[2007/Nr 2] Ocena narażenia niemowląt na pobieranie ołowiu i kadmu

Anna Winiarska-Mieczan, Graz˙yna Gil

OCENA NARAZ

˙

ENIA NIEMOWLA˛T

NA POBIERANIE OŁOWIU I KADMU Z POZ

˙

YWIENIEM

Zakład Z

˙

Celem pracy było ustalenie zawartos´ci składniko´w mineralnych z uwzgle˛dnieniem poziomu ołowiu i kadmu w odz˙ywkach dla niemowla˛t. Ponadto okres´lono preferencje z˙ywieniowe badanej grupy niemowla˛t oraz czynniki wpływaja˛ce na spoz˙ycie odz˙ywek. W wie˛kszos´ci badanych posiłko´w zawartos´c´ Zn, Cu, P, Na i Mg znacznie przekraczała 5% pro´g dziennego spoz˙ycia, co jednak nie zostało opisane na etykietach, pomimo, z˙e zalecane jest umieszczanie tego typu informacji. Badania wykazały, z˙e produkty specjal-nego przeznaczenia z˙ywieniowego nie zawsze spełniaja˛ normy bezpieczen´stwa, jes´li chodzi o zawartos´c´ ołowiu. Nalez˙y uznac´ badane odz˙ywki za bezpieczne pod wzgle˛dem zawartos´ci kadmu. W Polsce gotowe produkty spoz˙ywcze dla niemowla˛t nie ciesza˛sie˛ zbyt duz˙ym zaufaniem, nalez˙y jednak stale monitorowac´ ich skład chemiczny, poniewaz˙ stanowia˛ powaz˙ne z´ro´dło szkodliwych zanieczyszczen´.

Hasła kluczowe: odz˙ywki dla niemowla˛t, składniki mineralne, oło´w, kadm.

Key words: infants, ready-cooked food, minerals, lead, cadmium.

Długoletnie obserwacje procesu wzrastania człowieka wskazuja˛, z˙e z˙aden okres

nie jest istotniejszy dla determinacji stanu zdrowia jednostki niz˙ okres płodowy

i wczesnego dziecin´stwa. Nieprawidłowe z˙ywienie w niemowle˛ctwie prowadza˛ do

upos´ledzenia rozwoju. Według najnowszych zalecen´ z˙ywienie niemowla˛t powinno

opierac´ sie˛ na mleku własnej matki oraz gotowych przetworach spoz˙ywczych

przeznaczonych dla tej grupy wiekowej (1). Pokarmy stałe zyskuja˛ coraz wie˛ksze

znaczenie w z˙ywieniu dziecka pocza˛wszy od drugiej połowy 1 roku z˙ycia.

Z z˙ywnos´ci moga˛ przenikac´ zanieczyszczenia stanowia˛ce powaz˙ne zagroz˙enie

dla zdrowia (2), szczego´lnie dzieci, u kto´rych proces wydalania jest na ogo´ł

wolniejszy niz˙ u dorosłych. Maja˛ one niska˛ mase˛ ciała przy mniejszej odpornos´ci

organizmu. Mleko matki nie powinno byc´ traktowane jako potencjalne z´ro´dło

metali toksycznych, poniewaz˙ gruczoł mlekowy tworzy naturalna˛ bariere˛

biologicz-na˛ ograniczaja˛ca˛ przechodzenie tych składniko´w z organizmu matki do pokarmu

(4). Metale toksyczne moga˛ byc´ jednak dostarczane niemowle˛tom wraz z

pokar-mami stałymi. Ustalono odre˛bne, bardziej rygorystyczne wymagania dla produkto´w

spoz˙ywczych przeznaczonych do z˙ywienia niemowla˛t. Szczego´lnej uwagi

wyma-gaja˛ metale szkodliwe, do kto´rych zalicza sie˛ mie˛dzy innymi oło´w i kadm,

uznawane za szczego´lnie niebezpieczne dla organizmu. Oło´w i kadm odznaczaja˛

sie˛ wysokim wspo´łczynnikiem kumulacji w organizmach z˙ywych. Obieg metali

cie˛z˙kich w s´rodowisku zwia˛zany jest z łan´cuchem pokarmowym: gleba – ros´lina

– zwierze˛ – człowiek. Przechodzenie metali do wyz˙szego ogniwa powoduje

kumulatywny wzrost ich zawartos´ci (3). Istotne jest, z˙e zanotowano dodatnia˛

korelacje˛ mie˛dzy koncentracja˛ metali toksycznych w organizmach dzieci a

wy-ste˛powaniem autyzmu (5). S

´

wiatowe organizacje zajmuja˛ce sie˛ zdrowiem dzieci

(m.in. UNICEF i UNEP) zalecaja˛ stały monitoring z˙ywnos´ci przeznaczonej dla

niemowla˛t i małych dzieci (6).

Celem pracy było okres´lenie zawartos´ci składniko´w mineralnych ze

szczego´l-nym uwzgle˛dnieniem poziomu ołowiu i kadmu w odz˙ywkach dla niemowla˛t.

Ponadto okres´lono wielkos´c´ spoz˙ycia tych produkto´w przez niemowle˛ta oraz

czynniki je warunkuja˛ce.

MATERIAŁ I METODY

Materiał do badan´ stanowiło 10 odz˙ywek dla niemowla˛t uznanych marek: A (deser z dyni od 6 miesia˛ca, zupka jarzynowa z kurczakiem i ryz˙em od 7 miesia˛ca, danie z warzyw z indykiem i jabłkami od 6 miesia˛ca, deser z moreli od 7 miesia˛ca, danie z brokuło´w z szynka˛ i jabłkami od 7 miesia˛ca), B (danie z warzyw z indykiem od 6 miesia˛ca, danie z warzyw z kurczakiem i jabłkami od 6 miesia˛ca, danie z warzyw z ciele˛cina˛ i brokułami od 6 miesia˛ca) i C (deser z jabłek i moreli z jogurtem od 7 miesia˛ca, deser z jabłek i moreli od 7 miesia˛ca). Wszystkie odz˙ywki posiadały adnotacje˛ „Produkt specjalnego przeznaczenia z˙ywieniowego”. Produkty zakupiono w sklepach spoz˙ywczych na terenie Lublina w marcu 2003 r., analizy chemiczne wykonano w tym samym miesia˛cu. Do momentu wykonania oznaczen´ chemicznych odz˙ywki przechowywano w warunkach chłodniczych, przed przy-sta˛pieniem do oznaczen´ produkty dokładnie wymieszano.

W pobranych pro´bach oznaczono zawartos´c´ Mg, Zn, Cu, Ca, Mn, Na, Fe i K za pomoca˛ płomieniowej techniki AAS w aparacie Unicam 939 (AA Spektrometr Unicam). Zawartos´c´ P oznaczono metoda˛ kolorymetryczna˛ według PN-76/R-64781, za pomoca˛ spektrofotometru Spectronic Unicam. Zawartos´c´ Pb i Cd wykonano bezpłomieniowa˛ technika˛ AAS przy uz˙yciu aparatu Varian Spectr AA-880.

Badania ankietowe wykonano w okresie od paz´dziernika do grudnia 2003 r. w grupie 100 rodzico´w niemowla˛t. W ankiecie zawarto pytania pozwalaja˛ce okres´lic´ preferencje z˙ywieniowe niemowla˛t oraz wielkos´c´ spoz˙ycia odz˙ywek zalez˙nie od miejsca zamieszkania (wies´, miasto), wieku matki, dochodu na członka rodziny oraz ilos´ci dzieci w rodzinie.

WYNIKI I OMO

´

Odz˙ywki sa˛ waz˙nym z´ro´dłem składniko´w mineralnych w diecie niemowla˛t. Zawartos´c´ Mg, Zn, Cu, Ca, Mn, Na, Fe i K w badanych produktach przedstawiono w tab. I. Stwierdzono istotne ro´z˙nice w zawartos´ci tych składniko´w, było to jednak zwia˛zane z ich składem komponentowym.

Produkty spoz˙ywcze przeznaczone dla niemowla˛t i dzieci powinny byc´ znakowane pod wzgle˛dem zawartos´ci w nich składniko´w mineralnych. Na opakowaniu produktu powinna znajdowac´ sie˛ informa-cja odnos´nie zawartos´ci tych składniko´w, w przypadku, gdy wyste˛puja˛ w ilos´ci nie mniejszej niz˙ 5% dziennego spoz˙ycia (7). Zalecane dzienne spoz˙ycie składniko´w mineralnych przez niemowle˛ta zostało przedstawione przez Szotowa˛ (8). Badania własne wykazały, z˙e w wie˛kszos´ci badanych posiłko´w zawartos´c´ Zn, Cu, P, Na i Mg znacznie przekraczała 5% pro´g dziennego spoz˙ycia, co jednak nie zostało opisane na etykietach.

Zawartos´c´ ołowiu w odz˙ywkach dla niemowla˛t przedstawiono na ryc. 1. Dopuszczalna ilos´c´ tego składnik została okres´lona (9), wynosi 0,1 mg/kg produktu. Badania własne wykazały przekroczenie tej granicy w deserku morelowym marki A (0,11 mg/kg produktu). Niepokoja˛cy okazał sie˛ ro´wniez˙ poziom tego składnika w deserku z dyni marki A oraz deserze z jabłek i moreli marki C, wynosił on 0,1 mg/kg produktu naturalnego, a wie˛c tyle, co norma.

Oło´w dostaje sie˛ do organizmu przez układ oddechowy lub pokarmowy (2). Niemowle˛ta i dzieci do lat 3 to grupa populacji o znacznie wyz˙szym ryzyku naraz˙enia na toksyczne działanie metali (10, 11, 12).

Ryc. 1. Zawartos´c´ ołowiu w wybranych odz˙ywkach dla niemowla˛t, mg kg–1

masy naturalnej. Fig. 1. Lead levels in selected baby food products, mg/kg natural mass.

Podstawowym z´ro´dłem ołowiu jest z˙ywnos´c´ pochodzenia ros´linnego, w kto´rej pochodzi on przede wszystkim z gleby i powietrza (13, 14). Jest to składnik bardzo toksyczny, skutkami zatrucia sa˛ anemia (12), zaburzenia w funkcjonowaniu narza˛do´w (wa˛troba, nerki, z˙oła˛dek), konwulsje (1). Według raportu UNICEF oraz UNEP z 1999 r. (6) naraz˙enie dzieci na działanie ołowiu powoduje złe funkcjonowanie układu nerwowego, co przejawia sie˛ w zaburzeniach funkcji motorycznych, problemach behawioralnych oraz nadaktywnos´ci fizycznej, stwierdzono takz˙e upos´ledzona˛ prace˛ mo´zgu i obniz˙one IQ (15). Nadmierna kumulacja ołowiu w organizmie prowadzi do s´mierci. Zalecane zapobieganie lub złagodze-nie toksycznego działania ołowiu sprowadza sie˛ m.in. do dokładnego mycia owoco´w i warzyw podawanych niemowle˛tom i dzieciom oraz wzbogacanie diety w wapn´ i z˙elazo (6) oraz witamine˛ C (14). W badaniach krwi laktuja˛cych kobiet stwierdzono obniz˙enie koncentracji kadmu po wzbogaceniu diety wapniem (16).

Ryc. 2. Zawartos´c´ kadmu w wybranych odz˙ywkach dla niemowla˛t, mg kg–1_{masy naturalnej.}

Fig. 2. Cadmium level in selected baby food products, mg/kg natural mass.

Na ryc. 2 przedstawiono zawartos´c´ kadmu w badanych odz˙ywkach dla niemowla˛t. Według polskich norm (9) zawartos´c´ tego składnika w produktach spoz˙ywczych dla tej grupy dzieci nie moz˙e przekraczac´ 0,01 mg/kg produktu naturalnego. Jednoczes´nie w normie wyste˛puje zastrzez˙enie, z˙e poziom kadmu w odz˙ywkach zawieraja˛cych ponad 40% warzyw nie moz˙e przekraczac´ 0,02 mg/kg produktu. W z˙adnym z badanych produkto´w nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej normy, moz˙na zatem przypuszczac´, z˙e sa˛ one bezpieczne pod wzgle˛dem zawartos´ci tego składnika. Ma to ogromne znaczenie, poniewaz˙ kadm jest pierwiastkiem uwaz˙anym za indykatora proceso´w rakotwo´rczych oraz upos´ledzaja˛cym

funkcjonowanie nerek (17). Ponadto przyczynia sie˛ do zaburzen´ w metabolizmie wapnia (18) oraz z˙elaza (19). Nalez˙y pamie˛tac´, z˙e kadm jest metalem, na kto´rego działanie niemowle˛ta sa˛ naraz˙one cia˛gle (woda, powietrze, pokarm, dym z papieroso´w). Badania (11) wykazały, z˙e gromadzi sie˛ on w organiz-mach dzieci jeszcze w z˙yciu prenatalnym w znacznie wie˛kszej ilos´ci w poro´wnaniu do organizmo´w matek. Okres po´łtrwania kadmu w organizmie człowieka wynosi ok. 30 lat (20), dlatego tak bardzo niebezpieczne jest naraz˙anie niemowla˛t na działanie tego składnika.

Ryc. 3. Wielkos´c´ spoz˙ycia odz˙ywek zalez˙nie od wieku matki (a) oraz liczby dzieci w rodzinie (b). Fig. 3. Baby food intake by age of mother (a) and number of infants in family (b). Badania ankietowe wykazały, z˙e miejsce zamieszkania rodzico´w oraz ilos´c´ posiadanych dzieci (ryc. 3b) nie miały wpływu na cze˛stos´c´ podawania niemowle˛tom odz˙ywek. Zauwaz˙yc´ nalez˙y, z˙e wiek matki wpływał zasadniczo na to, ile razy w tygodniu dzieci otrzymywały gotowe pokarmy (ryc. 3a). Codziennie odz˙ywki zakupione w sklepie podawała swoim dzieciom połowa matek po 40 roku z˙ycia. Druga połowa tej grupy matek karmiła dzieci takimi odz˙ywkami kilka razy w tygodniu. Mogło to wynikac´ z faktu, z˙e dla tych kobiet nie były to pierwsze dzieci i mogły one miec´ juz˙ s´wiadomos´c´ pracochłonnos´ci i czasochłonnos´ci przygotowania pokarmo´w stałych dla niemowla˛t. Istnieje obiegowa opinia, z˙e pokarmy przygotowane w domu sa˛ dla niemowla˛t lepsze i zdrowsze, co wykazały ro´wniez˙

własne badania ankietowe. Nalez˙y jednak zauwaz˙yc´, z˙e produkty spoz˙ywcze, nawet, jes´li pochodza˛ z wiadomego z´ro´dła, nie musza˛ byc´ bezpieczne pod wzgle˛dem ekologicznym. Badania Z

˙

i Szkody (21) wykazały, z˙e pierwiastki toksyczne łatwo kumuluja˛ sie˛ w tkankach drobiu, szczego´lnie przyzagrodowego.

Odz˙ywki dla niemowla˛t nie ciesza˛ sie˛ zbyt duz˙ym zaufaniem rodzico´w (ryc. 4). Badania własne wykazały, z˙e jedynie 22% rodzico´w podaje swoim dzieciom takie pokarmy regularnie. Ponadto zauwaz˙ono, z˙e najwie˛ksze zainteresowanie wzbudzaja˛ produkty znanych marek. Znajomos´c´ marki produktu wpływa na ocene˛ jego jakos´ci przez konsumento´w. Prestiz˙ marki nalez˙y do wyznaczniko´w jakos´ci produktu (22).

Ryc. 4. Cze˛stotliwos´c´ podawania niemowle˛tom odz˙ywek. Fig. 4. Frequency of feeding baby food products to babies.

Badania własne wykazały, z˙e najcze˛s´ciej wybieranymi produktami były deserki o smakach owoco-wych i warzywnych, rzadziej obiadki. Jednoczes´nie rodzice niemowla˛t zauwaz˙yli zdecydowane preferencje pokarmowe dzieci, kto´re najche˛tniej spoz˙ywały produkty ros´linne. Ponad 27% badanych dzieci odmawiało spoz˙ywania gotowych produkto´w spoz˙ywczych. Nalez˙y pamie˛tac´, z˙e dzieci „ucza˛ sie˛ lubienia” wielu produkto´w i potraw (23).

WNIOSKI

1. W wie˛kszos´ci badanych posiłko´w zawartos´c´ Zn, Cu, P, Na i Mg znacznie

przekraczała 5% pro´g dziennego spoz˙ycia, co jednak nie zostało opisane na

etykietach, pomimo, z˙e zalecane jest umieszczanie tego typu informacji.

2. Badania wykazały, z˙e produkty specjalnego przeznaczenia z˙ywieniowego nie

zawsze spełniaja˛ normy bezpieczen´stwa, jes´li chodzi o zawartos´c´ ołowiu.

Jedno-czes´nie nalez˙y uznac´ badane odz˙ywki za bezpieczne pod wzgle˛dem zawartos´ci

kadmu.

3. W Polsce gotowe produkty spoz˙ywcze dla niemowla˛t nie ciesza˛ sie˛ zbyt

duz˙ym zaufaniem, nalez˙y jednak stale monitorowac´ ich skład chemiczny, poniewaz˙

stanowia˛ powaz˙ne z´ro´dło szkodliwych zanieczyszczen´.

A. W i n i a r s k a-M i e c z a n, G. G i l

EVALUATION OF INFANT EXPOSURE TO LEAD AND CADMIUM IN READY-TO-USE FOOD

S u m m a r y

The aim of this study was to determine mineral components with particular reference to lead and cadmium levels, in food products for babies. Infants’ preferences with respect to different kinds of food and factors influencing their intake were determined. Mineral (Zn, Cu, P, Na and Mg) content in the majority of the analysed food products were by 5% higher than the recommended maximum daily intakes. The labels attached to the products did not contain any information to that effect. The results of this study showed that food products intended for special purposes (baby food) were not always safe in respect of lead level, whereas they were safe in respect of their content of cadmium. Although the ready-to-use baby food is not very popular in Poland, it requires to be continuously monitored for contaminants.

PIS

´

1. Aldous M.B.: Nutritional issues for infants and toddlers. Pediatric Ann., 1999; 28: 101-105. – 2. Tong S., von Schirnding Y.E., Prapamontol T.: Environmental lead exposure: a public health problem of global dimensions. Bull. World Health Organiz., 2000; 9: 1068-1077. – 3. Runnells D.D., Shepherd

T.A.: Metals in water: Determining natural background concentrations in mineralized areas. Env. Sci.

Technol., 1992; 26: 2316-2323. – 4. Gulson B.L., Jameson C.W., Mahaffey K.R., Mizon K.J., Patison N.,

Law A.J., Korsch M.J., Salter M.A.: Relationships of lead in breast milk to lead in blood, urine and diet

of the infant and mother. Env. Health Perspect., 1998; 106: 667-674. – 5. Bradstreet J., Geier D.A.,

Kartzinel J.J., Adams J.B., Geier M.R.: A case-control study of mercury burden in children with autistic

spectrum disorders. J. Am. Phys. Surg., 2003; 3: 76-79. – 6. UNEP/UNICEF: Childhood lead poisoning. Information for advocacy and action, 1999. – 7. Szponar L., Mojska H.: Z

˙

˙

˙

Brulin´ska-Ostrowska E., Karłowska K.: Maksymalne dopuszczalne poziomy metali szkodliwych dla

zdrowia w z˙ywnos´ci. Przem. Spoz˙., 2003; 2: 44-48.

11. Razagui I.B., Ghribi I.: Maternal and neonatal scalp hair concentrations of zinc, copper, cadmium, and lead: relationship to some lifestyle factors. Biol. Trace Elem. Res., 2005; 1: 1-28. – 12. Mahajan

R.K., Walia T.P.S., Sumanjit.: Stripping voltammetric determination of zinc, cadmium, lead and copper

in blood samples of children aged between 3 months and 6 years. Online J. Health Allied Sci., 2005; 1: 1-8. – 13. Kaiser R., Henderson A.K., Daley W.R., Naughton M., Khan M.H., Rahman M., Kieszak S.,

Rubin C.H.: Blood Lead Levels of Primary School Children in Dhaka, Bangladesh. Env. Health

Perspect., 2001; 6: 563-566. – 14. Committee on Environmental Health. Lead exposure in children: prevention, detection, and management. Pediatrics, 2005; 4: 1036-1046. – 15. Chen A., Dietrich K.N.,

Ware J.H., Radcliffe J., Rogan W.J.: IQ and blood lead from 2 to 7 years of age: are the effects in older

children the residual of high blood lead concentrations in 2-year-olds? Env. Health Perspect., 2005; 5: 597-601. – 16. Hernandez-Avila M., Gonzalez-Cossio T., Hernandez-Avila J.E., Romieu I., Peterson

K.E., Aro A., Palazuelos E., Hu H.: Dietary calcium supplements to lower blood lead levels in lactating

women: a randomized placebo-controlled trial. Epidemiology, 2003; 2: 206-212. – 17. Waalkes M.P.: Cadmium carcinogenesis in review. J. Inorg. Biochem., 2000; 79: 240-244. – 18. Staessen J.A., Roels

H.A., Emelianov D., Kuznetsova T., Thijs L., Vangronsveld J., Fagard R.: Environmental exposure to

cadmium, forearm bone density, and risk of fractures: prospective population study. Lancet, 1999; 353: 1140-1144. – 19. A

˚

Hemochromatosis. Env. Health Perspect., 2000; 108: 289-291. – 20. Castelli M., Rossi B., Corsetti F.,

Mantovani A., Spera G., Lubrano C., Silvestroni L., Patriarca M., Chiodo F., Menditto A.: Levels of

cadmium and lead in blood: an application of validated methods in a group of patients with endocrine/metabolic disorders from the Rome area. Microchem. J., 2005; 79: 349-355.

21. Z

˙

przyzagrodowych fermowych. Medycyna Wet., 1995; 10: 611-613. – 22. Go´rska-Warsewicz H.: Jakos´c´ produkto´w z˙ywnos´ciowych w opinii konsumento´w. Przem. Spoz˙., 2003; 2: 49-51. – 23. Babicz-Zielin´ska

E.: Wybrane aspekty badan´ upodoban´ z˙ywieniowych. Z

˙