Władysław Kłapkowski
Fundacja klasztoru OO. Reformatów
w Smolanach
Collectanea Theologica 19/2, 231-233
1938
F u n d a c ja k la sz to ru 0 0 . R efo rm a tó w w S m o la n ach i).
W okresie w ielkiego p rz eślad o w a n ia K ościoła katolickiego na ziem iach p olskich po u p ad k u p o w sta n ia styczniow ego, w roku zniesienia unii przy pom ocy zdrajcy Józefa Siem aszki, t. j. w roku 1839 u d ało się 0 0 . R eform atom zyskać jeden k laszto r n a k resow ych ziem iach K rólestw a, m ianow icie w S m olanach, niedaleko Sejn. N a p o d sta w ie urzędow ej k o re sp o n d en cji znam y p rzeb ieg i w a runki fundacji k onw entu w S m olanach.
M ichał de H arbefeld H ab erm ann, w łaściciel d ó b r Szejpiszki, ch cąc n a stare lata uczynić co ś p ięknego ku chw ale B oga i p o p ra w ie m o raln o ści ludu, w y b u d o w a ł w osadzie fabrycznej S m o lany k o śció ł m u row an y i p o sta n o w ił sp ro w ad zić tam 0 0 . R efor m atów . D n ia 14 sierp n ia 1838 w n ió sł za p ośrednictw em b isk u p a au g u sto w sk ieg o (sejn eń sk ieg o ) P a w ła S traszy ń sk ieg o p ro śb ę 0 zezw olenie d o k o n an ia teg o przedsięw zięcia do K om isji R zą dow ej S p ra w W ew nętrznych D uchow nych i O św iecen ia P u b lic z nego, sk ąd 6 lis to p a d a o trzy m ał o dp ow iedz za po śred n ictw em urzędu g u b ern ialn eg o w S uw ałkach, iż n am iestniko w i K rólestw a, którym b y ł fe ld m arszałek P askiew icz, u d ało się p o trze b n e zezw o lenie uzysk ać u „N ajjaśn iejszeg o P a n a “ — M iko łaja I.
R ów nocześnie n aw ią z a ł też H a b erm an n u k ład y z p ro w in cjałem 0 0 . R eform atów ks. K andytem K oziebrodzkim w e W ło cław k u i p o uzyskaniu zezw olenia rząd o w eg o n a s tą p ił m iędzy fundato rem a zakonem form alny układ. K oziebrodzki za m ia n o w ał w O stro w ie d n ia 7 paźd ziern ik a 1839 ro ku u A ndrzeja P o d b ie l- skiego, re je n ta p o w iatu o strołęckiego, sw oim pełnom ocnikiem do przyjęcia fundacjii w S m o lan ach ks. W ikto ra M arszałk o w sk ieg o , g w a rd ia n a k onw entu 0 0 . R eform atów w Z arem b ach K ościel nych. D ziesięć dni później w kancelarii ziem skiej gub ern ii au g u stow skiej w S u w ałk ach s ta n ą ł M ichał de H aberfeld H a b erm an n , ksiąd z W ik to r M arsz ałk o w sk i i Józef Jab ło n o w sk i, a s e so r p raw n y 1 tam u rejen ta T eo fila W ieru sza K ow alskiego sp isa n o akt fun dacji w S m olan ach, w którym fu n d a to r o d d a ł dla ko n w en tu m u ro w a n y k o śció ł i z a b u d o w an ia d re w n ian e b lisk o k o śc io ła na tym czaso w e m ieszk an ie d la zako nników , w m iejsce których z o b o
-9 Artykuł opracow any na pod staw ie aktów urzędow ych, znajdujących się w Archiwum Państw ow ym w Grodnie pod numerem 396.
w iąz ał się do la t trzech w yb udow ać k laszto r m urow any o jednym piętrze, 50 łokci długi, 18 szeroki, z p rzed ziałam i w ew nętrznym i, kryty dachów ką. N a utrzym anie klaszto ru w ydzielił przy kościele m ałą p o sia d ło ść w o g ro d ach , łąk ac h i g run tach , w yn o szącą ra zem 13 m orgó w i 75 prętów . Z aznaczył rów nież, iż szkółka elem entarna, k tó rą zobow iązu ją się p ro w ad zić ojcow ie, w inna m ieścić się tym czasow o w budynku klasztornym , a później będzie w y b u d o w a n a na placu koło cm entarza. D a ł w olny p o łó w ryb n a p otrzeby k laszto ru w staw ie sm olańskim , jeziorze Aktalis, rzeczce C zarnej i na poło w ie jeziora Klejwy. N a ogólnym p a stw isku sm olańsk im w olno będzie konw ento w i p aść osiem sztuk b y d ła rogatego, d w a n aście sztuk trzo d y chlew nej i owiec. W n a turze d o starc zać będzie co ro k u d w adzieścia fur jed nokonnych sia n a i d w ad zieścia sążni d rzew a w p ołow ie tw ard ego , a w p o łow ie m iękkiego. G w aran tu je b ez p ła tn y w ym iął w m łynie i p o zw olenie na fabrykację piw a na w łasn y użytek. N a reparację k o śc io ła i klaszto ru d o starczy co roku p o trze b n ą ilość w ap na, cegły i dachów ki. O d początku 1840 roku będzie d aw ał zakon nikom całkow ite utrzym anie, d o sta rc z a ją c p ro d u k ty w łasny m i furm ankam i. P rzy końcu ro b i b ard zo w ażny w aru n ek n a owe czasy, gdy k laszto ry znoszono a d o b ra za b ie rał rząd, że jeśli by kiedyś klasztor uległ supresji, alb o przeniesieniu, w ów czas grunta, ko ściół i k laszto r w rócą do fu n d a to ra. W aru n ek ten p o sta w ił po raz pierw szy w podan iu o pozw olenie na d o k onanie fundacji.
K siądz W iktor M arszałkow ski p rzyjął w im ieniu p ro w in cjała o bow iązek utrzym yw ania w n o w o -e ry g o w a n y m k lasztorze taką liczbę zakonników , jakiej w ym aga reguła, lub na ilu będzie się m ogła zdo by ć prow incja, o d p raw iać n ab o ż eń stw a i g ło sić nauki religijne d la p o p ra w y obyczajów ludu oraz utrzym yw ać szkółkę elem en tarn ą przy pom ocy rządu, w której m ają być udzielane nauki religijno-m oralne, czytania, pisania, początkow ych ra ch u n k ó w i w iad om ości gosp o d arczy ch , w szystko w ed łu g za sad przez rząd w skazanych.
Na p o d staw ie tego aktu p ro w in cjał p rz y sła ł do Sm olan zaraz trzech za konn ik ów : k siędza Józefa C zapskiego jako g w a r diana, księdza K w iryna B arbasiew icza i b ra ta M ikołaja Kruzę. W ó jt gm iny S zejpiszki, ra p o rtu ją c o tym 13 listo p a d a 1839 r. kom isarzow i o b w o d u sejneńskiego , pow iad a, iż zakonnicy w sp o m niani wzięli ko śció ł i k laszto r w po siad an ie, a od n astępn ej niedzieli (17 listo p a d a) ro zpoczną o d p ra w iać n ab o żeń stw a. W m aju m a przybyć więcej zakonników .
R ada A d m inistracyjna K ró lestw a zatw ierd ziła tę fundację dnia 17 m arca 1840 roku.
W aru n ek H a b erm an n a o uniew ażnieniu fundacji n a w y p a d e k zniesienia k laszto ru nie p o d o b a ł się w ładzom rządow ym ,
jakkolw iek się n a niego po czątkow o zgodziły i w ak tach h ip o tecznych go pom inięto. D o jrz ał jed n ak tego syn fu n d a to ra F ra n ciszek H aberm an n i 18 m arca 1841 roku w n ió sł in terp elację w tej sp raw ie do urzędu g u b ernialnego, na sk u tek której n a k a zano h ipotekę p o praw ić.
W taki sp o só b d o sz ła do skutku fundacja klaszto ru 0 0 . Re form atów w S m olanach, k tó reg o m ury słu żą dziś za pleban ię m iejscow em u prob oszczow i.
S ejn y K s. W ładysław K łapkow ski.
S U M M A R I U M .
Ladislaus K ła p ko w ski: D e c o n v e n t u s O. F. M. S. F r a n - c i s c i i n S m o l a n y f u n d a t i o n e .
T em pore ecc le sia e catholicae in regione polonica a russico gubernio occupata acris p ersecu tion is, anno 1839 peracta est variis ex parte praeser tim R ussorum gubernii difficultatibus superatis pia fundatio in Sm olany. Ad m ores populi corrigendos iuventutem que educandam aedificavit D. M ichael de H aberfeld Habermann pro Ordine F. M. S. Francisci ecclesiam et con ventum , quem co p io sa dotatione assignavit cum onere functiones e c c le sia stica s peragendi sch olam q u e elem entariam curandi. N e tam en aliquando haec pia fundatio gubernii proprietas fieret fundator providit, ut su p ression is vel translationis casu tota fundatio ad eiu s rediret haeredes.
