Serce kamienne : powieść. T. 1

W Y C H O D Z I CO T Y D Z IE Ń

w o b j ę t o ś c i j e d n e g o te m u .

W ARUNKI PRENUM ERATY

w W A R S Z A W I E : Z p r z e s y łk ą p o c zto w ą : Pecznie . (52 tomy), r s . 1 0 ( Pccznie. . (5 2 tsm y) rs. 12 Półrocznie (26 ternem) „ 5 ^ p ó łro c zn ie (26 tomóui) „ 4 K * J ^ n 2 3d o l l £ i 15 kopl^kwart Kw artalnie (13 tomóui) 4

C e n a k a ż d e g o tomu 2 5 kop., w op raw ie 4 0 kop

DOPŁATA ZA OPRA WĘ: B o c z n ie . • (za 62 to m y ) . . . . rs. 6 k o p . — P ó łr o c z n ie , (za 26 tom ów ). . . . ., 3 „ — K w a r ta ln ie (za 13 tom ów ). . . . „ 1 „ 53 Z a z m ia n ę a - r e s u n a p ro w in c y i d o p ła c a się 20 k e p G łó w n i w sp ó łp ra c o w n ic y : Dr. Piotr Cląiriielowaki, T e o d o r Jeske-Ohoiński, Dr. Julian Oeląorowicz,

Yuliari A dolf Św ięcick i.

W Y D A W C Y R E D A K T O R

Gronowski i

Sikorski.

Fronc. Jul. Gronowski

B edakcya i A d m inistracya: W a rsz a w a , N o w y-Ś w iat 47. — Telefonu 551. filie : w Ł o d z i u l. P io trk o w sk a .M 92, — w e Lw ow ie Plao M aryacki i. 4.

X O v

SERCE KAMIENNE

P O W I E Ś Ć

mur/cep Maya,

Cena 40 kop.

WARSZAWA.

Redakcya i Administracys*.

41. K o w y ° S w ia t 41.

</-* «~\>

Serce kamienne.

W A R S Z A W A .

^OBBOjfeno Djensyporo. BapmaBa, 2 5 Ilouji 1 8 9 9 r o ją .

'•'uML_\ , m * 1

N azw isko M aurycego Jo k a y a , którym chlubią się słusznie W ę g ry , n a z y w a ją c go „królem powieściopi- sa rstw a w ęgierskiego," nie je st chyba obcem czytel­ nikom „Biblioteki dzieł w y b o ro w y c h ." Przez długi szereg lat pism a nasze ubiegały się o przysw ojenie ję z y k o w i polskiem u u tw o ró w tego pisarza, pod w zglę­

dem płodności tw órczej m ogącego być jed y n ie p o ­ ró w n a n y m z n aszy m K raszew skim , bibliografie też i katalogi k sięgarskie w y k azu ją p o k aźn ą cyfrę dzieł, przetłóm aczonych i w y d an y ch u n a s w osobnych od­ bitkach.

I nie m ogło być inaczej. P isarz tej m iary, tak w szech stro n n y i z techniką pow ieściopisarską tak ą praw d ziw ie fenom enalna, nie m ógł nie oddziałać ż y ­ wiej po za granicam i w łasnej ojczyzny. T a le n t to zaw sze św ieży, lata zaś sędziw e nie w ycisn ęły sw e ­ go piętna n a w e t n a ostatnich pracach tego m ocarza w literaturze w szech św iato w ej. Nie osłabło też z a ­ jęcie się pow ieściam i Jokaja, chociaż w ostatnich czasach n o w e p rąd y i kierunki zepchnęły niejako n a plan drugi tę p o stać, której należy się, bądź co bądź.

jedno z dom inujących stan o w isk w literaturze w szech­ św iato w ej.

U ro d zo n y w dniu 19-ym lutego 1825 r. w Ko­ m ornie, M aurycy Jo k ay ju ż ja k o dziecko zdum iew ał w szystkich zdolnościam i sw ojem i. C udow ne dzieci zw y k le nie d o trz y m u ją tego, co o b iecyw ały, atoli m łody, dziew ięcioletni M aurycy, z d u m iew ający talen ­ tem poetyckim znajo m y ch , nie zaw iódł p o k ład an y ch w nim nadziei. D zięki wielkim zdolnościom w cze­ śnie uko ń czy ł szkoły w P re szb u rg u i P apie, gdzie w szedł w stosunki serdecznej przyjaźni z Petófim, i w reszcie w K ecskem et, a ju ż w roku 1846 w szedł n a szerszą arenę działalności z tytułem adw okackim .

Z aw ód p raw n iczy nie nęcił m łodzieńca, rw ał się przeto m łody Jo k a y do pióra i pendzla. Petofi ra ­ dził m u kształcić się w m alarstw ie, g d y z n ó w Jo k ay p rag n ął w Petófim w idzieć arty stę d ram atycznego. Na szczęście, upodobanie pociągnęło jednego i d ru ­ giego n a w łaściw ą drogę, a tym sposobem W ę g ry p o zy sk ały dw ie postacie, które długo zdobić będą k a r­ ty ich dziejów .

P ierw ociny prac literackich M aurycego Jo k ay a przyjęto bardzo życzliw ie, by ły z a ś niem i: n ap isa n y w 17 roku życia d ram at „A zsidofiiiu („Ż ydziątko") i pow ieść „H et k o zn ap o k " („D zień roboczy").

Pow odzenie i rozgłos szybkł sp raw iły , że w roku 1847 ofiarow ano m u redakcyę pism a najbardziej po­ d ów czas w pływ ow ego, n ad ającego ton w prasie ty ­ godnika beletrystycznego „E letk e p ek ” („O b razy z ż y ­ cia"). Z aledw ie jed n ak że pism o zaczęło się pod kie­ runkiem Jo k a y a rozw ijać i zaledw ie m łody tw ó rca zdążył w y d ać zbiór now el p. t. „Y adon v ira g a i“

dziarów rok 1848.

W życiu Jo k a y a najpow ażniejsza to data. W y ­ padki bow iem dziejow e w ykoleiły w praw dzie m łode­ go pisarza z norm alnego toru, ale rów nocześnie ze­ le k try zo w ały jego energiczną natu rę, um ysł zaś zao­ p atrzy ły w tyle w rażeń , że późniejszy literat-artysta czerpał z nich tem aty do n ajcenniejszych utw orów sw oich.

W ę g rz y do tej pory widzieli w Jo k a y u tylkc nadchnionego poetę i zdolnego pisarza, ro k 1848 do­ w iódł, że to także m atery ał na pierw szorzędnego m ę­ ża politycznego! Pełen zapału, gorącej miłości kraju i pośw ięcenia, w y su n ą ł się szybko n a w idow nię i u g ru n to w ał n a b y tą ju ż przedtem popularność.

Kilka lat tułaczki po uśm ierzeniu b urzy dopeł­ n iły reszty. T alen t M aurycego Jo k a y a zm ężniał i od­ tąd pow ieściom sw oim zaczął n a d a w ać c h arak ter te n ­ den cy jn y , czerpiąc obrazy z w łasnego dośw iadczenia. Nie m a pow ieści, nie m a arty k u łu , pochodzącego z tej doby, w k tó ry m b y pow ieściopisarz nie w y k a z y ­ w ał, ja k ą potęgą je st poczucie w łasnej siły i jak nie n ale ż y tracić w iary w pow odzenie d obrych z a ­ m iarów .

P raca, pośw ięcenie się dla sp ra w y publicznej i ośw iata, tw o rzą g łó w n y w ątek u tw o ró w , nap isan y ch przez Jo k a y a po roku 1848, a zaliczonych do n a j­ lepszych jeg o kreacyj w ogóle.

K orzystając z g w ałto w n y ch historycznych prze­ w ro tó w ow ej epoki, u tw o ry sw oje m alow ał p rze­ w ażn ie n a tle dziejów bieżących, ob d arzo n y zaś n ie­ zw y k ły m darem o b serw acy jn y m , n ab rał ogrom nej

znajom ości serca ludzkiego. Z tąd też pow ieści jego zrozum iale były dla każdego i przem aw iały gorąco do serc i um ysłów . W e rw a p o ry w ająca i w y k o ń ­ czone arty sty czn ie obrazy, obok w ielkiego uczucia sp raw iły , że Jo k ay stal się najulubieńszym autorem w ęgierskim .

W yliczanie w sz y stk ich dzieł poety i pow ieścio- p isarz a przechodziłoby ram y tej n o tatk i inform acyj­ nej, zazn aczy m y w ięc tylko, że do prac, które trw a ­ łą cieszyć się będą w artością, obok „Z łotych czasów S iedm iogrodu," „ T u rk ó w n a W ęg rzech ," „R om ansu z przyszłego stulecia" i t. p., sta je także w pierw ­ szy m rzędzie: „Człow iek o sercu k a m ie n n e m ,” utw ór, k tó ry obecnie podajem y p ren u m erato ro m „Biblio­ te k i^

D ziałalność publiczna Jo k ay a, jak o posła i w y ­ bornego m ów cy, osobną stan o w i k artę i więcej za­ jąć m oże tylko n aró d w ęgierski, pom ijam y też ją zu­ pełnie, uzupełniając notatkę tem , że od roku 1858 bez p rzerw y pisarz ten stal n a czele pism a „N em zet," o rg a n u u rzędow ego. O żeniony z Różą Laborfalvi, n ajzn ak o m itszą a rty stk ą d ram aty c zn ą w ęgierską, Jo- Kay w dom u sw oim skupiał zaw sze cały k w iat in te- iigencyi peszteńskiej.

K ry ty k a fachow a, podnosząc niew ątpliw ie za­ sługi Jo k ay a, czyni m u zarzut, że czasam i, uniesio­ n y fe n ta z y ą , w k racz a w dziedzinę n iepraw dopodo- oieństw a, z arzu t to w p raw d zie dro b n y , g d y się zw a­ ży silę talen tu tw órczego, fabułę m isterną, d a r o p o ­ w iadania i h u m o r zdrow y, p rzy m io ty celujące każdą.

Dowieść w ęgierskiego pisarza.

brzm i „A koszirii em berfiai" („ S y n o w ie człow ieka 0 kam ien n y m se rc u ,“) napisał Jo k ay w pełnym roz­ w o ju sw ego talentu, t. j. w r. 1867, odznacza się też ta pow ieść w sz y stk iem i zaletam i jego pióra, b a r­ w nością obrazów , w y b o rn em obrobieniem c h arak teró w 1 bogatą fantazyą, trzy m a jąc ą u ^ a g ę czytelnika n a uw ięzi.

S z e ś ć d z i e s i ą t minut.

Jaśnie w ielm o żn y pan w zniósł w łaśnie toast... Szum iący nektar, p rzelew ając się przez brzegi szam ­ pańskiej czarki, oblew ał pianą pulchne jego palce... Rozpoczęty frazes szedł w z ap asy z siłą płuc i w y­ s ta w ia ł sp ręży sto ść m uskulów 'n a nielada próbę... szlach etn y zap ał w sz y stk ą k rew n apędzał m u d o gło w y . W św ietnem gronie gości ujął każd y w y ­ sm ukłą p ostaw ę kieliszka i czekał chciw ie na pęknię­ cie nieskończenie długiej rakiety rozpoczętego to astu ; h ajducy napełniali pospiesznie aż po brzegi ro zk o ­ szn y m nektarem n a w pół w ypró żn io n e kielichy... D y ry g u jący orkiestrą cy gańską, u staw io n ą w głębi sali, podniósł w g ó rę sm yczek, ab y , skoro to ast do­ biegnie kresu, dać hasło do zagłu szen ia p rze rażają­ c y m w iw atem brzęku szkła — g d y w tem lekarz do­ m o w y cichym krokiem w szedł do sali i zajm ującej p rz y stole ho n o ro w e m iejsce jaśnie pani szepnął coś do ucha, poczem taż po w stała i niem ym gestem prze­ p ra sza jąc najbliżej siedzących gości, spiesznie w y d a ­ liła się z sali.

T o a st jed n ak , ja k w y rz u c o n y g ran a t, nie dał się tern zajściem z w ytkniętego zbić toru, ale dążył szum iącym potokiem do c.uu.

— M ęża ow ego, k tó ry ja k o A tlas drugi dźw iga n a sw y c h barkach ciężar kraju, w którym najpóźniej­ sz a potom ność czcić będzie p ierw o w zó r praw dziw ego p atry o ty , głow ę i przew ódcę, w iodącego stronnictw o n asze do ch w ały i zw y cię ztw a, n asz filar i podporę n a sz ą w śród ciem ni m orza jaśn ie jąc ą la ta r n ię — ja k ­ k olw iek niem a go, niestety, m iędzy n a m i— oby niebo zachow ało nam jeszcze w długie, nieskończone lataj

O statnie sło w a zag łu szy ł istn y o rk an zm iesza- n y ch brzęków szkła, fan fa r o rk iestry i chóralnych o k rzy k ó w „ e lje n “ (niech żyje!) G łośny h ałas od su ­ w an y ch krzeseł, brzęk ro zbijanych o śc ia n y n a znak z a c h w y tu kieliszków — stan o w iły błyskaw ice i g rzm o ty p rzy tej ulew ie łez i w ina.

— N iech żyje, niech ży je je sz c z e tysiąc lat! K om uż to życzą tak długiego życia?

1 o jaśn ie w ielm ożnem u, szlachetnie urodzonem u szcro k o w ład n em u K azim ierzow i B aradlayow i, dziedzi­ cznem u i rzeczyw istem u szam b elan o w i i ka w ale ro w i złotej ostrogi, _ p an u rozległych w łości, m iast i m ia­ steczek, se rc i p rzekonań, p rzy w ó d c y zw iązku n a j­ potężniejszych... istnem u D a la j-L a m ie .

W ielebni i przew ielebni, w ielm ożni i jaśn ie w iel­ m ożni, którzy w wielkiej herbow ej kom nacie obsiedli stoi w podkow ę — to w sz y stk o m otyle, co w blasku jego prom ieni złocą sw e skrzydła; dziś przy b y li tu z odległych kom itatów , a b y m ą d rą sw ą uch w ałą po­ przeć zloty ów program , któiego sp isan a litera tro­ skać się m iała przez całe stulecia o losy p ań stw i n a ­ ro d ó w i w y ty k ać zadanie potom ności.

E pilogiem szczęśliw ie p rz e p ro w ad zo n e j n a ra d y je s t bankiet obecny, jakim u g aszcz a p. B arad ley w p a ­ radnej sali sw ego z am k u liczn ą d ru ży n ę p rzy b y ły ch n a tę _ konferencyę p rzyjaciół i stro n n ik ó w . U czta w sp an iała. S zkoda, że król uroczystości nie m oże w niej uczestniczyć.

jego m ałżonka. N a konferencyi za ś zastęp o w ał go adm inistrator.

A dm inistrator, to znaczy w w ęgierskim słow ni­ k a m y ty czn e w idm o, zesłane czasow o tylko n a tę g rze sz n ą ziemię z m isyą w y cin an ia lasów , burzenia skał i rozpościerania sw ego w szechpotężnego ram ie­ nia tam , gdzie nie brak służalców , pozw alających deptać sobie po niew olniczych karkach...

T ak im adm inistratorem był B enedykt R idegvary. W chwili, g d y m iano spełnić w zniesiony toast, dostrzeżono nieobecność gospodyni.

S tojący za opróżnionem krzesłem w y g a lo w a n y k am erd y n er oznajm ił gościom , że .jaśnie pani w y szła, w ezw an a przez lekarza, i niezaw odnie p rzeb y w a w tej chwili przy łożu jaśnie pana. Kilku w rażliw ych r z u ­ ciło pytanie: co się stało panu? — n a co ad m in istra­ tor pośpieszył uspokoić to w arz y stw o zapew nieniem , że B aradlay cierpi t y k o „zw y czajn e b ó le“, które od czasu do czasu go naw iedzają.

K ilku św iadom szych rzeczy gości pouczyło sw o ­ ich sąsiadów , co zre sz tą nie było tajem nicą, że K a­ zim ierz B aradlay od dość d aw n a ju ż, przynajm niej od lat dziesięciu, choruje n a otw ardnienie a rte ry i i z tego pow odu w y sta w ia n y m b y w a często n a silne ataki sercow e, w szakże zach o w u jąc ścisłą dyetę, m o­ że m im o tej choroby długo żyć jeszcze.

Ó w biesiadnik, co przed chw ilą w zniósł toast, przypom niał sobie n aw et, że sły szał o jak im ś an g iel­ skim lekarzu, który, ch o ry n a podobną słabość, ria lat kilka n aprzód o z n aczy ł godzinę sw ej śm ierci.

Z w ykłe to tylko cierpienia jaśn ie pana, którego oby B óg darzy ł życiem w ja k najdłuższe lata.

Nikt jed n ak że z obecnych a n i się dom yślił, że lekarz, odw ołując gospodynię z g w a rn eg o salonu, s z e ­ pnął jej do ucha:

— Jeszcze tylko sześćdziesiąt minut!

S koro przestąpiła próg godow ej k o m n aty , po­ ch w y ciła g o rączk o w o rękę doktora.

— Jestże to praw da?... — w y sz ep tała drżącym 1 głosem .

L ekarz skinął uroczyście głow ą.

G dy zaś drzw i jeszcze jednego opustoszałego salo n u zam knęły się za nimi, oddzielając ich od gło­ śnego g w a ru gości, odezw ał się raz jeszcze lekarz:

— Pozostaje m u tylko sześćdziesiąt m inut życia^. Ż ąda widzieć się z panią. W szystkich od siebie od­ dalił. Zechciej pani w ejść do jego sypialni. Ja tam: ju ż niepotrzebny.

L ekarz zatrz y m ał się u trzecich drzw i; kobieta, sa m a w eszła do przyległej kom naty.

W isiały tu obok siebie w wielkich złoconych ram ach naturalnej w ielkości p o rtrety dostojnej p a ry w ślubnych strojach. Pani o bladej, m arm urow ej: tw a rz y nie m ogła, przechodząc obok tych konterfe­ któw , po w strzy m ać potoku łez; w obie dłonie u k ry ła sm utne oblicze, łkanie w y ry w a ło się z jej piersi — ale jej płakać nie było w olno, m usiała stłum ić sw ą boleść. T a w alk a zabrała jej pół m inuty z ow ych, sześćdziesięciu i za te pół m inuty zdać będzie m u ­ siała rach u n ek przed Bogiem! M inęła jeszcze jed n ą salę, pustą, cichą, której w szystkie ściany zastaw ione- b y ly księgam i, i ztąd w stąpiła do alkow y, gdzie um ierający jej m ałżonek oczekiw ał w ybicia ostatniej dla niego m inuty.

N a starośw ieckiem łożu sp o czy w ał ów człow iek,, którego serce zw o ln a zam ieniało się w kam ień. W k a ­ m ień w znaczeniu patologicznem , lecz niem niej także zgodnie z biblijną przenośnią. G łow a, w zniesiona n a w ysokim stosie poduszek, u d erzała spokojem każdego rysu, rzekłbyś — pozuje w ielkiem u artyście: śm ierci, co rzeźbi każdem u in n ą tw arz, niż tę, którą nosił; za życia.

K obieta podbiegła ku niem u.

— C zekałem n a ciebie! — pow itał ją m ąż. Był; to w y rz u t.— Dla uronienia łez zatrzy m ałaś się, a wiesz: przecie, ja k m ało mi czasu pozostaje.

K obieta ścisnęła kurczow o dłonie i w argi. T y lk o nie bądź słabą, M aryo! — m ów ił m ał­ żonek głosem coraz bardziej lodow atym — to p raw o n a tu ry . Z a godzinę będę tylko nieczułą b ryłą ziemi. Tak zadecydow ał lekarz. C zy goście dobrze się bawią?

K obieta skinęła głow ą w milczeniu.

— Niech im n ikt nie p rzery w a i nie pozw ala -się rozjeżdżać. Jak się zjechali n a konferencyę, tak niechaj pozostaną i na stypie. O obchodzie pogrze­ b o w y m o d d aw n a ju ż pom yślałem i poczyniłem do niego p rzygotow ania. Ciało m oje złożycie w trum nę czarn ą, m arm u ro w ą. Na trum nie niechaj spocznie -szabla z p laty n o w ą rękojeścią. C ztery końce całunu niechaj niosą czterej żupani. C h ó r debreczyńskich śp iew ak ó w niech zastąpi pogrzebow ą m uzykę. T ylko broń Boże! nie nucić mi m elodyi n a tem at oper, jeno psalm y ze stary ch chorałów . M owę pogrzebow ą w kościele pow ie superintendent, w dom u senior. •Nad otw artym grobem odm ów i „Ojcze n a s z “ pastor m iejscow y. „Ojcze n a s z “, nic więcej C zy zro zu ­ m iałaś w szystko, com powiedział?

Kobieta, zap atrzo n a w próżnię, zdała s i ' być sk a­ m ieniałą statuą.

M aryo! tego, com ci pow iedział przed chw ilą, nie pow tórzę ju ż po raz drugi. Zechciej, proszę, usiąść przy łożu, tu p rzy stoliku; znajdziesz tam -wszystkie p rzy b o ry do pisania. Zapisz co do słow a, -o m pow iedział i co pow iem jeszcze.

Kobieta, spełniając rozkaz, usiadła p rzy stoliku i skreśliła dosłow nie w olę um ierającego.

oKoro skończyła, m ąż m ów ił dalej:

m * w iern3> posłuszną żoną przez cale życie. Św iętym był dla ciebie każdy mój rozkaz. Blizko godzinę jeszcze będę tw y m panem . Co jednak -powiem ci w tej godzinie, będzie treścią całego tw e­

go ż y w o ta . I po śm ierci n a w e t zostanę tw y m p a­ nem , tw ym w ładcą i tyranem z sercem z kam ienia.

Ach! ja k mi się oddech zapiera. Podaj m i kilka kro­ pli dygitaliny.

K obieta podała m u n a złotej łyżeczce kilka kro ­ pli lekarstw a. C hory uczuł się pokrzepionym .

— Spisuj ostatnie m oje słow a. Nikt prócz cie­ bie nie pow inien ich słyszeć i nikom u też nie po w in ­ n y w paść w ręce. Jam tw ó rca w ielkiego dzielą,, które nie może przepaść razem ze m ną. Ziem ia nie- pow in n a się obracać, on a stać m usi. A choćby n a ­ w et ziem ia cała nie p o w strzy m ała się w sw y m od­ w iecznym biegu, n asz k aw ał ziem i m usi przystanąć.. W ielu je st takich, co m nie pojm ują, m ało jednakże,, coby um ieli działać w edług w y tk n ięty ch przezem nie: praw ideł, a jeszcze mniej takich, któ rzy b y dość n a to- mieli odw agi. M aryo, pisz k ażde m oje słow o.

Kobieta pisała w m ilczeniu.

— Zbliża się chw ila sk o n u — ciągnął dalej um ie­ rający — i słyszę ju ż g łu ch y odgłos ziemi, sypanej; n a w ieko mej trum ny. Ale ja o tem w iedzieć nie- chcę. Mam trzech sy n ó w , którzy m nie zastąpią, skoro śm ierć w y rzu ci m nie z szeregów ż y ją cy ch . M a­ ryo, pisz, jakie w kładam na sy n ó w m oich obow iązki. Pierw ej jed n ak podaj mi jed n ą z piżm ow ych pigułek.. U siądź i pisz dalej.

M arya była posłuszną.

— S ynow ie moi jeszcze są za młodzi, ab y .,uż mogli zająć godnie m iejsce sw ego rodzica. N ajpierw m uszą przejść szkołę życia; dopóki jej nie przejdą,, nie w olno ci ich w idzieć. Nie w zdychaj, M aryo! To- ju ż nie ow e dzieci, k tórym przystoją m atki k olana. S y n mój n a jstarszy , Oedon, pozostanie nadal n a d w o ­ rze petersburskim . T am d obra dla niego szkoła. Dzięki- n atu rze i p rzew ro tn y m skłonnościom , g łow a jeg o peł­ n a m arzycielstw a, a to nie p rzyniosłoby szczęścia n aszem u dom ow i, T am go w yleczą z podobnych; słabostek. T o w a rz y stw o rosyjskie dobrą jest szkolą. D łuższy nad N ew ą p o b y t n a u c z y g o ; ja k a je st ró­ żnica pom iędzy ludźm i, którym urodzenie nadaje p rz y ­

w ileje, a takim i, co bez nich n a św iat przychodzą. T a m n au cz y się, ja k m ożna stać n a w ysokości i nie bać się zaw ro tu g ło w y . T a m zbada rozum em , jak ą w arto ść m a kobieta dla m ężczyzny, tam pozbędzie się m arzycielstw a, a skoro pow róci, p e w n ą ręką po- -chw yci ster, k tó ry z mojej w y p ad a dłoni. Nie żałuj dla niego pieniędzy, ab y m ógł ry w alizo w ać z m ło­ dzieżą rosyjskiego to w a rz y stw a . Pozw ól m u spełnić

~aż do d na kielich rozkoszy. Niech u ży w a i p uszcza do­

w olnie w odze n ajszaleńszym w y brykom ; nic tak nie c z y n i człow ieka obojętnym i trzeźw ym ja k nadu ży cie p rzy jem n o ści.

U m ierający spojrzał n a zegarek, w skazów ki n a ­ gliły do pośpiechu. Ach, tak mało pozostaje m u cza- ■su, a tyle m a jeszcze do powiedzenia!

— D ziew czynę — m ów ił ch o ry — z której po­ w o d u m usiał opuścić ojczyznę, staraj się w y d ać za m ąż. Nie szczędź kosztów . P artyj dla niej stoso­ w nych^ nie b rak przecie. Nie zapom inaj o posagu. G dybyś uporu jej inaczej złam ać nie m ogła, postaraj się, a b y jej o jca przeniesiono do Siedm iogrodu. M a­ m y tarn przecież dużo stosunków . D opóty Oedon pozostanie za granicą, dopóki albo ona nie opuści ty c h stro n lub on się tam nie ożeni, bądź dobrej m yśli.

G dy dom aw iał tych słów , tw a rz chorego zapło­ n ęła dw iem a ognistem i plam am i, które po kilku se­ k u n d ach ustąpiły m iejsca trupiej bladości.

K obieta sp isy w ała w iernie d aw an e jej pole­ ce n ia.

D rugi mój sy n R yszard pozostanie rok jesz­ c z e w przybocznej g w ardyi. Nie je st to w praw dzie k a ry e ra , ale n a początek i tern gardzić nie należy. N astępnie przejdzie do kaw ałeryi; po roku zaś służby niech aj się sta ra pom ieścić w sztabie generalnym . Z ręczność, w aleczność i w ierność, to trz y wielkie ■stopnie, po których idzie się w górę. S łu żb ą m ożna je posiąść. Ileż tu pola do zdobyczy! D ość p o sta­

w ić n a niem stopę, a będzie naszem . N ierozsądna d u m a odw odzi n as od tego. S y n mój pow inien b r a ­ ciom sw y m torow ać drogę. E uropie stra sz n a grozi w o jn a. U śpione dziś sp ręż y n y zad rg ają i popchną m o carstw a w zajem n a siebie. D la takiego R yszarda B arad lay a ro ztw o rzą się w tedy n a oścież w ro ta do czy n ó w g o d n y ch naszego nazw iska. Pod cieniem jego sła w y spoczniem y w szyscy! R yszard pozostanie bezżennym . K obieta byłab y m u tylko przeszkodą w jeg o pochodzie; zadaniem jego niechaj będzie to ro ­ w an ie k a ry e ry sw y m braciom . Cóż to za nieocenio­ n e szczęście być bratem oficera, który legł w bitwie! M aryo, w strzy m ałaś pióro? M iałażbyś płakać? P ro ­ szę cię, nie bądź słabą. Z apisz, com ju ż powiedział.

K obieta u k ry ła boleść, stłum iła łzy.

— Mój trzeci najm łodszy sy n E ug en iu sz był mi u lubieńcem . Nie przeczę, że ze w szystkich trzech k o ­ chałem go najw ięcej. Niechaj to będzie tajem nicą; sam nie dom yślił się tego. W szak obchodziłem się z nim , ja k g d y b y m m u był ojczym em . R ozkazuję ci, b y ś i ty podobnie z nim postępow ała. Niech pozo­ stan ie w W iedniu, pośw ięci się zaw odow i u rzęd n i­ czem u i dobija się pow oli znaczenia. W alk a ta u czy ­ ni go giętkim , ro ztro p n y m i z arad n y m . Niech przy pom ocy nab y teg o rozsądku, uprzejm ości i dowcipu uczy się zdobyw ać sobie g ru n t, m ający być po d sta­ w ą jego wielkości. N iechaj, m ając bezustannie na m yśli w łasn e w y w y ższen ie się, nie zapom ina czynić dobrze tym , których w dan y m razie będzie mógł uży ć za szczeble do w łasnego w zniesienia się. Nie należy rozpieszczać go w dom u, ab y uczył się sto ­ so w ać do obcych ludzi i oceniać każdego w edle w a r­ tości. T rzeb a w nim podsycać am bicyę, w yszukiw ać dla niego i u trz y m y w a ć stosunki z ludźm i wielkich im ion i w p ły w ó w , które nie po zw alając ro zrastać się p oetycznym m rzonkom , m ogłyby z czasem d o p ro w a­ dzić do zw iązk ó w rodzinnych.

o k azy w ała, ja k stra sz n e m ęczarnie przechodził ten człow iek, chociaż m ów ił ta k spokojnie. T rw a ło to jednak tylko chw ilę. W oła przem ogła pierw iastek m ateryi.

— T rz y tak potężne filary — d y k to w ał dalej um ierający — zdołają silnem ram ieniem podtrzym ać m oje dzieło. D yplom ata, żołnierz, w ysoki urzędnik. C zem uż nie m ogę budow ać dalej! B udow ać aż do chw ili, w której dojrzali ju ż syn o w ie zajęliby m oje miejsce! M aryo, żono moja! proszę cię, zaklinam , spełnij w szystko, co ci spełnić polecam . K ażdy n erw m ego ciała w alczy ze śm iercią, ale w tej ostatniej w alce nie m yślę bynajm niej o tern, że z a m inut kilka w proch rozsypie się to, co w e m nie z p rochu po­ w stało. f e n zim ny pot n a m ojem czole, to nie pot w alki śm iertelnej, lecz trw ogi, o b aw y strasznej, ab y praca m oja nie poszła n a m arne, a b y dzieło ćw ierć- w ieku nie zstąpiło razem ze m n ą do grobu. M arzy­ ciele kładą d y am en t w tygiel alchem ika; nie w iedzą, że tam ulegnie on zniszczeniu i n igdy do daw nej nie pow róci k rystalizacyi. T y m naszy m ośm iow iekow ym dyam en tem je st szlach ta nasza. O na je st tajem n i­ czym talizm anem naszego bytu, w niej spow ite życie n arodu, o n a w iecznie ożyw ia go n a nowo! I te n talizm an ch cą oni pośw ięcić, zniw eczyć. I dlaczego? Dla m ar, dla g o rączk o w y ch rojeń, które w ciągnęli w piersi razem z m iazm am i zarazy . A ch, M aryo, g d y b y ś w iedziała, co cierpi skam ieniałe me serce! Nie, nie, nie p o d aw aj mi lekarstw , one mi ju ż nie pom ogą. Podaj mi n a chw ilę p o rtrety m oich synów , to mi ulży.

Ż ona podała m u trz y m iniatury. C złow iek ze skam ieniałem sercem spoglądał n a nie kolejno i cier­ pienia jego łagodniały. Z daw ał się zapom inać o z a ­ p a sac h ze śm iercią. S uchym , kościstym palcem w sk a­ zu jąc n ą portret n ajstarszeg o , szepnął:

— T e n , g d y b y chciał, m ógłby sta ć się najpo- dobniejszym do mnie.

A odsuw ając m iniatury, tak dalej m ów ił zim no: — P recz z sentym entalnością! C zas nagli. Nie zadlugo pow rócę do ojców i pozostaw ię m ym synom spuściznę, przek azan ą mi przez przodków . Ale dom m ój stanie się przybytkiem idei. N em esdom b nie zniknie z kart historyi. Będzie on ogniskiem , pozo­ stan ie słońcem m oich zasad. W sza k i ty tu zosta­ je s z po mnie.

P isząca zatrz y m ała się i w zro k zdziw iony pod­ niosła na m ęża.

D ostrzegł zdziw ienie żony.

P atrzy sz n a m nie, ja k b y ś w ątpiła o tern, co m ów ię. Kobieta, w dow a, cóż może uczynić dla dzieła, pod którego ciężarem ugięły się barki męża? Słuchaj, co ci pow iem . W sześć tygodni po mojej śm ierci w y jdziesz pow tórnie za m ąż.

Piszącej w yp ad ło pióro z ręki.

— T a k chcę! — m ów ił su ro w y m głosem czło ­ w iek skam ieniałego serca. — W y znaczyłem ju ż tego, k tó reg o m asz w ziąć za m ęża. Rękę tw ą oddasz Be­ n ed y k to w i R idegvary.

T u ju ż nie m ogła za p an o w ać n ad sobą biedna kobieta; p o w staw szy od stolika, rzuciła się ku łożu m ęża, u p ad ła przed nim n a kolana i poch w y ciw szy je g o rękę, gorącem i zlew ała ją łzam i.

C złow iek kam iennego serca p rzy m ru ży ł p o w ie­ ki i zd aw ał się szu k ać rad y w ciem nościach. Z n a ­ lazł ją.

— M aryo, daj tem u pokój. T e ra z nie czas płakać. S pieszno mi: p rzedem ną daleka droga. Jak pow iedziałem , stać się m usi. Młodą jeszcze jesteś, nie m asz lat czterdziestu. Przed dw-udziestu cztere- m a laty, gdym cię brał za żonę, nie w y d a łaś mi się piękniejszą niż dziś. M iałaś krucze w łosy i oczy pełne blasku! ta k ą jesteś jeszcze d o ty ch czas. B yłaś sk ro m n ą, łagodną i dziś nią jesteś. K ochałem cię bardzo. W szak że w iesz o tern. W pierw szym roku

B ib lio te k a . — T. 98. 2

m ałż eń stw a przyszedł n a św ia t sy n mój n a jsta rsz y O edon, w n astę p n y m drugi sy n R yszard, a w trzecim n ajm ło d szy E ug en iu sz. W te d y to naw iedził m nie P an ciężką chorobą, z której ju ż nie w yszedłem . L ekarze orzekli z g ó ry , żem dzieckiem śm ierci, że jeden pocałunek tw y ch pięknych u stek m oże m nie zabić. I tak um ierałem obok ciebie od lat d w udzie­ stu , ja k skazaniec, od którego m iłosierdzie odw róciło sw e oblicze. P rzed tw em i oczym a w iędnął k w iat m ego życia, od lat dw udziestu byłaś mi tylko siostrą m iłosierdzia, p rzy k u tą do łoża konającego. A jed n ak w e m nie kołatało życie, rw ałem się całą piersią do niego i żyłem , bom pokochał w ielką ideę, k tó ra z a ­ p an o w a w sz y n ad w szystkiem i mojemi uczuciam i, zm u ­ szała m nie w lec to życie w śród tylu m ęczarni. Cóż to za życie! Życie, którem u pozazdroszczono rozko­ szy, k tóre w yrzec się m usiało choćby najdrobniejszej przyjem ności. A ja m je podjął. Zrzekłem się w sz y st­ kiego, do czego uderzać zw ykło serce ludzkie. S ta ­ łem się nieczułym , w y rach o w a n y m , niedostępnym . Ż yłem przyszłością tylko. Przyszłością, k tó ra w inna b y ć w yłączn ie uw iecznieniem przeszłości. D la tej przyszłości w y chow ałem trzech m oich sy n ó w , w niej uw ieczniłem moje imię. Na im ieniu tern cięży prze­ k leń stw o dnia dzisiejszego, lecz ono zabłyśnie błogo­ sław ień stw em ju tra . Dla im ienia tego, M aryo, ja m cierpiał tak wiele, tak nieskończenie wiele. T o b ie m usi jeszcze zabłysnąć szczęście w tem życiu!

Ł kanie kobiety było protestem przeciw tym słow om ...

— T a k chcę — zaw ołał m ąż i w y rw a ł sw ą rękę z jej dłoni. — W ró ć do stolika i pisz. T o m oja o statn ia w ola. W sześć tygodni po mojej śm ierci •żona m oja m a oddać sw ą rękę B enedyktow i Ridegva- ry, którego u w ażam za najgodniejszego do zajęcia po m nie osieroconego m iejsca. Ziem ia będzie mi w tedy lekką, a niebo p raw d ziw y m rajem . C zyś n apisała, M aryo, com powiedział?

— G odzina ubiega — w yszeptał konający, s ta ­ czając bój zaw zięty z dopom inającem się p raw sw ych robactw em . Lecz non om nis m oriar, r.ie w szy stk o um iera! Poczęte przezem nie dzieło p rzetrw a mnie. M aryo, połóż tw oją rękę n a mojej i nie puszczaj jej dopóty, dopóki m oja kostnieć nie zacznie. Bez łez! bez sentym entalizm u! chcę, rozkazuję, byś nie p ła ­ kała. M y się nie żegnam y. D uch mój pozostaje z tobą i n ig d y cię nie odstąpi; zażąda od ciebie r a ­ chu n k u każdego ran k a, każdego w ieczora z tego, jak spełniłaś dane ci w ostatniej m ego k o n an ia godzinie polecenia. Ja będę przy tobie, zaw sze przy tobie.

K obieta drżała całem ciałem.

K onający sk rzy żo w ał spokojnie ręce n a piersiach i szeptał u ry w a n y m głosem:

— G odzina ubiega, lekarz nie om ylił się. Już nie czuję boleści... naokół mnie ciem no... tylko o b raz m ych sy n ó w przyśw ieca mi jeszcze... Kto to zbliża się ku mnie? Kto to w y n u rz a się z otaczającej m nie ciemni? Kto jesteś, zatrzym aj się! Nie zbliżaj sie... p o n u ry cieniu... Mam tu jeszcze coś do pow ie­ dzenia!

Ale pełna m ajestatycznej zgrozy postać, która w y p ły n ęła z pom roku, była nieubłaganą; nie czekała, a ż człow iek o skam ieniałem sercu w ypow ie, co m a jeszcze n a tym świecie, n a którym p rzy w y k ł ro zk a­

zyw ać, do pow iedzenia, lecz dotknęła niew idzialną sw ą dłonią- jego oblicza.

S koro przem ożny ten człow iek poczuł, że ugiąć się m usi przed potężniejszą siłą, zam k n ął pow ieki, za­ cisnął blade w argi i nie czekając n a pom oc ludzi, d o ­ brow olnie oddał w ielką, nieugiętą duszę potężnem u g rab arzo w i bez trw ogi, dum nie, jak n a szlachcica przy stało .

uż u kresu, upadła n a k o lan a i kładąc złożone n a ■rrzyż ręce n a zapisanych k artach , w yję kła:

•— W y słu ch aj m nie, Panie Boże mój i zechciej :ak jego duszę przed sw e św ięte dopuścić oblicze i tak m u być n a tam tym św iecie m iłościw ym , ja k ja tu ślubuję i zaprzysięgam przed T obą, że w szystko to złe, co on mi, o Panie, polecił w ykonać, spełnię w ręcz przeciwnie! T a k mi, Panie, dopom óż w sw ej n iesk o ń ­ czonej w szechm ocy!

Nadludzki, nie do określenia złow ieszczy krzyk odbił się potężnem echem w tej grobow ej ciszy.

P rzelękniona kobieta rzuciła strw o żo n y w zrok na rozciągniętego n a łożu trupa.

T ru p ten ro z w arł zaciśnięte przed chw ilą w argi, oczy jego były o tw arte szeroko, a p ra w a ręka spoczyw ająca n a piersiach, z ry w a ła się jak b y do groźby.

Może rozstająca się z ciałem dusza zetknęła się u w ró t niebieskich z posłańcem , niosącym do tronu P rzedw iecznego śluby w d o w y i m atki i raz jeszcze z gw ieździstej pow róciła drogi w sw ą ziem ską osło­ nę, aby tym straszn y m pośm iertnym krzykiem o sta ­ tnim zakazem zap ro testo w ać przeciw łam aniu żela­ znej jego woli.

ROZDZIAŁ II.

M odlitwa nad grobem.

W tydzień dopiero odbył się pogrzeb człow ieka ze skam ieniałem sercem . Poprzednio zab alsam o w an o ciało i w y staw io n o n a widok publiczny. Z pogrze­ bem zw lekano, boć trze b a było licznym a dostojnym znajom ym zm arłego pozostaw ić czas p o trzebny na zebranie się do oddania nieboszczykow i ostatniej przysługi, w ielebnym i przew ielebnym do w y p ra c o ­

w an ia m ow sto so w n y ch , tapicerom i m alarzom dc w ykończenia h erb ó w i pogrzebow ych ornam entów , dyrek to ro w i zaś chóru debreczyńskiego do w y ćw icze­ nia śpiew aków .

W iele w życiu widziałem pogrzebów . Jako uczeń szkolny jeszcze miałem piękny glos tenorow y, a obow iązkiem uczniów klas w yższych było odśpie­ w y w ać n ad gio b em zm arłych w sp ó łw y zn aw có w , bez rozm cy, czy byli biednym i, czy bogatym i, żałobne cnorały. D latego n a w ielu patrzyłem nieboszczyków , widziałem wiele pogrzebów i z szum nem i m ow am i i z cichą tylko nad ro ztw arty m grobem m odlitw ą, ale nie byłbym w stanie żadnego z nich opisać, bo p rzy żad n y m nie widziałem nic w ięcej, prócz p o stę ­ pujących z płaczem za tru m n ą postaci; w idok to wiecznie jednaki. Boleść bogacza kroczy tak sam o z czołem schylonem ku ziemi, ja k boleść n ęd z arza— oto w szystko, co mi zostało w pamięci.

d o w iem tylko, że m ow a, w ygłoszona przez jego przew ielebność, była bardzo długa; znajduje się niezaw odnie po dziś dzień jeszcze w jakiem a rc h i­ w um , i ze podczas _ długiej tej m ow y jaśn ie pani za-

ew ała się łzam i, jakich pozazdrościć by jej m ogła pierw sza lepsza uboga w ieśniacza w dow a.

Biedna b aro n o w a raz w reszcie może się do sy ta w ypłakać — szepnął jeden ze znakom itych do­ stojników , zajm ujących pierw sze ław ki, do sw ego s ą ­ siad a — za jego życia nie w olno jej było płakać.

W sam ej rzeczy nieboszczyk tw ardego był serca — odparł zagadnięty. — Nie pozw alał żonie, ab y choć jed n ą łzą ulżyła sw ej boleści.

— A niejedna boleść uginać m usiała biedną b a ­ ro n o w ą w ćw ierćw iekow em praw ie pożyciu z nieczu­ łym m ałżonkiem .

Nikt o tern lepiej w iedzieć nie może ode-mnie.

— Pan byłeś, panie adm inistratorze, najbliższym przyjacielem rodziny zm arłego.

— Jedno ciało i jedna d u sza — odparł zaga­

dnięty. . ,

D ostojna w d o w a tym czasem , m im o, ze izy gw ałtow nie dopom inały się p raw sw oich, starała się m askow ać spokój przed obecnym i.

Ja k aż to piękna jeszcze kobieta— szepnął je ­ den z d y g n itarz y zcicha do drugiego.

— Przez lat dw adzieścia przecież spoczyw ała w śród lodow ców .

— Z ałożyłbym się, że dłużej n ad rok żałoby nie pozostanie w dow ą.

Na drażliw e to zapytanie odpow iedział tylko

ad m in istrato r pokręcając w ąsa: .

P osłuchajm y co m ów i przew ielebny, m ó w i

tak pięknie: .

I w sam ej rz eczy m ów ił pięknie; znakom itą drużynę jednakże zajm ow ało więcej, jakie ordery jm ieszczono pod herbow ą tarczą nieboszczyka, aniżeli słow a kaznodziei. P a n ad m in istrato r m usiał siedzą­ cych w koło objaśniać dokładnie, jakie o rd e iy zdobiły pierś zm arłego, kiedy i za jakie otrzy m ał je

za-^ S kończył w reszcie m ów ca, pozostaw iając w słu ­ chaczach przekonanie, że d a w n o ju ż nie słyszeli tak m istrzow skiej m o w y pogrzebow ej. Po nim odezw ał się ch ó r śpiew aków C hór te n w y w ią zał się po m i­ strzow sku ze sw ego zadania, w y k o n a w sz y z p recy zy ą jedną z najpiękniejszych m elodyj p ogrzebow ych z ope­ ry „N abuchodonozor” z tekstem n aturalnie zasto so w a­ nym do okoliczności.

_ No, g d y b y tak nieboszczyk m ógł usłyszeć, jaką m u tu n ad grobem n u cą m elodyę — zau w a ż y ł pan R idegvary, zw ra cając się do sw ego sąsiada.

— M iałżeby być nieprzyjacielem a ryj z oper? — G niew ał się straszliw ie n a profan u jący ch pow ażne śpiew y kościelne teatralnem i dodatkam i. Co więcej, w y raź n ie żądał w sw oim testam encie, ab y

n a jego pogrzebie nie śpiew ano czasem m elodyj tea­ tralnych.

— P an u nie jest zapew ne obcym testam et zmarłego?

P an ad m in istrato r spuszczeniem pow iek i n a - strzępieniem w ą sa dał tajem niczo do poznania, że by ł to sekret, k tó ry łatw o przecież dałby się zb adać.

Po odśpiew aniu całego chorału w szedł n a k a ­ zalnicę drugi m ów ca.

— C zyżby i ten trzeci, co siedzi tam w ław ie, tak że m iał praw ić?-— zapytał się k to ś w pierw szych ław k ach , zniecierpliw iony długiem i cerem oniam i.

— T o pastor m iejscow y, ten zm ów ił krótką tylko n ad zm arłym m odlitw ę.

— Ah, w ięc to on?

I obaj rozm aw iający pochylili ku sobie tajem n i­ czo głow y.

— A gdzież ona? — szepnął jeden z p anów do drugiego.

— Ot, stoi tam w kącie op arta o ścianę, w rę­ k u trzy m a chustkę. C zy w idzisz ją pan?

— Ah, w idzę, widzę! w sukience, o której n ie ­ podobna powiedzieć, czy je st koloru szarego, czy brunatnego.

—- T a k , to ona!

— Śliczne dziecko, d opraw dy. Nie dziw ię się, że... — i w ielcy panow ie szepnęli znów sobie coś n a ucho.

P raw dziw ie źlebyśm y zrobili, g d y b y śm y nie p o ­ słuchali prześlicznej pożegnalnej m ow y, którą w tej chw ili w ygłasza kaznodzieja; jeśli pierw sza była a r ­ cydziełem dyalektyki i prozodyi, d ru g a była g odnym uw ień czen ia w zorem poetycznego polotu, pełnego p o ­ ry w ający ch obrazów i p orów nań, do łez w zru szają­ cych przenośni, a n aw et cy ta t ze sta ro ży tn y ch k lasy ­ kó w i now oczesnych pisarzów .

pochodniam i w oskow em i nieboszczyka ze w szystkim i zosobna opłakującym i tak drogą stratę. M ów ca k a­ zał kolejno żegnać się nieboszczykow i z ich eksce- lencyam i, jaśn ie ośw ieconym i i jaśnie w ielm ożnym i, w ielm ożnym i i szlachetnie urodzonym i, przew ielebny­ mi i w ielebnym i, wielce uczonym i i a rcy m ąd ry m i i szan o w n y m i panam i, tychże m ałżonkam i i la to ro ­ ślam i tak m ęzkiej, ja k żeńskiej linii, słow em , nie z a ­ pom niał o nikim, zachow ując n ależn y porządek sp o ­ łeczny. A g d y w ielebny m ów ca doszedł m iędzy in- nem i do następującego ustępu:

— T y , który teraz błąkasz się daleko n a lodo­ w y ch polach północy i o s ta mil od ojczyzny zdała p rzy św ietle północnej zorzy w spom inasz kocha­ jącego cię ojca, co dziś ju ż z niebios na ciebie spo­ gląda...

W ó w czas zau w aży li obaj dostojni panow ie, że dziew czę w ciem nej sukience podniosło do oczu bia­ łą sw ą chustkę.

— Biedne dziecko— szepnął jeden do drugiego. W reszcie sk o ń czy ły się śpiew y i m ow y poże­ g n aln e i inne cerem onie. D w u n a stu hajduków w g a ­ lowej liberyi poniosło n a barkach w spaniałą trum nę; ad m in istrato r podał ram ię zbolałej w dow ie i orszak p o grzebow y w y ru sz y ł z kościoła ku grobom fam i­ lijnym .

T u pozostało dopełnić jeszcze ostatniej cerem onii. Z w yczaj każe, że nim spuszczą trum nę na m iej­ sce w iecznego spoczynku, m iejscow y d u ch o w n y od­ m a w ia za duszę zm arłego o statn ią m odlitw ę.

W ielu bardzo było ciekaw ych poznać stareg o p asto ra, B artłom ieja L angi, którego p ra w y ch arak ter i w y m o w a zn an e by ły pow szechnie. M ów iono o nim , że się zap ala tak łatw o, jak proch, a z w an o g o ogólnie sta ry m kuruczem ’).

Po odśpiew aniu ostatniego chorału w y su n ą ł się starzec o w ysokiem czole, siw ym w łosie i gęstych, brw iach ponad ciem nem i bystrem i oczym a, n ad ają ­ cych jego łagodnej tw a rzy w y raz stanow czości, zło­ ży ł ręce i rozpoczął modlitwę:

— W ielki Boże, sędzio ży w y ch i um arłych,, w ysłuchaj b łagania naszego w tej godzinie...

— Patrz, oto w pełnym blasku ziemskiej o ka­ załości zbliżają się popioły jednego ze sług tw o ich do m arm urow ego grobow ca, który ma je zam knąć,, podczas gdy w tej sam ej godzinie dusza jeg o n a g a i drżąca stoi przed gw iaździstem i niebios w ro tam i i pragnie w ejść do T w y c h p rz y b y tk ó w ..

— C zem że jesteśm y m y, co z takim przepy­ chem rozstajem y się z tym św iatem ? My, k tórym robactw o bracią, a pył ziemi— m atką...

— W spom nienie jed y n eg o dobrego czynu św ie­ ci n am jaśniej, niż blask tysięcy pochodni, a niem e błogosław ieństw o w spółbraci piękniej ozdabia wieko naszej tru m n y niż h erby i ordery całego św iata.

— O Panie, bądź m iłościw ym dla tych, k tó ­ rzy w życiu całem nie znali dla innych miło­ sierdzia!

— Nie badaj zb y t su ro w o drżącej przed T w em obliczem duszy, nie pytaj jej: „Czem byłaś? Jakiem i uczynkam i zapisałaś sw ój p o byt na ziemi?”

— Nie dopuszczaj do siebie ziem skich głosów,, bez w zględu, czy głosy te niosą na. sw y c h s k rz y ­ dłach uw ielbienie czy przekleństw o. T y , o Panie, stoisz w ysoko ponad niemi. Bo i cóż m ogłoby o b ro ­ nić m ożnego tej ziemi, g d y b y go nie broniło T w e nieskończone m iłosierdzie w tedy, gdy odarty ze sw e ­ go blasku stanie przed T o b ą i m usi n a stra sz liw e T w e odpow iedzieć pytania:

— C zyś w spom agał nędzarzy? —- Nie.

— C zyś podnosił upadłych? — Nie.

— C zyś był opiekunem prześladow anych? — Nie.

C zyś w y słu ch iw ał błagań zrozpaczonych? — Nie.

— C zyś ocierał łzy cierpiącym ? — Nie.

— C zyś zn ał litość dla zw yciężonych? — Nie.

C zyś m iłość odpłacał miłością? — Nie, nie i po w szystkie w ieki nie.

A gdy zap y tasz potężnego tej ziemi, który b e z b ro n n y u T w eg o stoi m ajestatu: Na co u ży w a ­ łeś potęgi złożonej przezem nie w tw oje ręce? C zyś ■uszczęśliwił pow ierzone ci m iliony ludzi? C zyś budo­ w ał dla potom ności, k tó ra oczekuje od ciebie sw ego jutra? C zyś słu ży ł uczciw ie sw ej ojczyźnie, czy też ■pełzał w prochu przed obcem i bożyszczam i? C zyś zył dla tw ego n aro d u lub zd radzał jeg o ołtarze, n a których Im ieniow i M emu składają ofiary? Cóż on ■wtedy odpowie? Do kogóż się zwróci? Jakim że nerbem , orderem jakim , zasłoni pierś swoją? Kogóż w ezw ie na obrońcę i orędow nika? Jakiż m ocarz zie­ mi zdoła go zasłonić tam , gdzie w szystkie m itry i k o ­ ro n y , gdzie w szystko złoto tego św iata je st nędznym prochem tylko...

T w arz d u chow nego pałała, postać cała rosła, rzad k ich w łosów pukle otoczyły srebrzystym w ia n ­ kiem w y pogodzone jego czoło; dreszcz zim ny zele­ k try z o w a ł całe zgrom adzenie.

— ...O P a n ie— kończył kapłan m o d litw ę—bądź m iłosiernym , m iasto być spraw iedliw ym ! Nie patrz n a to, czem był tu śm iertelnik, ale zechciej uw zglę­ dnić, że tu kroczył w ciem nościach i że nie dojrzał św iętego T w e g o oblicza.

— Nie rzucaj n a szalę spraw iedliw ości błędów jego i obląkań, lecz policz m u za zasługę to, że b łą­ dząc, m niem a!, iż dobrze czyni.

m u przebaczają ci, w zględem których zaw inił na ziemi.

— Z agaś pam ięć jego czynów , a b y nikom u go nie przypom inały.

— A jeśli grzesznik m usi pokutow ać, jeśli T y , Panie, n ieubłagany dla n iep raw n y ch czy n ó w u k o ń ­ czonego ju ż życia, nie m ożesz przed tron Sw ój d o ­ puścić ciężko grzesznej duszy, bez poprzedniego jej oczyszczenia, k aż jej w ten sposób pokutow ać, iżby dusza, k tó ra dziś w idzi w szy stk o ja sn o i w praw dzi- w em św ietle, a nie przez p ry zm at sw ego sobkostw a, pow róciła raz jeszcze na ten padół i w stąpiła w sy ­ n ó w , ab y to, co ojciec zaw inił, zm ieniło się w jegc dzieciach w cnotę i sław ę i aby ta biedna ziemia ojczysta, która, dopóki żył, była m u tru m n ą, stała się, gdy kości jego w niej spoczną, kolebką z m a r­ tw y ch w stan ia.

— W y słu ch aj, Panie, m odlitw y S w ego sługi! A m en.

O bchód zakończył się zatrzaśnięciem żelaznych podw oi grobow ca.

O rszak pogrzebow y pow rócił do zam ku, gdzie dla dostojnych gości, studentów i służby, długie za­ staw iono stoły; kto żył, d ążył po dopełnieniu obo­ w iązku uczynić zadość w y m ag an io m n atu ry .

S ta ry p asto r pozostał najdłużej przy grobow cu nieboszczyka, a gdy w szy stk o pospieszało do zam ku, ujął ciemno. ubrane dziew czę pod rękę i boczną o d ­ dalił się drogą.

Jedno h onorow e nak ry cie zb y w ać będzie w w iel­ kiej herbow ej sali w sp an iałeg o zam ku.

Zebulon T allerossy.

. S ty p a u n as tem tylko różni się od innych bankietów , że biesiadnicy nie spełniają n a niej

toastow . J

Pani dom u, w dow a, cofnęła się do najodleglej­ szy ch kom nat; zgrom adzeni n a pogrzeb goście zajęli

ugie stoły w sali herbow ej; było ich około stu pięć­ dziesięciu. K ucharz, jak zaw sze, tak i teraz, wlał w u n szt k u linarny całą sw ą duszę; piw niczny w ciągłym był ruchu, a goście jedli i pili nie lepiej ani nie gorzej, ^ ja k g d y b y ich tu sproszono nie na stypę, lecz n a instalacyę now ego nadżu p an a.

Ku końcow i obiadu, g d y służba zabierała się do podania biesiadnikom czarek porcelanow ych z czarn ą kaw ą, w padł do sali, ja k bom ba, jeszcze jeden gośc.

Gość spóźniony, na widok którego całe zgro­ m adzenie głośnym odezw ało się „b ah o !” a n aw et służba pow itała nietajonym chichotem . A przecież gośc ten nie m a nic w sobie, coby do pustego pobu­ dzało śm iechu, przeciw nie naw et, n a tw arz y tej ma-uje się strapienie. „Niai! Zebulon! Z ebulon!”' w o­ łano ze w szech stron.

,y T a k > Zebulon to w całej sw ej okazałości, lecz -.ebulon pełen gniew u i niem ej rozpaczy. Przem okły zziębnięty, z w łosem sp adającym na czplo, oblane potem i sfałdow ane w trudne do odczytania hierogli­ fy^ sta n ął Z ebulon, g d y b y g ro m o w ład n y Jow isz,

po-srod rozochoconych gości. ’

Ale nadarem nie silisz się, Zebulonie, na udanie srogiego gniew u; zm arszczone tw e czoło nietylko nie przejm ie dreszczem obecnych, ale w prost p rzeciw ną

Jak że tu bać się tego, kogo się lubi.

— Nie m ogłem dostać koni na ostatniej stacyi.

T em i sło w y zw iastow ał prześladujące go fatum , Młodsi pow stali ze sw y ch krzeseł i rzucili się k u niem u; starsi i pow ażniejsi przesyłali m u zdaleka łaskaw e pozdrow ienia; kilku hajduków poskoczylo, ab y uw olnić go z kapelusza i zim ow ych rękaw iczek, chciano n aw et zdjąć z niego o b ram o w a n ą barankam i bekieszę, lecz przypom niano sobie w sam czas, że je st o n a dla Z ebulona strojem pow szednim d om o­ w y m i g alo w y m zarazem . G dy zapnie ją pod szyję, m a z niej n ajw ygodniejszy ubiór do dom ow ego u ż y ­ tku, gdy znów ta sam a bekiesza w y czy szczo n a jest i w y szczo tk o w an a starannie, spełnia sum iennie obo­ w iązki sukni galow ej.

— Proszę cię, proszę, Zebulonie, na m oje m iej­ sce! — odezw ali się ze w szech stro n n asy cen i goście; w szystkie te n aw o ły w an ia jednakże by ły grochem na ścianę; Zebulon bow iem ujrzał zdała ad m in istrato ra i spostrzegł, ja k go tenże niem ym zap rasza gestem , ab y usiadł n a opróżnionem przy nim krześle. S ki­ nienie to b y ło . rozkazem dla Zebulona, który dum ny, że w olno m u będzie zająć m iejsce obok pierw szego w tern szlachetnem gronie dygnitarza, torow ał sobie ku niem u drogę rękam i i łokciam i.

I teraz dopiero zdała się Zebulonow i n a jsto so ­ w niejsza chw ila do w y n u rz en ia sw ych ubolew ań; w estch n ął głęboko i ściskając ręce adm inistratora, o dezw ał się głosem pogrobow ym :

- I w takiej to chw ili przychodzi nam. się s p o ­ tykać. K tó żb y się był tego spodziew ał!

B yć m oże, że przed trzem a godzinam i podobne żale padłyby n a g ru n t ż y zn y , teraz jednakże, g d y strum ienie w in a zajęły m iejsce lez i żałoby, nie od­ biły się najlżejszem n aw e t echem .

— S iadajno pierw , ot tu n a opróżnionem krześle.

— A c z y je ż to miejsce?— zapytał się zafraso w a­ ny Zebulon.

Nie troszcz się o to — uspokajał go adm ini­ stra to r— siadaj i nie pytaj o resztę. M iejsce to było przeznaczone dla księdza.

. ~ N a . krześle popiem !— zaw ołał Zebulon, opie­ rając się obiem a potężnem i dłońm i n a płycie stoło­ wej w zam iarze podniesienia się, w którem to przed­ sięwzięciu ^ m izernie tylko popierały go skostniałe od zimna nogi n a krześle popiem nie spocznę. Ńie sia­ dam n a krześle pośw ięconem . Niech m nie Bóg strzeże, ażebym m iał zajm ow ać miejsce osób ducho­ w nych.

Zm uszono go, ab y pozostał.

^Ktoś z sąsiad ó w szep n ął m u na ucho, kto zacz jest o w ksiądz.

Aha! T o co in n e g o — m ru k n ął ja k b y do sie­ bie, poczem rozsiadł się w ygodnie n a w skazanem m iejscu i w p ra w n ą ręką zaw iązał pod brodę podana serw etę.

S łużba wiedziaia, co w tym razie czynić jej należy; zbiegła się ze w szystkich stro n z półm iska­ mi, n a których nęciły podniebienie Z ebulona resztki p otraw , jeden p o d aw ał m u pasztet, drugi fogasza in n y bażan ta, in n y sos, ten zn ó w pudding, a gość n a sz zm iatał to w szystko razem bez cerem onii, zapi­ jając sm aczn e kąski to w ęgrzynem , to m ad erą, reń- skiem w inem i szam panem .

Czem u się tu dziwić? W szak że to w szystko do jednego dostaje się żołądka. W czasie jed zen ia nie om ieszkał rozpow iadać w szem w obec i każdem u o iia ry ° bna SWy° h prz^ dd> tonem nieszczęśliw ej “7 T r z y dni ju ż tem u ja k w yjechałem z dom u. rzybyłem zdrow o i szczęśliw ie aż do ostatniej sta- ; cyi Szunyoglak. Z aw ołałem w ójta i krzyknąłem ' n a .m eg o : daw aj, bratku, konie. Nie m a koni.

ra-n o do N em esdom b ra-n a pogrzeb. P o rw ały m nie o sta­ tnie p a sy e — narobiłem h ałasu i zapytałem trzęsącego się niby liść osikow y wójta: A w iesz, trutniu, z kim mówisz? Nie pom ogło. Obiecałem kiesę tem u, kto. m nie zaw iezie do N em esdom b; białe cw ancygiery to rzecz łakom a i wiecie, jak sobie pom ógł w tym: kłopocie ów łotr: oto zaprzągł do kolasy cztery w oły i takim ekw ipażem dow ieziono m nie tu. L ecz c ó ż mi z teg o — dodał po chwili w tonie sm ętn y m — sk o ­ ro spóźniłem się. Nie byłem ani n a nabożeństw ie: żałobnem , nie słyszałem m o w y pogrzebow ej, nie m o ­ głem n a w et odm ów ić za pastorem m odlitw y za spo­ kój nieboszczyka, a w szystkiem u w inien ten w ó jt n iecnota i przeklęte jego w oły.

K om icznym był k o n trast tych u bolew ań z nie­ z ró w n a n y m apetytem .

— O, co do ostatniej, nie m asz czego ża­ łow ać.

U w agę tę dorzucił adm inistrator. Słysząc to, Z ebulon zadum ał się.

S ty p a bez m iejscow ego pastora, m odlitw a nie- p odobała się, ad m in istrato r rozdrażniony, ot pew nie k sięży n a — pokom binow ał Zebulon — palnął ja k ie ś głupstw o.

Gość nasz, traw io n y ciekaw ością, a zarazem nie­ pokojem , zrezy g n o w ał z ostatnich kąsków , a zbli­ ż y w sz y się do adm inistratora, zaczął go badać i do­ w iedział się historyi osieroconego krzesła, ja k ą to m odlitw ę w ygosił p asto r n ad o tw arty m grobem p,. B aradlay.

Zgroza i zgorszenie m iotały duszą Zebulona. P o tarł ręk ą czuprynę i zdziw ił się, że w łosy jej nie w zbiły się do góry, ab y zaapelow ać do pom sty niebios.

— T oć to stra sz n a zbrodnia, zbrodnia stan u ,

perduello! — pow tarzał bezustannie, sapiąc przytem

nielitościw ie. Popijając c zarn ą kaw ę, zapadł w reszcie w głuche, złow rogie milczenie. W skupieniu d u c h a

n a ra d z a ł się sam z sobą, coby począł, g d y b y m u oddano n a p astw ę bezbożnego klechę; za każdym ły­ kiem inne rodziły się m yśli w głow ie spraw iedliw e­ go. W yprosiłbym go za drzw i... Z apozw ałbym nie­ c n o tę przed konsystorz. O ćw iczyćbym go kazał haj­

dukom .

F eru ją c w yroki, nie zapom niał Zebulon T alle- ro ssy , że godzi się z każdym z nich odw ołać do kom petentnego forum ; z pierw szym odniósł się oczy ­ m a do d y rek to ra dóbr, z drugim do superintendenta, z trzecim do k asztelana, a z oblicza każdego z nich zd aw a ł się czytać, że się w sw y ch w y ro k ach nie przegalopow ał.

— G dyby go tylko coś gorszego nie sp o tk ało — z a u w a ż y ł pan adm inistrator. Zebulon, który w tej chw ili dobierał się ły żeczką do osiadłego n a dnie fi­ liżanki cukru, słysząc to, podniósł w zrok sw ój zdzi­ w iony ku obliczu w szechw ładnego adm inistratora, jak g d y b y p rag n ął z niego w y czytać, co rozum ieć n a le ż y pod w y razaiu i „coś g o rsz e g o .”

R idegvary odm ruknął ja k b y od niechcenia: — Kto wie, czy nie przyjdzie m u przejechać ■się do W ied n ia ad audiendum verbum.

— O to, to w łaśnie!— k rzyknął Z ebulon— o tern w łaśn ie m yślałem . T o nie żarty . P odburzanie ludu! O braza m ajestatu! T o ć to pachnie K ufszteinem . N aj­ mniej lat dziesięć i w ciężkich żelazach do tego. Fi­ sk u s królew ski pow inien dom agać się gło w y jego. Niech wie, że to nie żarty.

S koro ad m in istrato r obaczył, że posiedzenie przeciąga się nieco z a długo, u zn ał za stosow ne ode­ brać głos rozpraw iającem u Z ebulonow i i pow staniem z m iejsca zam k n ąć biesiadę pogrzebow ą.

W zg lęd y przyzw oitości n a k azy w ały złożyć p a ­ n i dom u w izytę kondolencyjną, ku czem u w y b ran o d eputacyę dziesięciu, do której przyłączył się także Z ebullon T allerossy.

przybranej w żałobne draperye; o p a rta o stół, podo­ bn ą była raczej do posągu; ani jed en m uskuł n a ala- b astro w em obliczu nie zd aw ał się św iadczyć, że obli­ cze to należy do żyjącej istoty.

P ierw szy przystąpił do niej superintendent. Kil­ k u n ad e r pięknem i i odpow iedniem i do okoliczności cy tatam i z P ism a św . sta ra ł się w lać balsam w z ra ­ nione jej serce.

D rugi dostojnik kościoła o b darzył ją kiku cy ta­ tam i, poczerpniętem i zn ó w ze św ieckich au to ró w .

Po nim zbliżył się adm inistrator, a biorąc p o u ­ fale rękę w d o w y , prosił ją głosem w zru szo n y m , aby w razie, g d y b y boleść jej w ezb rała do rozm iarów , k tó ry m podołać n ad arem n o k u siły b y się barki sam o ­ tnej niew iasty, zechciała przypom nieć sobie, że rodzi­ n a jej posiada przyjaciela, gotow ego podzielić jej sm u tek i utrapienia.

W y p o w ied ziaw szy to, d ep u tacy a zabierała się dc o d w ro tu .

y W skład jej przecież w chodził Zebulon, a z tym trudniejsza była sp raw a; nie m iał on bynajm niej ochoty oddalić się z pokoju w d o w y , nie w y p o w ie ­ dziaw szy, co m u leżało n a sercu, a czego pow iedzieć zapom nieli poprzedni m ów cy.

— Ł a sk a w a pani, w ierz mi, że boleję n ad tern niezm iernie, iż om inęło m nie szczęście tow arzyszenia jej m ałżonkow i n a m iejsce w iecznego spoczynku.

— T o ć to nie jest szczęściem , Z ebulonie!— sze­ pnął przew ielebny m ó w cy do uch a.

Z ebulon atoli, nie zw aż ając n a przew ielebnego, ta k m ów ił dalej z w zra stają cy m zapałem :

— U grzązłem w błocie. Serce mi się ściska, iż nie m ogłem złożyć należnego z łez m oich h a ra ­ czu n a o łtarzu tak w ielkiego m ęża. A gd y b y m był n a pogrzebie, kto wie, czybym nie udusił tego n ie­ godziw ego księdza, k tó ry ośmielił się żegnać naszego dobrodzieja tak bezbożną m odlitw ą. O! ten niecnota!

Lecz nie obaw iaj się, ła sk a w a pani! Co się odw lecze, nie uciecze. S potka go zasłużona kara. W y p ę d zim y klechę z parafii n a cztery w iatry; p o w o łam y go ad

audiendum verbum , a c h y b a B oga nie byłoby w nie­

bie, g d y b y niegodziw ca om inęło doży w o tn e więzie­ nie, ręczę za to, że tam n au c zy się modlić. Licz n a m nie i n a pana a d m in istrato ra i bądź pew ną, że cięż­ ko odpokutuje sw e zu ch w alstw o . B łagam cię, pani, bądź dobrej myśli!

P iękna blada w d o w a podniosła przy ostatnich słow ach wielkie sw e, pełne w y ra z u oczy i u tk w iw ­ szy je nie w Zebulonie, lecz w R idegvary’m, zm ie­ rzy ła go przeciągiem spojrzeniem tak długo, aż a d ­ m inistrator, nie m ogąc znieść dobierającego się n ieja­ ko do w n ętrza jego duszy w zroku, spuścił ja k w in o ­ w a jc a siw e sw e oczy.

Zebulon, p o rw a n y zapałem , chciał koń czy ć ro z­ p oczętą m ow ę, pani dom u je d n ak że skłoniła się uprzej­ m ie dep u tacy i, dając tem sam em do zrozum ienia, że posłuchanie skończone.

W pół godziny potem w óz za w ozem w y ta ­ czał się z b ram y nem esdom bskiego zam ku, w k tórym m iejsce chw ilow ego g w a ru d a w n a zajęła cisza, razem z g ęstą m głą, co spow iła zim o w y k ra j­ obraz.

ROZDZIAŁ IV.

D w a j p r z y j a c i e l e .

W stę p u jem y do wielkiej sali, całej z m alachitu. Ś cian y jej, to skam ieniały zielony aksam it. W y sm u ­ kłe zielone filary, w y k u te z jednej b ry ły , sp raw iają w rażenie olbrzym ich pni p alm o w y ch d źw ig ający ch sufit.

-by zam orskich roślin, a m iędzy niem i w spaniała a g a ­ w a roztacza dum nie prom ienie kw iatów , n a które w iek cały czekano; naprzeciw niej królew ska jej sio- strz y c a sa g o w a palm a w y ciąg a palczaste liście, do­ chodzące do połow y salonu.

Z sufitu jego zw ieszają . się w fan tasty czn y ch g ru p ach , ja k b y ze sklepień kryształow ej groty, olbrzy­ m ie szklanne p ry z m aty , przepuszczające z m nogich lam p ty siącb arw n e św iatła, tw o rząc efekt ro zp ry sk u ­ jącej się tęczy. W środku salo n u w znosi się wielkie szk lan n e ak w a ry u m z jednego odlew u. W e w n ętrzu jego, napełnionem m orską w odą, p ły w ają dziw y i po­ tw o ry m orskiego przestw orza. R yby z głow am i k ształ­ tu żołnierskiej m an ierk i, z nosam i w ystrzelającem i jak piła, o płetw ach kształtu w achlarza; ry b y podo­ bne do m łota lub w ęża, podczas g d y na szk lan n y ch ścianach ak w ary u m i koralow ych ko n arach p rzy tu lo ­ n e rozliczne m uszelkow ate potw orki obrazu ją p rze­ pych i bogactw o m órz południow ych...

Z pośrodka w odnego łożyska w y ch y la się a la ­ b astro w y T ry to n . Z rogu tkw iącego w jego ustach try sk a to p azo w y prom ień w ody; to cenne pachnidlo, p ra w d ziw a w oda kolońska, k tó ra spadając n a szklan- n ą p okryw ę łożyska, sp raw ia złudzenie, jak b y w sz y st­ kie te m orskie dziw y kąpały się w w onnej pow odzi. F a la św iatła, przenikająca a k w a ry u m od spodu, ro z ta c z a dokoła blask czarodziejski, a p rzechadzają­ ce się boginie o śnieżnem łonie i a la b astro w y ch ra ­ m ionach w y d ają się tajem niczem i nim fam i m orza, pląsającem i n a dnie jego w przezroczystych pała­ cach.

Ależ bo i w salonie nie zb y w a n a czarodziej­ k a c h szepczących i rzu cający ch niem e spojrzenia, zrozum iale dla tego tylko, którego dusza odgaduje niew ym ów ione, a do niego skierow ane słow o.

Do ark ad y czarow nego tego salonu p rzy ty k ał ♦ drugi, trzeci i cala nieskończoność am filady olśn iew a­ jącej bajecznym przepychem ; m arm u ro w e ściany k a ­

żdego z nich innej b y ły b arw y; w e w szy stk ich nie brakło złota, sreb ra, ak sam itu i jed w ab ió w , a w szę­ dzie m n ó stw o kobiet lśniących drogiem i kam ieniam i i cenniejszą n ad nie urodą.

S łu żący pałacow y, u b ra n y w p ąso w ą liberyę, roznosił n a wielkiej srebrnej ta c y chłodniki; zn ajo m y nasz w y ciąg n ął w łaśn ie rękę, ab y sięgnąć po szk lan ­ kę n apełnioną orszadą, g d y w tem sz ep n ął m u ktoś do ucha:

— W strz y m a j się!

M łodzieniec obrócił się i odezw ał z m im ow ol­ nym uśm iechem , pierw szym tego w ieczora:

— Ach, to ty, Leonidzie!

L eonid był to m łody oficer g w ard y i, w obci­ słym m undurze; silna, jęd rn a, rw ąca się do życia po­ stać o pełnem obliczu, ze staran n ie w y m u sk a n y m Wą­ sem i gęstem i blond brw iam i, z którem i przedziw nie n arm onizow ały śm iałe, ży w e siw e oczy.

— Sądziłem , żeś mi ju ż zginął w ty m tłum ie— odezw ał się z p rzy jazn y m w y rzutem .

— T ań czy łem z tw o ją n a rz e c zo n ą . M iałżebyś nas nie widzieć? U rocza dziew czyna.

— Nie przeczę. Lecz cóż mi z tego, kiedy nie pierw ej będę m ógł poprow adzić ją do ołtarza, aż zostanę pełnoletnim i dosłużę się szlifów , a n a to czekać m uszę jeszcze d w a lata. P rzy zn am ci się, że w szystko to zaczy n a m nie nudzić L ecz uciekajm y ztąd.

C udzoziem iec zaw ah ał się.

— Nie w iem , czy w y p a d a n a m oddalić się tak w cześnie.

— W y d a lim y się boczną bram ą. T a m czekają na m nie m oje san ie i futra. C zyś p rzypadkiem nie zaciągnął jakiego długu w obec ty c h lalek w o sk o ­ wych?

— T a k , prosiłem księżnę N., której przedstaw ił m nie m arszałek dw oru, do k adryla.