W wychowaniu fizycznym młodzieży ważnymi
czynnikami warunkującymi poziom osiągnięć i satysfakcji z podejmowanej aktywności jest temperament i osobowość, temperament i osobowość, temperament i osobowość, temperament i osobowość, gdyż dostosowanie treningu do indywidualnych cech
zawodnika lub ucznia jest kluczowym elementem osiągania sukcesów sportowych.
Na temperament temperament temperament temperament (Strelau, 2006) składają się
względnie stałe cechy organizmu, pierwotnie biologicznie stałe cechy organizmu, pierwotnie biologicznie stałe cechy organizmu, pierwotnie biologicznie stałe cechy organizmu, pierwotnie biologicznie zdeterminowane, przejawiające się w sposobie zachowania. zdeterminowane, przejawiające się w sposobie zachowania. zdeterminowane, przejawiające się w sposobie zachowania. zdeterminowane, przejawiające się w sposobie zachowania. Sprowadzają się do poziomu wykorzystania energii i
charakterystyki czasowej reakcji. Temperament cechuje się względną stałością w ciągu życia człowieka, a jego zmiany są przede wszystkim zmianami rozwojowymi. Niezależnie od dokonujących się w nim zmian, w porównaniu z innymi cechami psychicznymi, cechy temperamentalne należą do najbardziej stałych
najbardziej stałych najbardziej stałych najbardziej stałych.
Temperament Temperament Temperament
Temperament zależy w dużej mierze od cech i
właściwości naszego układu nerwowego (siła, ruchliwość i równowaga procesów nerwowych).
Mówimy również o reaktywności jako pierwotnej charakterystyce temperamentu. Ma one swoje źródło w obserwacjach, że ludzie różnią się wielkością reakcji lub intensywnością zachowania w odpowiedzi na bodźce lub sytuacje życiowe. Temperament uzależniony od struktury i struktury i struktury i struktury i funkcji organizmu, zwłaszcza układu nerwowego
funkcji organizmu, zwłaszcza układu nerwowego funkcji organizmu, zwłaszcza układu nerwowego
funkcji organizmu, zwłaszcza układu nerwowego, może być traktowany jako pewna trwała właściwość, dzięki której zjawiska psychiczne czy psychomotoryczne powstają
łatwiej bądź trudniej, wolniej lub szybciej, są słabsze lub silniejsze. W związku z tym, jednostki różnią się sposobem magazynowania i rozładowywania energii, co przejawia się w wielkości reakcji i intensywności działań.
Ekstrawersja Ekstrawersja Ekstrawersja
Ekstrawersja związana jest z towarzyskością, towarzyskością, towarzyskością, towarzyskością, poszukiwaniem doznań, skłonnością do energicznego poszukiwaniem doznań, skłonnością do energicznego poszukiwaniem doznań, skłonnością do energicznego poszukiwaniem doznań, skłonnością do energicznego działania, różnorodnością podejmowanych aktywności i działania, różnorodnością podejmowanych aktywności i działania, różnorodnością podejmowanych aktywności i działania, różnorodnością podejmowanych aktywności i ukierunkowaniem na odbiór wrażeń płynących z zewnątrz. ukierunkowaniem na odbiór wrażeń płynących z zewnątrz. ukierunkowaniem na odbiór wrażeń płynących z zewnątrz. ukierunkowaniem na odbiór wrażeń płynących z zewnątrz. Natomiast introwersjaintrowersjaintrowersjaintrowersja drugi biegun ekstrawersji -wiąże się ze skłonnością do pasywności, wycofania, pasywności, wycofania, pasywności, wycofania, pasywności, wycofania,
refleksyjnością oraz skupieniem na przeżywaniu stanów refleksyjnością oraz skupieniem na przeżywaniu stanów refleksyjnością oraz skupieniem na przeżywaniu stanów refleksyjnością oraz skupieniem na przeżywaniu stanów wewnętrznych
wewnętrznych wewnętrznych
wewnętrznych i treści własnych procesów umysłowych. Ekstrawertycy w porównaniu do introwertyków
charakteryzują się niskim poziomem pobudzenia oraz
wyższą wartością progu pobudzenia, dlatego też potrzebują silniejszej stymulacji, aby osiągnąć poziom pobudzenia
Ekstrawertycy i introwertycy różnią się między sobą pod względem wrażliwości na bodźce o różnej wartości
pod względem wrażliwości na bodźce o różnej wartości pod względem wrażliwości na bodźce o różnej wartości pod względem wrażliwości na bodźce o różnej wartości stymulacyjnej,
stymulacyjnej, stymulacyjnej,
stymulacyjnej, a tym samym - dążeniem do poszukiwania lub unikania stymulacji. Osoby introwertywne introwertywne introwertywne introwertywne (cechujące się
stałym, wysokim poziomem pobudzenia) działanie
nadmiernie silnych bodźców odbierają jako przykry stan przestymulowania, co skłania je do unikania silnie
stymulujących sytuacji.
Inaczej jest w przypadku ekstrawertykówekstrawertykówekstrawertyków, u których ekstrawertyków poziom pobudzenia jest stale niższy niż u introwertyków. Skłania to osoby ekstrawertywne do poszukiwania sytuacji silnie stymulujących, co z kolei chroni je przed wywołującym negatywne odczucia stanem niedostymulowania.
Drugi kluczowy wymiar temperamentu to
neurotyczność neurotyczność neurotyczność
neurotyczność, która przejawia się w przeżywaniu lęku,
przygnębienia, napięcia, poczucia winy i niskiej samooceny. Przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga emocjonalna. Wysoki poziom neurotyczności wiąże się z chronicznie
Wysoki poziom neurotyczności wiąże się z chronicznie Wysoki poziom neurotyczności wiąże się z chronicznie Wysoki poziom neurotyczności wiąże się z chronicznie podwyższonym pobudzeniem emocjonalnym
podwyższonym pobudzeniem emocjonalnym podwyższonym pobudzeniem emocjonalnym
podwyższonym pobudzeniem emocjonalnym i łatwością
powstawania silnych reakcji emocjonalnych, zwłaszcza o znaku ujemnym. Może to stać się źródłem trudności w różnych
obszarach funkcjonowania oraz kształtować zwiększone ryzyko powstawania niektórych zaburzeń zachowania.
Eysenck i Eysenck (1985) przyporządkowali cztery klasyczne typy temperamentu wyróżnione w typologii Hipokratesa-Galena do czterech kombinacji przeciwstawnych biegunów wymiarów
ekstrawersji i neurotyczności:
1/cholerycy - ekstrawersja i wysoka neurotyczność,
2/sangwinicy - ekstrawersja i zrównoważenie emocjonalne, 3/flegmatycy - introwersja i zrównoważenie emocjonalne 4/melancholicy - introwersja i wysoka neurotyczność.
1/choleryk - to osoba impulsywna, wybuchowa, zmienna, aktywna, 2/sangwinik - to osoba towarzyska, otwarta, rozmowna, skłonna do przewodzenia,
3/flegmatyk- to osoba cechująca się powagą, ostrożnością, solidnością, zrównoważeniem i łagodnością,
4/melancholik - to osoba pesymistyczna, lękliwa, nietowarzyska, powściągliwa i spokojna.
Znaczenie temperamentu dla aktywności sportowej przejawia się poprzez determinowanie skłonności do angażowania się w aktywność sportową i poprzez kształtowanie stylu działania sportowców (Zawadzki, 1991). Największe predyspozycje do uprawiania sportu mają osoby o wysokiej potrzebie stymulacji i chronicznie niskim poziomie pobudzenia, co odpowiada w koncepcji Eysencka typowi sangwinika,sangwinika,sangwinika,sangwinika, który charakteryzuje się ekstrawersją i równowagą emocjonalną. Jednakże ten typ temperamentu nie zawsze warunkuje długotrwałą motywację do uprawiania sportu.
Temperament zawodnika lub ucznia może warunkować jego sposób funkcjonowania w sytuacjach lekcyjnych, treningowych i startowych także w sposób pośredni, poprzez wpływ, jaki wywiera na procesy motywacyjne zaangażowane w pobudzanie aktywności i nadawanie jej kierunku.
U sangwiników sangwiników sangwiników sangwiników dominującym motywem
temperamentalnym jest czynnik dążenia do doskonałości. Najefektywniej pracuje się z nimi wyznaczając im kolejne,
cząstkowe cele i zwracając uwagę na konsekwentną realizację zadań.
Sangwinikom zwykle brak systematyczności i jeżeli ich motywacja nie jest podtrzymywana, uzyskują wyniki znacznie poniżej swoich możliwości. Wzmocnienie naturalnego dążenia do podwyższania własnej kompetencji dzięki ustalaniu ram dla ich aktywności i rozwijaniu umiejętności samodzielnego
W badaniach młodzieży trenującej lekkoatletykę grupą o najsilniejszej i najbardziej spójnej motywacji sportowej są cholerycy,
cholerycy, cholerycy,
cholerycy, którzy uzyskali najwyższe wśród wszystkich typów temperamentu wyniki w testach motywacji.
Silna motywacja własna choleryków sprawia, że są oni grupą, w motywowanie której trenerzy mogą wkładać mniej wysiłku niż w przypadku zawodników o innych typach temperamentu. Według Gracza i Sankowskiego (2000), czasem zadaniem prowadzącego jest hamowanie tendencji choleryka do zbyt intensywnego ćwiczenia, które może prowadzić do przetrenowania i kontuzji.
Cholerycy
Cholerycy
Cholerycy
Cholerycy
są grupą o najsilniejszej ogólnej motywacji i
nie
wymagają
tak
silnych
oddziaływań
w
zakresie
budowania motywacji, jak pozostałe grupy. Cholerycy, z
natury
dominujący,
poprzez
sport
mają
doskonałą
sposobność realizowania swoich potrzeb. Odporni na
trudności, poszukujący wrażeń i przeżyć, w rywalizacji
sportowej znajdują właściwy poziom stymulacji.
Dlatego
działalność
sportowa,
ze
swoim
ciągłym
osiąganiem i przekraczaniem granic możliwości człowieka,
z rywalizacją, w której może być tylko jeden zwycięzca,
sama
w
sobie
stanowi
dla
osób
z
tej
grupy
temperamentalnej wystarczające źródło motywacji.
Czynnikiem najsilniej motywującym melancholikówmelancholikówmelancholikówmelancholików jest potrzeba niezależności, co sprawia, że lepsze efekty w pracy z nimi daje styl kooperacyjny niż dyrektywny. Sport stwarza melancholikom okazję do decydowania o sobie, o planach treningów, udziale w zadaniach szkoleniowych czy zawodach.
Osoby te, z racji wysokiej pobudliwości emocjonalnej, wymagają szczególnejszczególnejszczególnej opiekiszczególnej opiekiopiekiopieki zezezeze stronystronystronystrony trenera,trenera,trenera,trenera, zwłaszcza w okresie przedstartowym, kiedy z powodu stresogenności sytuacji może dojść u nich do przestymulowania oraz do wzbudzenia nadmiernego napięcia emocjonalnego. Do poprawy słabej u melancholików odporności na stres może przyczynić się szczególnie dobre przygotowanie techniczno-taktyczne, które pozwoli na zmniejszenie poziomu napięcia startowego.
Motywacja w grupie flegmatykówflegmatykówflegmatykówflegmatyków w największym stopniu opiera się na potrzebie afiliacji, czyli przynależności do grupy. Flegmatyczny typ temperamentu związany jest z introwersją, która przejawia się w trudności w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. Uprawianie sportu jest dla spokojnych z natury flegmatyków okazją do przełamania izolacji. Osoby takie będą wrażliwe na harmonię w relacjach między członkami grupy oraz w swoich relacjach z grupą i trenerem. Flegmatycy sami na ogół nie powodują konfliktów. Konflikty z innymi mogą być natomiast poważnym czynnikiem zakłócającym ich funkcjonowanie, a nawet zmniejszającym ich motywację do pracy. W przypadku flegmatyków silne poczucie więzi z trenerem wywiera znaczny wpływ na zaangażowanie w trening, co wynika z dużej wrażliwości tych osób na aprobatę społeczną.
Reaktywność ReaktywnośćReaktywność
Reaktywność jako pierwotna cecha temperamentu jest wymiarem, którego biegunowo skrajne wartości współwyznaczają wrażliwość i wydolność jednostki,,,, tj. zdolność do reagowania na bodźce bardzo słabe, silne lub długotrwałe.
Osoby, które na wymiarze reaktywności zajmują pozycje skrajne, można określić jako jednostki wysokoreaktywnewysokoreaktywnewysokoreaktywne lub wysokoreaktywne
niskoreaktywne niskoreaktywneniskoreaktywne
niskoreaktywne. . . . U tych pierwszych zarówno wielkości progu wrażliwości jak też wydolności przyjmują niższe wartości.
Jednostki wysokoreaktywnewysokoreaktywnewysokoreaktywnewysokoreaktywne można więc określić jako wykazujące wysoką wrażliwość oraz małą wydolność, natomiast niskoreaktywne
niskoreaktywneniskoreaktywne
niskoreaktywne cechuje mała wrażliwość oraz duża wydolność na określoną intensywność bodźców. Oznacza to, że niskoreaktywni potrzebują silnego bodźca do optymalnego poziomu pobudzenia organizmu, a wysokoreaktywni reagują już na bodziec o niskiej intensywności.
Osoby wysokoreaktywnewysokoreaktywnewysokoreaktywnewysokoreaktywne mają mniejszą potrzebę stymulacji, stawiają pod tym względem mniejsze wymagania w stosunku do otoczenia, ale zwiększona dawka pobudzenia dość szybko może okazać się ponad ich możliwości.
Osoby niskoreaktywneniskoreaktywneniskoreaktywneniskoreaktywne mają dużą potrzebę stymulacji, powinny więc dobrze znosić zwiększone
wymagania zewnętrzne, ale w sytuacji słabego pobudzenia nie uruchamiają swoich wszystkich potencjalnych
możliwości. Cechuje je większa plastyczność wyrażająca się w zdolności radzenia sobie z sytuacją trudną, a więc taką, z jaką może się zetknąć np. podczas startu w zawodach
Wszyscy ludzie dążą do
utrzymania
utrzymania
utrzymania
utrzymania
pobudzenia na optymalnym poziomie
pobudzenia na optymalnym poziomie
pobudzenia na optymalnym poziomie
pobudzenia na optymalnym poziomie.
To optimum
może być utrzymane poprzez regulację dopływu
bodźców. Dążąc do zachowania optimum aktywacji,
jednostka stara się zapewnić dopływ odpowiedniej
stymulacji, co rzutuje na sposób jej działania.
Może ona poszukiwać lub unikać silnych
pobudzeń, przejawiać wysoką lub niską aktywność
motoryczną itp.
Zarówno bowiem nadmiar pobudzenia, jak też
nadmiar pobudzenia, jak też
nadmiar pobudzenia, jak też
nadmiar pobudzenia, jak też
jego niedobór są czynnikami stresogennymi.
jego niedobór są czynnikami stresogennymi.
jego niedobór są czynnikami stresogennymi.
jego niedobór są czynnikami stresogennymi.
Jednostki wysokoreaktywnewysokoreaktywnewysokoreaktywnewysokoreaktywne będą w gorszym położeniu w sytuacji silnie stymulującej, gdyż będą przeżywały stan swoistego przeciążenia, natomiast niskoreaktywneniskoreaktywneniskoreaktywneniskoreaktywne w sytuacji słabego pobudzenia będą czuły się niedostymulowane, znudzone. Zróżnicowana bowiem temperamentalnie tolerancja na obciążenia fizyczne sprawia, że osoby wysokoreaktywne w porównaniu z niskoreaktywnymi gorzej tolerują duże obciążenia i związany z tym brak lub zbyt krótkie przerwy w ćwiczeniu, jednorodność ćwiczeń, a także wplatanie do nich elementów współzawodnictwa. Powinno to być uwzględniane w procesie indywidualizowania obciążeń treningowych.
W odniesieniu do osoby niskoreaktywnejniskoreaktywnejniskoreaktywnejniskoreaktywnej, lepszy efekt uzyskamy poprzez stosowanie stosunkowo wysokich obciążeń (wprowadzanie większej liczby powtórzeń), stosowanie mniejszej liczby przerw lub też ich skracanie, wydłużanie czasu nauczania jednego elementu, czy wreszcie stosowanie w ćwiczeniach elementów rywalizacji, szczególnie korzystnej przy uczeniu się ćwiczeń prostych bądź też będących na etapie doskonalenia. Skuteczność nauczania elementów technicznych w sporcie jest bowiem uwarunkowana stopniem dopasowania wielkości i rodzaju stosowanych obciążeń do indywidualnego zapotrzebowaniazapotrzebowaniazapotrzebowaniazapotrzebowania ćwiczącego
ćwiczącego ćwiczącego
ćwiczącego nananana stymulacjęstymulacjęstymulacjęstymulację, wynikającego z poziomu jego reaktywności. Prowadzić to będzie do optymalizacji warunków uczenia się, co powinno sprzyjać postępowi w szkoleniu sportowym (Gracz, Sankowski, 2007).
Posiadanie temperamentu niskoreaktywnegoniskoreaktywnegoniskoreaktywnegoniskoreaktywnego uznaje się za bardziej sprzyjający od wysokoreaktywnego w uprawianiu sportu. Dotyczy to m.in. takich dyscyplin, jak:
1/ wioślarstwo 2/ lekka atletyka 3/ strzelectwo sportowe 4/ piłka nożna 5/ kolarstwo, 6/ narciarstwo biegowe, 7/ łyżwiarstwo szybkie, 8/ pływanie.
Dyscypliny o symptomach agresywności Dyscypliny o symptomach agresywności Dyscypliny o symptomach agresywności Dyscypliny o symptomach agresywności W takich dyscyplinach jak np.: 1/ hokej na lodzie, 2/ rugby, 3/ piłka ręczna, 4/ boks, 4/ taekwondo, 5/ zapasy uznawanych niekiedy za tzw. „męskie", z wyraźnie zaznaczonymi symptomami symptomami symptomami symptomami agresywności
agresywności agresywności
agresywności (Supiński, 1987), również niewielkie szanse powodzenia posiadają osoby wysokoreaktywnewysokoreaktywnewysokoreaktywne. wysokoreaktywne Dyscypliny o wysokim stopniu zagrożenia
Dyscypliny o wysokim stopniu zagrożeniaDyscypliny o wysokim stopniu zagrożenia Dyscypliny o wysokim stopniu zagrożenia fizycznego
fizycznegofizycznego fizycznego
W takich dyscyplinach jak np.: 1/ taternictwo,
2/ pilotaż samolotowy, 3/ spadochroniarstwo, 4/ wyścigi na żużlu,
5/ wyścigi motocyklowe na torach istotnie w nich dominują osoby niskoreaktywne
niskoreaktywneniskoreaktywne
niskoreaktywne.... Zatem towarzyszące tym dyscyplinom wysokie napięcie emocjonalne, związane z zagrożeniem zdrowia a nawet życia, w przypadku osób wysokoreaktywnych może w istotnej mierze obniżać ich
Są jednak dyscypliny, w których wysokawysokawysokawysoka reaktywnośćreaktywnośćreaktywność zawodnika wcale nie musireaktywność przeszkadzać, a niekiedy może wręcz sprzyjać osiąganiu wysokiej sprawności sportowej.
U osób o słabej sile układu nerwowego w zakresie pobudzenia wcześniej powstaje reakcjareakcjareakcja orientacyjnareakcja orientacyjnaorientacyjnaorientacyjna. W sferze biologicznej typ wysokoreaktywnywysokoreaktywnywysokoreaktywnywysokoreaktywny może skutecznie konkurować z pozostałymi w tych dziedzinach działalności, w których na pierwszy plan wysuwa się znaczenie narządównarządównarządównarządów zmysłówzmysłówzmysłówzmysłów....
W takich dyscyplinach, jak np.: 1/ gimnastyka sportowa,
2/ gimnastyka artystyczna, 3/ akrobatyka,
4/ skoki do wody,
5/ jazda figurowa i tańce na lodzie
a więc w tych, które wymagają od zawodnika umiejętności subtelnego różnicowania wysiłku mięśniowego, adekwatnego spostrzegania różnych parametrów ruchu, wysokiej precyzji, wrażliwości muzyczno-rytmicznej, osoby wysokoreaktywne mają szansę uzyskać przewagę nad niskoreaktywnymi. W niektórych z powyższych dyscyplin może zaistnieć nawet dominacja osób reprezentujących typ wysokoreaktywnywysokoreaktywnywysokoreaktywnywysokoreaktywny....
