Jan Szałański
Współdziałanie wyspecjalizowanych
służb socjopsychologicznych z
amerykańskimi sądami rodzinnymi :
(na przykładzie Sądu do Spraw
Spadkowych i Rodzinnych w Salem,
dla powiatu Essex, w stanie
Massachusetts)
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 1, 47-57
F O LIA PSY C H O L O G IC A 1, 1997
JA N SZA ŁA Ń SK I K atedra Psychologii U Ł
WSPÓŁDZIAŁANIE WYSPECJALIZOW ANYCH
SŁUŻB SOCJOPSYCHOM EDYCZNYCH Z AMERYKAŃSKIMI SĄDAMI RODZINNYM I
(Na przykładzie Sądu do Spraw Spadkowych i Rodzinnych w Salem, dla powiatu Essex, w stanie Massachusetts)*
1. UWAGI WSTĘPNE
Sąd do Spraw Spadkowych i Rodzinnych w Salem obsługuje pow iat Essex liczący około 750 000 mieszkańców. Z atru d nia pięciu sędziów, łącznie z prezesem. W 1989 r. rozpatrzył 2840 spraw. W następnych latach wpływ spraw wynosił: 3526 w 1991, 4761 w 1993 i 5062 w 1994 r. Najwięcej (30^40%) spraw dotyczy ustanow ienia świadczeń n a rzecz dzieci (1775 spraw w 1994 r.), n a drugim miejscu plasują się sprawy dotyczące odwiedzin dzieci przez rodziców nie sprawujących n ad nimi codziennej opieki (1341 spraw w 1994 r.), a n a trzecim miejscu - sprawy o ustanowienie opieki (1091 spraw w 1994 r.).
Systematycznie wzrasta liczba spraw o ograniczenie władzy rodzicielskiej. W 1989 r. było ich 140, w 1991 r. - 402, w 1993 - 697, a w 1994 - 825.
Zarów no sędziowie, ja k i pracow nicy W ydziału K urateli (W spom agania Rodziny - Family Service Probation D epartm ent) wiążą systematyczny wzrost liczby rozpatryw anych spraw z rozszerzaniem się i wkraczaniem w codzienne życie am erykańskich rodzin konsumpcji narkotyków i alkoholu.
* O pracow ano n a podstaw ie pisemnych spraw ozdań i ustnych inform acji przekazanych przez prezesa Sądu Rodzinnego w Salem dra Th. Buczko podczas jego spotkań z pracow nikam i Z akładu Psychologii Wychowawczej i Resocjalizacyjnej K atedry Psychologii U Ł i z sędziami wydziałów rodzinnych Sądu Rejonowego w Łodzi w dniu 26 września 1994 r.
Sądy rodzinne m ają do czynienia z patologią społeczną, głównie w sferze obyczajności (moralności), ale również z patologią o charakterze kryminalnym i psychiatrycznym. Są więc zmuszone do korzystania z usług kom petentnych, wyspecjalizowanych służb pracow ników socjalnych, psychologów i lekarzy.
N a co dzień z sądami rodzinnym i ściśle współdziałają funkcjonujące od 1972 r. w ich strukturze wydziały kurateli. Pracownicy merytoryczni zorien towanych n a pom aganie rodzicom wydziałów kurateli, zwani kuratoram i (probation officers) spełniają powinności ciążące n a kuratorach wydziałów rodzinnych sądów rejonowych w Polsce oraz w ykonują znaczną część zadań naszych rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych, które zaczęto organizować w 1969 r. (jako ośrodki diagnostyczne).
Am erykańskie sądy rodzinne korzystają w różnym zakresie z usług klinik sądowych i wyspecjalizowanego biura (ośrodka) Stowarzyszenia Psychologii Sądowej oraz innych instytucji i specjalistów w zakresie rozm aitych dyscyplin naukow ych, powoływanych w charakterze biegłych.
2. WYDZIAŁ KURATELI SĄDU RODZINNEGO W SALEM, JEGO ORGANIZACJA I ZADANIA
W ydział K urateli stanowi integralną część struktury sądu. W ydziały takie istnieją w 12 sądach rodzinnych obsługujących mieszkańców 14 pow iatów stanu M assachusetts.
W ydział K urateli Sądu Rodzinnego w Salem zatrudnia 13 kuratorów , którzy legitymują się przeważnie wykształceniem psychologicznym, oraz 4 osoby personelu adm inistracyjno-biurow ego.
K uratorzy sądów rodzinnych udzielają procesującym się stronom i ich adw okatom wydatnej pom ocy w dochodzeniu do porozum ienia oraz d o starczają sędziom ustaleń niezbędnych do rozstrzygnięć w przypadku, gdy strony nie m ogą dojść do porozum ienia. Z adania kuratorów rodzinnych różnią się istotnie od zadań kuratorów zatrudnionych w sądach karnych i opiekujących się przestępcami.
D o podstawowych zadań kuratorów sądów rodzinnych należą: prowadzenie mediacji, prowadzenie badań (dokonywanie ustaleń w sprawie) i egzekwowanie świadczeń orzeczonych n a utrzym anie dzieci (alimentów) oraz inne czynności zlecane przez sędziów.
2.1. Mediacje
Prowadzenie mediacji to bardzo ważne zadanie k uratorów sądów rodzin nych. M ediacje dotyczą przeważnie ustanow ienia opieki n ad dzieckiem, w arunków odwiedzin dziecka i alimentów. Nie prowadzi się natom iast
w zasadzie mediacji w celu wycofania pozw u o rozw ód czy separację. Orzeczenia rozw odu bądź separacji bowiem zapadają niem al autom atycznie po wyrażeniu zgodnej deklaracji stron.
Podczas mediacji k u rato r pełni funkcję bezstronnego pośrednika p om a gającego adw okatom i ich klientom w rozw iązaniu konfliktów. M ediacja służy wyartykułowaniu przedm iotów sporu między stronam i i stanowi forum, n a którym strony m ogą rozważać w arianty możliwych rozwiązań. Najczęs tszymi tem atam i mediacji są: ustanowienie opieki n ad dzieckiem, odwiedziny (kontakty z dzieckiem) i świadczenia (alimenty) n a rzecz dziecka.
W Sądzie R odzinnym dla pow iatu Essex codziennie sześciu kuratorów uczestniczy w jednym z najbardziej satysfakcjonujących doświadczeń, jakie m ożna sobie wyobrazić - w podejm ow aniu z powodzeniem interwencji pom iędzy zwaśnionymi ludźmi, w ukierunkow yw aniu rozmowy n a wspólny cel. W ciągu miesiąca prow adzi się przeciętnie 300 posiedzeń mediacyjnych, które w 60% przypadków doprow adzają do zawarcia ugody. Jeżeli strony nie m ogą dojść do porozum ienia, to k u rato r towarzyszy im w sądzie, dostarczając sędziemu informacji i wskazówek pom ocnych przy ferowaniu wyroku. M ediacja stanowi dla kuratora jedyną (w swoim rodzaju) sposobność przyczynienia się do udzielenia pom ocy w uzyskaniu finansowego wsparcia, ulgi w niepokoju i poczucia bezpieczeństwa procesujących się stron.
W trakcie toczącej się sprawy rozwodowej strony nierzadko uczestniczą w czterech lub pięciu posiedzeniach mediacyjnych. Przedm iotem mediacji są: wysokość alimentów; częstotliwość i w arunki odwiedzin dzieci; wy stępowanie z wnioskiem o podwyższenie świadczeń alimentacyjnych przez rodzica sprawującego bezpośrednią opiekę n ad dzieckiem, którego sytuacja ekonom iczna uległa pogorszeniu; dostosow anie odwiedzin i spraw owania opieki w sytuacji, gdy jedno z dzieci decyduje się zamieszkać z rodzicem nie sprawującym d o tąd bezpośredniej opieki; podział m ienia stanowiącego wspólnotę małżeńską; podział kosztów kształcenia dzieci; zakończenie alimen tacji w związku z usamodzielnieniem się dziecka; podział pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży dom u stanowiącego współwłasność małżonków.
Posiedzenie mediacyjne umożliwia stronom uczestniczenie w procesie podejm ow ania decyzji, w rozstrzyganiu (współosądzaniu) sprawy. Jest więc wysoce satysfakcjonujące nie tylko dla prow adzącego je k u rato ra, ale przede wszystkim dla procesujących się stron. Osiągnięte w to k u mediacji uzgodnienie definitywnie kończy sprawę w sądzie pierwszej instancji. Uwalnia więc strony od dalszych kosztów finansowych i zdrow otnych. Zapobiega zakłóceniom zdrow ia psychicznego procesujących się stron oraz zmniejsza negatywne konsekwencje rozw odu rodziców n a rozwój psychiczny i społeczny dzieci.
2.2. Prowadzenie badań (dokonywanie ustaleń w sprawie)
Zazwyczaj partnerzy decydujący się na rozstanie przeżywają uczucie zażenowania, gniewu, winy i niepokoją się o przyszłość. K om unikacja między nimi jest zaburzona lub całkowicie zerwana. W tej dość typowej atm osferze strony nie potrafią uzgodnić, kto powinien sprawować opiekę n ad dziećmi, jak uregulować kwestię odwiedzin, kto powinien wyprowadzić się ze wspólnego dom u. Dochodzi do sporów i zarzutów przedstaw ianych w pozwach i innych pism ach procesowych. Sędzia może zarządzić dochodzenie w celu ustalenia stanu faktycznego i wtedy jeden z kuratorów odwiedza wskazane domy, przeprow adza wywiady z rodzicami, dziadkam i, dziećmi, sąsiadami, policją, lekarzam i i innymi osobami, mogącymi udzielić inform acji n a tem at roz patrywanej sprawy. D okonanie takiego rozpoznania zajmuje kuratorow i przeciętnie 25 godzin. Jeżeli zachodzi potrzeba, to k u rato r ułatw ia stronom poddanie się badaniu psychiatrycznemu lub uczestnictwo w programie treningu interpersonalnego (np. n a tem at: „aktyw a m ałżeństw a” ).
W iększość dokonyw anych rozpoznań dotyczy ustanow ienia opieki n ad dzieckiem. K urato r m a przedstawić sądowi rekomendacje zgodne z najlepszymi interesami dziecka. K u ra to r dokonujący ustaleń w sprawie jest zobowiązany do uporządkow ania zebranego m ateriału, oddzielenia stanu faktycznego od fikcji i sporządzenia kom pletnego oraz logicznego, trudnego do zakwes tionow ania pisemnego spraw ozdania z dobrze uzasadnioną opinią.
Nie wszystkie sprawy są tak dram atyczne jak dotyczące porw ania dziecka przez rodzica czy nadużyć seksualnych, ale każde postępowanie rozpoznawcze stawia przed kuratorem poważne wymagania. Ich wypełnienie niejednokrotnie absorbuje kurato ra przez cały rok lub jeszcze dłużej. T ak długa praca z jedną rodziną jest z pewnością wyczerpująca zarów no dla jej członków, ja k i dla kuratora. Bywa jed n ak konieczna dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy.
W 1990 r. kuratorzy Sądu Rodzinnego dla pow iatu Essex dokonali rozpoznania w 140 sprawach. K ażdy z kuratorów przeprow adził badania w około 15 sprawach.
2.3. Egzekwowanie świadczeń orzeczonych na utrzymanie dzieci
Niemal każdego tygodnia m edia informują o aresztowaniu kogoś sławnego za uchylanie się od płacenia alimentów lub w artykułach prasowych ubolewa się z pow odu bardzo niskich świadczeń alimentacyjnych. Wiele jest jeszcze do zrobienia, by zapewnić otrzymywanie alimentów każdem u upraw nionem u do ich pobierania. W ostatnich latach w wielu stanach poczyniono jed nak znaczne postępy w ściąganiu i w ypłacaniu alimentów. Szczególnie doniosłe
jest zaangażowanie rządu federalnego i zaoferowanie przezeń zw rotu kosztów ponoszonych przez stany w to k u ściągania świadczeń alim entacyjnych. Zaangażowanie rządu federalnego nie m a charakteru filantropijnego. Zmierza ono bowiem do redukcji nakładów n a pom oc socjalną. Skuteczna egzekucja zasądzonych alimentów przyczynia się do ograniczenia w ydatków instytucji opieki społecznej n a pom oc udzielaną n a utrzym anie nie alim entowanych dzieci. To zaś pom aga zmniejszyć deficyty w budżecie federalnym i w b u dżetach stanowych.
W roku budżetow ym 1989 wszystkie wydziały kurateli sądów rodzin nych stanu M assachusetts zebrały 100 m in doi., a biuro pow iatu Essex - dość znaczną sumę 13 m in doi. To skłoniło urząd skarbow y (ministers two przychodów ) do przejęcia od kuratorów odpowiedzialności za ściąganie świadczeń alimentacyjnych.
Nie wszyscy zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych są skłonni do ich uiszczania. Niekiedy trzeba odnaleźć płatnika, uzyskać orzeczenie sądu o zobowiązaniu, wnieść skargę o niestosowanie się do orzeczenia sądu lub sprawę o ustalenie wysokości wynagrodzenia i dopiero wtedy możliwe staje się kontrolow anie uiszczania ustalonych świadczeń. K uratorzy wspom agają w tym zakresie urzędników skarbowych.
D ość często trzeba tę sam ą sprawę wnosić do sądu dwa, trzy lub naw et cztery razy w ciągu roku, poniew aż osoba z niskimi kwalifikacjami zawo dowymi notorycznie zmienia pracę. W trakcie kryzysu ekonomicznego i osoby odpowiedzialne tracą pracę nie z własnej winy. Nie są więc w stanie czasowo wypłacać alimentów. W takich przypadkach kuratorzy wyjaśniają sądowi zaistniałe okoliczności i doradzają do zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, by umożliwić podsądnem u znalezienie pracy. W przypadkach celowego uchylania się od pracy pod pozorem niemożliwości jej znalezienia kuratorzy roztaczają kontrolę n ad takim i dłużnikam i i zobowiązują ich do cotygodniowego informowania o wysiłkach podejmowanych w celu znalezienia pracy.
Niepłacenie w ogóle lub płacenie zbyt niskich alimentów stanowi niew ąt pliwe nadużycie wobec dziecka. Pozbawienie dziecka tego, co m u się należy, jest tak samo demoralizujące ja k zbyt surow a dyscyplina. Z tego pow odu kuratorzy sądów rodzinnych priorytetow o traktują swoje angażow anie się w ściąganie należności alimentacyjnych od uchylających się płatników .
2.4. Inne świadczenia kuratorów sądu rodzinnego
K uratorzy nadzorują przebieg spotkań z dziećmi rodziców nie spraw u jących bezpośredniej codziennej opieki, wtedy gdy nadzór taki jest zdaniem
fizycznej przem ocy wobec dzieci, a także w przypadkach uwięzienia lub uzależnienia rodzica od narkotyków oraz w innych przypadkach wymagających pom ocy k u rato ra w odbudow aniu zniszczonych relacji, przy jednoczesnym zapewnieniu dzieciom ochrony.
Często kuratorzy Sądu Rodzinnego w Salem pełnią funkcje doradców . D oradzają klientom sądu skontaktow anie się z agencją pom ocy społecznej, odpowiednim terapeutą lub z grupą wsparcia, od których zainteresowane osoby m ogą uzyskać specjalistyczną poradę lub doznać ulgi w niepokoju i stresie. Sieć profesjonalnej pom ocy, z której korzystają klienci W ydziału K urateli Sądu Rodzinnego w Salem rozciąga się od Sangus do Salisbury. W większości przypadków kuratorzy są w stanie skierować potrzebującą pom ocy osobę do właściwego i zarazem dostępnego ośrodka. W 1990 r. z możliwości tej skorzystało 170 osób.
Niekiedy kuratorzy nadzorują wyprowadzkę jednej ze stron ze wspólnego dom u m ałżonków, by nie zostały zabrane rzeczy, które powinny pozostać na miejscu.
K uratorzy rodzinni koordynują wysiłki agencji pom ocy społecznej i sys tem u sądowego, dostarczając inform acji personelowi w ykonującem u p o stanowienie sądu i w spom agają ustanow ionych opiekunów dzieci w wypeł nianiu ich roli.
Ze względu n a to, że rozw ód i separacja rodziców m ogą powodow ać ogrom ne urazy emocjonalne, od czasu do czasu kuratorzy sądu rodzinnego są zapraszani do udziału w publicznie toczonych dyskusjach panelowych na tem at roli sądu w takich sprawach. Dyskusje takie przyczyniają się do podnoszenia świadomości społeczeństwa i stanow ią ważny element w kształ tow aniu dobrych relacji między sądem a obywatelami. Budzeniu zaufania do sądu służą niczym nie krępow ane możliwości kontaktow ania się z ku ratorem uczestników procesu rozwodowego i zadaw ania pytań dotyczących rozm aitych aspektów sprawy.
K u ra to rz y uczestniczą p o n a d to w spraw ach dotyczących przem ocy w małżeństwie (fizycznego, psychicznego, m oralnego znęcania się - § 209 A praw a stanowego). D o powinności ku rato ra w takich spraw ach należy przeprowadzenie rozm ów z jed n ą lub obiem a stronam i, a także z dziećmi i innymi osobam i oraz dostarczenie sędziemu przesłanek do orzeczenia pozbawienia pozwanego (oskarżonego) władzy rodzicielskiej lub nakazu jego eksmisji albo do udzielania stronom pouczenia bądź ostrzeżenia przed dalszymi naruszeniam i obowiązującego praw a.
S charakteryzow ane najw ażniejsze aspekty pracy w ykonyw anej przez kuratorów sądu rodzinnego w stanie M assachusetts wskazują n a to, że amerykańscy kuratorzy rodzinni w ykonują zadania par excelence profilak tyczne. D okonują rozpoznania faktów, kierują posiedzeniami mediacyjnymi, d o rad zają i konsultują procesujące się strony, kierują do specjalistów.
Dostarczają sędziom zweryfikowanych przesłanek dla prawidłowych, zgodnych z dobrze pojętym interesem dzieci procesujących się stron rozstrzygnięć spraw. W istotnym stopniu łagodzą destrukcyjne dla dalszego rozw oju dzieci skutki rozw odu rodziców.
W ydaje się, że zakres pracy am erykańskich kuratorów rodzinnych jest szerszy od dotychczasowego zakresu pracy k uratorów zawodowych naszych wydziałów rodzinnych. Amerykańscy kuratorzy wypełniają część zadań naszych rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych. M ają do tego odpowied nie przygotowanie m erytoryczne, jakie daje im psychologiczne wykształcenie. Podobne poszerzenie zadań polskich kuratorów wydziałów rodzinnych będzie możliwe w najbliższej przyszłości po zatrudnieniu n a nowych etatach kuratorów zawodowych osób legitymujących się wykształceniem psychologicz nym i w zakresie pedagogiki specjalnej.
3. KLINIKI SĄDOWE
Kliniki sądowe pełnią funkcje placówek wzorcowych. W stanie M as sachusetts placówki takie działają w dwóch okręgach: M iddlesex i N orfolk. Ich podstawowym zadaniem jest zapewnienie opieki klinicznej średniej i ubogiej warstwie społeczeństwa, których nie stać n a opłacenie podobnych usług świadczonych przez odpowiednich specjalistów w ram ach praktyki prywatnej. W skład pięcioosobow ego zespołu sądowych klinicystów w M iddlesex i dwuosobowego zespołu w N orfolk w chodzą lekarze psychiatrzy, psycho logowie i pracownicy socjalni. W każdej klinice sądowej pracuje personel administracyjny, który prowadzi biuro i czynności właściwe dla sekretariatu. Wszyscy pracow nicy klinik są opłacani przez sąd i pracują wyłącznie na potrzeby sądów rodzinnych.
Skierowania do kliniki sądowej wystawiają sędziowie rodzinni, adwokaci i pracownicy socjalni wydziałów kurateli sądów rodzinnych. K uratorzy m ogą kontaktować się z pełniącym dyżur klinicystą sądowym i prosić go o włączenie się do dyskusji toczących się p o d ich kierunkiem oraz do procesów pode jm ow ania decyzji w sprawach dotyczących sprawowania opieki nad dzieckiem,
odwiedzin, ograniczenia władzy rodzicielskiej, świadczeń n a rzecz dziecka. D o typowych spraw, w których korzysta się ze specjalistycznej wiedzy i doświadczenia klinicystów sądowych, należą: podejrzenie o wykorzystywanie lub zaniedbywanie dzieci; budzący wątpliwości stan zdrow ia psychicznego rodzica sprawującego bezpośrednią opiekę n ad dzieckiem lub odwiedzającego dzieci; potrzeba psychiatrycznej bądź innej specjalistycznej pom ocy dziecku; wybór rodzica tymczasowo lepiej predysponow anego do zaspokajania p o d stawowych potrzeb dziecka; pilna ocena stopnia zagrożenia dla partn era
i/lub dziecka przy podejm ow aniu postanow ień dotyczących czasowego spraw owania opieki n ad dzieckiem bądź jego odwiedzin.
Sądowi klinicyści dostarczają kom petentnych informacji dotyczących tego, z jakim i placów kam i pom ocy należy skontaktow ać rodzinę znajdującą się w kręgu zainteresowań sądu oraz innych danych pomocnych w rozstrzygnięciu sprawy. P o m agają rów nież dysfunkcjonalnym rodzinom w d o tarc iu do specjalistów i instytucji prow adzących doradztw o i terapię dla dorosłych i dzieci, w przypadkach rozw odu i ponow nych związków małżeńskich.
Sądowi klinicyści m ogą także kontaktow ać rodziny z odpowiednimi placów kam i w celu uzyskania informacji istotnych dla dalszego przebiegu procesu sądowego. K ierują n a treningi um iejętności interpersonalnych w zakresie pełnienia ról rodzicielskich, stym ulowania rozwoju dziecka czy przeprowadzania rozwodu przy minimalnych kosztach. Jeżeli strony dysponują odpowiednimi środkami finansowymi, to m ogą korzystać z prywatnej praktyki klinicznej.
Sędziowie rodzinni m ogą kierować uczestników procesu do klinicysty sądowego w celu podjęcia natychm iastowej interwencji. Dotyczy to różnych sytuacji kryzysowych w rodzinie. Zwykle w spraw ach tego typu konieczne jest przeprowadzenie rozmowy z młodszymi dziećmi w celu ustalenia, czy były one wykorzystywane bądź zaniedbywane, oraz pod kątem oceny, który rodzic lub opiekun zapewni dzieciom doraźnie pełniejsze bezpieczeństwo. W szczególnie drastycznych przypadkach klinicyści w nioskują o umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczej.
Psychiatrzy i psychologowie pracujący w klinice sądowej przeprow adzają badania dla d o konania oceny sprawności umysłowej uczestników procesu sądowego. W przypadku, gdy osoba dorosła lub dziecko zagraża sobie lub otoczeniu, jest kierow ana n a hospitalizację w placówce psychiatrycznej celem uzyskania niezbędnej pomocy.
Sędziowie rodzinni zlecają klinicystom określenie rekom endacji odnośnie do osób, którym m ożna powierzyć opiekę n ad dzieckiem, pozwolić na kontakty z dziećmi, powierzyć opiekę nad niepełnoletnimi, osobami starszymi czy niepełnosprawnym i umysłowo. Przed wydaniem opinii n a okoliczność w skazaną przez sąd klinicyści k ontaktują się z członkami rodziny i innymi osobami, np. z terapeutą, nauczycielami, opiekunam i i ośrodkiem pom ocy społecznej oraz z policją, innymi sądami, szpitalami. Z przeprow adzonych czynności klinicysta sądowy opracowuje pisemne spraw ozdanie z wnioskami dla sądu. M oże towarzyszyć rodzinie w procesie podejm ow ania decyzji i realizacji zaleceń bądź występować przed sądem w charakterze biegłego.
Efektywność działalności klinik sądowych jest wręcz im ponująca - pon ad 90% kierow anych do nich spraw jest rozstrzygana w drodze rozm ów i wspólnego podejm ow ania decyzji przez strony. Sędzia jedynie aprobuje te decyzje zam iast z urzędu ferować orzeczenia.
Zakres świadczeń am erykańskich klinik sądowych pokryw a się zatem z grubsza z zakresem świadczeń rodzinnych ośrodków diagnostyczno-kon sultacyjnych. Placówki amerykańskie m ają jednak znacznie większą autonom ię w podejm ow aniu decyzji w sprawie.
Rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne wykonują natom iast jedynie ściśle zlecenia sądów. Form ułow ane przez nie wnioski w sprawie z reguły nie w ychodzą p oza ram y określone przez sąd. Specjaliści zatrudnieni w rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych nie podejmują żadnych rozstrzygających decyzji w sprawie. D ostarczają jedynie przesłanek do orzeczenia sądowego.
4. BIURA TOWARZYSTWA PSYCHOLOGII SĄDOWEJ
Towarzystwo Psychologii Sądowej (Forensic Psychology Associates - FPA ) zrzesza psychologów praktyków . K ierują nim d r Erie Brown i d r Peter Goldring. Główne placówki usługowe Tow arzystw a znajdują się w N ew ton i w Billerica. Z atrudnieni w nich psychologowie doświadczenie zawodowe nabyli pracując w sądach, zakładach karnych i ośrodkach (społecznościach) terapeutycznych, świadcząc wszędzie pełen zakres usług.
Ośrodek usługowy F P A w N ew ton zaoferował w 1994 r. Sądowi do Spraw Spadkowych i Rodzinnych w Salem świadczenie następujących usług:
- przeprow adzanie b ad ań i dokonywanie ocen,
- sporządzanie opinii i raportów , prowadzenie psychoterapii oraz trenin gów i doradztw a.
Ośrodek w N ew ton specjalizuje się w:
- określaniu stopnia zagrożeń i przem ocy w rodzinie;
- sporządzaniu opinii dotyczących ustanow ienia opieki i ustalania w arun ków odwiedzin dzieci;
- sporządzaniu opinii dotyczących warunkowego zwolnienia z zakładu karnego;
- sporządzaniu opinii o sprawcach przestępstw seksualnych bądź o rze kom ych sprawcach takich przestępstw;
- terapii ofiar urazów: nadużyć, gróźb, podstępnego szkolenia i przemocy; - terapii dla osób doświadczających gróźb przemocy;
- w sposobach postępowania z pacjentem trudnym, przejawiającym agresję; - mediacjach.
W spraw ach sądowych ośrodek w N ew ton w ykonuje kom petentne orzeczenia (ekspertyzy) biegłych. Z ośrodkiem współdziała psychiatra d r Peter M encher.
5. WNIOSKI
Przedstaw iona charakterystyka służb socjopsychomedycznych współdzia łających z Sądem do Spraw Spadkowych i Rodzinnych dla pow iatu Essex w Salem ujawnia podobieństwa i różnice między rozwiązaniami amerykańskimi i polskimi.
Uderza zbieżność w czasie niektórych rozwiązań i rozwoju profesjonalnych służb kuratorów sądowych. W Polsce proces profesjonalizacji kuratorów datuje się od pow ołania w 1949 r. pierwszych Sądów dla Nieletnich w Łodzi i w W arszawie. W zrost liczby kuratorów zawodowych następuje w różnym tempie od początku lat sześćdziesiątych. Z atrudniająca piszącego te słowa w 1964 r. n a stanow isku k u rato ra zawodowego przewodnicząca Sądu dla Nieletnich dla m iasta Łodzi sędzia Zofia B artnicka m iała n a uwadze zadania przystające do spełnianych przez wydziały kurateli współczesnych am erykań skich sądów rodzinnych, które przyjm ują do pracy osoby z wykształceniem psychologicznym. P od koniec lat sześćdziesiątych pow stają pierwsze ośrodki diagnostyczne w Sopocie, Łodzi i P oznaniu, k tóre są odpow iednikiem am erykańskich klinik sądowych.
Zawodowe służby kuratorskie, jak o odrębne wydziały kurateli am erykań skich sądów rodzinnych, działają od 1972 r. Nasze koncepcje rozwiązań wyprzedzały zatem nieco koncepcje amerykańskie. Ich powszechne wdrożenie do praktyki następowało jednak znacznie szybciej w większości amerykańskich stanów, co jest zrozum iałe ze względu na nieporównyw alne nakłady na ten cel w ydatkow ane w obu państw ach.
Obecnie istnieją realne szanse n a rozszerzenie świadczeń psychologów sądowych i resocjalizacyjnych na użytek sądów, a w szczególności wydziałów rodzinnych i nieletnich. Przede wszystkim takie świadczenia m ogą i powinny oferować uniwersyteckie ośrodki psychologii sądowej i resocjalizacyjnej. D ziałalność usługową w tym zakresie m ogą również podejm ować stow arzy szenia zrzeszające psychologów praktyków . N astąpi to niewątpliwie, o ile będzie tym zainteresowane nasze sądownictwo.
BIBLIOGRAFIA
B a r t n i c k a Z. (1964), Sędzia dla nieletnich - społecznik, „Biuletyn Sądownictwa dla N ieletnich” , num er specjalny, 110-117
B r o w n E., G o l d r i n g P. (1994), List do sędziego Buczko z ofertą usług, N ew ton, Forensic Psychology Association
B u c z k o Th. (1994), What’s a Probation Officer Doing in Probate Court, m aszynopis, The Essex P robate and Fam ily C ourt, Fam ily Service P robation D epartm ent, Salem
B u c z k o Th., R o c k e t t E. J., M c C a u l e y M . (1994), Probation Department o f Probate
and Family Court in Salem [Sprawozdanie za ro k 1994], maszynopis, Salem
Jan Szatański
THE CO-OPERATION OF SOCIO-PSYCHO-MEDICAL SERVICES WITH AMERICAN FAMILY COURTS
The American system o f family courts includes tw o kinds o f socio-psycho-medical services. The first one, Fam ily Service Probation D epartm ent, can be regarded as general because it is the integral p a rt o f every family court. The A m erican probation officers attached to family courts are psychologists by profession. They can fulfil alm ost all the tasks which in Poland are perform ed by Fam ily D iagnostic and C onsultation Centres. So, they are involved in m ediations, refer their clients to specialists whenever it is relevant, they ru n training and psychotherapy.
The second kind o f socio-psycho-medical services can be regarded as m ore specialist. These are clinics attached to courts which employ psychologists, psychiatrists and social workers. The scope o f activities of such clinics is n ot, however, m uch different from th a t o f Fam ily D iagnostic and C onsultation Centres.
Outside the A m erican justice system there are several centres and private clinics which offer their services to family courts. A m ong them are Centres o f The Forensic Psychology Society in N ew ton and in Billerica, to nam e ju st a few.
