Świętokradztwo Pyrrusa w świątyni Persefony w Lokroi Epizephyrioi

Miron Wolny

Świętokradztwo Pyrrusa w świątyni

Persefony w Lokroi Epizephyrioi

Echa Przeszłości 7, 7-16

ECHA PRZESZŁOŚCI VII, 2006 PL ISSN 1509-9873

ARTYKUŁY I ROZPRAWY

M iron Wolny

In s ty tu t H istorii i Stosunków Międzynarodowych U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie

ŚWIĘTOKRADZTWO PYRRUSA W ŚWIĄTYNI

PERSEFONY W LOKROI EPIZEPHYRIOI*

L o k ro i E p iz e p h y rio i, s t a r a g r e c k a k o lo n ia L o k ry d y p o ło ż o n a w B r u ttiu m w p is y w a ła się w k u ltu r o w y k r a jo b r a z r e jo n u ś w ia ta a n ty c z n e g o 1, k tó r y o k r e ­ ś la n o m ia n e m M a g n a G recia. W ty m m ie js c u w ła d c a E p i r u P y r r u s , po sw o im po w ro cie z S y c y lii w k o ń c u 2 7 6 r o k u p .n .e .2 m ia ł d o p u śc ić się z b ro d n i ś w ię to ­ k r a d z tw a , p o p rz e z z łu p ie n ie ś w ią ty n i P e rse fo n y . J a k g ło si d a le j p r z y ta c z a n a p rz e z ź ró d ła op o w ieść, k ie d y ju ż o d p ły w a ł ze zd o b y czą, z e r w a ła się n a g ła b u r z a , w w y n ik u k tó re j je g o s t a t k i u le g ły z n is z c z e n iu , z a ś z ra b o w a n e d a r y m o rz e m ia ło w y rz u c ić z p o w ro te m n a lą d . P y r r u s w id z ą c w ty m r ę k ę b o sk ie j o p a trz n o ś c i m ia ł u k a r a ć w in n y c h , k tó r z y d o r a d z a li m u ś w ię to k ra d z tw o . E p i­ zod t e n z a p a m ię ta n y z o s ta ł p rz e z k ilk u a u to ró w z D io n iz ju s z e m , D io d o re m i A p p ia n e m n a c z e le 3. R e la c je t e w y k a z u ją s u b te ln e z ró ż n ic o w a n ia . O d m ie n ­ n o śc i t e p rz y w o d z ą je d n a k n a m y ś l je d y n ie z a b ie g i s ty lis ty c z n e , k tó r y m a u t o ­ rz y m o g li p o d d a w a ć sw oje re la c je , r e d u k u ją c e le m e n ty ic h z d a n ie m n ie p o ­ tr z e b n e . Tego r o d z a ju m o ż liw o ść p o c ią g a z a s o b ą d o sy ć p o w a ż n ą k o n s e k w e n ­ cję, p ro w a d z ą c do p o d e jrz e n ia , iż ź ró d łe m w s z y s tk ic h w s p o m n ia n y c h r e la c ji

* W tekście zastosowano następujące skróty tytułów czasopism i opracowań naukowych: CAH - Cambridge Ancient History; DNP - Der Neue Pauly; RE - Realencyclopädie der classi-

schen Altertumwissenschaft; EP - „Echa Przeszłości”; KP - Der Kleine Pauly.

1 H. P. Drögemüller, Lokroi, KP 3, Stuttgart 1979, kol. 721-725; M. Lombardo, Brutti,

Bruttium (Bpémoi), DNP 2, Stuttgart 1997, kol. 803-804.

2 Datę podaję za P. Garoufalias, Pyrrhus, King of Epirus, London 1979; por. J. Carcopino,

Pyrrhus, conquérant ou aventurier?, [w:] Profils de conquérants, ed. J. Carcopino, Paris 1961,

s. 80. Precyzyjnie o jesieni 276 p.n.e. mówi P. Lévêque, Pyrrhos, Paris 1957, s. 506. Rok 275 p.n.e. podaje L. M. Günther, Pyrros (nûppoç), DNP 10, Stuttgart 2001, kol. 647.

3 Dion. Hal., XX, 9-10; Val. Max., 1, 1 ext 1; Diod., XXVII, 4, 3; App., Samn., 12, 5-6; Dio Cass., fr. 40, 48; Auct. An., vir ill., XXXV, 9.

m o g ła b y ć w s p ó ln a tra d y c ja . Z a s a d n ic z y m p ro b le m e m j e s t w ięc u s ta le n ie czy tr a d y c ja t a m ia ła j a k ą ś p o d s ta w ę h is to ry c z n ą . P e w n e g o r o d z a ju k o m p lik a c ją w y d a je się to , że o d m a lo w a n y p rz e z ź r ó d ła e p ilo g p rz y w o ła n e g o w y d a r z e n ia j e s t d o sy ć z n a m ie n n y , a lb o w ie m s ta n o w i go s w o is ta o p o w ie ść o n a w ró c e n iu , w k tó r y m ż a l p o w s ta ły n a s k u t e k p r z e w in ie n ia s t a r a się k o n tr o w a ć ow oce w y s tę p k u . M oże to w ię c p ro w a d z ić do w n io s k u , iż m a m y t u t a j do c z y n ie n ia z ja k i m ś w a r i a n t e m h i s t o r i i m o r a ln e j, k t ó r a a lb o j e s t w y tw o re m w is to c ie w y łą c z n ie a p o k ry fic z n y m , a lb o je d y n ie m ito lo g iz u je w ą te k h is to ry c z n y , p o ­ p rz e z d o d a n ie do n ie g o e le m e n tó w c u d o w n y c h . D ro g a do w y ja ś n ie n ia z a s u ­ g e ro w a n y c h w ą tp liw o ś c i w ie d z ie p o p rz e z d w o ja k ie g o r o d z a ju z a b ie g i b a ­ d a w c z e . W p ie rw s z e j k o le jn o ś c i p o le g a n a a n a liz ie k o n t e k s t u h is to ry c z n e g o , w d ru g ie j z a ś n a o d m ito lo g iz o w a n iu s a m e g o e p iz o d u p o p rz e z d o k o n a n ie p ró b y u s u n ię c ia p o w ło k i tw o rz o n e j p rz e z h is to r ię m o r a ln ą , co w in n o o d b y ć się n a d ro d z e a n a liz y ź ró d ło w ej.

P u n k te m w y jśc ia d la b a d a ń k o n te k s tu h is to ry c z n e g o j e s t w y p ra w a P y r- r u s a n a S y cylię. T e k sty ź ró d ło w e z a w ie r a ją p r z e s ła n k i u z a s a d n ia ją c e decyzję w ła d c y E p ir u . W ed le P l u t a r c h a P y r r u s o w i w y d a w a ło się, że w ię k sz e m o żliw o ­ ści k r y ją się z a w y p r a w ą n a S y cy lię, ty m b a rd z ie j, iż s t a m t ą d b liż e j b y ło do A fry k i: e t t a to tę S iK eliK otj meięóvwv ńftOKeva0ai ppaym atrov SiKouvtwv, A iß u rj egguę evvai S oK ouarj4. I n n e te k s ty ź ró d ło w e d a ją w ty m w z g lę d z ie ró w n ie o g ólne, co te ż m g lis te in fo rm a c je 5. D. K ie n a s t zw ró cił u w a g ę , że z te k s tó w źró d ło w y c h w y n ik a , iż n a S y cy lii c h c ia n o p o słu ż y ć się P y r r u s e m w w alce p rz e c iw k o K a r ta g iń c z y k o m 6. U s ta le n ie to n ie ro z w ie w a je d n a k w ą tp liw o śc i z w ią z a n y c h z e k s p e d y c ją sy c y lijsk ą . K w e s tia celów, d la k tó ry c h P y r r u s o p u ­ ścił I ta lię i o d b y ł sw o ją e k sp e d y c ję n a w y sp ę j e s t p rz e d m io te m ożyw ionej d y s k u s ji w n a u c e 7. N ie p ró b u ją c w ty m m ie js c u ro z w ik ła ć ow ego sp o ru , c h c ia łb y m zw ró cić u w a g ę n a je d e n ty lk o a s p e k t sy cy lijsk ie j e k s p e d y c ji P y r r u - sa . B yło n im p o s z u k iw a n ie n o w y c h b a z z a o p a trz e n io w y c h . G. N e n c i s łu s z n ie zw ró cił u w a g ę n a a s p ir a c je P y r r u s a w d ą ż e n iu do ro s z c z e n ia sw o ich w p ły ­ w ów o K a r ta g in ę 8. D ą ż e n ia t e w y m a g a ły o rg a n iz a c ji o d p o w ie d n ie g o z a p le c z a lo g isty c z n e g o , k tó re g o n ie m ó g ł z a p e w n ić E p ir z u w a g i n a sw oje o d leg łe

4 Plut., Pyrrh., 22, 4. Przypomina to niemalże zdobywcze pragnienie Aleksandra (nó0oę), przez które wyjaśnia się jego wyprawę do Indii, por.N. G. L. Hammond, Dzieje Grecji, Warsza­ wa 1994, s. 728.

5 Diod., XXII, 7, 3; Paus., I, 12, 5; Dion. Hal., XX, 8, 1; App., Samn., 11, 1; Just., XVIII, 2, 11; Oros., IV, 1, 23, 6, 33; Zon., VIII, 5.

6 D. Kienast, Pyrrhos von Epeiros, RE Hlbd 47, Stuttgart 1963, kol. 146. Na temat przymierza rzymsko-kartagińskiego przeciwko Pyrrusowi zob. D. Flach, Das römisch-karthagi­

sche Bündnisabkommen im Krieg gegen Pyrrhos, Historia 27, 1978, s. 615-617.

7 L. M. Hans, Karthago und Sizilien. Die Entstehung und Gestaltung der Epikratie auf

dem Hintergrund der Beziehungen der Karthager zu den Griechen und den nichtgriechischen Völkern Sizliens (VI. - III. Jahrhundert), Hildesheim-Zürich-New York 1983, s. 85 n., 204-205;

W. Huss, Geschichte der Karthager, München 1985, s. 209; T. J. Cornell, The Beginnings of

Rome, London 1997, s. 364.

Świętokradztwo Pyrrusa w świątyni Persefony w Lokroi Epizephyrioi 9

p o ło ż en ie . P o n a d to z u tr z y m a n ie m w o js k a n a je m n e g o w ią z a ły się o k re ślo n e k o s z ta 9. To b ę d ą c e tr u iz m e m s tw ie r d z e n ie p o z w a la n a w y c ią g n ię c ie w n io sk u , w e d le k tó re g o m o ty w y p o w tó rn e g o s k ie r o w a n ia się P y r r u s a do I ta lii s ą a n a ­ lo g ic zn e z m o ty w a m i je g o w y ja z d u n a S y cylię. P y r r u s w ró cił z S y cy lii, p o n ie ­ w a ż n ie m ó g ł u tr z y m a ć t a m sw ojej w ła d z y i w ó w czas je g o o s ta tn im p rz y c z ó ł­ k ie m z k o n ie c z n o śc i s t a ł a się I ta lia . A p p ia n w s p o m in a , że P y r r u s p o w ró cił S y cy lii w z b o g aco n y z a s p r a w ą sw ojej su ro w ej p o lity k i ek o n o m iczn ej: p8h Kai to ię E tK eltrótatę ßapuv eni te Xeviatę Kai %ophYtatę10.

W y d a je się , iż P. L e v e q u e z b y t d o sło w n ie p o tr a k to w a ł d a n e źró d ło w e m ó w ią c e , że P y r r u s w zb o g a c ił się n a w y p ra w ie sy c y lijsk ie j, a m im o to je d n a k p o trz e b o w a ł z ło ta n a w y p ła tę ż o łd u 11. M oim z d a n ie m k w e s tie tę n a le ż a ło b y z a a k c e n to w a ć o strz e j i to b e z p o trz e b y g o d z e n ia się ze s fa b ry k o w a n y m i d a n y ­ m i A p p ia n a . W y p ra w a n a Sycylię m o g ła oczyw iście p rz y n ie ś ć łupy, a le nie p r z e s ą d z a to je sz c z e o b ila n s ie d o d a tn im , czyli w z b o g a c e n iu się P y r r u s a . P r z e ­ ciw n ie e k sp e d y c ja w z n a c z n ej m ie rz e p rz y c z y n iła się do o s ła b ie n ia p o d s ta w fu n k c jo n o w a n ia w o jen n ej e k o n o m ik i p rz y b y s z a z E p i r u 12. C y to w a n y pow yżej p a s s u s z d z ie ła A p p ia n a sto i w w y ra ź n e j sp rz e czn o ści z i n n ą d a n ą , o d n o sz ą c ą się do s t r a t o k rę tó w w w y n ik u b itw y z K a r ta g iń c z y k a m i13. To w y ra ź n ie d e m a s k u je in te n c je A p p ia n a , b ą d ź ź ró d ła z k tó reg o a u to r te n k o rz y sta ł. P rz y to ­ czo n a f ra z a g re c k a m ia ła w y ra ź n ie k o n firm o w ać św ię to k ra d c z y za m y sł P y rru s a : oto bo w iem w ła d c a E p iru , k tó ry ju ż się w zbogacił, śm ia ł p o k u sić się o św ięte s k a rb y P ersefony. To e w id e n tn ie p ro p a g a n d o w e ujęcie A p p ia n a n ie m ogło pozo­ s ta ć b ez o d p ow iedniego ep ilo g u , ja k i oczyw iście z a is tn ia ł w p o s ta c i m o ra ln e g o z a k o ń c z e n ia tej opow ieści, z a ś teg o h is to r y k z A le k s a n d rii św ia d o m ie n ie w y ­ e lim in o w a ł14. K o n s tr u k c ja n a r r a c y jn a , k t ó r ą z n a jd u je m y w d ziele A p p ia n a w y ra ź n ie w sk a z u je , że jej a u to r n ie b y ł p rz y c h y ln ie n a s ta w io n y do p o sta c i P y r r u s a . W y n ik a to e w id e n tn ie z tra d y c ji rz y m sk ie j, k tó r a m o g ła u k s z ta łto w a ć się p o d w p ły w e m w s p o m n ie n ia s tr a c h u p rz e d P y r r u s e m (m e tu s P y r r h ic u s )15.

9 Początkowo Pyrrus otrzymał poparcie finansowe i wojskowe ze strony innych władców hellenistycznych - zob. Just., XVII, 2, 12 n.; N. G. L. Hammond, Which Ptolemy Gave Troops

and Stood as Protector of Pyrrhus Kingdom, Historia 1988, 405 n. Trzeba jednak zwrócić

uwagę, iż pomimo działań ofensywnych i prób porozumienia się z Rzymianami (por. A. Passeri- ni, Sulle trattative dei Romani con Pirro, Athenaeum 1943, s. 92 n.) działalność władcy Epiru nie przynosiła wymiernych rozstrzygnięć. Musiało to mieć wpływ na osłabienie zainteresowania poczynaniami Pyrrusa ze strony jego wcześniejszych protektorów, a tym samym wpływało na osłabienie poparcia materialnego planowanej ekspedycji.

10 App., Samn., 12, 1. 11 P. Leveque, Pyrrhos, s. 499.

12 T. Frank, Pyrrhus, CAH VII, Cambridge 1954, s. 652.

13 App., Samn., 12, 2; Plut., Pyrrh., 24, 1. Oprócz owej bitwy źródła wspominają także o tak zwanej zasadzce Mamertynów, która również wiązała się ze stratami wojsk Pyrrusa, zob. Plut., Pyrrh., 24, 2-6; Zon., VIII, 6; por. P. Leveque, Pyrrhos, s. 497-499.

14 App., Samn., 12, 5.

15 H. Sonnabend, Pyrrhos und die “Furcht“ der Römer vor dem Osten, Chiron 19, 1989, 319 n.; J. Seibert, Invasion aus dem Osten: Trauma, Propaganda oder Erfindung der Römer, [w:] Rom und der Griechische Osten. Festschrift für Hatto H. Scmitt zum 65. Geburtstag, hrsg. K. Bordersen, U. Huttner, Stuttgart 1995, s. 238.

B a d a ją c k o n te k s t h is to ry c z n y z łu p ie n ia ś w ią ty n i p rz e z w ła d c ę E p i r u n a ­ le ż a ło b y ró w n ie ż p o s ta w ić p y ta n ie , k tó r e w c z a s a c h P y r r u s a b y ło b y ró w n ie ś w ię to k ra d c z e co je g o czy n , a m ia n o w ic ie czy ś w ią ty n ia P e rs e f o n y w L o k ro i E p iz e p h y rio i b y ła w isto c ie n a ty le b o g a ty m m ie jsc e m k u ltu , że je j o b ra b o w a ­ n ie m ogło w y d a ć się o p ła c a ln e ? T w ie rd z ą c ą o d p o w ied ź n a le ż y w n o sić ju ż z p r z e s ła n e k h is to ry c z n y c h . F. B r a u n in g e r p r z e d s ta w ił szczegółow y w y k a z m ie jsc w k tó ry c h s p ra w o w a n y b y ł k u l t P e rse fo n y . Z a u w a ż y ł je d n o c z e ś n ie , że L o k ro i E p iz e p h y rio i ob o k o d leg łe g o K y z ik o s było je d n y m z g łó w n y c h m ie jsc s p r a w o w a n ia k u l t u P e r s e f o n y 16. N a t u r a l n ą k o n s e k w e n c ją te g o s t a n u rze c z y było w ięc e k s p o n o w a n ie b o g a c tw a s a n k tu a r iu m . A. O ld f a th e r w sw o im dosyć w y c z e rp u ją c y m o p r a c o w a n iu w s k a z a ł, że P e r s e f o n a b y ła g łó w n y m b ó s tw e m L o k ro i E p iz e p h y r io i17. D o is to tn y c h in fo rm a c ji n a le ż y zaliczy ć ta k ie u s y t u ­ o w a n ie ś w ią ty n i. J a k w y n ik a z p la n u , k tó r y za m ie śc ił w sw oim a rty k u le A. O ld fa th e r s a n k tu a r iu m położone było około 2,5 k m od lin ii b rz e g o w e j18. M o ż n a z a te m p r z y ją ć h ip o te z ę , iż ż o łn ie rz e P y r r u s a , k tó r z y w y lą d o w a li w L o k ro i E p iz e p h y rio i, s p lą d r o w a li c a łe m ia s to , a n a s tę p n ie d o ta r li do ś w ią ­ ty n i, k tó re j ta k ż e n ie o szczęd zili.

Z a ta k im u s ta le n ie m p r z e m a w ia t e k s t A p p ia n a . J a k p o d a je h is to r y k z A le k s a n d r ii P y r r u s m ia ł p o d ą ż y ć do L o k ro i, a b y ze m śc ić się n a m ie s z k a ń ­ c a c h te g o m i a s t a z a to , że ci w y m o rd o w a li p o z o s ta w io n ą p rz e z n ieg o zało g ę w ra z z d o w ódcą. A by n ie p o z o s ta w ia ć w ą tp liw o ś c i A p p ia n w y ja ś n ia , że z a ło g a P y r r u s a z o s ta ła z g ła d z o n a z p o w o d u n a d u ż y ć , j a k ic h m ia ła d o p u sz c z a ć się w z g lę d e m m ie s z k a ń c ó w L o k ro i E p iz e p h y r io i19. N ie m a p o trz e b y p o w ą tp ie ­ w a ć w h is to ry c z n o ś ć p rz e k a z a n e j in fo rm a c ji, a lb o w ie m w ia d o m o , że p le m io n a p o łu d n ia I ta lii dosyć c h ę tn ie u c z e s tn ic z y ły w m e z a lia n s a c h z o b cy m i n a je ź d ź ­ c a m i, czego p r z y k ła d e m j e s t ch o c ia ż b y d r u g a w o jn a p u n ic k a , p o d c z a s k tó re j p o szc z e g ó ln e sp o łe c z n o śc i d o ty c h c z a so w y c h s p rz y m ie rz e ń c ó w R z y m u p r z e ­ c h o d z iły n a s tr o n ę H a n n ib a la 20. T ra d y c ja te g o ro d z a ju z a c h o w a ń m ia ł ą d łu ż ­ szy rod o w ó d . O s ta tn io L. C a p p e lle tti w s k a z a ła n a so ju sz p le m io n B ru tty jc z y - kó w i L u k a n ó w , z a w a r ty z P y r r u s e m p rz e c iw k o R z y m ia n o m 21. W ty m k o n ­

16 F. Brauninger, Persephone, RE Hlbd 37, Stuttgart 1937, kol. 959-966.

17 A. Oldfather, Lokroi, RE XIII, Stuttgart 1927, kol. 1356; D. Kienast, Pyrrhos von

Epeiros, kol. 153; P. Garoufalias, Pyrrhus, King of Epirus, s. 115: In the Locri there was the temple of Persephone, where remarkable treasures had accumulated over the years. Warto nad­

mienić, że wspomniana świątynia została okradziona również w czasie drugiej wojny punickiej, zob. D. A. Kukofka, D. A., Suditalien im Zweiten Punischen Krieg, Frankfurt am Main 1990, s. 133-140.

18 A. Oldfather, Lokroi, kol. 1305-1306.

19 App., Samn., 12, 3. Pozostawienie załóg Pyrrusa w Italii wydaje się koniecznością strategiczną, ponadto jasno wynika ze wskazówki, jaką zapamiętał Plutarch (Pyrrh., 22, 6). Wynika z niej, że Pyrrus zobowiązał się do powrotu na Półwysep. Fakt przybycia Pyrrusa do Lokroi został potwierdzony w relacji Zonarasa (VIII, 6).

20 J. Briscoe, The Second Punic War, CAH 2 VIII, Cambridge 1989, s. 76.

21 L. Cappelletti, Lucani e Brettii. Ricerche sulla storia politica e instituzionale di due

te k ś c ie s p r a w a L o k ro i E p iz e p h y rio i j e s t k la s y c z n y m p r z y k ła d e m p a c y fik a c ji n ie p o k o rn e g o m ia s ta . J e d n o c z e ś n ie w p e łn i w ia ry g o d n e w y d a ją się d o n ie s ie ­ n i a w e d le k tó ry c h P y r r u s m o rd o w a ł (kt£ivwv) m ie s z k a ń c ó w L o k ro i w sposób n ie z w y k le o k ru tn y , n ie o m a l w s tr ę tn y (rópróę)22.

Z a ło ż e n ie to j e s t o c z y w iśc ie m o ż liw e do p r z y ję c ia , ty m b a r d z ie j że w o b lic z u w s p o m n ia n e g o w yżej d e fic y tu fin a n so w e g o P y r r u s b y ł z d e c y d o w a ­ n y p o d ją ć k ro k i u z n a w a n e z a ś w ię to k ra d c z e . P o n a d to w y d a je się , że c h a r a k ­ t e r k u l t u P e rs e fo n y w L o k ro i E p iz e p h y rio i m o że r z u c a ć n ieco w ięcej ś w ia tła n a c z y n P y r r u s a . S p o só b s p r a w o w a n ia c z y n n o śc i re lig ijn y c h p rz e z m ie s z k a ń ­ ców L o k ro i b y ł dosyć złożony, w a r to je d n a k zw rócić u w a g ę n a je d e n jeg o a s p e k t, a m ia n o w ic ie s ta n o w is k o k a p ła ń s k ie z w a n e f ta l h f ó p o ę . D o k o m p e ­ te n c ji oso b y s p r a w u ją c e j o w ą fu n k c ję k u lto w ą n a le ż a ło n o s z e n ie czaszy. J a k z a ś w ia d c z a P o lib iu s z , L o k ro w ie m ie li p rz e ją ć t e n zw yczaj od S ykulów . L u d te n m ia ł z o sta ć u s u n ię ty p rz e z L o k ró w z ty c h te r e n ó w I ta lii, k tó r e ci z a m ie ­ r z a li z ająć. W ed le zw y czajó w S y k u ló w fu n k c ję f t a l h f ó p o ę p e łn ił ch ło p iec z n a js ła w n ie js z e g o i n a jz n a k o m its z e g o ro d u . C h ło p ie c t e n ro z p o c z y n a ł s k ła ­ d a n ie ofiar. J a k in fo rm u je d a le j P o lib iu s z , L o k ro w ie p rz e ję li tr a d y c je S y k u - lów, a w ięc ró w n ie ż i tę fu n k c ję k a p ła ń s k ą . Do p rz y sw o jo n e g o z w y c z a ju w p ro w a d z ili je d n a k p e w n ą m o d y fik a c ję , w ed le k tó re j k o m p e te n c je w ła śc iw e f t a l h f ó p o ę s p r a w o w a ła p a n n a . P o lib iu s z p o d k r e ś la , że L o k ro w ie z d e cy d o w ali się n a tę z m ia n ę z u w a g i n a f a k t, że w ic h s p o łe c z e ń s tw ie „ s z la c h e c tw o ” w y w o d zo n e było od k o b ie t23. W s k a z ó w k a t a w y r a ź n ie s u g e r u je a r y s t o k r a ­ ty c z n y c h a r a k t e r k u l t u P e rs e fo n y w L o k ro i. N a p o d s ta w ie n in ie js z e j in f o r m a ­ cji P o lib iu s z a , z d u ż ą d o z ą o s tro ż n o ś c i m o ż n a zało ży ć n a s tę p u ją c ą h ip o te z ę : je ż e li P y r r u s d o s trz e g a ł sw o ją s z a n s ę w re a liz a c ji p o lity k i sp o łeczn ej w u g o ­ d z e n iu w a r y s to k r a c ję g r e c k ą z a m ie s z k u ją c ą p o łu d n ie P ó łw y s p u A p e n iń s k ie ­ go, to je g o c z y n m ó g ł m ie ć n ie ty lk o p r a g m a ty c z n e , a le ró w n ie ż i p o lity c z n e z n a c z e n ie . P y r r u s z y s k iw a ł b o w ie m n ie ty lk o d o d a tk o w e z a so b y m a te r ia ln e , a le i w y z y sk iw a ł m o żliw e n ie z a d o w o le n ie n iż s z y c h w a r s tw s p o łe c z e ń s tw a L o k ro i p rz e c iw k o a ry s to k ra c ji. W t e n sp o só b n a b a z ie u t r w a l a n i a p o d z ia łó w sp o łe c z n y c h m ó g ł w z m a c n ia ć sw o ją w ład zę.

P ie r w o tn e ź ró d ło in fo rm a c ji m ó w iące j o ś w ię to k r a d z tw ie P y r r u s a n ie j e s t p e w n e . D io n iz ju sz m ó w i o p a m ię tn ik a c h P y r r u s a o ra z u d z ia le P r o k s e n o s a 24.

22 App., Samn., 12, 4. We frazie: raąraę S’ autooę Kai niKpraę k t s v v w v te Kai aulran o nóppoę

przyjmuję, może dosyć dowolnie, translację słowa rapraę jako nieomal wstrętny, co moim zda­ niem można zbliżyć pod względem znaczenia do tłumaczenia rapraę jako ordynarny, por. Słownik grecko-polski, oprac. O. Jurewicz, tom II, Warszawa 2001, s. 539. Ponadto dosyć nośnym pod względem znaczeniowym wydaje się słowo niKpwę, które poza zaproponowanym powyżej znacze­ niem nieubłagany można rozumieć także jako mściwy, por. Słownik grecko-polski, tom II, s. 198. Tym samym przywołane znaczenie słowa niKpraę sugeruje, że akcja Pyrrusa była zemstą za niewierność mieszkańców Lokroi. W sensie konceptualnym cytowana fraza nawiązuje do wcześniejszego passusu z dzieła Appiana, zob. App., Samn., 12, 4.

23 Pol., XII, 5, 11. 24 Dion. Hal., XX, 10, 11.

D osyć z n a c z ą c ą pozycję z y s k a ła h ip o te z a R. S c h u b e r ta w e d le k tó re j D ioni- z ju sz z H a l i k a r n a s u z a c z e r p n ą ł sw o ją w ie d z ę n a t e m a t ś w ię to k r a d z tw a od P ro k s e n o s a . M ia ł to je d n a k u c z y n ić n ie b e z p o ś re d n io , a le z a p o m o c ą d z ie ła T im a jo sa . K la s y k b a d a ń n a d d z ie ja m i P y r r u s a , P. L é v ê q u e , o d n ió sł się do tej te o r ii s c e p ty c z n ie 25. M im o to p o d e jrz e n ie , k tó r e p o jaw iło się w n a u c e z a s p r a w ą S c h u b e r ta , b ę d z ie m ia ło d o sy ć is to tn y w p ły w n a k ie r u n e k m o ich d a ls z y c h ro z w a ż a ń .

W ed le ś w ia d e c tw a D io n iz ju s z a , P y r r u s p ie rw o tn ie n ie w a ż y ł się o k ra d a ć ś w ią ty n i, o b a w ia ją c się, że z b e z c ze sz c z e n ie s a n k t u a r i u m m o że s ta ć się p r z y ­ c z y n ą s z k o d liw y c h k o n s e k w e n c ji. N a d o k o n a n ie z b ro d n i ś w ię to k r a d z tw a m ia ł się je d n a k zd ecy d o w ać z a s p r a w ą n a m o w y tr z e c h p rz y ja c ió ł. S ą to s k ą d in ą d n ie z n a n e osoby: Ehąyopoę ©eoSrópon Kał B alaK p o ę NiKavSpou Kał Aeivap%oę NiKiou26. P r e z e n ta c ja D io n iz ju s z a s łu ż ą c a w p ro w a d z e n iu w e w ła ś c iw ą o p o ­ w ieść o c z y n ie P y r r u s a j e s t dosyć c h a r a k te r y s ty c z n a z u w a g i n a f a k t, iż z a w ie r a w so b ie e le m e n ty , k tó r e w s k a z u ją n a u d z ia ł tr a d y c ji w y ra ź n ie s p r z y ­ ja ją c e j P y rru s o w i. W u ję c iu p r e z e n to w a n y m p rz e z D io n iz ju s z a c ię ż a r w in y za ś w ię to k ra d z tw o n ie o b a rc z a w y łą c z n ie w o d za , p rz e c iw n ie , w rę c z z d e jm u je z n ie g o c ię ż a r p rz e w in ie n ia . T y m s a m y m w s k a z a n ie n a u d z ia ł P r o k s e n o s a w w y k re o w a n iu p ie rw o tn e j w e r s ji te j h is to r ii n ie m o że b yć w y k lu c z o n y 27. T rz e b a p rz y o k a z ji z a u w a ż y ć , iż z a b ie g i lite r a c k ie , z m ie rz a ją c e do „ w y b ie le ­ n i a ” d a n e j p o s ta c i, b y ły s to s o w a n e w h is to r io g r a f ii a n ty c z n e j. D osyć d o b rą a n a lo g ią o b r a z u ją c ą celow ość ta k ie g o z a b ie g u j e s t r a d a , ja k ie j m ia ł u d z ie lić j e d e n z czło n k ó w k a r ta g iń s k ie g o s z ta b u H a n n ib a l z p rz y d o m k ie m M o n o m a ­

c h o s n a c z e ln e m u w o d zo w i w o jsk p u n ic k ic h H a n n ib a lo w i p o d c z a s je g o w y p r a ­ w y n a I ta lię w 2 1 8 r o k u p .n .e . W tr a k c ie n a r a d y s z ta b u M o n o m a c h o s m ia ł d o ra d z a ć H a n n ib a lo w i ro z w ią z a n ie p ro b le m ó w a p ro w iz a c y jn y c h z a p o m o c ą s to s o w a n ia k a n ib a liz m u 28. Z ły d o ra d c a w o d z a k a r ta g iń s k ie g o u P o lib iu s z a z o s ta je o k re ś lo n y m ia n e m p rz y ja c ie la : xrôv f i l w v ’A v v iß a j o M o v o p ax o j, p o ­ dobnie j a k n ik c z e m n i d o rad cy P y r r u s a o k tó ry c h m ów i D ionizjusz: oi KaKtoxot K ai àvootroxaxot xrôv f ilr o v 29. O ile je d n a k P o lib iu s z w sp o só b p o m y sło w y s k o n tro w a ł tra d y c ję u s iłu ją c ą o d c iąż y ć H a n n ib a la 30, o ty le D io n iz ju sz ra czej n ie z n a c z n ie z n ie k s z ta łc ił sw ój w zo rz ec lu b te ż p r z e d s ta w ił w e rs ję , k t ó r a zo­ s t a ł a ju ż w c z e śn ie j z n ie k s z ta łc o n a . Z te g o p o w o d u , w b re w w s p o m n ia n e m u

25 R. Schubert, Geschichte des Pyrrhos, Königsberg 1894, s. 47, cyt. za: P. Lévêque,

Pyrrhos, s. 500: Mais l’opinion de Schubert, selon laquelle Proxénos n’aurait été connu de Denys que par l’intermédiaire de Timée, me semble une simple hypothèse (podkr. moje). Na temat

Proksenosa, zob. J. Perret, Les origines de la légende troyenne de Rome, Paris 1942, s. 438-439; D. Kienast, Pyrrhos von Epeiros, kol. 109; P. Lévêque, Pyrrhos, s. 28-30; P. Garoufalias, Pyrrhus,

King of Epirus, s. 153 n.; G. Dobesch, Proxenos no. 5, KP 4, Stuttgart, 1979, kol. 1202.

26 Dion. Hal., XX, 9, 9.

27 Ma to swoje uzasadnienie źródłowe, por. przypis 24.

28 Pol., IX, 24, 4-8; Liv., XXIII, 5, 12-13; Dio Cass., fr. 57, 3; G. Brizzi, Pol., IX, 24, 4-8:

Annibale e il suo ‘doppio’?, w: Studi di Storia Annibalica, ed. G. Brizzi, Faenza 1984, s. 9-32.

29 Pol., IX, 24, 5; Dion Hal., XX, 9, 9. 30 Pol., IX, 24, 8.

w c z e śn ie j sc e p ty c y z m o w i L é v ê q u e ’a m o ż n a je d n a k m ie ć n a m y ś li p o ś r e d n ią ro lę T im a jo s a , j a k ą m ia ł o d e g ra ć w t r a n s f e r z e in fo rm a c ji p o m ię d z y P ro k s e n o - s e m a D io n iz ju sz e m .

R o z w a ż a n ia n a t e m a t p o r a d P y rru s o w y c h fa ls e fr ie n d s n ie m a ją je d n a k n a c e lu z a n e g o w a n ia a u te n ty c z n o ś c i osób, k tó r e p o u c z a ły w o d za. Z a w a rty w ź ró d ła c h to p o s n ie m u s ia ł p o w s ta w a ć n a s k u te k u c ie k a n ia się do w y k r e ­ o w a n ia n ie rz e c z y w is ty c h p o s ta c i. W ra c a ją c do ro z w a ż a n e j pow yżej a n a lo g ii n a le ż y z a u w a ż y ć , że n ie m a p o d sta w , a b y u w a ż a ć H a n n ib a la M o n o m a c h o sa z a ow oc m is ty f ik a c ji źró d ło w ej. T h . L e n s c h a u s k ło n n y j e s t id e n ty fik o w a ć tę p o s ta ć z t r i e r a r c h ą H a n n ib a le m , w y m ie n io n y m w in n y m m ie js c u d z ie ła P oli- b iu s z a 31. B yć m o że w y m ie n io n e p rz e z D io n iz ju s z a oso b y te ż m o g ą b yć p o s ta ­ c ia m i h is to ry c z n y m i, z a ś a p o k r y fic z n a j e s t je d y n ie s a m a s y tu a c ja , czyli p o ­ c z ą tk o w e w a h a n ia i p ó ź n ie js z a u le g ło ść P y r r u s a w obec r a d y p rz y ja c ió ł32.

W id o c z n a s tro n n ic z o ś ć p ie rw o tn e j tr a d y c ji m ia ła p rz e d e w s z y s tk im n a ­ w ią z y w a ć do id e a lis ty c z n e g o o b r a z u P y r r u s a , z a p o m o c ą k tó re g o k re o w a n o w iz e r u n e k w o d z a w y k a z u ją c e g o n a le ż n y s z a c u n e k w z g lę d e m bo g ó w 33. P o z a p r z e k a z a n i e m e le m e n tó w w y r a ź n ie s c h le b ia ją c y c h P y r r u s o w i, o p o w ie ść 0 je g o w y czy n ie p r z e m y c a ró w n ie ż p ie r w ia s tk i tr a d y c ji w ro g iej te j p o sta c i. Z o m a w ia n y m ś w ię to k r a d z tw e m łą c z ą się w y ra ź n ie p e jo ra ty w n e o k r e ś le n ia . C h o c ia ż b y u D io n iz ju s z a z n a jd u je m y te rm in o lo g ię , z a p o m o c ą k tó re j czy n P y r r u s a k la s y fik o w a n y j e s t ja k o w y s tę p e k (kIk^), c z y n z b ro d n ic z y (àvôoioç) 1 b e z b o ż n y (a0eoę), p r z y czy m e le m e n ty te j o ce n y łą c z o n e s ą ze w s p o m n ia n ą g r u p ą f i l o u ę 34. W a le riu s z M a k s y m u s w sw ojej s k o m a s o w a n e j w e rs ji m ów i o g w a łc ie (v io le n ta s) o ra z n ie p ra w o ś c i, czy te ż h a ń b ie (so rd e s)35. A p p ia n z a p a m ię tu je n a t o m i a s t s w o is ty w zo rz e c u P p ij P y r r u s a . W ódz p o d c z a s r a b o ­ w a n ia ś w ią ty n i m ia ł ż a rto w a ć , że p o b o żn o ść n ie w p o rę j e s t z a b o b o n e m (S sio iS aip o v ia), z a ś z a b ie r a n ie b o g a c tw a b e z t r u d u j e s t p o m y sło w o śc ią 36.

D z ieje H a n n ib a la z n o w u p o d s u w a ją t u t a j p e w n e g o ro d z a ju a n a lo g ię . C y ­ c e ro n w sw o im d z ie le D e d iv in a tio n e , p o w o łu ją c się n a C e liu s z a A n ty p a tr a p r z e k a z a ł h is to r ię o p ró b ie o b ra b o w a n ia ś w ią ty n i J u n o n y , k tó re j m ia ł p o d jąć się w ódz p u n ic k i p rz e b y w a ją c y n a p r z y lą d k u L a c in iu m : H a n n ib a le m C oelius

sc rib it, c u m c o lu m n a m a u r e a m , q u a e e sse m in fa n o J u n o n is L a c in ia e , a u fe rre

Świętokradztwo Pyrrusa w świątyni Persefony w Lokroi Epizephyrioi 13

31 Pol., VII, 2, 3 - 6, IX, 24, 5; Th. Lenschau, Hannibal no. 9, RE 7, Stuttgart 1912, kol. 2351.

32 App., Samn., 12, 6 mówi o straceniu grupy osób odpowiedzialnych za poddawanie Pyrrusowi pomysłu dotyczącego obrabowania świątyni. Więcej światła na te kwestie mogłyby rzucić badania nad sztabem Pyrrusa, które podobnie jak badania nad sztabami innych dowód­ ców są jak dotąd raczej rzadko podejmowane. Na temat tej kwestii zob. M. Wolny, Maharbal

- poddowódca kartagiński w wojsku Hannibala (219-216/15p.n.e.), EP VI, Olsztyn 2005, s. 7 n.

33 Przykładem jest uczczenie Heraklesa w intencji powodzenia wyprawy na Sycylię, zob. Plut., Pyrrh., 22, 8.

34 Dion Hal., XX, 9, 9. 35 Val. Max., 1, 1 ext 1. 36 App., Samn., 12, 4.

v e lle t d u b ita r e tq u e . C y to w a n y p a s s u s w s k a z u je , iż c e le m H a n n ib a la było z a ­

b r a n ie zło tej k o lu m n y . J a k in fo rm u je d a le j p is a r z rz y m s k i, P u n ijc z y k m ia ł w y d a ć ro z k a z p r z e w ie r c e n ia k o lu m n y , w c e lu s p r a w d z e n ia , czy n ie j e s t o n a je d y n ie p o z ła c a n a . G d y p r ó b a w y p a d ła p o m y ś le n ie , zd e c y d o w a ł się z a b ra ć k o lu m n ę . W k ró tc e je d n a k w e ś n ie u k a z a ł a się w o d zo w i J u n o n a , k t ó r a z a g ro ­ z iła , iż w p r z y p a d k u d o k o n a n ia k r a d z ie ż y H a n n ib a l s tr a c i ta k ż e to oko, k tó r y m je s z c z e d o b rz e w id zi. B y s tr y w ódz n ie z le k c e w a ż y ł o s trz e ż e n ia : id q u e

a b h o m in e a c u to n o n esse n e g le c tu m . Z w y d o b y te g o z a s p r a w ą o d w ie r tu z ło ta,

k a z a ł s p o rz ą d z ić k ró w k ę , k t ó r ą u m ie sz c z o n o n a szczycie k o lu m n y 37.

Z a ró w n o in fo rm a c ja o d o k o n a n y m ś w ię to k r a d z tw ie P y r r u s a w s a n k t u ­ a r iu m P e rse fo n y , j a k i d o n ie s ie n ie o p la n o w a n y m p rz e z H a n n ib a la o g ra b ie ­ n iu ś w ią ty n i J u n o n y , w y k a z u ją w sp ó ln y m o ty w , ja k i m j e s t e le m e n t w a h a n ia się dow ódców . H a n n ib a l, j a k p r z y s ta ło n a ro z tro p n e g o m ę ż a , m a św ia d o m o ść , iż g n ie w bo g ó w j e s t w s ta n ie w y w o łać o k r u tn e k o n se k w e n c je . W ie to ró w n ie ż P y r r u s , k tó r y — j a k w y n ik a z w y m o w y z a p a m ię ta n e j p rz e z D io n iz ju s z a h is to ­ r ii - n ig d y n ie ś m ia łb y p o s u n ą ć się do k r a d z ie ż y s k a rb ó w ś w ią ty n n y c h , oczy­ w iście g d y b y n ie r a d a w s p o m n ia n y c h „p rz y ja c ió ł”. O b y d w ie h is to r ie w y r a s t a ­ j ą z a te m z p o d o b n eg o m o d e lu p ro p a g a n d o w e g o , k tó r y k o n firm u je s k r u p u ły w o dzów w z g lę d e m bogów. P o d s ta w a t a w y w o d zi się z tra d y c ji, k t ó r a ro d z iła się w n a jb liż s z y m o to c z e n iu w odzów : w p r z y p a d k u H a n n ib a la b y ł to n a jp r a w ­ d o p o d o b n iej S ile n o s 38, z a ś w p r z y p a d k u P y r r u s a - P ro k s e n o s .

Z w ie ń c z e n ie m o p o w ieśc i o ś w ię to k ra d z tw ie w L o k ro i E p iz e p h y rio i j e s t p r z e k a z a n y p rz e z p is a r z y a n ty c z n y c h szczeg ó ł m ó w ią c y o g w a łto w n e j b u rzy , k t ó r a m ia ła zn isz czy ć s t a t k i P y r r u s a . Ż yw ioł s ta n o w i t u t a j w y ra ź n e n a s t ę p ­ stw o uPpię w ła d c y E p ir u . S t a t k i po w y p ły n ię c iu z p o r tu m ia ły u d a ć się do T a r e n tu . P o c z ą tk o w o n ic n ie z a p o w ia d a ło , że z e rw ie się s z to rm , d la te g o te ż w ed le in te n c ji o p o w ie śc i zd ecy d o w a n o się w y ru s z y ć w m o rz e . B u r z a r o z p ę ta ­ ł a się n a g le 39, n ic z y m żyw ioł p c h n ię ty do d z ia ła n ia z a s p r a w ą b o sk ie g o z r z ą ­ d z e n ia . L i t e r a t u r a a n ty c z n a s t a r a się p o k a z a ć , że z a sw ój ś w ię to k ra d c z y cz y n P y r r u s p o n ió sł k a r ę d w o jak ieg o ro d z a ju . N a s tę p s tw a m i w y k ro c z e n ia b y ły b o w ie m z a ró w n o s k u t k i k ró tk o fa lo w e , to j e s t z n is z c z e n ie floty, j a k i n a s t ę p ­ s t w a d łu g o fa lo w e , c zy li o s ta te c z n e n ie p o w o d z e n ie z a c h o d n ie j k a m p a n ii, a m o ż e n a w e t tr a g ic z n a ś m ie rć P y r r u s a w G recji. W ta k im u ję c iu z a k o ń c z e ­ n ie h is to r ii o ś w ię to k ra d z tw ie to d o b u d o w a n a , w y b itn ie a p o k ry fic z n a p u e n t a o w y ra ź n y m z a b a r w ie n iu m o ra ln y m . Z a r y s o w a n a a tm o s f e r a n ie s a m o w ito ś c i o p is u n a g le z ry w a ją c e g o się s z to r m u w isto c ie p rz y w o d z i n a m y ś l k o n cep cję p i s a r s k ą T im a jo s a , w k tó re j in te rw e n c je b o sk ie j o p a trz n o ś c i s ą w ie lo k ro tn ie

37 Cic., De div., I, 48.

38 Wynika to, między innymi, z kontynuacji wątku snów Hannibala podjętej przez Cycero­ na, zob. Cic, De div., I, 49; por. M. Wolny, Uwarunkowania sukcesów Hannibala w Italii na

początku konfliktu z Rzymem 218-217 p.n.e.(do bitwy nad Jeziorem Trazymeńskim), Gdańsk

2005 (diss.), s. 332.

39 Dion. Hal., XX, 9, 10; App., Samn., 12, 5; obrazowo wyraża się też Val. Max., 1, 1 ext 1:

Świętokradztwo Pyrrusa w świątyni Persefony w Lokroi Epizephyrioi 15

p o d k r e ś la n e 40. N ie n a le ż y ró w n ie ż w y k lu c z a ć , że T im a jo s m ó g ł ty m ła tw ie j d o b u d o w a ć sw o ją h is to r ię , je ś li w ie d z ia ł o d o tk liw y c h s t r a t a c h w e flocie P y r- ru s a . Ś w ia tło n a to z a g a d n ie n ie m o g ła b y rz u c ić a n a liz a p r z e k a z ó w d o ty c z ą ­ cy ch b itw y m o rs k ie j sto czo n ej z K a r ta g iń c z y k a m i o ra z t a k z w a n e j z a s a d z k i M a m e r ty n ó w 41.

Ś w ię to k ra d z tw o P y r r u s a w ś w ią ty n i P e rs e f o n y w L o k ro i E p iz e p h y rio i w k o n te k ś c ie p rz e b o g a ty c h dziejów w ła d c y E p ir u j e s t je d y n ie ledw o w z m ia n k o ­ w a n y m e p iz o d e m . N ie m n ie j j e d n a k p rz e p ro w a d z o n e p o w yżej r o z w a ż a n ia p o ­ z w a la ją n a w y c ią g n ię c ie w n io sk ó w , k tó r e w y d a ją się is to tn e z u w a g i n a b a r ­ dziej p o g lą d o w e s p o jrz e n ie n a s y tu a c ję P y r r u s a w I ta lii p r z e d b itw ą p o d B e n e v e n tu m (2 7 5 p .n .e .). A n a liz a u w a r u n k o w a ń h is to ry c z n y c h w s k a z u je b o ­ w ie m , że o b ra b o w a n ie s a n k t u a r i u m j e s t w y d a r z e n ie m s ta n o w ią c y m p ró b ę r a to w a n ia z a so b ó w f in a n s o w y c h P y r r u s a , to te ż w je g o a u te n ty c z n o ś ć n ie n a le ż y p o w ą tp ie w a ć . H is to rio g r a fic z n e u ję c ie o m a w ia n e g o e p iz o d u p r e z e n t u ­ je je d n a k w e rs ję d o s to s o w a n ą do s ta n d a r d ó w h is to r ii m o r a ln e j, s t ą d p ie r w o t­ n ej in fo rm a c ji p rz y d a je w ie le e le m e n tó w w y o lb rz y m ia ją c y c h s k a lę w y k ro c z e ­ n i a re lig ijn e g o . W ed le ty c h h is to rio g r a fic z n y c h z a ło ż e ń , ś w ię to k ra d z tw o n ie m o że p o z o s ta w a ć b e z k a ry , d la te g o p o ja w ia się m o ty w b u rz y , k tó r y j e s t o d w e ­ te m bogów. M o rs k i e p ilo g h is to r ii n a le ż y w ięc p o tr a k to w a ć a h is to ry c z n ie . R z e c z y w iste s t r a t y w e flocie P y r r u s a m o g ły p o w s ta ć w tr a k c ie je g o o d w ro tu z S y cy lii, k ie d y ś w ią ty n ia P e rs e fo n y n ie z o s ta ła je s z c z e o b ra b o w a n a . W ty m s e n s ie n ie b y ły o n e s k u tk ie m , a le - j a k s t a r a ł e m się w s k a z a ć - j e d n ą z p rz y c z y n ow ej k ra d z ie ż y . P o z a e k o n o m ic z n y m c z y n n ik ie m w a r u n k u ją c y m o b ra b o w a n ie ś w ią ty n i, m o ż e m y u p a tr y w a ć je s z c z e e le m e n tó w re a liz a c ji p o li­ ty k i P y r r u s a w I ta lii. N a p ię tn o w a n ie L o k ro i m ia ło b y ć o d s tr a s z a ją c y m p r z y ­ k ła d e m d la in n y c h o śro d k ó w , k tó r e z e c h c ia ły b y s p rz e n ie w ie rz y ć się P y rru s o - w i. W o b liczu d e fic y tu z a so b ó w m ilita r n y c h m ó g ł P y r r u s s z u k a ć sw ojej b a z y lo g isty c z n e j je d y n ie n a te r e n ie I ta lii. K ie d y z a w io d ła t a sp o so b n o ść, w ła d c a E p i r u s k a z a n y b y ł ju ż ty lk o n a sw oje p rz y sło w io w e zw y cięstw o .

40 W trafny sposób na temat celów pisarstwa Timajosa wypowiedział się S. Śnieżewski,

Salustiusz i historia Rzymu. Studia porównawcze na tle historiografii greckiej i rzymskiej,

Kraków 2003, s. 124: Wśród wielu pisarzy hellenistycznych dominowało przekonanie, że przesła­

niem historii jest wskazywanie ludziom walorów moralnych, jak też odstręczanie ich od czynie­ nia zła, które pociąga za sobą zgubne konsekwencje. Za przykład może posłużyć Timajos, który twierdził z całym przekonaniem, że klęskę wyprawy ateńskiej na Sycylii należy przypisać okale­ czeniu posągów Hermesa w nocy, która poprzedziła wypłynięcie floty. Sytuacja podnoszona

w niniejszym artykule jest niemal analogiczna. Na temat pisarstwa Timajosa zob. H. R. Bre­ itenbach, Timaios no. 4, KP 5, Stuttgart 1979, kol. 835-837.

41 Zagadnienie to analizowałem w swoim referacie zatytułowanym Pojedynek Pyrrusa

z wojownikiem mamertyńskim - przyczynek do rozważań nad wizerunkiem władcy Epiru zapa­ miętanym w dziele Plutarcha, wygłoszonym podczas konferencji naukowej „Spotkania Dawnych

Kultur: Etos Wojownika - Honor - Pojedynek” w Warszawie w dniach 23-25 listopada 2006 (publikacja w przygotowaniu).

SU M M A R Y

The sacrilege com m itted by P yrrus, th e ru le r of E pirus, in the tem ple of P erse­ phone located in Lokroi Epizephyrioi is an episode m entioned only briefly in the sources. Moreover, th e historiographical perspective on th e story in question was adjusted to th e sta n d ard s of a m oral story, hence, th e original inform ation is accom­ panied by a num ber of elem ents designed to m agnify the scale of th is religious offence. According to these model assum ptions, sacrilege m ay not go unpunished, hence, th e motive of a th u n d ersto rm as a divine retaliation. A lthough th e au th o r is ra th e r sceptical tow ards the m arine epilogue of the story as w as rem em bered, he does not disassociate him self from the historical tre a tm e n t of th e losses in P u rru s' fleet. In his opinion, th e actual losses m ay have been incurred as early as during the w ithdraw al from Sicily, w hen th e tem ple of Persephone h ad not yet been robbed. In th is sense, they would not have been a consequence, b u t ra th e r one of the causes, of the robbery. The au th o r's analysis of the historical d eterm in an ts indicates th a t the robbery of th e san c tu ary w as a factual event. Apparently, P y rru s' deed w as an a tte m p t to save his financial resources. However, it cannot be excluded th a t there w as a deeper, political motive, which m ay have inspired P y rru s to reso rt to w h at was widely regarded as a sacrilege. The au th o r has reached th is conclusion on the basis of his analysis of th e cult of Persephone in Lokroi Epizephyrioi. The cult was aristocratic in n a tu re and, w h at is more, by stigm atising th e city in th is way, P yrrus could d eter o ther cities from b etray in g him. In view of a deficit in m ilitary resources, P y rru s w as only able to look for a logistical base in Italy and, for th is reason, such increased a tten tio n to social policy seem s justified.