n e z y S ło w ia n w P o ls c e P ó łn o c n o - - W s c h o d n ie j w 1970 r . z r a m ie n ia I n s t y t u t u H is to r ii K u l t u r y M a te ria ln e j P A N p o d ję to p ię c io ty g o d n io w e p r a c e w y k o p a lis k o w e n a s ta n o w is k a c h k u l t u r y łu ż y c k ie j w e w s i W o ry ty w p o w . o ls z ty ń sk im . P r a c a m i k ie ro w a li a u to rz y n in ie js z e g o k o m u n ik a tu p rz y w sp ó łp ra c y m g r M. M o g i e l n i c k i e j o ra z o d b y w a ją c y c h p r a k t y k i w a k a c y jn e s tu d e n t ó w a rc h e o lo g ii U W , T. F r ą c z k a i M. M a j k i . B a d a n ia tr w a ły od 28 lip c a do 1 w rz e ś n ia . W ty m c za sie p rz e k o p a n o p o w ie rz c h n ię 500 m2 n a o b u s ta n o w is k a c h łą c z n ie . C elem te g o ro c z n y c h p r a c b y ło ro z p o z n a n ie o sa d y k u ltu r y łu ż y c k ie j o ra z c m e n ta r z y s k a z o k re s u w p ły w ó w rz y m s k ic h n a s ta n o w is k u 2, o ra z s tw ie rd z e n ie m o ż liw o ści z lo k a liz o w a n ia d a w n y c h w y k o p ó w F r o m m a n a s ta n o w is k u 1, to je s t n a c m e n ta r z y s k u k u l t u r y łu ż y c k ie j к B a d a n ia p rz y n io s ły p o z y ty w n e r e z u lta ty w z a k r e s ie s ta n o w is k k u l t u r y łu ż y c k ie j, p o z w a la ją c s tw ie r d z ić m o ż liw o ść k o p a n ia zesp o łu o s a d a -c m e n ta rz y s k o , o ra z d o s ta r c z a ją c s z e re g u d a n y c h o m a te r ia le z a b y tk o w y m z o sad y . J e s t to szc z eg ó ln ie w a ż n e , g d y ż w y n ik i d o ty c h c z a so w y c h b a d a ń n a o sad a c h g r u p y m a z u rs k o - w a r m iń s k ie j n ie d o c ze k a ły się o d p o w ie d n ic h p u b lik a c ji, a m a te ria ły i d o k u m e n ta c ja z a g in ę ły w c za sie w o j n y 2. N a to m ia s t o b ie k ty z o k re s u w p ły w ó w r z y m s k ic h w y s tę p o w a ły w c za sie b a d a ń z u p e łn ie sp o ra d y c z n ie , w y z n a c z a ją c b y ć m oże w sc h o d n i k r a n ie c c m e n ta r z y s k a . N a s ta n o w is k u 1 F ro m m p r z e k o p a ł w l a ta c h trz y d z ie s ty c h 807 p o c h ó w k ó w , rz e k o m o sk u p io n y c h w 341 g ro b a c h , co je d n a k b u d z i p o w a żn e z a s trz e ż e n ia , g d y ż w ła śn ie to c m e n ta rz y s k o w y ró ż n ia się s p o śró d in n y c h o b ie k tó w s e p u lk r a ln y c h k u l t u r y łu ż y c 1 W a ż n ie jsz a l i t e r a t u r a s ta n o w is k a 1: W . G a e r t e , D ie „ la u s itz is c h e n ” F la c h g r ä b e r fe ld e r O stp re u sse n s, P r u s s ia , B d . 29, 1931, ss. 105 i n . ; С. E n g e l , V o rg e sc h ic h te d e r a ltp r e u ss isc h e n S tä m m e , B d. 1, K ö n ig s b e rg 1935, ss. 99 і п.; H . U r b a n e k , D ie fr ü h e n F la c h g r ä b e rfe ld e rn O stp re u ss e n s, K ö n ig s b e r g -B e r lin 1941, ss. 5 i n. o ra z J . D ą b r o w s k i , Z a g a d n ie n ie g e n e z y p o c h ó w k ó w c ia ło p a ln y c h n a W a r m ii i M a zu ra c h , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie 1 (83), 1964, ss. 4 i n . O s ta n o w is k u 2 w ia d o m o śc i p rz y n o s z ą : In fo r m a to r A r c h e o lo g ic z n y . B a d a n ia 1969, W a rsz a w a 1970, s. 143 o ra z K . D ą b r o w s k i , P ra ce w y k o p a lis k o w e Z e s p o łu d o B a d a ń E tn o g e n e z y S ło w ia n IH K M P A N w 1969 r o k u , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1 (107), 1970, s. 68. 2 S to su n k o w o n a jp e łn ie js z e ź ró d ła : W. N e u g e b a u e r , V o r g e sc h ic h tlic h e S ie d lu n g e n in L ä r c h w a ld e , K r e is E lb in g , E lb in g e r J a h r b u c h , B d . 12— 13. 1936, ss. 99 i n. o ra z J . A n t o n i e w i c z , O sied la o b ro n n e o k r e s u w c z e sn o z e la zn e g o w P ru sa ch , S w ia to w it, t. 25, 1964, ss. 16 i n.
B A D A N I A A R C H E O L O G I C Z N E W W O J E W Ó D Z T W I E O L S Z T Y Ń S K I M 631
k ie j w ie lk ą lic z b ą n ie z w y k le ro z b u d o w a n y c h g ro b ó w m a s o w y c h 3. O p u b lik o w a n o z a le d w ie ok o ło 3 p ro c . w y d o b y te g o m a te r ia łu , n ie w ia d o m o je d n a k , ile c e r a m ik i p o z o s ta w io n o n a m ie js c u w y k o p a lis k , g d y ż n a c z y ń n ie n a d a ją c y c h się d o w y k le je n ia F ro m m z g ro b ó w n a ogół n ie w y b ie ra ł. Z a p e w n e n ie p o tr a f i ł o n te ż n a le ż y c ie w y ró ż n ić łą c z ą c y c h s ię b r u k ó w g ro b ó w i to s p o w o d o w a ło tru d n o ś c i w ro z p o z n a n iu o b rz ą d k u p o g rz e b o w e g o b a d a n e g o o b ie k tu . O p u b lik o w a n y p la n w y k o p u n ie z a w ie ra ł ż a d n y c h o d n ie sie ń do p u n k tó w te re n o w y c h — j e d n a k d z ię k i in fo r m a c jo m z a tru d n io n e g o n ie g d y ś p rz y b a d a n i a c h K ł o d z i ń s k i e g o z W o ry t u d a ło s ię u s ta lić p ra w d o p o d o b n y zasię g p rz e k o p a n e g o o b s z a ru . Z a ło ż o n e w y k o p y so n d aż o w e o p o w ie rz c h n i 0,75 a r a p o z w o liły u c h w y c ić d w a b o k i d a w n e g o w y k o p u o ra z d o s ta rc z y ły n ie w ie lk ie j ilo ści m a te r i a ł u c e ra m ic z n e g o i p rz e p a lo n y c h k o ści lu d z k ic h . S tw ie rd z o n o , że m o ż liw e je s t p ro w a d z e n ie d a lsz y c h b a d a ń p rz y p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j i p ó łn o c n o -z a c h o d n ie j k r a w ę d z i d a w n e g o w y k o p u , g d zie p ra w d o p o d o b n ie się g a jeszcze c m e n ta rz y s k o . Od m ie s z k a ń c ó w w s i u z y sk a n o w ia d o m o ść o w y k o p y w a n iu po w o jn ie g ro b ó w w la s k u n a szczy cie w z g ó rz a, o k ilk a d z ie s ią t m e tró w o d w y k o p u F r o m m a . T e re n s ta n o w is k a je s t o b e c n ie w ła sn o ś c ią la só w p a ń stw o w y c h , a u p ra w ia n y je s t p rz e z M ic h a le w ic z a z W o ry t.
N a sz e rsz ą s k a lę p ro w a d z o n o p ra c e w y k o p a lisk o w e n a s ta n o w is k u 2, o d d a lo n y m od p o p rz e d n ie g o ok o ło 1 k m k u p ó łn o c y . P o ło ż o n e j e s t on o n a te re n a c h u p ra w ia n y c h , n a le ż ą c y c h do N o w ak o w sk ie g o , R y m e ra i N ik ie lo w sk ie g o z W o ry t, tu ż k o ło z a b u d o w a ń części w s i z w a n e j „ W a rs z a w a ” 4. N ie ste ty , część s ta n o w is k a z a g ro ż o n a j e s t z n isz c z e n ie m p rz e z c a łk o w ite ro z o ra n ie (o rk a p o łą c z o n a je s t t u ze s p y c h a n ie m z ie m i do s ta r y c h d o łó w p o k o p a n iu p ia c h u ). N a te r e n ie ty m p rz e k o p a n o w ro k u b ie ż ą c y m 4,25 a r a , o d s ła n ia ją c o g ó łe m 53 o b ie k ty , w ty m 22 ja m y , 18 ślad ó w po s łu p a c h , 2 p a le n is k a i 2 s k u p is k a c e r a m ik i k u l t u r y łu ż y c k ie j, a p o n a d to g ró b z o k re s u w p ły w ó w r z y m sk ich i k ilk a o b ie k tó w b a rd z o zn iszczo n y ch — z a p e w n e d n a ja m . S tw ie rd z o n o c a łk o w ite zn isz c z en ie w a r s t w y k u ltu r o w e j, w y s tę p u ją c e j ty lk o n a zb o czach w z g ó rz a w p o s ta c i sp ły w ó w o m iąższo ści 15— 40 cm . T ę w a r s tw ę c ec h u je b a rd z o o b fite w y s tę p o w a n ie m a te r ia łu c e ra m ic z n e g o . R o zp o z n a n o w p rz y b liż e n iu zasię g o s a d y w k ie ru n k u p ó łn o c n y m . O b ie k ty o d k ry w a n o n a g łę b o k o śc i od 15 do 80 cm od p o w ie rz c h n i. J a m y s ą p rz e w a ż n ie s iln ie zn iszczo n e i z a c h o w a n e ty lk o w p a r tia c h p rz y d e n n y c h o m ią ż szości 20—30 cm , j e d n a k w y s tą p iło ta k ż e k ilk a o b ie k tó w s ię g a ją c y c h do g łęb o k o ści 60— 70 cm od s tro p u z a ry s u (o b ie k ty n r n r 39, 41, 51, 52 i 54). I n w e n ta r z ic h n a o g ó ł b y ł u b o g i; p rz y d n ie o b ie k tu 39 o d k ry to część m ło tk a ro g o w eg o , p rz e w a ż n ie je d n a k z a w ie r a ły o n e n ie lic z n e fr a g m e n ty c e r a m ik i, p o le p ę , w ę g le d rz e w n e i fr a g m e n ty kości. T e o s ta tn ie , z a p e w n e ze w z g lę d u n a p ia sz c z y sty c h a r a k t e r w z g ó rz a, w y stę p o w a ły w o g ó le b a rd z o sk ąp o . Z p a le n is k w y ró ż n ił s ię o b ie k t 35, z b u d o w a n y z d w ó c h w a rs tw k a m ie n i p o ln y c h , m a ją c y o k o ło 0,8 m śre d n ic y , w p rz y b liż e n iu o k rą g ły . L ic z n e do ły p o s łu p a c h ro z rz u c o n e b y ły n a c ały m z b a d a n y m o b szarze, p rz y czym n a ćw . A a r u 39 o ra z ćw . ß a r u 54 o d k ry to p o d w ó jn y rz ą d s ie d m iu słu p ó w , c ią g n ą c y się n a d łu g o śc i 6 m . Ś r e d n ic e o d k ry ty c h s łu p ó w w y n o siły 10— 30 cm ; w b ija n o j e p io n o w o , a n ie k ie d y le k k o sk o śn ie i cza sem u m a c n ia n o k a m ie n ia m i. P o n a d to w y ró ż n io n o d w a s k u p is k a c e r a m ik i (o k re ś lo n e ja k o o b ie k ty 34 i 55) z d u ż ą ilo śc ią m a te r ia łu .
O p ró c z w s p o m n ia n e g o m ło tk a ro g o w e g o i n ie w ie lk ie j ilo ści k rz e m ie n i, m a te r ia ł z a b y tk o w y k u l t u r y łu ż y c k ie j s ta n o w i c e r a m ik a (ry c. 1). W s tę p n a je j a n a liz a w s k a z u je n a k o n ie c zn o ść d a to w a n ia o sad y n a V i V I o k re s e p o k i b rą z u (IX —V I w ie k p.n.e.).
3 P o r. T . M a l i n o w s k i , O b rz ą d e k p o g r z e b o w y lu d n o ś c i k u l t u r y ł u ż y c k ie j
w P olsce, P rz e g lą d A rc h e o lo g ic zn y , t. 14, 1962, s. 50.
4 I n t e r e s u j ą c a j e s t g e n e z a o w e j n a z w y — w te j m ia n o w ic ie części w s i is tn ia ła p r z e d w o jn ą p o ls k a szk o ła.
6 3 2 K R O N I K A N A U K O W A
R yc. 1. W o ry ty , p o w . o ls z ty ń sk i, s ta n o w is k o 2 — c e r a m ik a z o s a d y k u l t u r y łu ż y c k ie j.
R y s . в . K o w a l c z y k
W y s tę p u je d u ż a lic z b a m is ró ż n e g o k s z ta łtu i w ie lk o śc i (ryc. 1:3 i 6), n a c z y n ia b e c z u ł- k o w a te i ja jo w a te (ryc. 1 :1,5), k u b k i, n a c z y n ia s ito w a te , p la c k i, n a c z y n ia o e so w a - ty m p ro f ilu (ryc. 1 : 4) o ra z in n e fo r m y (ryc. 1 : 2), a ta k ż e n a c z y n ia m in ia tu ro w e . Z a o b s e rw o w a n o c zę ste w y s tę p o w a n ie o rn a m e n tu o d c isk a n e g o p a lc a m i lu b p a z n o k ciem , o rn a m e n t ry ty , n a le p ia n ie g u z k ó w p rz y k ra w ę d z ia c h lu b k a rb o w a n ie k r a w ęd zi, a ta k ż e b a rd z o c z ę ste c h ro p o w a c e n ie n a c z y ń . N a k ilk u fr a g m e n ta c h c e r a m ik i i p o le p ie o d k ry to o d c isk i z ia rn zbóż (?) jeszcze n ie o k re ś lo n e p rz e z s p e c ja lis tę . Z re s z tą d o k ła d n a c h a r a k t e r y s ty k a m a te r i a ł u z ab y tk o w e g o w c h w ili p is a n ia te g o k o m u n i k a tu je s t o czy w iście jeszcze n ie m o ż liw a do p rz e p ro w a d z e n ia . W y m a g a ć to b ę d z ie d łu ższeg o czasu ze w z g lę d u n a u n ik a ln y c h a r a k t e r o b ie k tu .
W 1969 r. w s tę p n e b a d a n ia u ja w n iły z a le g a ją c e w ż ó łty m p ia s k u z a p in k ę b r ą zo w ą (ryc. 2), d w ie b la sz k i b rą z o w e o ra z p a c io rk i s z k la n e i b u rs z ty n o w e (o b ie k t 4), a ta k ż e s k u p is k o p rz e p a lo n y c h k o ści lu d z k ic h , w k o p a n y c h w ja m ę k u l t u r y łu ż y c k ie j.
B A D A N I A A R C H E O L O G I C Z N E W W O J E W Ó D Z T W I E O L S Z T Y Ń S K I M 6 3 3
O ne to w ła śn ie sp o w o d o w a ły p o c zą tk o w e o k re ś le n ie n ie k tó ry c h o b ie k tó w łu ż y c k ic h , ja k o g ro b ó w , co te g o ro c z n e b a d a n ia p o zw o liły s p ro sto w ać. W r o k u b ie ż ąc y m n a tra fia n o n a n ie w ie lk ie s k u p is k a p rz e p a lo n y c h k o ści lu d z k ic h , a n a g łę b o k o śc i 0,89 m zn alez io n o w ż ó łty m p ia sk u , o b o k w y p e łn is k a ja m y łu ż y c k ie j, p a c io rk i: b u rs z ty n o w y i g lin ia n y o ra z z ęb y lu d z k ie ze ś la d a m i b rą z u . Do lu ź n y c h z a b y tk ó w z o k re s u w p ły w ó w rz y m s k ic h z alicz y ć tr z e b a z n alez io n ą tu ż p o d w a r s t w ą p ró c h n icy o rn e j k la m rę b rą z o w ą o ra z p o ch o d zący z p ró c h n ic y p rz e p a lo n y fr a g m e n t b rą z o w e g o n a c z y n ia (?) i k ilk a d ro b n y c h z ab y tk ó w . J e d y n y m n ie z n isz c z o n y m p rz e z o rk ę i n iw e la c ję t e r e n u b y ł g ró b c ia ło p a ln y (o b ie k t 33) o d sło n ię ty n a g łę b o k o śc i 27 c m od p o w ie rz c h n i. Z a ry s g ro b u b y ł k o lis ty , o ś re d n ic y ok o ło 45 cm i c h a r a k te r y z o w a ł się b a r w ą z ie m i c ie m n o sz a ro -sm o listą ,. a m ią ż sz o ść jeg o w y n o siła do 15 cm . N a p o w ie rz c h n i ja m y g ro b o w e j o d k ry to f r a g m e n ty p r z y n a jm n ie j d w ó c h n a c z y ń , b rą z o w ą s p rz ą c z k ę do p a s a i p rz e p a lo n e k o ści lu d z k ie , a w p o b liż u z n alez io n o ż e la z n y k lu c z . W s k u p is k u p rz e p a lo n y c h k o ści lu d z k ic h (o b ie k t 28) z n alez io n o fr a g m e n ty k o śc ia n e g o g rz e b ie n ia z p o p rz e c z n y m i n ita m i b rą z o w y m i (je d e n z a c h o w a ł się). W stę p n a a n a liz a m a te ria łu p o z w a la zaliczy ć go do I I i I I I w ie k u n.e. C m e n ta rz y s k o z n a jd o w a ło się z a p e w n e g łó w n ie n a z ac h ó d od b a d a neg o t s r e n u częścio w o n a o b sz a rz e d ziś z a b u d o w a n y m .
P r z e w id z ia n e je s t k o n ty n u o w a n ie p r a c n a o b u s ta n o w is k a c h w W o ry ta c h , a ż d o n a le ż y te g o ic h ro z p o z n a n ia , k tó r e w in n o z n ac z n ie w z b o g ac ić d o ty c h c z a so w e w ia d o m o ści o k u ltu r z e łu ż y c k ie j n a W a r m ii i M a z u ra c h , a zw łasz cz a d o s ta r c z y ć d a n y c h o d n o ś n ie do o sad n ic z e g o a s p e k tu t e j p ro b le m a ty k i, d la k tó re g o d o ty c h c z a s b r a k b y ło z u p e łn ie ź ró d e ł. N a z ak o ń c z e n ie a u to rz y z p rz y je m n o ś c ią p r a g n ą p o d k re ś lić , iż b a d a n ia te g o ro c z n e w z b u d z iły z n ac z n e z a in te re s o w a n ie m ie s z k a ń c ó w w s i o ra z w ła d z lo k a ln y c h , c h ę tn ie s łu ż ą c y c h p o m o c ą p o d c za s t r w a n ia w y k o p a lisk .
Ł U C J A O K U L I C Z
SPRAWOZDANIE Z BADAŃ KURHANU
W MIEJSCOWOŚCI BIESOWO, POW. BISKUPIECKI W 1970 R.
B a d a n y w 1970 r. k u r h a n w m ie jsc o w o śc i B ieso w o , p o w . b is k u p ie c k i z n a j d u je się n a s k r a j u la s u w ch o d zą c eg o w s k ła d k o m p le k s u le śn e g o L e ś n ic tw a T u m ia n y , N a d le ś n ic tw a S ad ło w o , w o d le g ło ści około 3 k m n a p ó łn o c n y w sc h ó d od c e n t ru m w s i B ieso w o , po p ra w e j s tro n ie szo sy B isk u p ie c -B a rto s z y c e .
R yc. 2. W o ry ty , pow . o lsz ty ń sk i, S ta n o w i s k o 2 — f ib u l a k u s z o w a ta z p o d w in ię tą n ó ż k ą z o b ie k tu 4.
