Katarzyna Mroczek
Literatura staropolska a literatury
europejskie : (związki i analogie)
Biuletyn Polonistyczny 19/3 (61), 14-19
Film R onconiego, zgłoszony na te g o ro c z n y F e s tiw a l w C an n es, n ie z o sta ł tam w y św ietlony: w ycofany z o sta ł w o s ta tn ie j chw ili z powodu n ie d o sto so w an ia taśm y te le w iz y jn e j do dużego e k ra n u i o d d zieln ej taśm y
z dźw iękiem . N ależy s ię tym w ię k sz a w d zięczn o ść technikow i z S a li K i nowej PK iN , k tó ry zw ycięsko p r z e b r n ą ł p rz e z te same k ło p o ty , d oprow a d z a ją c p ro je k c ję do sk u tk u .
D oc. d r h ab . W anda R oszkow ska
L I T E R A T U R A S T A R O P O L S K A A L I T E R A T U R Y E U R O P E J S K I E ( Z W I Ą Z K I I A N A L O G I E )
Konferencja naukowa
Warszawa 27 — 29 października 1975
W dn iach 2 7 -2 9 p a ź d z ie rn ik a 1975 r . odbyła się s e s ja naukow a na tem at " L ite ta tu r a s ta ro p o ls k a a lit e r a t u r y e u ro p e js k ie (z w ią z k i i an a lo gie)", zo rg an izo w an a p r z e z In sty tu t B adań L ite ra c k ic h PAN i In sty tu t F ilo lo g ii P o ls k ie j U n iw e rsy te tu W a rsz a w sk ie g o . W o b ra d a c h w zięli udział rów nież g o śc ie z a g ra n ic z n i: z W łoch, W ę g ie r, Z S R R , F r a n c ji, Ju g o sła w ii.
O tw a rcia o b ra d dokonali p ro f. d r Janina K u lc z y c k a -S a l o n i, dziekan W ydziału P o lo n isty c z n e g o (UW) i P rz e w o d n ic z ą c a K om isji K o m p araty sty cz n e j K om itetu Nauk o L ite r a tu r z e P o ls k ie j PA N , i d o c . d r h a b . S tefan T re u g u tt, w ic e d y re k to r do sp ra w naukow ych 1BL.
D y sk u sja d o ty c zy ła problem ów r e l a c j i lite r a tu r y s ta ro p o ls k ie j z l i t e ra tu ra m i e u ro p e jsk im i w XVI i XVII w ieku. Mówiono ró w n ież w iele na tem at te o r ii i m etodologii badań k om paraty sty czn y ch .
P ie rw s z y r e f e r a t , zatytułow any "P ro b lem y k o m p araty sty k i w sp ó ł c z e s n e j" , w y g ło sił p r o f. d r Z d zisław L i b e r a (UW ), Omówił k ie ru n k i rozw oju b adań k o m p araty sty czn y ch we w sz y stk ic h d z ie d z in a ch nauki o l i te r a tu r z e , zarów no w jej odm ianie s tru k tu ra ln o -h is to ry c z n o -lin g w is ty c z - n e j, jak w z a k re s ie so c jo lo g ii ż y cia lite ra c k ie g o , w h is to r ii lite r a tu r y rozum ianej jako d z ie je sz tu k i słow a i pojm owanej jako h is to r ia id e i. P rz y to c z o n e na z a sa d z ie p rz y k ła d u p ra c e z z a k re s u lite r a t u r y p o ró w n aw czej w P ó ls c e p o tw ie rd z iły o p in ię, że tru d n o mówić o je d n o lito śc i metody w z a k re s ie ty ch b ad ań .
Jako d ru g i w y stą p ił p ro f. d r T a d e u sz U l e w i c z ( U J ) z re fe ra te m p t. " L ite r a tu r a p o lsk a a l i t e r a t u r a w łoska ( Ś re d n io w ie c z e -r e n e s a n s ) " , w którym z w ró c ił uw agę na fa k t, że p r z y an alizo w an iu związków p o lsk o -w ło s k ic h nie można tra k to w a ć W łoch c a ło ścio w o : n a js ta r s z e są zw iązki z Rzymem, do p ó ź n ie jsz y c h n a le ż ą p o lsk o -p a d e w sk ie i p o ls k o -b o lo ń sk ie , a ta k ż e zupełnie nie zbadane p o ls k o -w e n e c k ie . N a jw c z e śn ie jsz e kontakty m ają c h a r a k te r r e lig ijn o -k o ś c ie ln y , u sch y łk u Ś re d n io w ie c z a w y o d ręb n ia ją się zw iązki o c h a ra k te rz e u n iw ersy teck im . W dobie r e n e s a n s u z a z n a c z a ją się wpływy hum anistów w ło sk ich w P o ls c e , u w id ac zn ia się ta k ż e d z ia ła ln o ść studentów p o lsk ic h na te r e n ie W łoch.
K olejny r e f e r a t , zatytułow any " L ite r a tu r a p o lsk a a l i t e r a t u r a w łoska w o k r e s ie b aro k u : an alo g ie i p a r a le le , k o h e re n c je , z a le ż n o ś c i" , w ygło s ił d oc. d r h a b . Julian L e w a ń s k i (1BL). S tw ie r d z ił, że w z a k re s ie a n a lo g ii, k tó re mogły być in sp iro w a n e p r z e z w zo ry w ło sk ie , a zw ła sz c z a p rz e z p ro c e s rozw ojow y w ło sk iej k u ltu ry lite r a c k ie j (m ów iąc skrótow o: od P e t r a r k i p r ź e z A rio s ta do T a s s a i C h ia b re ry ), ale k tó re mogły po w sta ć też bez ta k ie j z a le ż n o ś c i, n a jb a rd z ie j isto tn e było zm ieszan ie g a tunków, ro z lu ź n ie n ie r e g u ł, lib e ra ln e p o ety k i tw órczoś« szukanie n o w o ści.
P a r a le ln ie odbyw ały s ię pewne p rzem ian y w trak to w an iu p o e z ji u ży t kow ej, a d re so w a n e j, n p . w z a k re s ie l i t e r a t u r y o k a z jo n a ln e j. N a jb a rd z ie j in te re s u ją c e są k o h e re n c je , a w ięc pewne re a k c je w a rsz ta tó w lite r a c k ic h p o lsk ic h n a te k s ty lu b m odele b arokow ej p o e z ji w ło sk ie j, o p e ru ją c e jednak w łasnym m ate riałem i p o z o sta ją c e w ła sn o śc ią p o lsk ie j k u ltu ry lite r a c k ie j
(m ożna to zauw ażyć u ta k ic h p is a r z y , ja k : H. M o rsz ty n , S . T w ard o w sk i, D. N aborow ski, W. K ochow ski). B e z p o śre d n ie z a le ż n o ś c i to o czy w iście p rz e k ła d y , rozbudow anie tem atu m iłosnego w lir y c e .
Doc. d r h a b . Jadw iga S o k o ł o w s k a ( KUL) mówiła na tem at: " L i te r a t u r a p o lsk a a li t e r a t u r a fra n c u s k a do połowy XVIII w ieku ( zw iązki i a nalogie)". P o d k r e ś liła k o n ie czn o ść u w zg lęd n ien ia w b ad an iach l i t e r a t u ry p o lsk o -n e o ła c iń sk ie j i fra n c u s k o -n e o ła c iń s k ie j w P o ls c e i we F r a n c ji - w o b ra z ie c a łe j k u ltu r y e u ro p e js k ie j m usi być ona uw zględniana rów no le g le . Nie można bowiem w b ad an iac h k o m p araty sty czn y ch zajm ować się jedynie porów naniam i lite r a t u r y p o lsk ie j i f ra n c u s k ie j. Za p ie rw sz o p la n o we r e f e r e n tk a u z n a ła b ad an ia ty p o lo g ic z n e .
R e fe ra t d r K ry sty n y N i k l e w i c z ó w n y (BUW ) p t. "P iśm ien n ictw o h isz p a ń sk ie w P o ls c e " z a w ie ra ł bogaty p rz e g lą d au to ró w h isz p a ń sk ic h re p re z en to w a n y c h w k się g o z b io ra c h p o lsk ic h . U w zględnione w nim z o s ta ły d z ie ła o t r e ś c i filo z o fic z n e j, h is to r y c z n e j, p u b lic y s ty c z n e j, te o re ty c z n o - lite r a c k ie j o r a z l i t e r a t u r a p ię k n a . O sobno omówieni z o s ta li p is a r z e h is z p a ń sc y cytow ani p r z e z autorów p o lsk ic h , p is a r z e tłu m aczen i lub p r z e r a b ian i na p o lsk i o r a z p is a r z e wydaw ani w P o ls c e . W końcow ych w nioskach r e f e r e n tk a s tw ie rd z iła , że wpływy lit e r a t u r y h is z p a ń s k ie j n a l i te r a tu r ę p o lsk ą m iały c h a r a k te r p o ś re d n i: za utw orem polskim u kryw a się n a j c z ę ś c ie j ja k a ś nie w y jaśn io n a p o zy cja lit e r a t u r y z k rę g u h is z p a ń s k o - w ło sk ieg o .
K olejny r e f e r a t , p t. " L ite r a tu r a s ta ro p o ls k a a l i t e r a t u r a a n g ie ls k a . P ro b lem y i ic h ilu s t r a c j e " , w ygłosił p ro f . d r W itold O s t r o w s k i ( UL) . S tw ie rd z ił on, że oba n a ro d y znacznie w ięcej za w d z ię cz a ją d zied zictw u k u ltu ry fra n c u s k ie j i w ło sk iej Ś re d n io w ie c z a ,re n e s a n s u i b a ro k u niż w za jemnemu oddziaływ aniu k u ltu r ro d zim y ch . D latego te ż h is to r ia zw iązków m iędzy k u ltu ram i i lite r a tu r a m i ty ch narodów d aje się u jąć r a c z e j w c h ro n olo g iczn y cią g problem ów w ym agających zbadania n iż w w ykład p r z e d
sta w ia ją c y ro z w ią z a n ia . Omówione z o sta ły m .in . p roblem y zw iązane z h i s to r io g r a f ią , utw oram i fab u larn y m i, l i t e r a t u r ą p o lity c z n ą , r e lig ijn ą i p o ezją obu l i t e r a t u r .
D r A n d rzej B o r o w s k i (UJ) w r e f e r a c ie p t. " P o ls k a a N id e rla n d y . Z w iązki i an alo g ie k u ltu ra ln e i lite r a c k ie w dobie humanizm u i r e n e s a n s u o r a z b a ro k u " p o d k re ś lił c ią ż e n ie k u ltu ry n id e rla n d z k ie j ku k u ltu rz e ś r ó d ziem nom orskiej w XVI i XVII w ieku o r a z je j aktyw ność w przyjm ow aniu i sam odzielnym p rz e tw a rz a n iu składników c y w iliz a c ji p o w sz e c h n e j. T a po z o rn ie p e ry fe ry jn a k u ltu ra s ta ła się k u ltu rą k o sm o p o lity czn ą, je d n o litą (p r z y te ry to ria ln y m p o d ziale N iderlandów ) o r a z p o ś re d n ic z ą c ą (oddaną n a u s łu g i c a łe j c y w iliz a c ji n o w ożytnej). Podobny jak w P o ls c e kom pleks p e ry f e ry jn o ś c i, sto su n e k do ła c in y i c y w iliz a c ji p o w sz e c h n e j, podobień stw a w sy tu a c ja c h g ru p in n o w ierczy ch obu narodów m iały ogrom ne z n a czen ie w naw iązyw aniu o r a z ro z w ija n iu stosunków w zajem nych.
problem ów n aro d o w y ch , filozoficzno-w yznaniow ych o r a z hum anistycznych (głów nie erazm ian izm u o r a z lip sja n iz m u ).
" L ite r a tu r a p o lsk a a l i t e r a t u r a c z e sk a do połowy XVIII w ." - to ty tuł r e f e r a tu p r o f . d r a Józefa M a g n u s z e w s k i e g o ("UW). Z w ró cił on uw agę na c z te r y fazy , k tó re ry s u ją się w y raźn ie we w zajem nych r e l a
cjac h lite r a c k ic h p o ls k o -c z e s k ic h . Do końca XIV w ieku zdecydow anie ak ty w n ie jsz a je s t s tro n a c z e s k a . W pływy lite r a t u r y p o lsk ie j za czy n ają się d o p ie ro w w ieku XV. O bustro n n e p rz e n ik a n ie tw ó rc z o ś c i lite r a c k ie j
2 1
p rz y p a d a n a o k r e s XVI -X V II . Inny jednak c h a r a k te r obu l i t e r a t u r ( s z la c h e c k o -re n e s a n s o w y - p o lsk ie j i m ie sz c z a ń sk o -re fo rm a c y jn y - c z e s k ie j) s ta je s ię p rz y c z y n ą r o z e jś c ia ic h d ró g : do połowy XVIII w ieku s to sunki nie u leg ły n a w ią z a n iu .
D r Jacek B a l u c h (U J), mówiąc n a tem at " L ite r a tu r a polska i li t e r a tu r a sło w ack a do połowy XVIII w iek u ", zw ró c ił uw agę na dru g o p lan o - wość l i t e r a t u r y p o lsk o -sło w a c k ie j w b ad an iach lite r a c k ic h o r a z na " s z c z u p ło ść m a te ria łu " badaw czego i sk o n cen tro w ał się n a tem atyce te o re ty c z n e j, o d d z ie la ją c b ad an ia "k o m p a ra ty sty c z n e " (nad l i t e r a t u r ą p o lsk ą i sło w ack ą) od badań n ad " lit e r a tu r ą p o w szech n ą" (k u ltu rą ła c iń s k ą ). S tw ie rd z ił p r z y tym , że zw iązki lite r a c k ie p o lsk o -sło w a c k ie w omawia nym o k re s ie d o ty czą r a c z e j lit e r a t u r y p o w szech n ej niż kom paraty sty k i i że zach o d zą na p ła s z c z y ź n ie ponadnarodow ych c a ło ś c i lite r a c k ic h .
Tem at " L ite r a tu r a p o lsk a a l ite r a tu r y p o łu d n io w o -sło w iań sk ie do po łowy XVIII w ieku" omówił p ro f. d r T a d e u sz U l e w i c z. P o d k r e ś lił, że zw iązki S ło w iań szc zy zn y południow ej z P o ls k ą w ynikały m .in . z z a g ro ż en ia tu re c k ie g o : w l ite r a tu r a c h sło w ia ń sk ic h zn aleźć można wzm ianki o P o ls c e i o P o la k a c h w a lc z ą cy c h z T u rk am i. S potkać tam można tak że śla d y znajom ości p o lsk ic h poetów (s z c z e g ó ln ie K ochanow skiego). R eferen t zw ró cił te ż uw agę n a bogate kontakty p e rs o n a ln e m iędzy P o lsk ą a połud niow ą S ło w ia ń sz c z y z n ą . N iem ałą ro lę w ty c h k o n tak tach o d e g ra ł fa k t, że odbywały s ię za p o śred n ictw em w ęg iersk im i czesk im .
K olejny r e f e r e n t, d r Jan Ś l ą s k i (UW ), mówił n a tem at " L ite r a tu r a s ta ro p o ls k a a l i t e r a t u r a s ta r o w ę g ie r s k a " . W śród czynników , k tó re sp rz y ja ły lu b w arunkow ały wzajem ne sto su n k i p o ls k o -w ę g ie rs k ie , n a jw a ż n ie js z ą r o lę odgryw ały k o n tak ty p o lity c z n o -d y n a s ty c z n e . Isto tn e zn
aczę-n ie p rz y p a d ło tak że aaczę-nalogiom p o lity c z aczę-n o -g o sp o d a rc zo -sp o łe c z aczę-n y m obu k r a jów . Czynnikam i ożyw iającym i r e la c je były te ż p rą d y o r a z d o k try n y id e ow e, a tak ż e ła c in a . N astępstw em kontaktów p e rso n a ln y c h (o c h a r a k te rz e politycznym , naukowym, wyznaniowym bąd ź lite ra c k im ) były: 1) p o z a li- te ra c k ie bodźce pobudzające czy n a k ła n ia ją c e do tw o rz e n ia d z ie ł p iśm ie n n ic z y c h , 2) u tw o ry tem atycznie zw iązane z drugim k ra je m , 3) i n t e r l i t e - ra c k ie zw iązki genetyczne p o lsk ie i w ę g ie rs k ie o r a z k o n w e rg e n c je .
P r o f . d r B ro n isław N a d o l s k i (UMK) w r e f e r a c ie zatytułow anym " P o lsk a a P r u s y . K ontakty lite r a c k ie i kulturow e do połow y XVIII w ieku" o g ra n ic z y ł s ię do om ówienia kontaktów lite r a c k ic h P o ls k i z P ru s a m i K rólew skim i, ś c iś le j zaś - z takim i o śro d k am i, jak G d ań sk , T o ru ń , Chełm . W p o w sta ją c e j na ty ch te re n a c h li t e r a t u r z e , p rz e w a ż n ie ła c iń s k ie j, znajdujem y odbicie stosunków z P o ls k ą , podziw d la p o lsk ic h tw ó r ców . R e fe re n t sk o n ce n tro w ał uw agę na sz k o ln ic tw ie , p o d rę c z n ik a c h sz k o l nych, oficynach d r u k a rs k ic h , tw ó rc z o ś c i h is to r io g r a f ic z n e j, d o s ta r c z a ją cej szc z e g ó ln ie ciekaw ych m a teria łó w n a tem at stosunków z P o l s k ą ,o r a z na p o e z ji i d ra m a tu rg ii.
P r o f . d r Jan Z a r e m b a (U S 1 .) omówił "Z w iązk i lite r a c k ie Ś lą s k a z R ze c z p o sp o litą do połowy XVIII w iek u ", p o d k re ś la ją c siln e c ią ż e n ie Ś lą s k a ku P o ls c e . W XVII w ieku z az n a c z y ła s ię n a te r e n ie ś l ą s k a in te n sywna re c e p c ja l ite r a tu r y p o ls k ie j, z w ła sz c z a re n e s a n s o w e j. O późnienie to n a le ż y tłum aczyć rozw ojem kulturalnym w tym w łaśn ie o k re s ie m ie s z czań stw a p o lsk ieg o n a Ś lą sk u , ono bowiem tw o rzy ło p iśm iennictw o sw o je j d z ie ln ic y . W XVIII w ieku r e c e p c ja l ite r a tu r y p o lsk ie j zaczyna się zm n ie jszać , p rzew ag ę n a to m iast zy sk u ją wpływy o b ce.
W kład Ś lą s k a do k u ltu r y p o lsk ie j z a zn aczy ł się sz c z e g ó ln ie s iln ie w o k re s ie w czesn eg o hum anizm u. W ogólnym o b ra z ie lit e r a t u r y s t a r o p o lsk iej tw ó rc z o ść p is a r z y ś lą s k ic h zaz n a cz y ła się w praw dzie s iln ie j w d z ied z in ie p r a c naukow ych i pism fachow ych, a dużo s ła b ie j w d z ie d z i nie l ite r a tu r y p ię k n e j, jednakże p o d k re ś lić n a le ż y , że w łaśn ie do l i t e r a tu ry p ięknej w n io sła ta tw ó rc z o ść sp e cy ficzn e w a rto ś c i, jako c z ę ś ć l i t e r a tu r y m ie s z c z a ń s k ie j.
O sta tn i r e f e r a t , p t. " L ite r a tu r a p o lsk a a lite r a tu r y skandynaw skie do połowy XVIII w iek u ", w ygłosił d o c. d r h a b . Edmund K o t a r s k i
(B ib l. PAN G dańsk). L ite r a tu r y sk an d y n aw sk ie, a p rz e d e w szystkim do m inujące w śró d n ich duńska i szw ed zk a, w y ra s ta ły , podobnie jak l i t e r a tu r a p o lsk a , w z n aczn ej m ierze z tr a d y c ji a n ty c z n e j, naw iązyw ały do k s ią g S ta re g o i Nowego T estam en tu o ra z do dorobku e u ro p e jsk ie g o r e n e
sa n su i b aro k u . P onadto c h a ra k te ry z u ją się one dużym podobieństw em m a te ria łu tem atycznego i d lateg o w ła śn ie stanow ią znakom ity m a te ria ł do an alizo w an ia układów p a ra le ln y c h po w stały ch na g ru n c ie kontaktów ze wspólnym pierw ow zorem o r a z będących re a k c ją na te same w y d arzen ia p o lity c z n e . Nie można n a to m iast mówić w p rzy p ad k u lite r a tu r y skandy n aw sk iej i p o lsk ie j o wpływach," z a le ż n o śc ia c h g en ety czn y ch .
S p o śró d sied em n astu zaplanow anych re fe ra tó w tr z y nie z o sta ły w ygło sz o n e : p ro f. d ra M a ria n a S z y ro ck ieg o p t. " L ite r a tu r a p o lsk a a l i t e r a t u r a niem iecka do połowy XVIII w iek u ", d r a W łodzim ierza Jurow a p t. " O rie n t w l ite r a tu r z e i k u ltu rz e s ta r o p o ls k ie j" i d o c. d r h ab . P au lin y L ew in p t. " L ite r a tu r a s ta ro p o ls k a i l ite r a tu r y w sch o d n io sło w iań sk ie (s ta n badań i p o stu la ty )" .
O brady podsum ował i zamknął p ro f. d r je r z y Z i o m e k (UAM).
M gr K a ta rz y n a M ro czek
SESJA N A U K O W A
W P I Ę Ć D Z I E S I Ę C I O L E C I E Z G O N U S T E E A N A Ż E R O M S K I E G O
W dn iach od 17 do 19 listo p a d a 1975 r . odbyła się w S a li L u s tr z a n e j P a ła c u S ta s z ic a w W a rsz a w ie s e s ja naukow a w 50 ro c z n ic ę ś m ie rc i S tefan a Ż e ro m sk ie g o . O rg a n iz a to ram i jej by li: Komitet Nauk o L ite r a tu r z e P o lsk ie j PAN, In sty tu t B adań L ite r a c k ic h PAN o ra z In sty tu t L i t e r a tu r y P o lsk ie j U n iw ersy tetu W a rsz a w sk ie g o , a r e f e r a ty w y g ło sili tak że p rz e d s ta w ic ie le innych ośrodków p o lo n isty czn y c h w k r a ju . Na o tw a rc ie s e s ji p rz y b y li: c ó rk a p is a r z a M onika Ż e ro m sk a , w ic e m in iste r k u ltu ry i sztu k i A le k sa n d e r S y c z e w sk i o ra z z a s tę p c a s e k r e ta r z a W ydziału 1 PAN — p ro f. M ariań W o jciech o w sk i.
