Czasopiśmiennictwo literackie i kulturalno-społeczne lat 1918-1939 w trzydziestoleciu powojennym : stan opracowań

Gajkowska, Cecylia

Czasopiśmiennictwo literackie i

kulturalno-społeczne lat 1918-1939 w

trzydziestoleciu powojennym : stan

opracowań

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 18/1, 7-29

K w a r t a ln ik H is t o r i i P r a s y P o l s k i e j X V I I I 1 I S S N 0137-2998

C E C Y L IA G A J K O W S K A

CZASOPIŚMIENNICTWO LITERACKIE I KULTURALNO-SPOŁECZNE LAT 1918— 1939 W TRZYDZIESTOLECIU POWOJENNYM

S T A N O P R A C O W A Ń

W okresie powojennym nastąpił nie notowany dotąd rozw ój badań historyczno-prasowych. Analizę dorobku minionego trzydziestolecia w za­ kresie badań nad czasopiśmiennictwem przeprowadziła Barbara Petrozo- lin-Skowrońska1, interesując się m.in. stanem opracowań historii prasy polskiej od początku jej istnienia po czasy współczesne.

Zadanie niniejszego artykułu2 jest znacznie skromniejsze i sprowadza się do sprawozdawczego zaprezentowania stanu opracowań i materiałów dotyczących czasopism literackich i kulturalno-społecznych dwudziesto­ lecia m iędzywojennego, a więc jednego tylko zamkniętego okresu, w spo­ sób w yczerpujący i szczegółowy.

W trzydziestoleciu 1944— 1974 w wyniku dużego zainteresowania prasą powstało wiele prac o niejednolitym ciężarze gatunkowym, od drobnych artykułów o charakterze popularnym, fragm entów wspomnień, przyczyn­ ków analitycznych — po rozprawy i ujęcia syntetyczne i monograficzne3.

' B. P e t r o z o l i n - S k o w r o ń s k a , B ib lio g ra fia — analiza — synteza — w arsztat (B adania nad d ziejam i czasopiśm ien n ictw a polsk ieg o), „P rze g lą d H u m a­

n istyczn y ” , 1976, nr 7, s. 65-81; nr 8, s. 103— 110.

2 A rty k u ł op ra co w a n y na p od sta w ie m aszyn opisu au tork i pt. C za sopiśm ien n ic­

tw o litera ck ie i k u ltu ra ln o-sp ołeczn e w o p ra cow a n ia ch p o w o je n n y c h (1944— 1974).

B ib liog ra fia o p ra cow a ń p rzy g o to w a n a d o druku w In stytu cie B adań L itera ck ich PAN .

3 C zęść B ib lio g r a fii d otycząca d w u d ziestolecia m ię d zy w o je n n e g o o b e jm u je ok. 100 stron ic m aszynopisu; u w zg lęd n ia n ie ty lk o cza sop ism a sensu stricto litera ck ie i ku ltu ra ln o-sp ołeczn e, c h o ć te pism a pełn ią r o lę w iod ą cą , ale także czasopism a p o ­ lityczn e, sp ecja listy czn e z zakresu hum an istyki; pism a, w k tóry ch p u b lik ow a n a by ła za rów n o literatu ra piękn a, teksty litera ck ie i pa ra literack ie, p u b licy sty k a , ja k i p rzeglą d y k rytyczn e, artyk u ły itp. U w zg lędn ia też B ib liog ra fia o p ra co w a ń cza­ sopism a region aln e o za k roju h istory czn y m , le w ic o w e p e rio d y k i n au czycielsk ie, lu ­ dow e oraz w ażn iejsze pism a codzien ne, tak ie ja k np. „G azeta O lsztyń ska” , „G azeta M azu rska” , p on ad to op ra cow a n ia o pism a ch dla m łodzieży. P rzed m iotem badań n i­ n iejszego artyk ułu stały się w y łą cz n ie czasopism a litera ck ie i k u ltu ra ln o-sp ołeczn e.

Uważne prześledzenie całego materiału pozwala na zorientowanie się w rozw oju i kierunkach podejm owanych badań. Trzeba stwierdzić, że w ca­ łym omawianym okresie powstawały prace dotyczące czasopism dwudzie­ stolecia m iędzywojennego, stąd też jest ich, staitystycznie rzecz ujmując, więcej niż opracowań o innych okresach. Nie były to wyłącznie materiały 0 prasie literackiej, przeważały artykuły o prasie politycznej, ogólnoin­ form acyjnej oraz specjalistycznej (np. pedagogicznej, film ow ej, czasopiś­ miennictwie m uzycznym i innych).

Już w pierwszym pow ojennym dziesięcioleciu zarysowały się kierunki badań nad czasopiśmiennictwem dwudziestolecia międzywojennego, które uzyskały pełniejszą realizację zarówno pod względem ilościowym ,1 jak 1 jakościowym w następnych dwudziestoleciach. Z perspektywy trzy­ dziestolecia można zaobserwować trzy główne nurty: badania nad czaso­ piśmiennictwem lewicowym , grup literackich oraz nurt bibliograficzno- -dokum entacyjny.

Od końca lat czterdziestych zainteresowania badaczy koncentrowały się głównie na nurcie rew olucyjnym w historii narodu; szukano w nim postępowych tradycji. Rozwijające się badania historyczno-prasowe do­ tyczyły również czasopism politycznych oraz literackich i kulturalno­ -społecznych związanych z ideologią i pozostających w kręgu w pływ ów Komunistycznej Partii Polski, ' Stronnictwa Demokratycznego, ruchu lu­ dowego. „W ścisłym związku z wzrastającym ruchem rewolucyjnym , z pogłębieniem się uświadomienia politycznego i społecznego szerokich mas robotniczych, chłopskich i ińteligencji — jak słusznie stwierdza Jad­ wiga Czachowska, monografistka „S ygnałów ” — pozostawał silny rozwój postępowej prasy literacko-społecznej. Gnębiona przez cenzurę, konfisko­ wana, rozwijała się pomimo trudności i prześladowań” 4

Pierwsze artykuły poświęcone lew icow ej prasie dwudziestolecia mię­ dzywojennego miały charakter popularny i ukazały się już w latach czterdziestych. Obok prac ogólnych5 pojawiają się artykuły o poszczegól­ nych czasopismach: „E poce” 6, „Poprostu” 7, „Sygnałach” 8. W 1945 r.

4 J. C z a c h o w s k a , W stęp d o: S y g n a ły 1933— 1939, oprać. J. C z a c h o w s k a , W r o cła w 1952, s. 6. ·

5 U kazały się m.in. n a stęp u ją ce p ra ce: C zasopism a le w ic o w e w P olsce do 1939

roku , „B iu le ty n P P R ” , 1947, nr 11, p o w ie l.; K .J., S ło w o, k tóre b y ło w alk ą , „K u ltu ra

i Ż y c ie ” , 1949, n r 20, s. 3; K. K o s i ń s k a , Z d z ie jó w prasy p o ls k ie j m ięd zy w o j­

nam i, „P o p ro s tu ” , 1949, n r 15, s. 4; M. K i e r c z y ń s k a , Z działa ln ości K P P na fr o n cie k u ltu raln ym , [w :] K P P . W spom n ien ia z p ola w a lk i, W a rszaw a 1951, s. 279—

286; J. K u c z e w s k a , T r a d y cje re w o lu c y jn e p ra sy p o lsk iej. Jak prasa K P P w a l­

czyła i u czy ła w a lczy ć, „E ch o T y g od n ia ” , 1952, nr 17; M . K i e r c z y ń s k a , P o l­ ska prasa w a lczą ca (O d „P role ta ria tu ” do „D zien n ik a P o p u la rn e g o” ), „Ż o łn ie r z

W o ln o ści” ’ 1952 nr 117. ■

6 P od ty m sam ym sztandarem , „N o w a E pok a” , 1945, nr 3, s. 5— 6; W. R o . g o -w i c z , W ciąż na posterun ku, tam że, 1945, nr 3, s. 6; A . K o b y ł e c k i , „E p o k a "

-C Z A S O P IŚ M I E N N I -C T W O L I T E R A -C K I E (1918— 1939) ₉

z okazji założenia czasopisma „Nowa Epoka” , nawiązującego do ideologii i tradycji swej przedwojennej poprzedniczki, przypomniano „Epokę” , a w dziesiątą rocznicę zamknięcia tego periodyku (1949) omówiono jego dzie­ je, program i ideologię, poświęcając przy tym dużo uwagi jej redaktoro­ wi; H enrykowi Lukrecowi. Przypomniano też „D źw ignię” 8 z okazji przyr padającej w 1947 r. dwudziestej rocznicy jej założenia.

; Z ważniejszych opracowań powstałych w latach czterdziestych odnor- tować należy książkę M. Kafla i A. Olchy Wieś pisząca (Kraków 1946), w ktqrej znalazła się m.in. historia literackiego pisma przeznaczonego dla wiejskiego czytelnika „W ieś— Jej Pieśń” , organu literatów ludowych (Na^- pra:wa 1933— 1934), wraz z prezentacją autorów tam piszących i korespon­ dentów (S. Czernika i A. Olchy) oraz obszerną antologią tekstów. Nie jest tb,'jedyne opracowanie o tym czasopiśmie10, by wspomnieć ch oćby o książ­ ce S. Czernika Chłopskie pisarstwo samorodne (Warszawa 1945), w której autor omawiając próby -wydawania pism chłopskich osobny fragment poświęca miesięcznikowi z Naprawy.

Poważniejsze opracowania lew icow ych czasopism literackich podjął Instytut Badań Literackich inicjując serię pod nazwą „Materiały do Dzie­ jów Postępowej Publicystyki” . W latach 1952— 1953 ukazały się opraco­ wania trzech czasopism literackich wydawanych przez postępową inteli­ gencję polską: „Oblicze Dnia” , „Poprostu— Karta” i „Sygnały” 11. Publi­ kacje te poza syntetycznym wstępem przynoszącym historię czasopisma, charakterystykę jego programu i ideologii, obejm owały wykaz ważniej­ szych pozycji bibliograficznych oraz antologię ciekawszych artykułów. Tego typu opracowania stanowiły novum na polskim gruncie i nie były dotąd notowane w rejestrach badań nad czasopiśmiennictwem. '

ce” , „O d rod zen ie” , 1949, nr 36, s. 2; t e n ż e , W d ziesięciolecie za m kn ięcia „E p o k i” ,

„P rasa P olsk a ” , 1949, nr 5, s. 5— 6 i in. .

7 J. W y s z o m i r s к i, W spom n ien ie o „ P op rostu ” , „R ze cz p o sp o lita ” , 1945, nr 251; S. J ę d r y c h o w s k i , D a w n iej i dziś, „P o p ro s tu ” , 1947, nr 1; J. W y s z o m i r - s k i , R zeczy w isto ść i podpa łka, „T y d z ie ń ” , 1947, nr 10, s. 6; R .'M a r k ie w ic z , O w i­

leń sk im „P o p ro s tu ” . K on ty n u u jem y w alk ę, „P o p ro s tu ” , 1953, n r 8, s. 1— 2; H. D e m ­

b i ń s k i , D e m o k ra cja przem yślan a do dna, tam że, 1954, n r 34, s. 1.

8 A. K r u c z k o w- s к i, W p ie rw sze j fa z ie „S y g n a łó w ” , „O d ro d zen ie” , 1948, n r 9, s. 9; F. G i l i , Ś w ia d ectw o d o jrza łości i k arta na broń , „P rasa P o lsk a ” , 1954, n r 3, s. 23— 24. ■ . .

9 K . J., D w u d ziestolecie „D źw ig n i” , „N o w o ś ci L itera ck ie” , 1947, n r 27, s. 4; J a s z c z [J. A. S z c z e p a ń s k i ] , P u n k ty k on troln e. D w u dziestolecie „D ź w ig n i” , „D zien n ik L ite ra ck i” , 1947, nr 34, s. 3.

10 A. O l c h a , „W ie ś — J ej P ieśń ” , „D zien n ik P olsk i” , 1945, nr 46, s. 3. 11 „O b licze D nia” . 1936, w stęp i a n tologię oprać. M. P u c h a l s k a , w y k a z w ażr n iejszych p o z y c ji b ib lio g r a fic z n y c h oprać. J. K ą d z i e l a , w y d . 1, W r o cła w 1953;

„P op ro stu — K a rta ” . 1935— 1936, w stęp i a n tologię oprać. B. W i n k l o w a , w yk a z

w a żn iejszy ch p o z y c ji b ib lio g r a fic z n y c h oprać. J. S t r a d e c k i , w yd. 1, W ro cła w 1953; „S y g n a ły ” 1933— 1939, oprać. J. C z a c h o w s k a , W r o cła w 1952.

Pierwsze powojenne dziesięciolecie, obok pierwszych prób opracowań czasopism lewicowych, przynosi rozpoczęcie badań nad czasopismami związanymi i pozostającym i w kręgu w pływ ów grup literackich: Ska- mandra12, Reflektora13, K w adrygi14. Poza artykułami dotyczącym i czaso­ pism tych grup ukazują się także prace o innych czasopismach literackich, np. o „M archołcie” 15, „Pamiętniku Warszawskim” 16, najwięcej jednak uwagi poświęcono jednemu z najważniejszych magazynów literackich dwudziestolecia — „W iadom ościom Literackim ” 17, co jest zupełnie zrozu­ miałe ze względu na to, że „W iadom ości” b yły najpopularniejszym pis­ mem literackiej inteligencji, pierwszym tygodnikiem literackim nowego typu, wychodzącym przez tak długi okres czasu. Trzeba jednak dodać, iż pisano o nich przede wszystkim w prasie em igracyjnej. Zajm owano się także „Kam eną18, która wśród innych pism prowincjonalnych wyróżniała się wysokim poziomem i była pismem o zasięgu ogólnopolskim, a także jedynym pismem literackim wznowionym po w ojnie i ukazującym się z małymi przerwami do chwili obecnej. Redaktorzy „K am eny” wielokrot­ nie wracali do przeszłości swojego pisma, stąd tak wiele artykułów wspomnieniowych na jej łamach. Wznowienie powojenne tego miesięczni­ ka, wydawanego przez Kazimierza Andrzeja Jaworskiego w Chełmie Lu­ belskim w latach 1933— 1939, stało się okazją do jego przypomnienia. Przypadająca w 1948 r. piętnasta rocznica założenia „K am eny” skłoniła zapewne redaktora do przedstawienia dziejów tego periodyku, jak też

12 P. H e r t z , O brach u n ki sk a m a n dryck ie, „K u ź n ica ” , 1946, nr 21, s. 6— 7; W . W i r p s z a, „S k a m a n d er” , „T y g o d n ik W y b rzeża ” , 1948, nr 45, s. 10.

13 Z. B. [ B o l e s l a w s к a Z.] „R e fle k to r ” — w sp om n ien ia u czestn ik ów , „G a ­ zeta L u b elsk a ” , 1946, nr 81, s. 5; W. G r a l e w s k i , „ R e fle k to r ” , „ Z d r ó j” , 1948,, nr 6, s. 4; t e n ż e , Z ja d a c z y ch leb a b ić w m ordę..., „K a m e n a ” , 1949, n r 1/2, s. 8— 11.

14 M. P i e с h a 1, D w u d ziestolecie „K w a d r y g i” , „D zien n ik Ł ó d zk i” , 1947, nr 335, s. 5; J. W y s z o m i r s k i , Co trzeba p rzyp om n ieć, -„E x p r e ss W ie czo rn y ” , 1950, nr 138, s. 3.

15 J. S p y t k o w s k i , O Stefanie K oła czk ow sk im , „P a m iętn ik L ite ra ck i” , 1946, z. 1— 2, s. 201— 203.

16 Z. L i b e r a , P olsk i liberalizm , „K u źn ica ” , 1946, nr 16, s. 2.

17 P. J a s i e n i c a , Z m ierzch legen d y, „T y g o d n ik W a rszaw sk i” , 1946, n r 36; T h e a t e s, F ałszy w a legenda „W ia d o m o ści L ite ra ck ich ” , „W ia d o m o ści” , 1946, n r 30; J. N. M i l l e r , „W ia d o m o ści” ■— ale ja k ie ?, „W a rsza w a ” , 1946, n r 8, s. 7; [M. G r y ­ d z e w s . k i ] , S ilv a reru m , „W ia d o m o ści” , 1950, n r 4, s. 4 [lista w sp ó łp ra co w n ik ó w z p ierw szeg o okresu istn ien ia, pism a]; J. L e c h o ń , O „ W ia dom ościach L ite ra c­

k ich ” , tam że, 1951, nr 26, s. 1; M. M o d z e l e w s k a , D ziedzicu , d zied zic kupi...,

tam że; A . B o r m a n , -Kazik, tam że, 1953, nr, 1.

18 B o r., S p ra w a „K a m e n y ” aktualna. P oeci, k tórzy odeszli „O d r a ” , 1949, nr 33, s. 4; Z. M a r k i e w i c z - K a r c z e w s k a , Na C h ełm skim Parnasie, „R z e cz ­ p osp olita ” , 1949, n r 292; E. G r z y b o w s k i , G rzech y „K a m e n y ” , „K u ltu ra i Ż y c ie ” , 1953, nr 3l8, s. 3; S i g m a „ N iezau w ażon a ro czn ica ?, „T y g o d n ik P ow szech n y ” , 1954, n r 5, s. 10. P on ad to w ie le a rty k u łó w o sam ej „K a m e n ie ” u k a zy w a ło się na je j ła ­ m ach; zofo. „K a m e n a ” , 1945, nr 1, s. 3; 1946, nr 1, s. 44— 45; nr 71/73; 1948, nr 5/6, s. 41— 45; nr 5/6, s. 45— 46; 1953, nr 3, s. 1— 3, nr 3, s. 65— 66.

C Z A S O P IŚ M I E N N I C T W O L I T E R A C K I E (1918—1939) ₁₁

zarysowania perspektyw na przyszłość, natomiast dwudziesta rocznica pisma przeszła raczej nie zauważona.

Dorobek dziesięciolecia 1944— 1954 w zakresie opracowań bibliogra- ficzno-dokum entacyjnych przedstawia się skromnie. Poza bibliografiami zawartości czasopism opublikowanymi w Instytucie Badań Literackich ukazały się bibliografie „Prac Polonistycznych” 19, „Pamiętnika Literac­ kiego” 20 oraz Bibliografia tytułów czasopism teatralnych (W rocław 1953) opracowana przez Stefana Strausa, uwzględniająca także czasopisma lite­ rackie i kulturalno-społeczne interesujące się problematyką teatralną.

Pojaw iły się w tym okresie pierwsze próby podsumowania badań nad czasopiśmiennictwem; Janina Żurawicka opublikowała na łamach „Prasy Polskiej” w latach 1952 i 1953 dwa artykuły, w których poza omówieniem dorobku prasoznawczo-historycznego zwracała uwagę na brak koordy­ nacji w planowaniu badań nad historią prasy polskiej. Podsumowanie wie­ dzy o prasoznawstwie polskim dziesięciolecia 1944— 1954 przyniosła pra­ ca Materiały do bibliografii dziennikarstwa i prasy w Polsce 1944— 1954 (Warszawa 1957), która w dziale „Historia prasy polskiej” uwzględnia materiały dotyczące prasy lat 1918— 1939.

Dla pełniejszego obrazu pierwszego powojennego dziesięciolecia warto jeszcze wspomnieć o rozpoczęciu badań nad prasą regionalną21 (zwłaszcza Ziem Zachodnich i Północnych), która przez całe trzydziestolecie będzie się znajdować w centrum uwagi badaczy historii czasopiśmiennictwa, co wiązało się m.in-, z ożywieniem regionów kulturalnych, likwidacją podzia­ łu na Polskę A i B, uaktywnieniem środowisk prowincjonalnych, które szukały poprzez badanie prasy swoich „korzeni” i tradycji.

W latach 1955— 1964 nastąpiło dalsze ożywienie i zintensyfikowanie badań nad dziejami prasy polskiej. Słusznie stwierdza B. Petrozolin-Sko- wrońska, że „dorobek naukowy drugiego powojennego dziesięciolecia zwraca uwagę nie tylko obfitością publikacji, ale bardziej zróżnicowanym

19 J. T. [J. T r z y n a d 1 o w s к i], B ib liog ra fia ro zp ra w i a rty k u łów zam iesz­

czon y ch w serii 1 - Х „P r a c P olo n isty czn y ch ” 1937— 1952, „P r a c e P olon isty czn e” ,

S. X:1952, s. 410— 417.

20 Z. Ś w i d w i ń s k a [ K r z y ż a n o w s k a ] , B ib lio g ra fia „P a m iętn ik a L ite ra c­

k ieg o ” i „P a m iętn ik a T ow . L itera ck ieg o im . A. M ick iew icza ” 1887— 1939. S zk icem

0 d ziejach d w u „P a m ię tn ik ó w ” p op rzed ził J. K rzy ża n ow sk i, W a rszaw a 1948.

21 Np. L . B r o ż e k , P o p rzed n icy „Z w r o t u ” . (Rzut ok a na d zieje brasy cieszy ń ­

sk iej), „ Z w r o t ” , 1949, nr 1, s. 7— 8; L. S o b o c i ń s k i , P rasa P olsk a na M azurach. Z a rys d z ie jó w od „P o c z ty K r ó le w ie c k ie j” do „G a z e ty O lsztyń sk iej” , „P rasa P olsk a ” ,

1948, n r 8/9 — 17/18; T. M ultań ski, Prasa na P om orzu . Rzut oka na historię

1 r o z w ó j d zienn ik arstw a polsk ieg o [1848— 1939], „Ilu stro w a n y K u rier P o ls k i” , 1946,

nr 287, s. 10; J. Ł a n g o w s к i, M o ja d roga do O pola, [w :] P am iętn ik i O polan, K ra k ó w 1954 [m.in. szczegóły o prasie p olsk iej na O polszczyźn ie] ; t e n ż e , W alka

o słow o p olsk ie na O polszczyźn ie, „P rasa P olsk a” , 1953, nr 5/6, s. 44— 47; F. W y -

b u l t , P rasa p ło ck a w latach 1918— 1939, „J e d n o ść M a zow ie ck a ” , 1947, nr 6, s. 4; S. Z i ę b a , O d „T y g o d n ik a P olsk ieg o ” do „T r y b u n y R o b o tn ic z e j” , „T r y b u n a T y g o d ­ n ia” , 1952, n r 18, s. 1.

wachlarzem tematycznym” . Odnosi się to do wszystkich epok, także i dwudziestolecia międzywojennego. , . . .

Wśród prac dotyczących prasy, a powstałych w omawianym okresie, zauważyć można dość duże zainteresowanie czasopiśmiennictwem lat 1918— 1939; wyraża się to powstaniem wielu prac o zróżnicowanym cha­ rakterze. Dominuje jednak — jak w pierwszym dziesięcioleciu — zainte­ resowanie lewicową prasą literacką i kulturalno-społeczną; mimo iż bada­ czy w dalszym ciągu interesował ten sam zespół pism, sposób ujęcia te­ matu uległ zmianie i pogłębieniu; choć w dalszym ciągu królowała popu­ larna synteza, pojaw iły się też artykuły szczegółowe, problemowe. Już w końcu lat pięćdziesiątych ukazały się artykuły Bożeny K rzyw obłockiej22

(Z dziejów legalnej lew icow ej prasy społeczno-kulturalnej 1918— 1939; Z dziejów legalnej prasy lew icow ej w okresie międzywojennym). Zainte­

resowania prasą Komunistycznej Partii Polski uwidoczniły się w pracach B. Gadomskiego23 (Radykalna prasa kulturalno-społeczna na tle ogólnej

działalności kulturalno-oświatowej KPP w latach 1922— 1926), R. Lotha24

(Z dziejów komunistycznej prasy społeczno-kulturalnej dwudziestolecia), S. Kowalewskiego25 (Na lewym torze), G. Lasoty26 (Od „K ultury Robotni­

czej” do „Miesięcznika Literackiego” ), Z. Młynarskiego27 (Szkice z dziejów rew olucyjnej prasy w Polsce 1866— 1938). Rozpoczyna badania Krystyna

Sierocka nad polskim czasopiśmiennictwem lew icow ym dwudziestolecia, a także nad czasopiśmiennictwem polskim w ZSRR28; rezultatem tych ba­ dań stała się publikacją pt. Z dziejów czasopiśmiennictwa polskiego w

ZSRR. O „Kulturze Mas” (Warszawa 1963), obejm ująca ponadto biblio­

grafię zawartości i antologię ciekawszych artykułów tego periodyku. Zainteresowania badaczy koncentrowały się na czasopismach lewico­ w ych i pozostających w kręgu w pływ ów KPP. Ukazały się artykuły o „K ulturze R obotniczej” , „N ow ej K ulturze” 29, „D źw igni” 30, „L ew a­

. 22 „B iu lety n N a u k ow y R S W P rasa” , 1956, n r 11, s, 49— 72; „P ra sa P olsk a ” , 1959, nr 2, s. 8— 10.

23 „Z e sz y ty H istoryczn e U W ” , 1961, s. 222— 279.

24 „M ó w ią W iek i” , 1958, n r 12, s. 8— 10. · 25 „P o lity k a ” , 1963, nr 49, s. 6. , 28 „K u ltu ra i Ż y c ie ” , 1958, n r 34, s. 2.

27 W y d . W arszaw a 1963, p ow iel., p on adto arty k u ł pt. Prasa K P P , „P rasa P olsk a ” , 1959, n r 1, s. 3— 5.

28 Np. arty k u ł pt. C zasopism a le w ic o w e a k u ltu ra proleta riack a , „N o w a K u ltu ­ ra ” , 1961, nr 9, s. 3, 11.

29 Np. T. B u j n i c k i, M. S t ą p i e ń , K ształtow a n ie się m a rk sistow sk ie j k r y ­

ty k i litera ck iej w czasopism ach „K u ltu ra R ob otn icza ” , „N o w a K u ltu ra ” , „D źw ig n ia ” , „M iesięczn ik L itera ck i” , „R u c h L ite ra ck i” , 1960, z. 1/2, s. 49— 60; с i ż, K ry ty k a p o e ­ ty ck a w czasopism ach „K u ltu ra R ob otn icza ” , „N o w a K u ltu ra ” , „D ź w ig n ia ” , „M ie ­ sięczn ik L itera ck i” , tam że, 1961, nr 2, s. 76— 87, n r 3, s. 135— 148; R . L o t h , „ K u l­ tura R o b otn icza ” — „N o w a K u ltu ra ” 1922— 1924. S zk ic z d z ie jó w prasy k u ltu ra ln o­ - o ś w ia to w e j K P R P , „P rzeg lą d H u m an istyczn y” , 1965, nr 1, s. 93— 115; t e n ż e , Na d roga ch „N o w e j K u ltu ry ” , „N ow a K u ltu ra ” , 1959, n r 2, s. 4.

C Z A S O P IŚ M I E N N I C T W O L I T E R A C K I E . (1918— 1939) ₁₃

rze” 31, „L ew ym Torze” 32, „Miesięczniku Literackim ” 33, „Obliczu Dnia” 34, wileńskim -„Poprostu” 35, lwowskich „Sygnałach” 36 omawiające dzieje, program, ideologię, działalność redaktorów. Nie są to jeszcze ujęcia syn­ tetyczne, te ukażą się w następnym dziesięcioleciu, ale nawet z tych drobnych prac złoży się obraz dziejów pisma; także i te analityczne przy­ czynki wzbogacają wiedzę o czasopiśmiennictwie. Wiele uwagi .poświę­ cono też „Dziennikowi Popularnemu” , aczkolwiek nie było to sensu

stricto pismo literackie.

Ukazują się też pierwsze opracowania poszczególnych zagadnień, np. o kształtowaniu się marksistowskiej krytyki literackiej i poetyckiej w czasopismach „Kultura Robotnicza” , „Nowa Kultura” , „Dźwignia” i „M ie­ sięcznik Literacki” . Do innych· czasopism literackich odnosiły się m.in. prace L. Jaglanki Sprawy słowiańskie na łamach „K am eny” (1933— 1939), I. Maciejewskiej Z zagadnień redakcyjnych „W iadom ości Literackich” czy S. Jaworskiego K rytyka literacka i artystyczna w „ Z w rotnicy” 37.

Podobnie jak w okresie poprzednim przedmiotem uwagi badaczy sta­ ją się czasopisma związane z ruchem demokratycznym, takie jak „Czar­

31 J. W y k a , „L e w a r ” , d w u ty g od n ik literacki. P o latach, „A rg u m e n ty ”., 1956, nr 17. s. 8— 9; M. B i b r o w s k i , P oeta i re w o lu cja , [w :] W spom n ien ia o S zen w a l­

dzie, W a rszaw a 1963, s. 226— 231.

32 J. N. M i l l e r , K arta z d z ie jó w „je d n o lite g o fr o n tu ” w literaturze p olsk iej, [w :], t e g o ż , B ez k ro p k i nad „ i ” , W arszaw a 1964.

83 S. W y g o d z k i , S p otk an ie z ,,M iesięczn ik iem L itera ck im ” , [w :] K sięga w spom n ień 1919-—1939, W arszaw a 1960, s. 402:— 411; [M. G rydzew sk i], Silva rerum ,

„W ia d o m o ści” , 1962, n r 12; zob. p on ad to przyp. 29.

34 M. B i b r o w s k i , Szczyty, u rw isk a i ob licze (1); P ow stan ie pism a (2); N a ł­

k ow sk a i inni (3), „P o lity k a ” , 1962, n r 28, s. 11, nr 30, s. 2; n r 31, s. 11; t e n ż e , P oeta i r e w o lu cja , [w :] W spom n ien ia o Szenw aldzie..., s. 232·— 235.

35 A . O s i e w i с к a, Nasze u n iw ersy tety , „P o p ro s tu ” , 1955, nr 3, s. 8; J. P u ­ t r a m e n t , „P o p ro s tu ” zaczęło się tak, „Ż y c ie L ite ra ck ie ” , 1958, nr 49, s. 3— 5; M .' S z u l k i n , O H en ry k u D em biń sk im red ak torze w ileń sk ieg o „P o p ro s tu ” , „O d no1va” ,'1959, n r 7, s. 9; J. P u t r a m e n t , Jeden r o k , [w :] K sięg a w sp om n ień 1919—

— 1939..., s. 317— 332; A . J ę d r y c h ó w s k a , „ R ze czy w istość’’ w św ietle r z e czy w is- tdści. W spom n ien ie je d n e j z u czestn iczek w ileń sk ie j g ru p y „P o p ro s tu ” , „Z w ie r c ia ­

d ło ” , 1961, nr 21, s. 7; H. G a l u s , W y b ór tra d y cji, „G azeta P o m orsk a ” , 1964, n r 277,

s. 3 - 4 . . '

30 K . K u г у 1 u k, W y w ia d z m inistrem k u ltu ry i sztuki. [O w sp ó łp ra cy pisarzy u k raińsk ich z „S y g n a ła m i” w 1933 r.], „P ra ca Ś w ie tlic o w a ” , 1956, [zesz. sjpecj.: D ni k u ltu ry u k ra iń sk iej]; T. L u t o g n i e w s k i , O „S y g n a ła ch ” , tr a d y c ji i W rocław iu .

(R ozm ow a z K a rolem K u rylu k iem ), „N o w e S y g n a ły ” , 1956, n r 1, š. 1— 2; K . K u r y -

1 u k, „S y g n a ły ” n iezapom n ian a k arta w d ziejach p olsk iej k u ltu ry , „T ry b u n a L it e ­ ra cka ” , 1958, nr 33, s. 1, 3; M. W a r n e ń s к a, P rzyp om in a m y „S y g n a ły ” ,' „P r z y ­ ja źń ” , 1958, n r 36, s. 9— 10.

37 A rty k u ły d ru k ow a n e w : „S p ra w ozd a n ia P ozn ań sk ieg o Ť N ” 1961, nr 1, s. 44— — 45; „B iu le ty n N a u k ow y W y d zia łu D zien n ikarskiego U W ” , 1961', n r 1, s. 120— 132; „Z esz y ty N a u k ow e UJ. P ra ce H istory czn o litera ck ie ” , z. 4, K r a k ó w 1961, s. 107— — 145.

no na białem” 38 i „Epoka” 39 Henryka Lukreca oraz czasopismo „W ieś -— Jej Pieśń”40, „Nowa W ieś” 41. Dwa ostatnie czasopisma otrzymały najpo­ ważniejsze opracowanie: bibliografię zawartości opatrzoną syntetycznym wstępem w opracowaniu J. Czachowskiej42. Wiedzę o tych periodykach pom nożyły też artykuły okolicznościowe związane z trzydziestoleciem ich powstania. Parę artykułów poświęcono także „O rce”43, pismu przeznaczo­ nemu dla młodzieży chłopskiej.

Rozszerza się w tym okresie zainteresowanie podjętym i wycinkowo w pierwszym dziesięcioleciu badaniami czasopism literackich i poetyc­ kich związanych z określoną grupą literacką, na łamach których form u­ łowany był program artystyczny, co wiązało się m. in. z pewnym prze­ profilowaniem badań. Zresztą rozw ój badań historycznoliterackich nie pozostał bez wpływu na podejmowanie tematów i powstawanie prac o tych czasopismach. Dużo uwagi poświęcono czasopismom awangardy krakowskiej: „L in ii” i „Z w rotn icy” 44, zajmowano się „Czartakiem”45,

88 Ju bileu sz, „T r y b u n a L ite ra ck a ” , 1957, nr 28, s. 5; Z. M ł y n a r s k i , „C zarno

na białem ” . (W dw u d ziestą roczn icę pow stan ia pism a), „K w a rta ln ik P ra sozn a w czy ” ,

1957, n r 4, s. 38— 57; S. M r o ż e k , Strzeżm y się starości, „C za rn o n a b ia łem ” , 1957, nr 2, s. 3; J. G r z ę d z i ń s k i , W in centy B anaś [Z . M łyn a rsk i] w „C za rn o n a b ia ­

łem ” , „B iu le ty n P ra so zn a w czy ” , 1964, nr 7, s. 16— 19.

89 W . K o r c z , Z prob lem a ty k i id e o w e j „E p o k i” (1936— 1939), „B iu le ty n N a u k o­ w y Z ak ła du B adań P ra soz n a w czy ch ” , 1957, s. 1— 25; W. L e c h o w i c z , R ys epok i

(T y g. „E p ok a ” —■ „N o w a E pok a” ), „K u rie r P o ls k i” , 1960, nr 79.

49 R. F r y d r y c h , P o dw u d ziestu trzech latach. „W ie ś— J ej P ieśń ” , „D zien n ik L itera ck i” , 1957, n r 46, ś. 7; (w k ) [S. A d a m c z y k ] , 30 -lecie „W si— J ej P ieśn i” , „T e a tr L u d o w y ” , 1964, nr 12, s. 3, okł.; A . O l c h a , W k ręg u „W si— J e j P ieśn i” , [w :]

C ygan eria i polity ka , W a rszaw a 1964, s. 317— 341; T. Ż o c h o w s k i , Z a czę ło się w N apraw ie, „T y g o d n ik K u ltu ra ln y ” , 1964, nr 5, s. 2— 3.

41 I. R y b c z y ń s k a , J. B i j a k, T y g o d n ik „N o w a W ieś” , „W ieś W sp ółczesn a” , 1958, nr 10, s. 72— 84.

42 J. C z a c h o w s k a , „W ie ś — J e j P ieśń ” , „N o w a W ieś” (1933— 1934, 1935— 1936), „R o cz n ik i D z ie jó w R u ch u L u d o w e g o ” , 1964, n r 6, s. 407— 434.

43 Np. R. M a r y l s k a , M łod zieżow a prasa N iezależneji P a rtii C h łop sk iej, „B iu ­ lety n N a u k ow y Z ak ładu B adań P ra sozn a w czy ch ” , 1956, nr 11, s. 26— 48; H. K o c ó j ,

K a rtk i z h istorii „O r k i” , „O d n o w a ” , 1959, n r 37, s. 8; A . K o r z y c k i , „O r k a ” p is ­ m o m łod zieży ch ło p sk iej sprzed lat, „O rk a ” , 1959, nr 5, s. 4, 7; J. Ł a b u z, „O r k a ” k ra k ow sk a, „W ie ści” , 1961, nr 14— 15, przedr. [w :] C y ga n eria i p olity ka , W a rsza ­

w a 1964.

44 Np. J. K u r ď k , N a „L in ii” , [w :] C yga n eria i p olity k a , W a rszaw a 1964,

s. 281— 294; J. P r z y b o ś , „ Z w r o tn ic a ” Tadeusza P eipera, „A rg u m e n ty ” , 1960, nr 3, s. 6— 7; M. A . S t y k s , [J. M aśliń ski], O P eiperze i „ Z w r o t n ic y ” , „ Ż y c i e L i ­ te ra ck ie” , 1960, n r 5, s.. 10; J. P г о к o p, B rzozow sk i i „ Z w r o t n ic a ” , „R u c h L ite ra c ­ k i” , 1962, n r 1, s. 36— 39; J. P r z y b o ś , „Z w r o tn ic a ” T adeusza P eipera, [w :] C y g a ­

n eria i polityk a , W arszaw a 1964, s. 26— 37.

45 E. K o z i k o w s k i , Z e w spom n ień . Z n a jo m o ś ć z Z e g a d łow icz em , „N o w a K u l­ tu ra” , 1955, nr 34, s. 5, n r 35, s. 4; t e n ż e , Z e w sp om n ień o E m ilu Z eg a d ło w icz u , „K a m e n a ” , 1958, n r 9, .s. 19— 22; J. D u ż y k , W stęp d o : L isty Em ila Z e g a d ło w icz a

C Z A S O P IŚ M I E N N I C T W O L I T E R A C K I E (1918— 1939) ₁₅

„K w adrygą” 4* i „Nową Kw adrygą”47, „M eteorem ”48, „P rom em ” 49, „R e­ flektorem ” 50 i „L uciferem ” 51, „Skamandrem” 52, „Z d rojem ” 53 i „Żagara- rami” 54. Wiele z tych prac to wspomnienia byłych redaktorów i współ­ pracowników oraz drobne, ale w większości analityczne przyczynki. P o­ ważniejsze opracowanie otrzymała „Okolica P oetów ” w postaci książki redaktora Stanisława Czernika („Okolica poetów ” . Wspomnienia i mate­

riały, Poznań 1961) z przedmową Ewy Korzeniewskiej. Tom wzbogacony

został bibliografią zawartości czasopisma w opracowaniu Ewy Mendel- skiej.

Dużo uwagi poświęcano w dalszym ciągu lubelskiej „K am enie” 55,

48 M. S a d z e w i с z, „K w a d r y да” i „W sp ó ln y p o k ó j” , cz y li parą słó w o d ra m a ­

cie p o k olen ia . (N a m a rgin esie ro z m o w y z S. R. D o b row o lsk im ), „S to lic a ” , 1957, nr 24,

s. 18— 19; W. S z y m a ń s k i , W p o ło w ie dw ud ziestolecia. („W ła d y sła w Sebyła

i „K w a d r y g a ” ), „W ię ź ” , 1959, nr 4, s. 58— 94; [przedr. w :] t e g o ż ; B a lla d y przed burzą, W arszaw a 1961; S. F l u k o w s k i , P ierw szy k rok „K w a d r y g i” , [w :] T y g ie l R zecz p o ety ck a , Ł ó d ź 1961, s. 115— 121; T. K ł a k , W k ręg u „K w a d r y g i” i C zech o­ w icza, „K a m en a ” , 1961, n r 17, s. 5.

47 S. R. D o b r o w o l s k i , H istoria „N o w e j K w a d ry g i” , „ Ż y c ie L ite ra ck ie ” , 1958,

nr 49, s. 3, 11; t e n ż e , „N o w a K w a d ry g a ” , [w :] K sięg a w sp om n ień 1919— 1939, s. 143— 157. _

48 G. T i m o f i e j e w , M eteor n ad k om in og rod em , „O d g ło s y ” , 1958, nr 12;

M . P i e c h a 1, P oczątek i p rogres „M e te o r a ” , [w :] T y giel. R zecz p oetyck a, Ł ódź 1961, s, 167— 187. 49 G ru pa „P r o m ” , „K r o n ik a ” , 1957, n r 13; M . G. [G r z e ś с z a k ], G rupa p o etyck a „P r o m ” , „ W y b o je ” , 1957, nr 22; M. G r z e ś c z a k , „P r o m ” , „G azeta P o ­ znańska” , 1958, n r 188, s. 2; [m g ] [M . G r z e ś c z a k ] , P rzy p om in a m y p o e tó w „P r o m u” , „N o w y Ś w ia t” , 1958, nr 13, s. 2. 50 Np. T. K ł a k , W kręgu „R e fle k to r a ” , „K a m e n a ” , 1961, n r 19, s. 3, 9; K. B i e l s k i , G ron o p r z y ja c ió ł „R e fle k to r a ” , tam że, 1962, n r 21, s. 10, 15; t e n ż e ,

N ow a postać [w spom n ien ia o prasie lu b elsk iej], tam że, 1962, n r 17, s. 5, 14, n r 18,

s. 11; K . B i e l s k i , P o w sta je „R e fle k to r ” , tam że, 1962, nr 7/8, s. 10, 16; t e n ż e , T w orzy m y k oleg iu m , tam że, 1962, n r 15, s. 5·, 11; t e n ż e , M ost n ad czasem ,

L u b lin 1963.

51 K . B i e l s k i , L u cifer, „K a m e n a ” , 1961, n r 12, ś. 5— 6.

62 N ied aw n o (W arszaw a 1977) u k aza ła się p ra ca J. S tra d eck iego W k ręgu S k a -

m andra, w k tórej zn aleźć m ożna o p ra co w a n ia d o ty czą ce g ru p y i czasopism a „S k a -

m ánder” .

M J. K ł o s s o w i c z , P o lscy ek sp resjon iści, „D ia lo g ” , 1960, n r 7; J. R a t a j ­

c z a k , G ru pa „ Z d r o ju ” , czy li przyp om n ien ie ek spresjon izm u , „W sp ó łcze sn o ś ć” , 1961, nr 13, s. 11, 12; A . L a m , P oczą tk i św ia d om ości ekspres jo n is ty czn e j w P olsce, „P rzeg lą d H u m an istyczn y” , 1962, n r 2, s. 1— 30, i in.

54 M.in. A . J ę d r y c h o w s k a , P rzed m ow a d o : T .4.B u j n i с к i, W iersze w y ­

brane, W arszaw a 1961; J. Z a g ó r s k i , T ro p em D ork a, [w :] T y giel. R zecz poetyck a,

Ł ódź 1961, s. 194— 216; A . J ę d r y c h o w s k a , P rzed m ow a d o: W y b ó r pism H en ­

ryka D em biń sk iego, W a rszaw a 1962.

55 Np. Z. M a t y a s z e w s k a , N a ju b ileu sz „K a m e n y ” , „K u ltu ra i Ż y c ie ” , 1958, nr 23, s. 1; W. N a t a n s o n, N a m arginesie..., „T w ó r c z o ś ć ” , 1958, nr 10, s. 179— 181; Z. P ę d z i ń s k i , S rebrn e g od y „K a m e n y ” , tam że, 1958, n r 7, s. 185— 186; P r z y ja ­

-zwłaszcza że w 1958 r. przypadło 25-leeie, a w pięć lat później 30-lëcie powstania pisma, tym razem nie przemilczane w prasie. Przeciwnie, oba jubileusze stały się okazją do przypomnienia dziejów periodyku, do re­ fleksji i wspomnień samego redaktora, K. A. Jaworskiego, jak też współ­ pracowników (Z. Matyaszewskiej, W. Mrozowskiego, M. B echczyc-Rúd- nickiëj). Sporo artykułów o „K am enie” ukazało się zarówno na jej ła­

mach, jak i w innych czasopismach. '

Trzydziesta rocznica powstania „W iadom ości Literackich” 56 wywołała falę artykułów o charakterze wspomnieniowym pióra byłych współpra­ cowników i sympatyków pisma pozostających poza krajem. Londyńskie „W iadom ości” opublikowały specjalny numer (1955, nr 51/52) poświęcony „W iadom ościom Literackim ” , a w 1957 r. ukazała się w Londynie pu­ blikacja pt. Trzydziestolecie „W iadom ości” , w której obok przedrukowa­ nych artykułów z numeru jubileuszowego znalazły się nowe, wzbogacone zestawieniami numerów specjalnych „W iadom ości” oraz wykazem na­ gród przyznawanych przez to czasopismo. W prasie polskiej pisano o „Wiadomościach Literackich” dopiero w latach sześćdziesiątych.

Należy odnotować, że na początku lat sześćdziesiątych powstają pierw ­ sze prace Wiesława Pawła Szymańskiego o „Ateneum ” , Stefana Napier- skiego o „M archołcie” , „K w adrydze” 57, opublikowane w latach następ­ nych w postaci książek. .

Pojawiają się też pierwsze opracowania katolickiej prasy literackiej: Stefan Sawicki publikuje artykuł o czasopiśmie „V erbum ” 58, Maria K u- nowska-Porębna o piśmie m łodych katolików „P a x ” 59. Badacze ci będą prowadzili dalsze studia w następnym dziesięcioleciu. Wówczas tákže ukazują się pierwsze opracowania o periodykach naukowych, np. o „Р а­

да r o z w o jo w a „K a m e n y ” , „K a le n d a rz L u b e ls k i” , 1964, s. 109— 114; t a ż , „K a m e n a ” .

M ala k ron ik a trzydziestolecia, „Ż y c ie L itera ck ie” , 1964, nr 26, s. 10; K .A . J a w o r ­

s k i , D zie je p e w n ej p rzy g od y , „7 G los T y g o d n ia ” , 1964, nr 8, s. 10; K. E. S t e s z u k,

„K a m e n a ” . T ryb u n a M łod y ch , „G ło s M łod zieży W ie js k ie j” , 1964, nr 10, s. 28— 29;

p on adto zob. arty k u ły d ru k o w a n e w „K a m e n ie ” : 1955, nr 5— 6— 7, s. 3— 8; 1956, ńr 6, s. 31— 32; 1958, nr 10/12, s. 1— 2; s. 11; s. 2; n r 13, s. 8; 1960, n r 10, s. 5— 6; 1961, nr 21, s.. 11; 1963, n r 23— 24, s. 4, 10— 1 1 ;-s. i , s. 14; nr 22, s. 3, 8; 1964, n r 17/18, s . - 1,31; s. 20; s. 25; n r 39, s. 4. :

56 Np. [M. G r y d z e w s k i ] ’, K o m p lek s m ason erii, „W ia d om ości” , 1961, n r 41; I. M a c i e j e w s k a , „W ia d o m o śc i L ite ra ck ie ” , „B iu lety n K r a jo w e j A g e n c ji In fo r ­ m a c y jn e j” , 1961, nr 18; Z. S z c z y g i e l s k i , In tern ow a n e „ S ” : Czasopism a,, sto­

w arzyszen ia, m asoni i an archiści, „P o lity k a ” , 1962, nr 34, s. 6; K. K o ź n i e w s k i , C zterd ziestolecie „W ia d o m o śc i” , tam że, 1964, nr 9; J. R u r a w s k i , O reportażu,

„P o lo n isty k a ” , 1964, n r 5; 40 lat tem u, „W ia d o m o ści” , 1964, nr 1, 3— 10, 12i— 17,18— 49 [krótkie w zm ia n k i o a rty k u łach d ru k ow a n y ch przed 40 1.].

87 W. P. S z y m a ń s k i , W spółczesn ość i m aska. (O „A te n e u m ” S. N a pierskiego), „W ię ź ” , 1964, nr 7/8, s. 83— 91; t e n ż e , „M a r c h o łt” i p ro fe so r, „Z n a k ” , 1964, nr 11; J. S p y t k o w s k i , „R u c h L ite ra ck i” , 1965, nr 3, s. 127— 130; zob: prźyp . 46.

58 „Z n a k ” , 1963, n r 108, s. 646— 662.

C Z A S O P IŚ M I E N N I C T W O L I T E R A C K I E (1918— 1939) ₁₇

miętniku Literackim ” (J. Krzyżanowski)60, oraz drobne prace o „D w u­ tygodniku Literackim” , „Naszym W yrazie” , „Gazecie Literackiej” , „P rą­

dach” , „R adostow ej” i innych61. '

. Po skromnych początkach w poprzednim dziesięcioleciu lata 1955— 1964 przynoszą ożywiony rozw ój badań nad prasą regionalną; począwszy od lat pięćdziesiątych ukazuje się wiele prac o czasopiśmiennictwie czę­ stochowskim, krakowskim, poznańskim, opolskim, lubelskim, pomorskim, śląskim i innych regionów62, ale tylko niektóre z tych prac dotyczą cza­ sopiśmiennictwa literackiego. Najwięcej uwagi poświęcono prasie mazur­ skiej i warmińskiej (prace T. Cieślaka, W. Chojnackiego, T. Ruczyńskiego i. innych). Ukazywały się też prace o poszczególnych czasopismach; na uwagę zasługuje opracowanie czasopisma „G ry f” wraz z dodatkiem „G ryf Kaszubski” przez Krystynę Kamińską zawierające historyczny zarys dziejów obydwu czasopism oraz bibliografię ich zawartości, obej­ mującą również okres m iędzywojenny (Gdańsk 1961).

' 60 J. K r z y ż a n o w s k i , „P a m iętn ik L ite ra ck i” i je g o d zieje, „P a m iętn ik L i­ terack i” , 1962, z. 3, s. 66— 78 [rozszerzon y artyku ł z 1948 r., p or. p rzyp . 20].

81 Np. E. H ą c z k o w s k i , „B iu le ty n L itera ck i” , [w :] C yga n eria i p olity k a , W arszaw a 1964, s. 149— 152; J. A . F r a s i k , O „L ite r a c ie ” i „G a z e cie A r ty stó w ” , tamże, s. 295— 305; S. M a j k o w s k i , Ł ód zk a „ K ron ik a ” , „P ra s a P olsk a ” , 1963, n r 5, s. 10— 12; L. F r y d e , K lęsk a J. T u w im a, „W sp ó łczesn o ść” , 1964, nr 24/25, s. 10, 14 [o „P ió rz e ” ]; O „Z a k o p c o n y c h szk iełk ach ” , „S a ty rze” i „D ia b le ” , „N a d W a rtą” , 1961, nr 3, s. 5; A. G ł a d y s Zj Jan P rzy b y ła , w y d a w c a „K o c y n d r a ” , „P o g lą d y ” , 1964, nr 22, s. 15; B. K r ó l i k o w s k i , „T e k a Z a m o jsk a ” w cz o r a j i ju tro , „K a m e n a ” , 19.62, s. 3, 6; J. B a d o r a, T rzyd ziestolecie „Z ie m i C z ę stoch ow sk iej” , „N ad W a rtą” , 1964, nr 4, s. 6.

62 Np. F. S o b a 1 s к i, Jakie pism a w y c h o d z iły w C zęstoch ow ie (1909·—1939), „N ad W artą” , 1958, n r 3, s. 8; S. F o 1 f a s i ń s к i, Z a rys d z ie jó w prasy w y d a w a n e j

w C zęstoch ow ie (1809— 1960), [w :] D zieje C zęstoch ow y od za rania do czasów w s p ó ł­ czesnych, K a to w ic e 1964, s. 328— 351; S. D z i k i , 300 lat prasy w K ra k ow ie, „Ż y c ie

L itera ck ie” , 1961, nr 37, s. 10; J. R e i t e r, D aw n a prasa p olsk a w O polu , „ K w a r ­ talnik O p o lsk i” , 1961, n r 1, s. 56— 65; R. H a j d u k , „S o b ą św ia d cz y m y p ra w d ę ” , „O d ra ” , 1962, n r 1, s. 36— 46, il.; A . P i w o w a r c z y k , P rasa n ad U herką, „ K a ­ m ena” , 1961, n r 13/14, s. 11, 15, il.; W . S z w a r c , P rasa lu belsk a na tle p o s tę p o w e j

prasy p o lsk ie j, „B ib lio te k a rz L u b e ls k i” , 1961, n r 1/4, s. 13— 19; R . R o s i a k , Z dzie­ jó w prasy lu belsk iej, „K a m e n a ” , 1961, n r 1, s. 3, n r 2, s. 9— 10, n r 3, s. 3, 11; J. R ą b -

c a , Od „G r y fa ” do „K a s z e b ó w ” , „Ilu s tro w a n y K u rier P o ls k i” , 1957, nr 232, s. 3; t e n ż e , P ół w iek u prasy p om o rsk o-k a szu b sk iej, „D zien n ik B a łty ck i” , 1957, n r 244, s. 7— 8; B. L u b o s z, O d „G a z e t Ś ląskich ” do „K r o n ik i B esk id zk ie j” , „K r o n ik a B eskidzka” , 1959, n r 19, s. 4. J. Z i m n í k , Z h istorii prasy śląsk iej, „K a len d a rz O polski T R Z Z ” , 1960, s. 112— 113; J. A l e k s a n d r o w i c z , M ateriały do d zie jó w

prasy p olsk iej w In o w ro cła w iu , „Z ie m ia K u ja w sk a ” , t. I: 1963, s. 125— 152; K . G o ­

l ą c h o w s к i, D zieje prasy n o w o s ą d e c k ie j (1891— 1961), „R o cz n ik S ą d eck i” , 1962, nr 5, s. 225— 278; Z. Z i e m b o l e w s k i , P ierw sze czasopism a p rzem y sk ie, [w :] T y ­

siąc lat P rzem yśla, „K a le n d a rz” 1961— 1965 [P rzem yśl] 1961, s. 114; M. G a w l i k , Ruch w y d a w n iczy [m. in. prasa w R a d om iu 1815— 1947], [w :] R a dom . S zkice z d zie ­ jó w m iasta, W arszaw a 1961, s. 225— 229; [a e], 90 lat prasy ta rn o w sk ie j (1871— 1939),

„G azeta K ra k o w sk a ” , 1961, nr 11; A . K u n i s z, Z a ry s d z ie jó w prasy ta rn o w sk iej

(1848— 1961), [T arn ów ] 1961.

Sporo inform acji o czasopiśmiennictwie przyniosły wspomnienia re­ daktorów i współpracowników. Dla dwudziestolecia m iędzywojennego wspomnienia, relacje pamiętnikarskie stanowią dość ważny materiał, w nich bowiem wyraża się — jak pisze Ewa Korzeniewska we wstępie do

„O kolicy poetów” — „w pewnym sensie wspólna naszej chwili potrzeba

ochronienia przed zapomnieniem przeszłości niedalekiej, a przecież już zatartej w pamięci przez wojnę i naszą współczesność” . Obok drobnych fragmentów, ogłaszanych najczęściej na łamach periodyków, ukazują się w drugim dziesięcioleciu tomy wspomnień63. Najwięcej materiałów przy­ nosi tom wspomnień krakowskich zatytułowany Cyganeria i polityka (Warszawa 1964) oraz Księga wspomnień 1919— 1939 (Warszawa 1960), pierwsze tego typu opracowania na naszym gruncie dające pewien obraz całości życia kulturalnego i literackiego okresu, poprzez zebranie relacji wspomnieniowych od uczestników wydarzeń tamtych lat.

Cechą charakterystyczną okresu 1955— 1964 jest ogromny rozw ój róż­ nego typu kompendiów bibliograficzno-dokum entacyjnych. Prace nad bi­ bliografią tytułów czasopism, zaledwie zapoczątkowane w poprzednim dziesięcioleciu, znalazły teraz pełne rozwinięcie. Powstało kilkanaście prac rejestrujących czasopiśmiennictwo poszczególnych regionów: Pomorza64, Śląska65, Mazur i Warmii66, Cieszyna67, Radomia68 — od początków istnie­ nia aż po rok 1939, niektóre aż do lat pięćdziesiątych. Ukazały się też prace dotyczące "wyłącznie dwudziestolecia międzywojennego, np. Prasa

katowicka w latach 1922— 1939 Stanisława Wilczka („P ogląd y” , 1964,

nr 6), czy Z dziejów prasy kulturalnej i oświatowej Stanisława

Iłowskie-63 K . B i e l s k i , M ost nad czasem , L u b lin 19Iłowskie-63; J. I w a s z k i e w i c z , K siążka

m oich w spom n ień , K r a k ó w 1957; Z. L e ś n o d o r s k i , W spom n ien ia i zapiski, K r a ­

k ó w 1959; W śród lu d zi m o je g o m iasta. W spom n ień i zapisek część druga, K ra k ów 1963; G. T i m o f i e j e w , M iłość nie zna zm ęczenia, Ł ód ź 1959; S. S e b y ł o w a ,

O kładk a z pegazem , W a rszaw a 1960; J. P u t r a m e n t , P ó l w ieku.· M łod ość, W a r­

szaw a 1962; J. Z a g ó r s k i , Szkice z p od róży w przestrzen i i czasie, K ra k ó w 1962; W . M r o z o w s k i , C ygan eria, L u b lin 1963; S. P i ę t a k , P ortrety i zapiski, W a r ­ szaw a 1963; M. R u s i n e k , O p ow ieści n iezm yślon e, K r a k ó w 1963.

64 B ib liog ra fia czasop ism p om orsk ich . W o je w ó d ztw o b y d g osk ie, praca zb iorow a p od red. H. B a ra n ow sk iego, w sp ółp r. R. C zm ielow a i in., T oru ń 1960.

65 J. I g n a t o w i c z, K a ta log czasopism śląskich, t. 1— 2, W r o cła w 1960;

M. P r z y w e c k a - S a m e c k a , J. R e i t e r , B ib lio g ra fia p olsk ich czasopism ślą­

skich (d o 1939 roku ), W r o cła w 1960.

86 J. J a s i ń s k i , W y k az czasopism i k alen da rzy p olsk ich na M azurach i W arm ii

z lat 1718— 1939 zn a jd u ją cy ch się w b ibliotek ach k ra jo w y ch i zagran iczn ych , „ K o ­

m u n ik aty M azu rsk o-W a rm iń sk ie” , 1961, n r 2, s. 274— 287; J. O b ł ą k , W y k az p o l­

skich d ru k ów na W arm ii za lata 1800— 1939, tam że, 1957, nr 1, s. 50— 61, nr 2,

s. 112— 127 [oraz u zup eł.:] W . C h o j n a c k i , tam że, 1958, nr 1, s. 85— 96; J. O b ł ą k ,

U zupełnienia do „W y k a z u ” p olsk ich d ru k ów na W arm ii za lata 1800— 1939, tam że,

1958, nr 3, s. 312— 318.

67 L . B r o ż e k , M ateria ły do b ib lio g ra fii C ieszyna, [w :] P am iętn ik cieszyński, K a to w ic e 1961. .

88 R . B r y k o w s k i , B ib liog ra fia [głów n ie czasopism a], [w :] R a dom . Szkice z d z ie jó w m iasta, W a rszaw a 1961, s. 230— 235. *

C Z A S O P IŚ M I E N N I C T W O L I T E R A C K I E (1918— 1939) ₁₉

go („Praca Świetlicow a” , 1961, nr 5). Szkoda, że w tych zestawieniach zabrakło rejestru czasopism warszawskich. Katalogi i wykazy tytułów zarejestrowały całość prasy polskiej, często bez podziałów na czasopisma specjalistyczne, w każdym jednak wypadku uwzględniały prasę literacką i kulturalnospołeczną. Zestawienie prasy wyłącznie literackiej przyno­ si — jedna z nielicznych — bibliografia Hugona Malanowicza Łódzkie

czasopisma literackie i z literaturą związane w okresie dwudziestolecia 1918— 1939 („Prace Polonistyczne” , 1960— 1961). Jest to jednak prasa tyl­

ko jednego regionu. Zestawienie tytułów czasopism literackich w zakresie ogólnopolskim przynosi dopiero Słownik współczesnych pisarzy polskich (t. 1, Warszawa 1963, s. 70— 75). Z bibliografii specjalistycznych, ale uwzględniających czasopisma literackie i kulturalno-społeczne zanotować należy bibliografię Ireny Turowskiej-Bar Polskie czasopisma o wsi i dla

wsi od X V III w. do r. 1960 (Warszawa 1963). Wśród nielicznych w tym

okresie bibliografii zawartości czasopism znalazły się „Lwow skie W iado­ mości Muzyczne i Literackie” w opracowaniu Jadwigi Swiderskiej w serii Bibliografii Czasopism Muzycznych (Kraków 1961).

Wiedzę o czasopiśmiennictwie epoki pomnażają opracowania m ono­ graficzne życia i twórczości redaktorów oraz w ybory publicystyki po­ szczególnych pisarzy. Niewiele takich prac pojaw iło się w latach pięć­ dziesiątych i sześćdziesiątych, warto jednak przypomnieć książkę J. Z. Białka Ludwik Fryde jako krytyk literacki (Warszawa 1962), A. San- dauera Poeci trzech pokoleń (Warszawa 1955) i choćby W ybór pism Hen­ ryka Dembińskiego, współzałożyciela „Poprostu” (Warszawa 1962).

Trzecie pow ojenne dziesięciolecie pod względem opracowań prasy li­ terackiej i kulturalno-społecznej dwudziestolecia m iędzywojennego różni się od poprzednich głównie poziomem prac. W okresie tym widoczna jest dążność badaczy do opracowań syntetycznych, poprzedzona wieloma przy­ czynkami analitycznymi, które powstawały w latach poprzednich. Waż­ nym wydarzeniem dla rozw oju badań nad historią prasy polskiej stało się opublikowanie w 1972 r. próbnej w ersji podręcznika, w którym część tomu dotyczącą dwudziestolecia napisał Andrzej Paczkowski. Synteza ta przyniosła również informacje o ważniejszych czasopismach literackich i kulturalno-społecznycft; dużo miejsca poświęcono „Wiadomościom Lite­ rackim” . Zarys dziejów literackich periodyków warszawskich, również w ujęciu syntetycznym, zaprezentowała K. Sierocka69. O prasie warszaw­ skiej pisał też Z. Mitzner70. Z ujęć o charakterze monograficznym uka­ zują się dalsze prace W. P. Szymańskiego: w 1967 r. tom Od metafory do

69 "Warszawskie p eriod y k i litera ck ie lat 1918— 1932, w cyk lu : W arszaw a II R ze­

czyp o sp o litej 1918— 1939, z. 4, „S tu d ia W a rszaw sk ie” , t. X I V : 1972, s. 7— 40; W a r­ szaw skie czasopism a literackie, cz. II: L ata 1932— 1939, tam że, z. 5, „S tu d ia W a r­

szaw skie” , t. X V I I I : 1973.

70 P rasa w arsza w sk a 1918— 1939, w cyk lu W arszaw a II R zeczy p osp olitej, „S tu ­ dia W a rszaw sk ie” , t. X : 1968, s. 461— 478.

heroizmu zbierający rozprawy o czasopismach literackich („K w adrydze” ,

„L in ii” , „Żagarach” , „Lew arze” , „M archołcie”., „Naszym W yrazie” oraz o „A teneum ” Napierskiego), drukowane uprzednio, powtórzone w na­ stępnym wydaniu książki pt. Z dziejów czasopism literackich w dwudzie­

stoleciu m iędzywojennym (Kraków 1970). Studia Szymańskiego nie. : są

właściwie monografiami tych czasopism. „A utor śledzi kierunki prze­ mian myśli teoretycznej i praktyki twórczej w wybranych periodykach, dążąc do określenia świadomości estetycznej pokolenia. Dysponując roz­ ległą wiedzą, o epoce i odpowiednią perspektywą historyczną, Szymański dokonuje syntetycznego oglądu rzeczywistości literackiej i paraliterackiej ostatnich lat dwudziestolecia” 71.

Główne kierunki badań nad czasopiśmiennictwem w trzecim dziesię­ cioleciu koncentrują się, podobnie jak w okresach wcześniejszych, na czasopismach związanych z nurtem rew olucyjnym , czasopismach grup literackich oraz na profilu bibliograficzno-dokum entacyjnym .

T. Bujnicki i M. Stępień72 kontynuują badania, interesując się dysku­ sją o poezji i prozie w lew icow ej prasie kulturalnej dwudziestolecia, K. Woźniakowski publikuje artykuł Kilka słów o badaniach lew icow ej

prasy dwudziestolecia („Ż ycie Literackie” , 1973, nr 45). Ukazują się też

artykuły ogólne oraz o poszczególnych czasopismach, np. o „Lew arze” 73, „Obliczu Dnia” 74 i „Sygnałach” 75 (m. in. К. Koźniewskiego w „P olityce” ). Wspomnienia o „Czarno na białem ” pisze jego redaktor January Grzę- dziński76. Kontynuacja badań K. Sierockiej przynosi w efekcie kolejną książkę (Polonia radziecka 1917— 1939, Warszawa 1968), w której omawia czasopiśmiennictwo polskie w ZSRR, poświęcając przy tym dużo uwagi jednemu z ważniejszych periodyków — „Kulturze Mas” oraz związkom tej prasy z polską prasą lewicową w kraju.

71 J. Z a c h a ŕ s к a, „P o e z ja ” , 1968, n r 5.

72 T. B u j n i c k i , M. S t ę p i e ń , D ysk u sje o p o e z ji i p rozie w le w ic o w e j p ra ­

sie k u ltu ra ln ej d w u d ziestolecia, [w :] Z p r o b le m ó w literatu ry p o ls k ie j X X w iek u ,

W arszaw a 1965, t. 3, s. 410— 425. ,

73 W. P. S z y m a ń s k i , Z d zie jó w le w icy litera ck iej. (O „L e w a rz e ” ), „R u ch L ite ra ck i” , 1966, z, 5, s. 217— 228, [przedr. w :] t e g o ż , O d m e ta fo ry do heroizm u, K ra k ó w 1967 oraz .[w:] Z d z ie jó w czasopism litera ckich w d w u d ziestoleciu m ięd zy ­

w o je n n y m , K ra k ó w 1970.

74 K. K o ź n i e w s k i , O b licze w czora jsze g o dnia, „P o lity k a ” , 1974, nr 45, κ 1, 8— 11, il.

76 T. B a n a ś , M iędzy d a w n ym i a n o w y m i laty, „O d r a ” , 1968, nr 2, s. 53— 55; T. B u j n i c k i , P ism o p oszu k u ją ce —1 „S y g n a ły ” . U w agi w stęp n e, „K u ltu ra i S p o ­ łecze ń stw o” , 1968, nr 3, s. 45— 46; A . Ś w i ę c i c k i , „S y g n a ły ” (1933— 1939), „R o c z ­ n ik H istorii C za sopiśm ien n ictw a P o ls k ie g o ” , t. 7, z. 2, s. 158— 180; W. P. S z y m a ń ­ s k i , W y d a jem y w e L w ow ie..., [w :] t e g o ż , Z d z ie jó w czasopism literackich...;

L isty B ru non a Schulza, p od a ł do druk u J. F i c o w s k i , „T w ó r c z o ś ć ” , 1971, nr 10,

s. *78— 85; K . K o ź n i e w s k i , S ygnały w czora jszy ch dni..., „P o lity k a ” , 1973, nr 1, s. 14— 15.

i' 78 J. G r z ę d z i ń s k i , „C za rn o na białem ” (1937— 1939). W spom n ien ia n a czel­

n ego redak tora, „R o czn ik H istorii C za sopiśm ien n ictw a P o ls k ie g o ” , 1965, z. 1, s. 239— 269.

C Z A S O P IŚ M I E N N I C T W O L I T E R A C K I E (1918—1939) ₂₁

Rozpoczęte w poprzednim dziesięcioleciu badania działalności grup literackich i czasopism z nimi związanych znajdują teraz pełne rozwinię­ cie. W 1968 r. Stanisław Barańczak publikuje artykuł Ugrupowania poe­

tyckie w dwudziestoleciu m iędzyw ojennym („N urt” , nr 1), obejmując

zasięgiem badań grupę Zdroju, Futurystów, Formistów, Skamandra, Czartaka, Awangardę krakowską, Reflektora, Kwadrygę, Żagary oräz czasopisma z nimi związane. Nie jest to jedyne opracowanie, powstają nadto prace o charakterze syntetycznym, np. Władysława Studenckiego o „Czartaku” 77, Józefa Zięby o „R eflektorze” 78, Janusza Stradeckiego o „Skamandrze” 79. Ukazują się też artykuły o „M eteorze” 80, „K w adry- dze” 81, „O kolicy Poetów ” 82, „Z d ro ju ” 83, „Z w rotn icy” 84 i „Żagarach” 85.

W 1969 r. Andrzej Lam publikuje książkę Polska awangarda poetycka,

77 W . S t u d e n c k i , Czartak, „Z e sz y ty N a u k ow e W S P O p o le” , 1974, z. 12,

s. 117· -123.

78 J. Z i ę b a , P ięćd ziesięciolecie R eflek tora , „K a le n d a rz L u b e ls k i” , 1973, nr 133, s. 193— 195; p on a d to : (z) [Z. M i k u l s k i ] P ryw atn a in ic ja ty w a p oetyck a, „K a m er na” , 1973, nr 13, s. 3, il. <, .

79 Z ob. przyp . 52.

80 K . N o n a s , „M e te o r ” w Ł odzi, „O d g ło s y ” , 1966, n r 14; T. C h r u ś c i e l e w - s к i, Ł ó d ź p o e ty ck a m ięd zy w o jn a m i, „O sn o w a ” , lato 1967, s. 58— 59; T. B ł a ż e ­ j e w s k i , „M e te o r ” pierw sza łódzka gru pa p oetyck a , „P o e z ja ” , 1973, nr 3, s. 69— 74; M. P i e с h a 1, D ru gi k rok „K w a d r y g i” , tam że, 1968, n r 11, s. 2,0— 31.

81 'S. M . S a 1 i ń s к i, L on gp la y w arsza w sk i, W a rszaw a 1966, s. 96— 102. W . P. S z y m a ń s k i , W p o ło w ie dw u d ziestolecia. (O „K w a d r y d z e ” ), „T w ó r c z o ś ć ” , 1967, nr 4, s. 82— 96; [przedr. w :] t e g o ż , O d m e ta fo ry do heroizm u..., oraz '[w:] Z d zie­

jó w czasopism literackich ...; L. W ó j c i k , W p ły w N orw id a n a p o e zję K w a d ry g i. (Fragm enty), „P rze g lą d H u m an isty czn y ” , 1967, n r 4; J. K w i a t k o w s k i , Jede­ naste: nie cu d zosłów , „Ż y c ie L ite ra ck ie ” , 1967, nr 43; M. P i e с h a 1, D ru gi k rok „K w a d r y g i” , „P o e z ja ” , 1968, nr 11, s. 20— 31.

82 M. in. Z. H i e r o w s k i , O p oetach redak torach , „P o g lą d y ” , 1965, nr 23, s. 12, il.; W. P. S z y m a ń s k i , „O k o lic a P o e tó w ” i autentyzm , „T w ó r c z o ś ć ” , 1969, nr 3, s. 49— 73, [przedr. w :] t e g o ż , Z d z ie jó w czasopism litera ck ich ..;; M. K u n a ,

Stanisław C zernik. Z y c ie i tw órczość. B ib lio g ra fia , O strzeszów 1972 [tu K ron ik a

życia i działa ln ości S tan isław a C zernika 1899— 1969].

88 M . in. A . L a m , P rzeczu cie ładu. (Z d z ie jó w polsk iego ekspresjon izm u ), „P o e z ja ” , 1966, n r 4, s. 71— 83; J. R a t a j c z a k , P ro g ra m y „ Z d r o ju ” , „P rzeg lą d H u m an istyczn y” , 1967, nr 1, s. 83— 128; B. H u l e w i c z , W ielkie w c z o r a j w m a łym

kręgu, W arszaw a 1968, s. 86— 93; E. P a w l a k , „C zas czyn u ” p olsk ich e k sp re sjo ­ nistów , „M iesięczn ik L ite ra ck i” , 1970, n r 2, s. 58— 62; J. R a t a j c z a k , „ Z d r ó j” . G rupa i czasopism o, „G a zeta P ozn ań sk a” , 1971, n r 79.

84 M .in. W .P. S z y m a ń s k i , S p a d k ob iercy P eipera. (O „L in ii” ), „P o e z ja ” , 1967» nr 3, s. 15— 24, [w :] t e g o ż , O d m e ta fo ry do h eroizm u , s. 51— 76, [przedr. w :] Z d zie­

jó w czasop ism litera ck ich ...; O d „ Z w r o t n ic y ” do a n ty w a loró w i kontrasensu. (R o z­ m ow a z. Janem B rzęk ow sk im ). R ozm a w ia ł A . K . W aśk iew icz, „W ia tra k i” , 1969, nr 3;

R. K r y n i c k i , Z w r o tn ic a ku ltu ry p o lsk iej, „T y g o d n ik K u ltu ra ln y ” , 1971, nr 23, s. 4, 8; W .P. S z y m a ń s k i , „U ścisk ” z teraźn iejszością, „ Z w r o t n ic a ” i aw angarda, „K u ltu ra ” , 1971, n r 23, s. 3, il.; t e n ż e , Ś w ia d o m ość estetyczn a p o ls k ie j aw angardy. (O „ Z w r o t n ic y ” ), K r a k ó w 1971; t e n ż e , Ś w ia d o m ość estetyczn a p o ls k ie j aw a n gar­

dy (O „ Z w r o t n ic y ” ), [w :] t e g o ż , N e osym bolizm , K ra k ó w 1973, s. 11— 68.

prezentując w tomie pierwszym szkice o „Skamandrze” , „Z d ro ju ” i „Z w rotn icy” , a w drugim, zatytułowanym Manifesty i protesty, anto­ logię artykułów i wierszy program owych z czasopism z lat 1917— 1923 (m.in. „Skamandra” , „Z w rotn icy ” , „N ow ej Sztuki” , „P ro Arte et Studio” ).

W centrum zainteresowania znalazły się też dotąd pomijane czasopis­ ma różnych orientacji politycznych, np. piłsudczykowska, prorządowa „D roga” (S. Jaworski)86, miesięcznik literacko-filozoficzny „Z e t” 87 reda­ gowany przez Jerzego Brauna czy katolickie „V erbum ” 88, bez omówienia których mapa czasopism dwudziestolecia byłaby niepełna.

„W iadom ości Literackie” w dalszym ciągu interesują badaczy, ale opracowania zmieniają nieco swój charakter: pojawia się znacznie mniej wspomnień. Dużo uwagi poświęca temu periodykowi Kazimierz Koźniew­ ski, publikując na łamach „Literatury” 89 obszerne fragmenty swej książ­ ki o tygodnikach literackich dwudziestolecia. Zainteresowanie budzą też monotematyczne zeszyty „W iadom ości” , o zeszycie „gdańskim” pisze Ed­ gar Milewski, „śląskim” K. Tomala, „radzieckim ” K. Sierocka90. Zofia W ójcicka zajm uje się natomiast badaniem struktury ideowej „W iadom o­ ści Literackich”91. Sporo inform acji przynosi też książka o Grydzewskim (Londyn 1971).

N ajwięcej uwagi — podobnie jak w poprzednich dziesięcioleciach —

fprzedr. w :] t e g o ż , O d m eta fo ry do heroizm u..., oraz Z d z ie jó w czasopism lite ra c­

kich...; K. D y b c i a k , P rzyp om n ien ie „ Z a g a r ó w ” , „T w ó r c z o ś ć ” , 1971, nr 11, s. 111—

— 115.

88 Od „D r o g i” do „P io n u ” . (O k ształtow an iu się sa n a cy jn eg o p rogra m u „u p a ń ­

stw ow ien ia ” literatu ry), „R o cz n ik K o m is ji H isto ry czn olitera ck iej” , 1967, s. 105— 148.

87 R. P ę g i e r s k a - P i o t r o w s k a , L itera ck a p ro b le m a ty k a z a ch o d n io - i p o -

łu d n iow osłow ia ń sk a n a łam ach czasopism a „Z E T ” , [w :] „S la w isty cz n e S tu d ia L i­

tera tu rozn a w cze” , W r o cła w 1973, s. 215— 221.

88 M. R u s z c z y c, O b ecn i w śró d nas, „Z a i p r z e c iw ” , 1967, n r 1, s. 6 [o „ V e r ­ b u m ” i je g o red. W. K orn iłow iczu ]; M. K u n o w s k a - P o r ę b n a , „V e rb u m ” (1934— 1939). P r o p o z y c je dialogu, „Z e sz y ty N a u kow e K U L ” , 1970, nr 2, s. 33:— 44;

W .P. S z y m a ń s k i , W sp ra w ie Ch.O.S. (O „V e r b u m ” ), [w :] t e g o ż , Z d zie jó w c z a ­

sop ism literackich...

89 K . K o ź n i e w s k i , Z a b a w a w „W ia d o m o ści L itera ck ie” , „L itera tu ra ” , 1972, nr 45/46, s. 7; t e n ż e , F ron ty i a fron ty „W ia d o m o ści L ite ra ck ich ” , tam że, 1973, nr 2, s. 5; t e n ż e, Z ło ty w iek , czy li C zarny Ląd, tam że, 1973, nr 4, s. 4; U lica M iła, „S zp ilk i” , 1973, nr 9, s. 3; [M. C h m i e l o w i e c ] , „W ia d o m o śc i” , 1973, nr 51/52/53, s. 2; K . K o ź n i e w s k i , „W ia d o m o śc i” p rzestają k rz y czeć [fragm . k siążki], „L ite ­ ratu ra” , 1973, n r 7, s. 4; t e n ż e, O statnie „lite ra ck ie ” , tam że, n r 28, s. 4.

90 E. M i l e w s k i , G dań sk ie „W ia d o m o ści L itera ck ie” , „L ite r y ” , 1966, nr 10, s. 14; K . T o m a 1 a, Ś ląski n um er „W ia d o m o ści L itera ck ich ” , „K a le n d a rz Ś ląski T R Z Z ” , 1969, s. 180— 182; K . S i e r o c k a , R a d zieck i n u m er „W ia d o m o śc i L ite ra c­

k ich ” , „ Z 'p o la w a lk i” , 1972, n r 4, s. 186— 194.

91 Stru ktu ra id eow a „W ia d o m o ści L itera ck ich ” . Stan badań i postu laty b a d a w ­

cze, „Z e sz y ty N a u k ow e W S N w S zczecin ie” , 1971, 'nr 4. P ra ce W ydzia łu H u m an i­