O czasopismach gospodarczych

Starostka-Chrzanowska, Halina

O czasopismach gospodarczych

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 25/4, 129-131

D Y S

K U S

J

E

I

P O L E M I

K I

Kwartalnik H istorii Prasy Polskiej X X V 4 PL ISSN 0137—2998

HALINA STAROSTKA-CHRZANOWSKA (Kraków)

O CZASOPISMACH GOSPODARCZYCH

Na łamach „Kwartalnika H istorii Prasy Polskiej” ukazały się w 1984 r. dwta teksty Henryka Szczepańskiego, zawierające: pierwszy — Ogólną ch arakterystykę

polskiego czasopiśm iennictwa gospodarczego Drugiej Rzeczypospolitej, drugi — spis

tychże czasopism Opracowując ten tem at autor natrafił na trudności z braku de­ finicji, czym jest czasopismo gospodarcze, a także z powodu nieścisłych kryteriów ich ogólnej i szczegółowej klasyfikacji i typologii. Sądzę, że istnieją dwie drogi dochodzenia do definicji czasotpisma gospodarczego: norm atywna i empiryczna. W pierwszym przypadku, opierając się przede w szystkim na materiałach źródło­ w ych i opracowaniach, można na podstawie kilku podstawowych kryteriów doko­ nać oceny czasopisma i zaliczyć go lub nie do czasqpism gospodarczych. Tymi kry­ teriam i będą tytuł i podtytuł czasopisma oraz jego w ydawca. W drugim przypadku o tym, czy mamy do czynienia z czasopism em gospodarczym, decyduje analiza treści danego czasopisma. Nie ulega w ątpliw ości, że w yniki analizy są bardziej wiarygodne i jeżeli źródło um ożliwia takie podejście do zagadnienia, należy to konsekw entnie w ykorzystyw ać. Z kolei rodzi się problem podziału wew nętrznego grupy czasopism gospodarczych: czy podział ten ma być rozumiany jako' k lasyfi­ kacja, czy typologia? K lasyfikacja jest to podział w yczerpujący i ostateczny, a w ięc nie ma w nim miejsca na czasopisma nazwane um ownie jako ogólne i pozostałe. Natom iast typologia taką m ożliwość stwarza. U żywanie w ym iennie klasyfikacji i ty ­ pologii byłoby podejściem błędnym, stąd niezm iernie ważnym problemem jest pod­ jęcie decyzji i konsekw entne jej przestrzeganie. H. Szczepański, przedstawiając za­ proponowany przez A. Garlicką podział, nie nadm ienił, że autorka odnosi go do historycznego rozwoju polskich czasopism gospodarczych2. Tak w ięc od pierwszej ćw ierci XVIII w. czasopisma te w ciągu kolejnych stuleci ulegały stopniow ej m e­ tamorfozie, przechodząc od ogólnoinformacyjnych, m agazynów i czasopism literac- ko-społecznych, zawierających działy lub dodatki gospodarcze, do czasopism ogólno­ gospodarczych, z których w yłoniły się czasopisma poświęcone jednej dziedzinie te ­ orii i praktyki gospodarczej. W dalszej części artykułu wraca autor do innych

1 H. S z c z e p a ń s k i : 1) Ogólna charakterystyka polskiego czasopiśmiennic­

tw a gospodarczego Drugiej Rzeczypospolitej, „Kwartalnik H istorii Prasy P olsk iej”,

1984, nr 2, s. 23—44; 2) Spis polskich czasopism gospodarczych (1918—1939), tamże, nr 4, s. 89— 100. W ątpliwości budzi kolejność opublikowania tych dwóch artyku­ łów. Sądzę, że najpierw powinien był ukazać się spis czasopism, a dopiero później artykuł stanow iący komentarz do opracowanego spisu.

2 A. G a r l i c k a , Czasopiśm iennictwo gospodarcze, [w:] Encyklopedia historii

gospodarczej Polski do 1945 r., Warszawa 1981, s. 114— 125. Jest to pierwszy ca­

łościow y szkic rozwoju tych czasopism. S — K H P P 4/86

130

m ożliwości typologii, jednak nie znajdują one odbicia w przedstawionej tabeli. Nie rozumiem jej konstrukcji, ponieważ określenie „gospodarcze” w ystępuje w „głów­ ce” i w „boczku” tabeli. Ponadto autor najpierw w yróżnia czasopisma naukowe i samorządowe, a dopiero potem gospodarcze, z podziałem na poszczególne działy produkcji. Jako ipierwsze powinny w ystąpić czasopisma ogólnogospodarcze, a na­ stępnie gospodarcze z w ew nętrznym podziałem, bo przy zaprezentowanym przez autora ujęciu czasopisma naukowe i samorządowe pozostały na uboczu, jakby nie zaliczone do gospodarczych.

W dalszej części autor stosuje typologię, która w ystępuje w spisie. Brakuje jednak tabeli przedstawiającej stan ilościow y czasopism z podziałem w ewnętrznym przyjętym w spisie. Pozw oliłoby to uzyskać bardziej przejrzysty obraz omawianych w artykule periodyków. Dane liczbowe można otrzymać sumując w ym ienione w sp i­ sie czasopisma, jest to jednak jeszcze jeden argument przem awiający za tym, że najpierw powinien być opublikowany spis, a potem artykuł stanow iący do niego; komentarz.

Spis polskich czasopism gospodarczych (1918—1939) jest pierwszą próbą u stale­

nia liczebności polskich czasopism gospodarczych okresu m iędzywojennego. Warto przypomnieć, że opracowane dotąd dla różnych okresów katalogi i spisy obejmują tylko część tych czasopism, wybraną ze w zględu na treść czy m iejsce 'ich wydania, lub też stanowią alfabetyczny w ykaz zawartości zbiorów poszczególnych b ib lio tek 3. Doceniając w pełni ogromny w kład pracy autora i w alory poznawcze tej pionier­ skiej publikacji, należy jednak zwrócić uwagę na pew ne w ystępujące w niej n ie­ ścisłości. Przede w szystkim nasuwa się pytanie, czy już w podtytule lub w przy­ pisie nie powinien był autor zaznaczyć, że nie jest to pełny spis czasopism gospo­ darczych dla badanego okresu. W zakończeniu artykułu H. Szczepański w yjaśnił zastosowaną przez siebie metodę, ale tytu ł („Spis”) przesądza ustalony przezeń stan ilościow y jako spraWę ostateczną, wyczerpującą. Brakuje także adnotacji, które czasopisma poznał z autopsji.

Trudno nie zgodzić się z przyjętą przez autora definicją określającą charakter czasopisma gospodarczego. N ie znajdujem y jednak wyjaśnienia, co zdecydowało· 0 przyjętej typologii w ewnętrznej. W związku z tym nasuwa się kilka pytań: Czy wobec w szystkich czasopism zastosowano to samo kryterium, a m ianow icie analizę treści? Jeśli tak, to skąd wzięła się grupa czasopism naukowych? Czy w tym jed­ nym przypadku decydował wydawca? A może czasopisma naukowe odnosiły się do teorii, a pozostałe do praktyki gospodarczej? Dlaczego „Ekonomista Św iatow y” 1 „Przegląd Ekonom iczny” zostały zaliczone do ogólnogospodarczych, a nie nauko­ wych, wśród których — sądząc po tytułach ■— przeważała tem atyka ekonomiczna? Co zatem wyróżniało je od pozostałych? Jeśli H. Szczepański poznał te czasopisma z autopsji, to kilka słów w yjaśnienia pozwoliłoby rozwiać powyższe w ątpliwości.

O tym, iż podjęta przez autora próba sporządzenia spisu ogółu czasopism gos­ podarczych jest zaledwie w stępna, niech świadczy sytuacja w dziedzinie szczególnie m nie interesujących czasopism b ud ow lanych 4. H. Szczepański w ym ienia ich osiem, podczas gdy m oje w stępne ustalenia obejmują 70 tytułów ukazujących się w la­ tach 1918—1939 czasopism gospodarczych poświęconych zagadnieniom budownictwa

3 Np. S. J а г к o w s к i, Polskie czasopisma rolnicze i treści pokre w n ej p o d ­

czas w o jn y 1914— 1919,W a rsza w a 1920; W. K a s z u b i n a , Bibliografia prasy łó dz­ kiej 1863— 1944, Warszawa 1967; Katalog czasopism polskich Biblioteki Jagielloń­ skiej, z. A—B, Kraków 1974.

4 H. S t a r o s t k a- C h r z a n o w s k a , Polskie czasopisma poświęcone bu d o w ­

O C Z A S O P I S M A C H G O S P O D A R C Z Y C H

131

i produkcji m ateriałów b ud ow lanych 6. Różnice ilościow e są w ięc znaczne. Wymaga także ściślejszego sprecyzowania okres ukazywania się kilku z w ym ienionych w spi­ sie czasoipism budowlanych. Przy pięciu z nich autor w ym ienił tylko jeden rok, co może sugerować, że były to efemerydy. Tym czasem wiadomo, że w okresie m ię­ dzywojennym , w latach 1922—1926 oraz 1929—1932, ukazało się w K rakow ie dzie­ w ięć roczników „Architekta”, w ydaw anego od 1900 r. pierwszego polskiego czaso­ pism a poświęconego sprawom architektury, budownictwa i przemysłu artystycznego. (Łącznie ukazało się 25 roczników „Architekta”.) Kolejne czasopismo: „Architektura i Budow nictw o” w ydaw ane było w latach .1925—1932, natom iast „Beton” w latach 1929—Ί939. Ponadto ukazało się dziesięć roczników lw ow skiego „Budowniczego”, zaś w latach 1925— 1929 pięć roczników „Polskiego Przeglądu B udow lanego”. U sta­ lony przez H. Szczepańskiego okres ukazywania się pozostałych czasopism budo­ w lanych nie budzi zastrzeżeń. Pow yższe uwagi w ynikają ze szczegółowego zainte­ resowania tylko jedną grupą czasopism gospodarczych, co nie podważa wartości ustaleń autora w odniesieniu do innych grup typologicznych.