máodzi ludzie mieli i mają do dyspozycji tytuáy inne niĪ analizowane, bardziej edukacyjne (dla-czego nie siĊgają po nie zbyt czĊsto, to osobny temat). Po drugie, namysáu wymaga zasadnoĞü przykáadania miar kultury wysokiej do mediów popularnych. Autor porusza ten wątek w szkicu zamykającym tom – stwierdza, Īe dzieá obiegu popularnego i wysokoartystycznego nie naleĪy oceniaü wedáug tych samych kryteriów (s. 248). MoĪe w odniesieniu do rozrywkowych pism máodzieĪowych dobrze byáoby uwzglĊdniü po-dobną perspektywĊ?
Drugą, pragmatyczną wartoĞcią ksiąĪki (wedáug mnie bardzo ją wyróĪniającą) jest to, Īe autor zachĊca. Przynajmniej do trzech rze-czy, i jeĞli o mnie chodzi – zachĊca skutecznie.
Po pierwsze, do wypróbowania stosowa-nych przez siebie metod, jasno opisastosowa-nych i uka-zanych w dziaáaniu. W kolejnych artykuáach analiza zawartoĞci w wykonaniu Kajtocha daje precyzyjne i weryÞ kowalne wyniki, ujawniają-ce rzeczy niewidoczne goáym okiem, a waĪne i wielostronnie uĪyteczne. Wielkie znaczenie ma tu sposób przedstawienia danych – przejrzy-ste tabele cieszą, dáugie listy okreĞleĔ mogą
od-biorcĊ przytáoczyü. Wątek badawczy wieĔczy szkic Jak badaü literaturĊ popularną? Kolejna
odpowiedĨ, ukazujący moĪliwoĞci
zastosowa-nia iloĞciowych metod prasoznawczych do ba-daĔ materiaáu nieprasowego.
Po drugie, autor zachĊca do bardzo cennych badaĔ porównawczych, które pokazują nam tendencje i zmiany w dyskursie medialnym, w rzeczywistoĞci i w nas samych. ZachĊcanie odbywa siĊ tu na dwa sposoby: przez ukazy-wanie ciekawych wyników takich zestawieĔ oraz przez diagnozowanie sytuacji w (bliĪszej i dalszej) przeszáoĞci, co natychmiast rodzi py-tanie „ciekawe, jak to wygląda 10–20–30 lat póĨniej?”. Do podjĊcia badaĔ zachĊcają teĪ – wprost lub podskórnie – teksty przeglądowe, np. dotyczące tematów twórczoĞci najmáodsze-go pokolenia polskich literatów czy prasy stu-denckiej schyáku XX w.
Po trzecie, zachĊca do rozmowy o wynikach i ich moĪliwych interpretacjach, waĪnych nie tylko dla praso- i jĊzykoznawców. Sáów i liczb mamy w bród, wiĊc jest o czym dyskutowaü.
Krzysztof Kaszewski
t t t
W
spólne dzieáo trzech wymienionych wy-Īej autorów, z których kaĪdy áączy bo-gate doĞwiadczenie praktyczne z dorobkiem teo-retycznym, dotyka jednego z najwaĪniejszych zagadnieĔ obecnej fazy rozwojowej mediów i komunikacji elektronicznej – biznesu cyfro-wych platform i ich modeli organizacyjnych. Facebook, Messenger, Instagram, Twitter, Uber, Google, Airbnb i wiele innych platformto nie tylko szybko rozwijające siĊ przedsiĊbior-stwa, o kapitalizacji na którą tradycyjne Þ rmy pracowaáy zazwyczaj po kilkadziesiąt lat, ale teĪ swoiste generatory szerokiej transformacji wielu obszarów gospodarki i Īycia spoáecznego, począwszy od opieki zdrowotnej, do energetyki i zarządzania paĔstwem. Miliony, a nawet po-wyĪej miliarda ludzi jest poddawane wielorakim zmianom, jako pracownicy, szefowie,
profesjo-Platform revolution. How networked markets are transforming
the economy and how to make them work for you
Geoffrey G. Parker, Marshall W. van Alstyne, Sangeet Paul Choundary
naliĞci, konsumenci czy po prostu obywatele, takĪe pod wpáywem juĪ ujawnionych wáaĞci-woĞci cyfrowych platform, a przecieĪ wiele zdaje siĊ wskazywaü, Īe jesteĞmy dopiero na początku drogi. Rewolucja platform… to ambit-na próba opisania nowego fenomenu cyfrowej komunikacji, objaĞnienia wielu maáo znanych zagadnieĔ i stworzenia swoistego przewodnika po nowej ekonomii.
Autorzy uporządkowali swoje rozwaĪania w 12 rozdziaáach, opatrując kaĪdy z nich wielo-ma przypisami i podając liczne przykáady. Pod-stawowym zadaniem platform jest sprzyjanie nawiązywaniu komunikacji miĊdzy uĪytkowni-kami, uáatwianie tej komunikacji oraz wymiany dóbr i usáug, ale teĪ wartoĞci spoáecznych istot-nych dla ogóáu uczestników. Cechą szczegól-ną powstawania wartoĞci z udziaáem platform jest to, Īe – w przeciwieĔstwie do tradycyjnej dziaáalnoĞci gospodarczej – tworzą one war-toĞü, uĪywając zasobów, których nie posiadają i nie kontrolują. Co wiĊcej, w opinii autorów, ta szczególna wáaĞciwoĞü jest podstawową prze-sáanką szybkiego wzrostu wartoĞci rynkowej platform. Podstawą wartoĞci jest sáuĪenie swo-im uĪytkownikom, których aktywnoĞü w wy-twarzaniu wartoĞciowej dla nich komunikacji (np. polubienia, komentarze, rezerwacje, za-kupy etc.) poĞrednio przekáada siĊ na wartoĞü platformy. W wirtualnej rzeczywistoĞci zatarciu ulegają tradycyjne granice miĊdzy biznesami, Þ rmy podlegają licznym zmianom, a ich sku-pienie wokóá wartoĞci zewnĊtrznych transfor-muje siĊ na orientacjĊ na procesy zachodzące na zewnątrz. Nieposiadająca nawet jednego hotelu platforma Airbnb, oferująca pod 500 tys. miejsc, począwszy od skromnych pokoi, po zamki w Toskanii i nad Loarą, i obsáugująca rocznie kilkanaĞcie milionów turystów, jest wy-ceniana na ponad 10 mld USD, a wiĊc na tyle, co najwiĊksze Þ rmy hotelarskie Ğwiata z bogatą tradycją i licznymi nieruchomoĞciami.
ErĊ przemysáową charakteryzowaáo dąĪenie do osiągniĊcia ekonomii skali opartej na wielko-Ğci produkcji, w epoce cyfrowej stroną aktywną
jest popyt, a sieciowa ekonomia skali wynika wprost z zapotrzebowania uĪytkowników. Efek-ty sieciowe osiągane przez cyfrowe platformy nie są tym samym, co w marketingu áączy siĊ tra-dycyjnie z efektami cenowymi lub komunikacji marki. Stwierdzenie to okazaáo siĊ kluczowe dla sukcesów i poraĪek wielu inicjatyw związanych z tworzeniem platform, kiedy po intensywnych inwestycjach w rozwój ĞwiadomoĞci marki po-dejmowano próby narzucania uĪytkownikom modelu páatnego za usáugi. W sieci wystarczy, Īe skoĔczy siĊ promocja lub inna platforma oferuje bardziej korzystne rozwiązanie, aby uĪytkowni-cy masowo wycofywali siĊ ze znanej im marki. Efektywne platformy są w stanie bardzo szybko osiągnąü wzrost wielkoĞci i odpowiednio postĊ-pując, zwiĊkszaü swoją wartoĞü opartą na efekcie sieciowym. àatwo jednak popeániü báąd. Histo-ria swoistej konfrontacji dwóch wyszukiwarek Google i Yahoo dowodzi, jak szybko moĪe siĊ zmieniü hierarchia waĪnoĞci dla uĪytkowników (Yahoo byáo niegdyĞ znacznie popularniejszym portalem i narzĊdziem niĪ Google, ale w jakimĞ momencie nie sprostaáo wymogom szybko roz-wijającej siĊ sieci).
Platformy cyfrowe równolegle dziaáają na dwóch rynkach – produkcji i konsumpcji – a efekty ich obecnoĞci na nich są zarówno pozytywne, jak i negatywne. UmiejĊtne mini-malizowanie efektów negatywnych wymaga odpowiedniego moderowania platformy, tak aby zwiĊkszaü szanse dla tworzenia pozytyw-nych poáączeĔ miĊdzy producentami i kon-sumentami. Popularny serwis Chatroulette umoĪliwiający losowe konwersacje w skali Ğwiata z uĪyciem kamer internetowych, który w krótkim czasie 6 miesiĊcy zwiĊkszyá liczbĊ uĪytkowników z 22 osób do 1,5 mln, nie pora-dziá sobie z odpowiednim zarządzaniem siecią uĪytkowników i straciá na znaczeniu. Proble-mem tej platformy stali siĊ nieubrani, owáo-sieni mĊĪczyĨni (naked hairy men), którzy zdominowali wizualizacje czatów, zniech Ċca-jąc innych do korzystania z usáugi. Platforma straciáa na znaczeniu.
Architektura platformy jest jednym z naj-waĪniejszych zagadnieĔ, w jakimĞ stopniu przesądzającym o powodzeniu przedsiĊwziĊcia we wszystkich jego pozostaáych aspektach. Au-torzy zdecydowanie opowiadają siĊ za oparciem projektowania platformy na jednym wybranym starannie rodzaju interakcji, która bĊdzie swo-istym rdzeniem caáego systemu. Podstawowe elementy tego nieáatwego wyboru to uczestnicy, jednostka wartoĞci oraz Þ ltr. Najtrudniejsza do kontroli i moderowania, a zarazem najbardziej wartoĞciowa, jest jednostka wartoĞci. Przykáa-dami takich jednostek mogą byü: lista dostĊp-nych pojazdów dla Ubera, proÞ le zawodowe dla LinkedIn, tweety dla Twittera czy polubienia dla Facebooka. Dobrze zaprojektowana platforma, aby uáatwiü interakcje oraz uczyniü je niemal niezbĊdnymi, musi realizowaü trzy kluczowe funkcje: przyciągania, uáatwiania i dopasowy-wania. DoĞü czĊsto w kontekĞcie pierwszej z tych funkcji rozwaĪa siĊ problem typu jaj-ko–czy–kura. Wiele platform nie jest w stanie przekroczyü krytycznego momentu, w którym biznes zaczyna siĊ rozwijaü. Platforma nie ma dla uĪytkownika wartoĞci, zanim uĪytkowni-cy nie zaczną jej uĪywaü. Facebook, zamiast skupiü wysiáki marketingowe na pozyskiwaniu nowych uĪytkowników, skoncentrowaá siĊ na tworzeniu wszelkich uáatwieĔ w nawiązywaniu komunikacji. Instagram i WhatsApp rozwinĊáy siĊ niejako na sieci uĪytkowników Facebooka. Rozwiązania przyjazne dla uĪytkownika to juĪ niemal Þ lozoÞ a poszukiwaĔ programistów i menedĪerów od IT. Wszelkie uáatwienia, ob-niĪanie barier dostĊpu i poziomu wymaganych kompetencji są wyraĨnie widoczne w staraniach czoáowych graczy, takich jak Booking.com, Airbnb i innych. Podtrzymanie zainteresowania i wzbogacanie danych dostarczanych przez u Īyt-kowników to pole dla pomysáowoĞci projektan-tów platform – cechą charakterystyczną są sta-rania o pozyskiwanie, obok danych statycznych (np. páeü, wiek), takĪe dynamicznych, takich jak geolokalizacja, status rodzinny i zawodowy etc. Dobrze skomponowana platforma powinna
zostawiaü pewien margines na nieoczekiwaną, a wiĊc trudną do przewidzenia aktywnoĞü uĪyt-kowników, która z czasem moĪe staü siĊ nowym sposobem na wytwarzanie wartoĞci (np. coraz powszechniejsze uĪywanie hashtagów #).
Obserwując rozwój platform, autorzy stwierdzają wrĊcz, Īe „(…) platforms are eating the world…” (s. 77). Choü w tym stwierdzeniu jest nieco przesady, nie sposób nie zauwaĪyü, Īe wiele dziedzin rozwijających siĊ liniowo, a zarazem silnie uzaleĪnionych od informacji, takich jak telekomunikacja, ban-kowoĞü, edukacja, opieka zdrowotna, przeĪy-wają waĪne przemiany, których kierunek jest trudny do przewidzenia. I choü skutki bezgu-Ğcia, piractwa i amatorszczyzny rozpowszech-niane za poĞrednictwem YouTube, mogą przy-nieĞü mniejszą szkodĊ niĪ dziaáalnoĞü platform edukacyjnych oferujących báĊdne programy ksztaácenia lekarzy lub inĪynierów, to jednak „platformizacja” myĞlenia zatacza coraz szer-sze krĊgi. Tradycyjne, liniowo rozwijające siĊ Þ rmy, takie jak choüby Nike, zamiast walczyü z platformami, podejmują próby tworzenia wáasnych eco-systemów nawiązujących do doĞwiadczeĔ platform.
Tradycyjna reklama i public relations są mniej istotne dla rozwoju platform niĪ strategie obliczone na wirusowy wzrost. Takim przyk áa-dem moĪe byü serwis PayPal, który po nieuda-nych próbach z reklamą i osiągniĊcia porozu-mieĔ z sektorem bankowym zdecydowaá siĊ na bezpoĞrednie dotowanie nowych klientów kwotą 10 USD i taką samą tych, którzy polecali serwis innym. Wzrost liczby uĪytkowników byá imponujący. Platformy które odniosáy rynkowy sukces w praktyce wdraĪaáy jedną z oĞmiu stra-tegii postĊpowania:
1. PogoĔ za królikiem (the follow rabbit
strategy) – przykáadem moĪe byü Amazon,
który staá siĊ platformą dla biznesu, otwierając swój system dla producentów zewnĊtrznych i zadowalając siĊ niewielką czĊĞcią przychodu.
2. Na barana (the piggyback strategy) – YouTube korzystający na pewnym etapie z
roz-woju Myspace przez oferowanie narzĊdzi wi-deo nowym markom powstającym w przestrze-ni gry.
3. Zasiew (the seeding strategy) – kiedy Þ r-ma Google zaoferowaáa swój system Android, zainspirowaáa rynek, oferując 5 mln USD na nagrody dla deweloperów aplikacji w wybra-nych kategoriach, takich jak gry, produktyw-noĞü, sieci spoáeczne, rozrywka i innych.
4. Strategia namiotu (the marquee
strate-gy) – klasycznym przykáadem jest rynek gier
elektronicznych i urządzeĔ takich jak Xbox, PlayStation czy Wii wiąĪący uczestników gier z uĪytkownikami dedykowanego sprzĊtu.
5. Strategia jednej strony (the single-side
strategy) – platforma rezerwacji miejsc w
re-stauracji OpenTable rozpoczĊáa ekspansjĊ od dostarczenia do restauracji oprogramowania uáatwiającego obsáugĊ systemu rezerwacji, a nastĊpnie skupiáa siĊ na powiĊkszaniu liczby klientów.
6. Strategia ewangelii producenta (the
pro-ducer evangelism strategy) – popularne
platfor-my crowdfundingowe, takie jak Indiegogo czy Kickstarter wspomagają startupy w gromadze-niu funduszy na dziaáalnoĞü, dostarczając nie-zbĊdnej infrastruktury; inne – o celach eduka-cyjnych (jak np. Skillshare czy Udemy) – wspo-magają wpáywowych wykáadowców, oferując infrastrukturĊ dla nauczania na odlegáoĞü.
7. Strategia adaptacji wielkiego wybuchu (the big-bang adoption strategy) – klasycznie uĪyta przez Twittera, który przy okazji odby-wającego siĊ w roku 2007 festiwalu Þ lmów interaktywnych zainstalowaá dwa wielkie ekra-ny na których uczestnicy na bieĪąco mogli ob-serwowaü swoje tweety (uĪytkowanie Twittera wzrosáo z 20 tys. do 60 tys. dziennie), a sama technologia staáa siĊ gorącym tematem i przed-miotem zainteresowania.
8. Strategia mikrorynku (the micromarket
strategy) – zostaáa zastosowana miĊdzy innymi
przez Facebooka, który początkowo rozwijaá siĊ na kampusach uniwersyteckich, by nastĊp-nie po zgromadzeniu odpowiednich obserwacji
i doĞwiadczeĔ uáatwiü komunikacjĊ miĊdzy kampusami i dalej rozszerzaü ekspansjĊ geo-graÞ czną.
Monetyzacja to jeden z najwiĊkszych pro-blemów Þ rm internetowych, a zarazem istotny ekonomiczny sens dziaáania. BáĊdy popeánio-ne przy podejmowaniu decyzji w tym zakresie mogą zakoĔczyü dziaáanie nawet – wydawaáoby siĊ – silnych graczy internetowego Ğwiata. Tak byáo na przykáad z jednym z pionierów wczesnej fazy rozwoju internetu – Þ rmą Netscape, która oferowaáa nieodpáatnie przeglądarkĊ, licząc na dochody z serwerów. Tak siĊ jednak nie staáo, korzystanie z przeglądarki nie wymagaáo korzy-stania z oferowanego serwera i szybko okazaáo siĊ, Īe Netscape nie jest w stanie wygenerowaü dochodów, aby pokryü koszty swojej dziaáal-noĞci. Pozytywne efekty sieciowe, takie jak na przykáad geometryczny wzrost liczby uĪytkow-ników, mogą w wyniku báĊdnej decyzji doty-czącej tego, kogo i kiedy naleĪy obciąĪyü opáa-tami áatwo przeksztaáciü siĊ w negatywne efek-ty sieciowe, a wiĊc w szybko spadającą liczbĊ zainteresowanych. Autorzy przedstawiają róĪne warianty monetyzacji, wskazując na podstawo-we rozwiązania, takie jak opáaty za transakcje, opáaty za uprzywilejowany dostĊp do zawarto-Ğci, opáaty za dostĊp do uĪytkowników (tu gáów-nie reklama i marketing), opáaty za prowadzenie proÞ li. Jak sáusznie wskazują, istotą monetyzacji jest przechwycenie pewnej czĊĞci wytworzonej przez uĪytkowników wartoĞci na zasadzie wy-granej obu lub wiĊcej stron (win-win).
Najpopularniejsze platformy cyfrowe wy-dają siĊ byü otwarte, a wiĊc dostĊpne dla wielu uczestników w ich rozwijaniu, komercjalizacji oraz uĪytkowaniu, przy eliminacji ograniczeĔ do niezbĊdnego minimum. Najbardziej znaną otwartą platforma jest Wikipedia, inne poziom swojej otwartoĞci lub zamkniĊcia starają siĊ starannie dozowaü, realizując zaáoĪone stra-tegie rozwoju biznesu. Z otwartoĞcią z jednej strony wiąĪe siĊ duĪy rozwój innowacji, ale teĪ znacząca fragmentaryzacja i ryzyko ogranicze-nia wpáywu na rozwój. Dobrym przykáadem
odmiennych podejĞü, które przyniosáy wyraĨne skutki, moĪe byü rywalizacja MySpace i Fa-cebooka. Jeszcze w 2007 roku MySpace miaá znaczną przewagĊ nad Facebookiem, ale kiedy pod koniec tego roku Facebook otworzyá siĊ na deweloperów aplikacji, juĪ w rok póĨniej, i jak siĊ wydaje trwale, pozbawiá MySpace palmy pierwszeĔstwa. WaĪną kwestią związa-ną z otwartoĞcią jest fakt, Īe nie jest to wybór 0–1, ale kaĪda decyzja w kierunku zamkniĊcia/ otwarcia wiąĪe siĊ z szeregiem niejednoznacz-nych konsekwencji o trudniejednoznacz-nych do przewidzenia skutkach.
ZwiĊkszanie wartoĞci i podtrzymanie wzro-stu cyfrowych platform to cel ksztaátowania od-powiedniego áadu korporacyjnego. Co ciekawe, w opinii autorów, absolutny wolny rynek nie jest tu sprzymierzeĔcem. NiedoskonaáoĞci prak-tyki funkcjonowania wolnego rynku, takie jak asymetria informacyjna, efekty zewnĊtrzne, siáa monopoli oraz ryzyko gospodarowania, wyma-gają stosownego áadu prawnego, odpowiednich norm i zasad. Celem takiego porządkowania cyfrowego Īywioáu rynkowego jest wzmacnia-nie poĪądanych zachowaĔ uĪytkowników, ini-cjowanie dobrych interakcji i osáabianie záych (na przykáad związanych z mową nienawiĞci). Co ciekawe, animatorzy platform wielkie zna-czenie przywiązują nie tyle do rządowych inter-wencji, co raczej do samoregulacji uczestników rynku, z zachowaniem reguá wspóáuczestnictwa i transparentnoĞci.
Pomiar aktywnoĞci na platformach jest nie-zbĊdnym warunkiem prowadzenia biznesu, ale cele tego dziaáania są zaleĪne od fazy rozwo-jowej przedsiĊwziĊcia. Start-upy koncentrują siĊ na Ğledzeniu siáy takich elementów ruchu jak páynnoĞü, dopasowanie i zaufanie. W fa-zie wzrostu najwaĪniejsze obserwacje dotyczą wzglĊdnej wielkoĞci róĪnych grup uĪytkowni-ków, czasu Īycia wartoĞci wytwarzanych przez producentów i uĪytkowników oraz stopy kon-wersji (czyli procentowego udziaáu wyszukiwaĔ i zapytaĔ, które przekáadają siĊ na interakcje). Dojrzaáe platformy koncentrują siĊ na
poszuki-waniu innowacji, nowych funkcjonalnoĞci, któ-re mogą wytwarzaü wartoĞü dla uĪytkowników oraz na analizie potencjalnych zagroĪeĔ strate-gicznych ze strony konkurentów.
Platformy cyfrowe jako przedsiĊwziĊcia gospodarcze nie są ograniczone w czasie, co oznacza, Īe w zaáoĪeniu mają istnieü i rozwi-jaü siĊ najdáuĪej, jak to okaĪe siĊ uzasadnione i moĪliwe. Platformy rywalizują miĊdzy sobą, z partnerami oraz partnerzy rywalizują miĊdzy sobą. Cechą, na którą zwracają uwagĊ autorzy jest to, Īe rywalizacja jest w tym przypadku mniej istotna niĪ kooperacja i wspóátworzenie, a tym samym kontrola wzajemnych stosunków staje siĊ waĪniejsza niĪ kontrolowanie zaso-bów. Typowe formy konkurencji obejmują takie dziaáania jak ograniczanie zjawiska wspóáuĪyt-kowania wielu platform o podobnym charakte-rze (tzw. multihoming), sprzyjanie innowacjom i podtrzymywanie wartoĞci, lewarowanie war-toĞci informacji, raczej podtrzymywanie part-nerstwa niĪ fuzje i przejĊcia, projektowanie platform. Niektóre rynki cyfrowych platform mają charakter niemal monopolowy – to takie, na których zwyciĊzca bierze wszystko. Cha-rakteryzują siĊ one popytową ekonomią skali, efektami sieciowymi, niewielkim zakresem wspóáuĪytkowania wielu platform i specyÞ cz-nymi kosztami zamiany (np. koszt przejĞcia z systemu Visa na MasterCard nie jest wysoki, ale zmiana z Apple na Androida jest juĪ doĞü kosztowna). Na takich rynkach raczej brakuje specjalistycznych nisz. Rynki niemal monopo-lowe są przedmiotem szczególnie ostrej rywa-lizacji.
Regulacja rynku platform cyfrowych nie jest zagadnieniem áatwym, z natury rzeczy po-winna áączyü w sobie regulacje globalne i lo-kalne (narodowe, miĊdzynarodowe). W opinii ekonomistów sama pozycja dominująca nie jest przesáanką wystarczającą dla podejmowa-nia interwencji. Takimi powodami mogą byü na przykáad brak reakcji na negatywne efekty zewnĊtrzne, powstrzymywanie innowacji, ma-nipulacja duĪymi grupami ludnoĞci. Pomimo
wielu zastrzeĪeĔ co do skutecznoĞci i adekwat-noĞci w czasie regulacji publicznych dotyczą-cych prywatnych rynków, są obszary wobec których panuje wzglĊdny konsensus potrzeby odpowiedniego prawa, takie jak dostĊp do plat-form, kompatybilnoĞü, stanowienie cen, zacho-wanie prywatnoĞci i bezpieczeĔstwa danych, narodowa kontrola aktywów informacyjnych, polityka podatkowa oraz stosunki pracy.
Autorzy Rewolucji platform koĔczą roz-waĪania prognozami dotyczącymi przyszáoĞci. Oczekują, Īe szczególnie waĪne zmiany bĊdą siĊ dokonywaáy w tych dziedzinach, które są silnie uzaleĪnione od informacji, poddane fragmentacji i asymetryczne informacyjnie. W pierwszej ko-lejnoĞci wskazują na edukacjĊ, ochronĊ zdrowia, energetykĊ oraz Þ nanse, ale teĪ na rynki pracy
i usáug profesjonalnych oraz na dziaáania publiczne w tym rządowe (samorządowe). Rozwijający siĊ internet rzeczy doda nowy poziom dla zdolnoĞci komunikacyjnej i siáy cyfrowych platform, áącząc ludzi i urządzenia na nowe sposoby sprzyjające powstawaniu wartoĞci. Wedáug autorów platfor-my transformują Ğwiat, tworzą dla spoáeczeĔstw nowe moĪliwoĞci kreatywnego rozwoju, ale da-lekosiĊĪne skutki są trudne do przewidzenia.
KsiąĪka jest zaopatrzona w sáownik podsta-wowych terminów, bogatą bibliograÞ Ċ i indeks rzeczowy. Jest lekturą niemal obowiązkową dla kaĪdego, kto próbuje zrozumieü bogactwo prze-mian Ğwiata mediów i komunikacji w warunkach rozwoju nowych cyfrowych technologii.
Tadeusz Kowalski
t t t
W
pierwszej chwili moĪna by powiedzieü, Īe ksiąĪka o kwartalniku „Zeszyty Prasoznawcze” nie jest jakimĞ ewenementem wydawniczym. Choüby dlatego, Īe od cza-su do czacza-su powstają u nas ksiąĪki w caáoĞci i wyáącznie poĞwiĊcone konkretnemu tytuáowi prasowemu – dziennikowi bądĨ czasopismu. Tak byáo w okresie PRL (choü zdarzaáo siĊ to rzadko), tak jest teĪ po roku 1990. SpoĞród wie-lu przykáadów moĪna wskazaü pracĊ zbiorową przygotowaną pod redakcją Józefa Wójcika pt.40 lat ze „Sáowem” (Warszawa 1987) – o
dzien-niku Stowarzyszenia PAX „Sáowo Powszechne” (zlikwidowanym w 1997 r.); przygotowaną pod redakcją Wojciecha Borsuka pracĊ zbiorową o ukazującym siĊ w latach 1950–1997
dzienni-ku „Sztandar Máodych” – jednym z najbardziej popularnych wĞród máodzieĪy tytuáów ogólno-polskich (pt. Byá taki dziennik: „Sztandar
Máo-dych”, Warszawa 2006); publikacjĊ zbiorową
przygotowaną pod redakcją Wojciecha Borsuka i Henryka BorzĊckiego o popularnym w PRL dzienniku dla czytelników wiejskich (pt. Byáa
taka gazeta: „Gromada Rolnik Polski”,
War-szawa 2002); jubileuszową ksiąĪkĊ Wiesáawa Wáadyki o tygodniku „Polityka” (pt. „Polityka”
i jej ludzie, Warszawa 2007); ksiąĪkĊ
Saturni-na Sobola o piĞmie ruchu ludowego – „Zielony Sztandar” (pt. „Zielony Sztandar 1931–2008”, Warszawa 2008) czy ksiąĪkĊ Justyny Jawor-skiej o zlikwidowanym w 2013 r. tygodniku „Przekrój” – jednym z najbardziej popularnych
