Sprawozdanie z warsztatów naukowych
„ROPE – Workshop on the changing patterns
in journalistic roles and performances in Central
and Eastern Europe”, Budapeszt, 5–6 lutego 2016
Adam Michel
Z
miany zachodzące w dziennikarstwie, jego kondycja oraz perspektywy rozwoju byáy gáównymi tematami warsztatów „ROPE – Workshop on the changing patterns in jour-nalistic roles and performances in Central and Eastern Europe” zorganizowanych przez Cen-tre for Social Sciences, Hungarian Academy of Sciences w dniach 5–6 lutego 2016 roku w Bu-dapeszcie. Gáównym celem wydarzenia Þ nan-sowanego przez International Visegrad Fund byáo zebranie badaczy reprezentujących róĪne podejĞcia naukowe z krajów Europy ĝrodkowej i Wschodniej.Gospodynią warsztatów byáa dr Gabriella Szabó (Centre for Social Sciences, HAS, W Ċ-gry), która przywitaáa wszystkich goĞci oraz rozpoczĊáa pierwszą sesjĊ warsztatów. W pierw-szym wystąpieniu, zatytuáowanym The making
of digital good and evil: Technology, cultural values and professional boundary work in 21st century journalism, dr Tamás Tófalvy
(Buda-pest University of Technology and Economics, WĊgry) przedstawiá rozwaĪania teoretyczne nad ocenianiem przez wspóáczesne media zmian technologicznych zachodzących w XXI wieku. Porównywaá obecne nastawienie dziennikarzy do nowego typu mediów ze sceptycyzmem, z jakim w przeszáoĞci byáy przyjmowane radio czy telewizja. Dyskutantką wystąpienia byáa dr Alice Tejkalova (Charles University, Czechy), która zgodziáa siĊ z argumentacją oraz
przykáa-dami podanymi przez prelegenta. PodkreĞliáa jednoczeĞnie, Īe w wiĊkszym stopniu powinno siĊ skupiü na zmianach wartoĞci dziennikarskich wynikających z rozwoju technologicznego niĪ na jego ocenie.
W drugim referacie Polish journalism:
a profession in transition? prof. dr hab.
Agniesz-ka StĊpiĔska (Uniwersytet Adama Mickiewicza, PoznaĔ) w oparciu o wyniki badaĔ empirycz-nych prowadzoempirycz-nych wĞród dziennikarzy i stu-dentów kierunków dziennikarskich przedsta-wiáa przejĞcie z tradycyjnego postrzegania roli dziennikarza do bardziej wspóáczesnego spoj-rzenia na jego funkcje jako dostawcy informa-cji. Opisaáa równieĪ stosunek studentów do pra-cy w mediach, zauwaĪając, Īe duĪa czĊĞü z nich jest niepewna swojej przyszáoĞci w zawodzie. W dyskusji dr Tófalvy zaznaczyá róĪnice po-miĊdzy polskimi a wĊgierskimi uczelniami, na których nie prowadzi siĊ osobnych specjalizacji dziennikarskich. Zwróciá teĪ uwagĊ na tak duĪą grupĊ máodych osób, które, studiując dzienni-karstwo, nie wiąĪą z nim swojej przyszáoĞci.
Ostatni referat w tej sesji, zatytuáowany
Changing structure and content photojourna-lism in the age of digital media in Central Eu-rope, wygáosiáa Martina Topinková (Charles
University, Czechy), która reprezentowaáa cze-ską grupĊ badawczą analizującą kondycjĊ foto-reportaĪu w trzech paĔstwach Europy ĝrodko-wo-Wschodniej (Czechach, Polsce, Sáowacji).
150
Adam Michel W prezentacji poruszyáa kwestie adaptacjinowych technologii przez fotoreporterów, jak równieĪ wykorzystanie edytorów graÞ cznych do poprawiania zdjĊü. Zwróciáa teĪ uwagĊ na problem zachowywania standardów etycznych przez dziennikarzy. Mgr Paulina Barczyszyn (Uniwersytet Wrocáawski) komentując pracĊ, podkreĞliáa, Īe ze wzglĊdu na wieloaspekto-woĞü badaĔ zaprezentowane wyniki są bardzo waĪne i interesujące. Zwróciáa jednak uwagĊ na nierówną liczbĊ analizowanych materiaáów z poszczególnych krajów. W przypadku Polski i Sáowacji liczba wywiadów byáa ponad trzy-krotnie mniejsza niĪ liczba wywiadów przepro-wadzona w Czechach. Uzupeánienie brakują-cych wywiadów poprawiáoby reprezentatyw-noĞü badaĔ i pokazaáo peániejszy obraz zagad-nienia w analizowanym regionie.
Kolejną sesjĊ warsztatów rozpocząá dr Mi-chaá Gáowacki (Uniwersytet Warszawski) z wy-stąpieniem Inside the Polish media Þ rms:
Acco-untability and transparency in the newsrooms.
Prelegent zaprezentowaá wyniki badaĔ projektu
Media Accountability and Transparency in Eu-rope (MediaAcT) poĞwiĊconego zagadnieniom
samoregulacji i odpowiedzialnoĞci z perspekty-wy pracowników polskich redakcji. Wyniki ba-daĔ pokazaáy dysproporcjĊ miĊdzy postrzega-niem norm i obowiązków dziennikarzy oraz ich przeáoĪonych – redaktorów-menedĪerów. Autor pokazaá równieĪ róĪnice pomiĊdzy deklarowa-nymi chĊciami samoregulowania zawodu a rze-czywistymi dziaáaniami. W ramach dyskusji dr Dagmar Kusa (Bratislava International Scho-ol of Liberal Arts, Sáowacja) zastanawiaáa siĊ nad tym, czy istnieje koniecznoĞü prowadzenia dziaáaĔ w ramach samoregulacji oraz nad sku-tecznoĞcią egzekwowania takich regulacji.
W drugiej prezentacji, zatytuáowanej Less
time for researching, more work to be done: working conditions of Czech journalists, dr
Alice N. Tejkalová scharakteryzowaáa obecne warunki pracy czeskich dziennikarzy. Badacz-ka przedstawiáa wyniki z prawie trzystu wywia-dów, w których poruszaáa kwestie formy
zatrud-nienia czy liczby miejsc pracy. Z niepokojem zauwaĪyáa, Īe wzrosáa liczba materiaáów, które czescy dziennikarze muszą przygotowaü, a jed-noczeĞnie skrócono czas przeznaczony na zbie-ranie materiaáów. Dyskutant prezentacji, prof. dr Ainars Dimants (Turiba University, àotwa), dostrzegá wiele podobieĔstw pomiĊdzy sytuacją dziennikarzy w Czechach i w innych krajach naszego regionu. Zaznaczyá równieĪ rosnące znaczenie biznesu, jako czynnika najbardziej oddziaáywującego na pracĊ dziennikarzy.
Trzecią sesjĊ rozpocząá prof. Péter Bajo-mi-Lázár (Budapest Business School, WĊgry) z prezentacją The social context of neutrally
objective and of engaged journalism. Autor
za-uwaĪyá, Īe takie czynniki jak urbanizacja czy rozwój gospodarczy staáy u podstaw wyksztaá-cenia siĊ idei obiektywizmu w krajach zachod-nich, gáównie anglosaskich. Jego zdaniem od-mienne drogi rozwoju krajów Europy Wschod-niej i próby przenoszenia tych koncepcji na grunt dziennikarstwa w krajach tego regionu są báĊdem. Prezentacja wywoáaáa spore zaintereso-wanie. Dyskutant dr Andrej Školkay (School of Communication and Media, Sáowacja) przed-stawiá seriĊ kontrargumentów, podkreĞlając, Īe w przypadku kilku krajów naszego regionu idee obiektywizmu pojawiaáy siĊ jeszcze na dáugo przed okresem transformacji.
W drugim wystąpieniu mgr Paulina Bar-czyszyn i mgr Adam Michel (Uniwersytet Wro-cáawski) powrócili do empirycznego podejĞcia do dziennikarstwa. W prezentacji Professional
standards and political involvement of Polish, Russian and Swedish journalists przedstawili
wyniki badaĔ projektu „Journalism in change”, w ramach którego analizowali kwestie etycz-ne, zaangaĪowanie polityczne czy percepcjĊ ról wĞród dziennikarzy w trzech badanych krajach. W komentarzu redaktor Juraj Filin (Goodwill Publishing, Sáowacja) zasugerowaá badaczom interesujące statystyczne sposoby prezentacji tak obszernej puli danych. W dyskusji zwrócono uwagĊ na specyÞ czny dobór krajów oraz wyni-kającą z niej róĪnorodnoĞü uwarunkowaĔ.
151
Sprawozdanie z warsztatów naukowych...
SesjĊ zakoĔczyá dr Andrej Školkay z wysta-pieniem Can a “Lone wolf” quasi-investigative
journalist substitute low functionality of the law enforcing system?, w którym opisaá dziaáalnoĞü
quasi-dziennikarza Ğledczego Toniego Papa-leo. Prelegent opisaá táo skandalu Þ nansowego z udziaáem wáaĞcicieli mediów na Sáowacji oraz rolĊ dziennikarza w odkryciu miĊdzynaro-dowego procederu prania brudnych pieniĊdzy. W dyskusji Topinkova zwróciáa uwagĊ na sáa-boĞü organów Ğcigania oraz znaczne osáabienie nadzorującej roli dziennikarzy równieĪ w Cze-chach.
Ostatnią sesjĊ pierwszego dnia warsztatów przeznaczono na prezentacjĊ raportów z badaĔ „Journalistic role perception and performance” z trzech krajów biorących udziaá w projekcie. Dr Nikos Panagiotou (Aristotle University of Thessaloniki, Grecja) przedstawiá wyniki badaĔ z Grecji, profesor StĊpiĔska – z Polski, a mgr Nikolett Kormos (University of Eötvös Loránd, WĊgry) – pierwszą czĊĞü badaĔ z WĊgier. Pre-legenci opisali gáówne zaáoĪenia projektu oraz kraje w nim uczestniczące. W dokáadny sposób przedstawili próby badawcze ze swoich krajów oraz wstĊpne wyniki badaĔ. Byáo to podsumo-wanie pierwszego etapu projektu, w którym zestawiano percepcjĊ ról dziennikarzy z ich faktyczną dziaáalnoĞcią w obszarze mediów. Kolejnym krokiem bĊdzie porównanie wyni-ków miĊdzy krajami. Dyskutantki mgr Alena Istokova (School of Communication and Me-dia, Sáowacja), mgr Zuzana Veselkova (Charles University, Czechy), pogratulowaáy badaczom zebrania tak obszernego materiaáu badawcze-go. Miaáy równieĪ sporo pytaĔ dotyczących metodologii, jak np. dobór próby czy deÞ nicja dziennikarza. PodkreĞliáy takĪe, jak interesują-cy bĊdzie kolejny etap badaĔ, który pokaĪe róĪ-nice i podobieĔstwa miĊdzy poszczególnymi krajami.
Drugi dzieĔ warsztatów otworzyá prof. dr Ainars Dimants (Turiba University, àotwa) z prezentacją zatytuáowaną Latvian PBS on
the media policy crossroads to PSM, w którym
scharakteryzowaá stan mediów publicznych na àotwie. Opisaá równieĪ gáówne przemiany, ja-kie zachodzą w ich strukturze oraz w relacjach z odbiorcami. Dr Gáowacki, który komentowaá tĊ pracĊ, zaakcentowaá, jak istotne jest pro-wadzenie badaĔ nad odbiorcami mediów oraz wyraziá zdumienie faktem, Īe áotewskie media publiczne takich badaĔ nie prowadzą.
Kolejne wystąpienie, zatytuáowane
Collabo-ration between politicians and the media: an unethical/double role: the case of Vavrová and KaliĖák, wygáosiáa mgr Alena Istokova (School
of Communication and Media, Sáowacja). Pre-legentka opisaáa záoĪony problem nieetycznego zachowania dziennikarki jednego z dzienników sáowackich („Pravda”) w kontaktach z poli-tykiem opozycji (KaliĖák). Táo dla tej sprawy stanowiáa sprawa podsáuchów zakáadanych sáowackim dziennikarzom. Dyskutant mgr Mi-chel zauwaĪyá záoĪonoĞü prezentowanej sprawy oraz jej aktualnoĞü w kontekĞcie podsáuchiwa-nia dziennikarzy w Polsce.
Kolejnym referatem poĞwiĊconym korupcji byá referat Juraja Filina pt. Crime and
punish-ment or crime and omission? Two public cases of a system corruption in Slovakia that were differently covered by media and treated by au-thorities. Autor skupiá siĊ na róĪnym stopniu
nagáoĞnienia dwóch zjawisk korupcyjnych ma-jących miejsce na Sáowacji. Wskazaá, Īe media wielu przypadkach w sposób dalece niewystar-czający opisywaáy poszczególne afery. Dodat-kowo – problem korupcji czĊsto wykraczaá poza ich moĪliwoĞci. W dyskusji dr Gabriella Szabó zwróciáa uwagĊ na kwestie metodologiczne w przeprowadzonej analizie. Przedstawiáa rów-nieĪ podobieĔstwa pomiĊdzy dziaáaniami me-diów na Sáowacji i na WĊgrzech.
Przedostatnia prezentacja nosiáa tytuá Where
others fear to tread: Journalist’s role in the cre-ation and spreading of negative stereotypes about the Roma people i przedstawiáa ją mgr
Zuzana Veselkova. Poruszono w niej kwestiĊ budowania stereotypów o czeskich Romach w jednym z programów telewizyjnych.
Prele-152
Adam Michel gentka przedstawiáa przekazy budującenega-tywny obraz Romów oraz wykazaáa rolĊ, jaką mają dziennikarze w jego umacnianiu. Dysku-tantka mgr Nikolett Kormos zwróciáa uwagĊ na koniecznoĞü gáĊbszej podbudowy teoretycznej prowadzonych badaĔ. W dyskusji pojawiáy siĊ równieĪ pytania o reakcje odbiorców, których badanie stanowi nastĊpny krok dziaáaĔ autorki.
Ostatnim punktem warsztatów byá referat
MO(N)K(E)Y(S) business: The media and con-troversial armament by the Slovak Ministry of Defense, w którym dr Dagmar Kusa powróciáa
do sprawy korupcji na Sáowacji. Byáo to wy-stąpienie przedstawiające szerzej sprawĊ nie-legalnego podsáuchiwania sáowackich dzien-nikarzy. Badaczka skupiáa siĊ na przyczynie niewielkiego zainteresowania mediów sprawą
przetargów prowadzonych w Ministerstwie Obrony Sáowacji. Z wnioskami analizy zgodziá siĊ dyskutant dr Nikos Panagiotou, który zwró-ciá uwagĊ na wieloaspektowoĞü problemu oraz sáaboĞü mediów. Stwierdziá takĪe, Īe nie jest to jedynie problem naszego regionu, ale równieĪ mediów zachodnich.
Dyskusja nad ostatnim referatem zamykaáa dwudniowe warsztaty. Ich podsumowania doko-naá dr Andrej Školkay, który wyraziá zadowole-nie z budapeszteĔskiego spotkania. Dr Gabriella Szabó podziĊkowaáa wszystkim uczestnikom, podkreĞlając, jak istotne znaczenie miaáo zebra-nie naukowców reprezentujących kraje naszego regionu. Spotkania, które stanie siĊ podstawą do dalszej wspóápracy pomiĊdzy uczestniczącymi w nim badaczami.
