Niektóre kierunki rozwoju ekonomii burżuazyjnej w latach siedemdziesiątych (ekonomia popytu i ekonomia podaży)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S VOLIA OECONOMICA 49, 198?

Jamie x Gd raki*

NIEKTÓRE KIERUNKI ROZWOJU EKONOMII BURŻUAZYJNEJ W LATACH SIEDEMDZIESIĄTYCH

(EKONOMIA POPYTU A EKONOMIA PODAŻY)

V* współczesnej ekonomii zachodniej d z ie j* s ię sporo nowego 1 J e s t to cechą współczesnego św ista , te procesy d e s tr u k c ji p rz e la -t a j ą e sd procesami k o n s -tru k c ji. Gdzież -te piękne czasy l a -t sześć-d z ie s ią ty c h , kłasześć-dy wysześć-dawało s i ę , że tzw, synteza neoklaayczna z Je J paplałem Psułem Samuelsonem, laureatem nagrody Noble sp rw d k ilk u l a t f z a ję ła na d łu g ie l a t a niepodważalną pozycję. Wydawało s i ę , l i d alszy rozwój a n a liz w ielkości agregatowych, że szero k ie tw orzenia modeli ekonometrycznych b ęd zie instrumentem poznania rzeczy w isto ści gospodarczej 1, co w ię c e j, pozwoli państwu wykorzy-stującemu śro d k i p o lity k i p ie n ię ż n e j i finansowej Ca więc śro dk i parametrycznego oddziaływania na gospodsrkę) w sposób skuteczny kierować procesami gospodarczymi, zapewniając 1 s ta b iln y wzrost a pełne zatru d n ien ie 1 s ta b i liz a c ję cen# Rozwój gospodarczy św iata k a p ita listy c z n e g o w la ta c h s z e ść d z ie sią ty c h w Jakimś sto p n iu zda-wał s ię potwierdzać te n a d z ie je • sto p a wzrostu b yła dość wysoka <3-6# ro c z n ie w s k a li dekady) przy niew ielkim bezrobociu i n ie zb y t wysokiej sto p ie in f la c ji*

Przyczyny przemian

J a k na ogół to bywa, a tak na fundamentalna tw ierd zen ia syntezy neoklasycznej b y ł spowodowany załamaniem s ię p o lity k i gospodarczej

P r o f, d r b a b ., I n s t y t u t Ekonomii P o lity c z n e j, U niw ersytet Łódzkim

8 Ja a usz Górvki

prowadzonej w operoiu o jaj uogólnienia, Lata siedemdziesiąt* to

dekada załamania aię nadziel i wiata kapitalisty© znego na

długo-trwałą stabilizację. Za woześnl* Jeszcze ńa palna _wyjaśniania

przyczyn odwracania trendów, ala • Jak aię wydaja • i _{wiat wszedł w}

długotrwałą stagnację* która mota aię _{przeciągnąć do połowy lat}

dzlewlęódzlealątyoh.

Złożyło a lę na n ią w lała przyczyn. Pierw szą był kryzya energe-tyczno-surowe owy. Owałtowna podwyika сап гору 1 w konsekwencji wę- g ła ora* gazu, a ta k ie pozostałych surowców m ineralnych spowodowa-ł a , l i 4w ia t by spowodowa-ł ususzony zmlenló p rzek o n an ie, t a prze* d spowodowa-łu g ie Jo* szcza l a t a będzla nota« s i ę roawljaó w warunkach o b f it o ! c l i ta* n lo ś o l surowców, wpłynęło to na n ieo p łacaln o ść w ielu rodzajów produ k cji i s ta ł o a ię I s to tn ą przyczyną spotęgowania proceaów I n f l a cyjnych. Za naatępatw a teg o kryzysu w stosunkowo mały* Jednak s to -pniu obcląlono te o r ię ekonomii. Więcej s i ę d o s ta ło A łtu ro lo g ll, t a kryzysu tego n ls p rz e w id zia ła o ra s naukom technicznym i chemio*- nym, l i n ie p o tr a f ił y zamortyzować skutków tego krysymt.

Problem J e a t Jednak w is to c ie b a rd z ie j skomplikowany. Kryzys paliwowo-energetyczny b y ł w is t o c ie pierwszym ta k rozległym kryzy-sem politycznym . Gwałtowny w zrost cen ropy n ie z o s ta ł p rz e cie * spowodowany wzroatam kasztów p ro d u k cji a n i nagłym wyczerpaniem s ię zasobów. Dostępna szacunki zaaobów pokazywały, ie n o ta* było kon-tynuować produkcję do 2005-ЗОЮ r . , a noto 1 d l u i e j , p rzy n ie w ie l-kim w zroście kosztów. Prognozy przewidywały więa w y stąp ien ie

kry-zysu energetycznego na przełom ie wieków 1 nauka przygotowywała, s ię do łag o dzen ia go w łaśnie od tego o k resu . P rzy sp ie sz e n ie wybu-chu kryzysu było wywołano d z ia ła ln o ś c ią krajów OPEC i w ielk ich k o rp o ra c ji energetycznych, ic h pozycją m onopolistyczną, k tó ra zos-t a ł a w ykorzyszos-tana. Nie chodzi nam o ocenę zos-tak ieg o zachowania, a ty lk o o stw ierd zen ie f a k tu , Ы b y ła to mowa Jakość n ie ty lk o gos-po d arcza, a le 1 p o lity c z n a , k tó re j nim noto* było J u t przcolw dzla-

łaó metodami "dyplom acji ksnonlerek".

Główną przyczyną k ry ty k i t e o r i i sy n tezy neoklasycznej J e s t Je-dnak J e j nieskuteczność w wyj s in ie n iu i formułowani* środkó* м » radezych przeciwko i n f l a c j i 1 bezrobociu. Istotnym instrumentem a n a liz y syntezy neoklasycznej s t a ł a s i ę w Is ta o b s z e ś ć d z ie sią ty c h tzw. krzywa P h i l l l p s a , zak ład ając« wyalsnnośó I n f l a c j i i z a tro d - n le n ia . Ba tym z a ło te n iu o p a rta by ły w ssy stk le śro d k i

oddziaływa-n ia oddziaływa-na kooddziaływa-niuoddziaływa-nkturę. Przyhamowaoddziaływa-ni« w zrostu za pomocą Ioddziaływa-nstrumeoddziaływa-ntów pieniężnych I finansowych miało zm niejszać tunpo rozwoju, spowodo-wać pewien w zrost bezrobocia o 2*3# zatrudnionych, a le Jednocześ-n i e I s to tJednocześ-n ie zwolJednocześ-nić tempo I Jednocześ-n f l a c j i . N ie ste ty Już w la ta c h sledt-ifl- d z le s lą ty c h odczuło s i ę , lż w ielko ści agregatowe cechuje - n le z ro - zumiałe w ś w ie tle t e o r i i - u sztyw nienie, że wprawdzie spada stopu wzrostu 1 ro śn ie b e zro b o cie, ale stopę I n f l a c j i cechuje przedziwna sztywność I w w iększości krajów n ie u d aje s ię j e j sprowadzić poni-ż e j w ielk o ści 10* ro c z n ie . Niemoponi-żność w yjaśnienia i rozw iązenia problemu s t a g f l a c j i •» Jak s ię wydaje - s t a ł a s ię przysłowiowy* "gwoździem do trumny" w ielu t e o r i i w spółczesnej ekonomii na Zacho* d z ie .

J e s t rzeczą oczyw istą, że l i s t a żywotnie ważnych n ie rozwiąza-nych problemów współczesnego rozw iniętego św iata k a p ita listy c z n e g o J e s t o w iele d łu ższa. P rzy ta c za J ą przykładowo Edward J , N ells "Spróbujmy p rz y jrz e ć s ię niektórym problemom ekonomicznym naszych czasówt i n f l a c j i 1 bezrobo ciu , k tó re — uważane niegdyś za zjaw iska przeciwstawne — kroczą dziś zgodnie w tym samym kierunku; stagna-c j i wydajnośstagna-ci prastagna-cy na Zastagna-chodzie, pozbawionej w szelk iej k o n tro li p o lity c e k a r t e l l 1 koncernów wielonarodowych w o d n ie sie n iu do ton e n e r g ii; powszechnemu u z ale ż n ien iu od wydatków zbrojeniowych; ma-sowemu marnotrawstwu 1 sp o łeczn ie b łę d n ej a lo k a c ji; i l e zaprojek-towanym i niemożliwym do zarząd zan ia miastom; 1 topniejącym zapnsom podstawowych zasobów 1 światow ej e k sp lo z ji ludnościow ej; powszeeb- пепы n aru szan iu równowagi e k o lo g ic zn e j, grabieży dokonywanej w k ra ja c h Trzeciego Św iata l Ich reakcjom l t d . Wszystkie te zjawisko w ystępują w kontekście rozwoju tw órczej myśli naukowo-technlczn. n ie mającego sobie równego w h i s t o r i i lu d z k o śc i" 1. '

L is ta J e s t więc obszerna 1 oczyw iście trudno winić "sy n tezę“ neoklaeyczną 1 współczesne te o r ie ekonomiczne za w szystkie b raki współczesnego uprzemysłowionego 1 tym b a rd z ie j nleuprzemysłowlone- go ś w ia ta . V trudnych okresach d o s ta ją Jednak c ię g i c l wszyscy, k tó rzy nawet w najmniejszym stopniu odpowiadają za pow stałą sytua-c ję . A "sy n teza neoklasysytua-czna" odpowiada za n ią chociażby p rzez nadmierne zadufanie w s o b ie , przez ro z ta c z a n ie mirażu wiedzy 1

пц-. M ® 1 1» Value and c a p i t a l In Marxian econom ics,"The P u b lic I n te r e s t" 1990, [s p e c ia l number J, s . 195.

d ro ś c i zd o ln ej wytłumaczyć w szystkie zjaw iska gospodarcze 1 społe-czne współczesnego św iata i wskazać właściwe, umiarkowane metody ich rozw iązania.

Czy » te g o , co tu powiedziano, wynika, że współczesny św iat k a p ita lis ty c z n y wszedł w s fe rę powszechnego kryzysu ogólnego?

Od-powiedź na tak sfonaułowane p y ta n ie J e s t tru d n e , zw łaszcza j e ż e l i j ą chcemy, u d z ie lić w P o lsce - anno domini 1903. Dla w iększości o - byw atellnaszego społeczeństw a mityczny Zachód j e s t synonimem s ta -b i l i z a c j i i do-bro-bytu. Pro-blem Jednak polega na tym, iż kryzysy są różne, że każde społeczeństw o może być rozczarowane 1 niezadowolo-n e, J e ż e li Jego niezadowolo-n a d zie je o raz a s p ira c je zaczniezadowolo-ną s ię w zbyt silniezadowolo-nym stop n iu rozm ijać z rzeczyw istością* Wysoki poziom rozwoju n ie o- znacza, że subiektywnie odczuwane stany kryzysu n ie mogą b y ć'b ar-dzo s i l n e , a problemy do rozw iązania ta k samo złożone i budzące poczucie powszechnego niezadow olenia. Jak nawet o s tr z e js z e zakłó-c en ia w k ra ja zakłó-c h na niższym stopniu rozwoju.

Rodowód w spółczesne j ekonomi1 burżuazyjnej ~***~ ’ 1 11 — ~ ‘T ■ a ■ i - i — - —r T i « » . - a

Przypomnijmy jednak w tym m iejscu rodowód współczesnej zachod-n ie j ekozachod-nomii. Wyprowadzezachod-nie tego rodowodu zachod-n ie J e s t Jedzachod-nak łatw e. W nauce zawsze s to i s ię na plecach poprzedników, trudno mechanicz-n ie przerwać temechanicz-n łańcuch twórców, k tó rzy tw o rzy li poszczególmechanicz-ne e -

tapy rozumowania ekonomicznego. W tym se n sie rodowód w spółczesnej t e o r i i się g a do fiz jo k ra tó w 1 Adama Sm itha, ponieważ zarówno teo-r i a ta b lic y ekonomioznej. Jak 1 koncepcja homo oeconomicus, a zwła-szcza •n ie w id z ia ln e j r* k i rynku" mają ok reślo ne walory d la współ-czesnego rozumowania ekonomicznego.

«fest Jednak także prawdą, że im dana nauka J e a t m niej o k reślo -na i ś c i s ł a , tym większą ro lę p rz y p isu je s ię poprzednikom, re in -t e r p r e -t a c j i , -tr a d y c ji h is -to ry c z n e j. Zakłada s ię możliwość całkowi-tych zwrotów oparcałkowi-tych na ponownym s ię g n ię c iu do • ź r ó d e ł" . Nożna

s ię ty lk o p o cieszać, że n ie j e s t l e p ie j i w innych dyscyplinach społecznych, np. w s o c jo lo g ii. Dla porównania można s tw ie rd z ić , że fiz y k a czy b io lo g ia nawet j e ż e l i dokonają zwrotów w rozum ieniu, to n ik t n ie pom yśli, aby cofać s ię bezpośrednio do t e o r i i Faradaya Czy Mendla. Łańcuch poprzedników J e a t tu in a c z e j pojmowany, a h ia

-t o r i a dyscypliny na ra c z e j -ty lk o h is-to ry c zn e znaczenie. Może więc ekonomia n ie j e s t tak ś c i s ł ą d y scy p lin ą, ja k w lała oaób to uważało zafascynowanych zwartym, matematycznym językiem przez tę naukę u - żywanym. Możliwe, że każda nauka zajm ująca a lę zachowaniem czło -wieka, o p ie ra ją c a swoje zało żen ia na jeg o reak cjach , podlegających n ie je d n o k ro tn ie rozmaitym impulaom, шиa i zakładać tak zróżnicowany przeb ieg procesów, że nawet przy obecnej rozbudowie a p aratu badaw-czego n ie może przew idzieć w p e łn i prawidłowego przebiegu zjawisk gospodarczych, zwłaszcza w systemach zdecentralizow anych.

W racając jednak do problemu rodowodu w spółczesnej t e o r i i bur-żuazyjnej posłużymy s ię tu powszechną, umowną c ezu rą. Początki w spółczesnej ekonomii zachodniej powiązane są z powstaniem kierun-ku eubiektyw no-m arglnallstycznego w o statn im trz y d z ie s to le c iu XIX w. Kierunek ten zapoczątkował współczesną a n a liz ę mikroekono-miczną. T raktując gospodarkę Jako szeroką aleć tra n s a k c ji rynko-wych, dokonał on a n a liz y zjaw iska popytu p rzez rozpracowanie meto-dy a k a li p r e f e r e n c ji, u podstaw których le ż ą subiektywne oceny jednostek-konsumentów, zjaw iska podaży traktowanego Jako wynik kupna-sprzedaży u słu g czynników p ro d u k c ji, zachowania a lę konsu-menta i producenta w oparciu o te o r ię równowagi konsumenta i p rz e d się b io rstw a . Różnice między azk o łaei tego kierunku a u s tr ia c -k ą, lozańs-ką 1 anglo-araery-kańs-ką - z a ta r ły s ię w la ta c h dwudzies-tych bieżącego s tu le c ia 1 w ten sposób w przededniu w ielkiego kry-zysu l a t 1925-1933 dopracowano s ię syntezy mikroekonomicznej, opar-t e j z re s z opar-tą głównie na dorobku szkoły anglo-am erykańakiej.

W la ta c h trz y d z ie s ty c h rozpoczyna s ię w ekonomii zachodniej "rew olucja keynesowska". J e j pełne zwycięstwo przypada na l a t a po I I w ojnie św iatow ej. Potw ierdza to obserwację Johna M. Keynesa, że dana t e o r i a zwycięża w p e łn i dopiero wtedy, kiedy flm kcję j e j pro-pagowania przejmą oaoby wykształcone i wychowane na zasadach t e j

t e o r i i , a więc c i , którzy w sposób n a tu ra ln y rozumują w j e j k a te -g o riach . Dopiero wtedy k s z ta łtu j* s ię ta k że d o sta te c z n ie lic z n e grono j e j zwolenników, k tó rz y z j e j założeniefril s p o ty k a li s ię j e - azcze w m łodości. N ie s te ty , te o r ia wówczas często p r z e s ta je ju ż odpowiadać rzeczy w isto ści i J e j propagatorzy s t a j ą s ię n iejedno-k ro tn ie j e j epigonami.

Rewolucja "keynesowska” oznaczała ok reślon e u re a ln ie n ie podej-mowanych rozważań, w yjście z zaklętego kręgu " c z y s te j" t e o r i i

gos-Lł Janina Górski

podarowani« 1 wskazani* b a rd z ie j skutecznych środków oddziaływ ania na gospodarkę w calu zlikwidowania masowego bszrob o cls 1 p rzy sp

ie-sz a n ia teopa wzrostu ekonomicznego. l a t o t n s znaczenie o la ło zerwa*» n ie z te z ę wypracowaną Jeszcze przez ekonomię k lasy czn ą, s

pod-trzymaną p rzez kleninek sublektyw no-m arginslistyczny, g ło sz ą c ą , żo w gospodarce d z ia ła ją zawsze samoczynne mechanizmy, urw rhm tane p rzez prawa ekonomiczne, zapewniające o siąg a n ie etanów ro^nowagl, I to w różnych możliwych p rzek ro jach (równowaga rynkowa, i-wnowaga w p o d z iale dochodu, p ełne z a tru d n ie n ie , o siąg a n ie zrównoważonej ś c ie ż k i wzrostu gospodarczego Itp « ).

Zdaniem Johna N. Keyness 1 Jego kontynuatorów, w gospodarce, obok a l l równoważących, d z ia ła ją n ie aartlsj s iln e s i ł y oddalające ayatem gospodarczy od stan u równowagi, a szanse s t a b i l i z a c j i gos-podarczej są związane z p o lity k ą państw a, k tó re - pośrednio przez montowanie w gospodarkę różnego typu automatycznych s ta b iliz a to ró w albo bezpośrednio p rzez aktywną p o lity k ę pien iężn ą lub kredytową • może o s ła b ić wpływ mechanizmów d e s ta b iliz u ją c y c h system , zwiększyć znaczenie mechanizmów dynamizujących w zrost gospodarczy i u łatw ić Jego bezkonfliktow ą r e a liz a c ję .

A n aliza tych problemów p rzez keyneaowską ekonomię m iała okre-ślo n e znaczenie poznawcze. Zwrócenie uwagi na ro lę podaży 1 popytu w o k re śla n iu pozloou dochodu narodowego oznaczało w pewnym stopniu p rz y ję c ie toku rozumowania zbliżonego do rozumowania K arola Marksa w Jego a n a li z ie warunkdy r e a l i z a c j i p ro d u k c ji w gospodarce kap ita» I I s ty c z n e j. Ekonomia t a , Idąc z re s z tą d a le j n iż H arks, stw orzyłs uporządkowany system z ale ż n o śc i między wielkością«}, ta k im i. Jaki konsumpcja, in w esty cje, oszczędności, im port, e k sp o rt, wpływy i wy- d s tk l budżetowe, dochód narodowy, Zdawałoby s i ę , że a n a liz a wystę-pujących tu ogólnych z ale ż n o śc i j e s t mocną s tro n ą t e j t e o r i i t - ja k s ię wydaje - wywarłs również określony wpływ na a n a liz ę pozio-mu i w zrostu dochodu narodowego w gospodarce s o c ja lis ty c z n e j.

A nalizy t e , pokazujące określone - Jak s ię wydaja - re a ln e za-le ż n o ś c i, o p ie ra ją s ię jednak n a zało żen iach wspólnych % t e o r ią m a rg in a listy c z n ą , że d z ia ła n ia Jednostek s ą określone psycholog!« cznytal, stały m i regułami d z ia ła n ia podmiotów gospodarczych. Okreś-la ją c na przykład funkcję konsumpcji, przyjm uje s ię z a ło ta n lą , zgodnie z którymi wydatki konsumpcyjne s ą funkcją dochodu otrzymy-wanego p rz e z je d n o stk ę , p rzy czyn wydatki t f rosną w o ln iej n iż

do-chód p rzez n ią otrzymywany. Skłonność do oszczędzani«, rosnąca w ni arę w zrostu dochodu, prowadzi do tw orzeni« coraz większych o - szozędności, o ponieważ w gospodarce możliwości Inw estycyjne mogą n ie powstawać tak szybko, nadwyżka oszc~* »noścl nad Inw estycjam i,

rozumiana Jako nadwyżka ex an t« , prowadzi do zm niejszeni« popytu o raz do ob n iżen ia p ro d u k c ji w stosunku do rozmiarów, Jak i* można osiągnąć przy posiadanym p rzez społeczeństw o zasobie zdolności produkcyjnych.

Tymczasem w rzeczy w isto ści a n a liz a w s k a li tak w ie lk ic h Agre-gatów n ie d la w szystkich celów może być użyteczna. In a c z e j wygląda problem oszczędzania w społeczeństw ach k a p ita listy c z n y c h wśród klasy ro b o tn ic z e j i warstw In te lig e n c k ic h , a in a cz e j u b u rż u a z ji. P rze d sięb io rcy oszczędzają* w celu nagromadzenia środków przede wszystkim na dobra trw a łe j konsumpcji. Takie wydatki, poza wydat-kami na budownictwo domów mieszkalnych, n ie są w p r z y ję te j term i-n o lo g ii wydatkami Ii-nwestycyji-nymi. O szczędi-ności i wydatki tych grup n ie mają więc większego wpływu na k ształto w an i* s ię równowagi do-chodu narodowego.

Podstawowy problem, Jak i trz e b a w y jaśn ić, to problem k s z ta łto -wania s ię "oszczędności" b u rż u a z ji. Nie z ale ż ą one z pewnością od j a k ie jś właściw ej t e j k la s ie "skłonności" do konsumpcji czy "sk ło n no ści" do o szczędzania. Inwestowanie c zę ści zysków, bo o ta k ie w rzeczy w isto ści ch o d zi, zależy przede wszystkim od i s t n i e j ą -cych w gospodarce możliwości inw estycyjnych. Ażeby w yjaśnić te mo-ż liw o śc i, n ie w ystarcza operować pojęciam i krańcowej rentowności k a p ita łu i stopy procentow ej.

W p rakty ce szk o ła keynesowska p o ło ż y ła naciek na a n a liz ę ag re- gatowo ujmowanego popytu globalnego. Żywe były tra d y c je czasów przedwojennych 1 l a t p ię ć d z ie s ią ty c h , kiedy n ie d o sta te k globalnego popytu b y ł głównym problemem gospodarki k a p ita lis ty c z n e j. P rzys-p ie sz e n i« e k srzys-p an sji rzys-porzys-pytu miało być uniwersalnym środkiem d la p rz y sp ie sz e n ia tempa rozwoju i lik w id a c ji b ezrobocia. O graniczenie Jego dynamiki miało umożliwić o siąg an ie równowagi w wypadku wystą-p ie n ia nawystą-pięć in fla c y jn y c h . Ta “ f il o z o f i a " oddziaływ ania na goswystą-po- gospo-darkę prawdopodobnie n ie odpowiada Już w p e łn i d z is i e j s z e j rzeczy-w is to śc i 1 st-^d krytycyzm n ie ty lk o pod adresem realizo rzeczy-w anej p o li-ty k i, w I s to c ie Już mało sk u tec z n ej, a le i samej te o r i i* Do tego problemu je sz c z e wrócimy.

Syntez* neoklasyczna l a t aze śćd z i« a iąty ch dokonał» »1« na t l e owu w ielk ich p o c lą e tlą ó In teg ru jący ch . Pierw«*« z n ic h dotyczyło t e o r i i *«kroekono*lc*nej. T eorie Keynesa dotyczył* gospodarki o niep ełn y * wykorzyatanlu zdolności wytwórczych. Rozwinięto więc ta k ie te o r ią gospodarki, k tó ra o sią g n ę ła pełny s te n wykorzyatanla zdolności wytwórczych, wykorzystując azeroko założen ia teo rety czn e a t a r e j t e o r i i neoklaaycznej 1 prowadząc rozumowanie w k a teg o riac h postkeyneaowekiej a n a liz y agregatow ej, Ia to tn y * element*® t e j

teo-r i i a ta ły a ię koncepcja lu k i d e fla c y jn e j 1 in fla c y jn e j oteo-raz poda-żowo-popytowe modele wzroctu goapodarczego.

Drugie p o ciąg n ięcie in te g ra cy jn e p o legało na włączeniu do je d -n o l i t e j t e o r i i całego bloku rozumowa-nia aikroeko-noaicz-nego. Blok

ten o p a rto na założeniach teoretycznych azkoły neoklaaycznej - * więc na koncepcji człow ieka racjo n aln eg o , którego zachowanie wy-znaczają zasady powetowania równowagi konsumenta, p rzed sięb io rstw a, k szta łto w a n ia s ię popytu i podały oraz prawidłowości cen. Model konkurencji doskonałej u z u p e łn ia a ię ty lk o założeniam i konkurencji n ie d o sk o n a łe j, a n iek iedy i m onopolistycznej»

Pow stał w tan apoaób ayate* syntezy neo k lasy czn ej, System w I s to c ie *ało spójny. Już Paul S aauelscn, jed en z Jego twórców, do- a tr z e g a ł, że prawa alkroekonom iki n ie zawase aą zgodne * prawami ■akroekonomlki, i upatryw ał w ty* peradokay proceaów gospodarczych. W sprzecznościach tych w idzi a ię obecnie n ie ty l* paradokay, co n ie s p ó jn o ś c i, a nawet wewnętrzne sprzeczn o ści syatemu,

skonstruo-wanego z elementów wywodzących a ią z różnych form acji pojęciowych.

Kierunki k ry ty k i " sy n te zy neoklaaycznej**

Za co a ię a ta k u je syntezą aeoklaayczną? Przedmiot** k ry ty k i są zarówno elementy t e o r i i a lk ro e k o a o a lc z n e j, Jak Makroekonomicznej, chocież ja k a ią wydaja n a jc ię ta z y a tak J e a t skierowany na teo -rię makroekonoalczną. Podważa a ię tu przede wazystkim - o czy* j u t wspomniano - z ało ż e n ia krzywej P h il llp a a , o k tó re j p la z a dowcipni« D aniel B e l l?, że p rz y c z y n iła a ię do «tw orzenia w iękazej lic z b y

2

D, B e l 1, Modela and r e a l i t y in ecanoalc d la c o u ra a , "The P ub lic I n te r e a t* , ia p e c la l n u * b eri, I960.

stanow isk pracy d la ekonomistów n iż Jakikolw iek program robót pu-b liczn y ch od czasu pu-budowy Kanału E r ie . Okazało s ię Jednak, że v warunkach s t a g f l a c j i zanika wymlenność i n f l a c j i i bezrobo cia, oba te zjaw iska utrzym ują s ię Jednocześnie. Przyczyn ty ch zjawisk na-le ż y szukać w reak cjach Jednostek gospodarczych na zmiany p łac o- raz w załamaniu s ię mechanizmu wpływu zmian p łac na decyzje przed» « lę b lo ritw dotyczące rozmiarów z a tru d n ie n ia .

Podważa s ię Jednak w ramach makroekonomii zasadę b a rd z ie j o- g ó ln ą, że państwo J e s t w e ta n ie prowadzić zawsze aktywną, szeroko- klerunkową, bezpośrednią p o lity k ę gospodarczą. P o lity k a Jimmy Carte r a na gruncie amerykańskim z ro d z iła rozczarowanie do rządu i J e go możliwości efektywnych d z ia ła ń . Nawet sztab n ajlep szy ch sp e c ja -lis tó w 1 ekspertów n ie J e a t w s ta n ie przew idzieć zachowań społecz nych, a te p rz e cie ż tkwią u podstaw w szystkich r e g u la c ji ekonomi, cznych. Pojawia s ię więc ponownie tę sk n o ta do uniw ersalnego sy ete - mu samoczynnej r e g u la c ji ekonomicznej, do niezawodnych mechanizmów

rynkowych, do "n ie w id z ia ln e j rę k i rynku" Adama Sm itha, zapewniają-c e j n a jb a rd z ie j efektywne i sprawne funkzapewniają-cjonowanie gospodarki. W g ło szen iu tych te z w odpowiednim c z a s ie zasadza s ię prawdopodobni«’ popularność isżkoły chicagow skiej i j e j twórcy M iltona Friedmana.

Problem J e s t z re s z tą prawdopodobnie b a rd z ie j złożony. Szkoła chicagowska w I s to c ie , poza te o r ią i n f l a c j i o p a rtą na zmodyfikowa-n e j ilo śc io w ej t e o r i i p ie zmodyfikowa-n ią d z a , ak cep tuje zało żezmodyfikowa-n ie syzmodyfikowa-ntezy zmodyfikowa- neo-k la sy c z n e j. Co w ię c e j, szneo-koła chicagowsneo-ka n ie odrzuca aneo-ktywnej ro-l i państw a. W p o ro-lity c e gospodarczej, rearo-lizow anej pod J e j wpływem, w szerokim z ak resie w ykorzystuje aAę instrum enty p ien iężn o -k red y - towe, a także p o lity k ę podatkową. Inne są ty lk o c e le realizow anej p o lity k i 1 inny j e j z ak res. P o lity k a finansowa państwa z o sta je o- graniczona w z a k re sie r o l i wydatków państwowych Jako środka stymu-low ania rozwoju gospodarczego. Nie oznacza to Jednak lik w id a c ji interw encyjnych ftm k cji państwa, chociaż mogłoby s ię tak wydawud c z y ta ją c n ie k tó re z prac zwolenników M iltona Friedm ana. Można wprawdzie uważać, że chodzi c ią g le o tw orzenie warunków, w których mechanizmy rynkowe będą mogły przejmować nieomal wyłączną ro lę re -g u la cy jn ą, a le nasuwa s i ę p y ta n ie , Jak długo ma trwać te n oluea tw orzenia warunków 1 czy p o lity k a tego okresu bę<izie mo^ła być skuteczna.

polega n« próbie p rz e n ie s ie n ia c ię ż a ru a n alizy x problemów popytu na problemy podaży. Po p ro atu - Jak stw ierdza P a te r Drucker5 - w ie lk i próbie* popytu n la J e a t Już problemem. I J e a t to ra c z e j prawda na obecnym e ta p ie rozwoju wysoko uprzemysłowionego św iata. Szeroka game środków podejmowanych pod wpływem i d e i państwa dobro* bytu (zrodzonej Jako re a k c ja na programy p o lity k i a o o ja ln e j krajów so c ja listy c z n y c h ) d la rozwoju w ielu działów In f ra s tru k tu ry a o c ja l- n e j (o św iata, słu żb a zdrow ia), rozbudowy ayatemu o p ie k i społecz-n e j, skrócespołecz-nie wieku przechodzespołecz-nia społecz-na emerytury przy doś‘ć ko rzyst-nych rozw iązaniach rentowych, a Jednocześnie rosnące wydatki zbro-jeniowe tworzą atm m ied popytu p rzek rao zający * możliwości wielu współczesnych gospodarek. Większość wydatków so cjaln y ch z o s ta ła zaplanowana i p o d ję ta na początku l a t aiedem dzieaiątych, kiedy perspektywy rozwojowe rysowały s ię Jeazoze op ty m isty cznie. Rozkrę- . eona machina toczy s i ę Jednak d a le j, a podejmowane w większości krajów próby j e j zahamowania prowadzą do ujaw nienia s ię wielu sp rz ec zn o śc i. O graniczenie wydatków socjalnych przy w zroście wy-datków zbrojeniowych n ie dynamizuj* Jak na ra z i* go sp o d ark i, a po-g łę b ia sprzeczności społeczne. N ikłe są e fe k ty tepo-go rodzaju p o li-ty k i realizow anej od k ilk u l a t w W ielk iej B ry ta n ii, n ie są zadowa-la ją c * e fe k ty nowej p o lity k i Ronalda Reagana w Stanach ZJednoczo-

h . Ic h efektem, ja k na ra z l* ( J e s t zwolnieni* tempa wzrostu do a nawet wzrostu ujeaaiego i zw iększenie rozmiarów bezrobocia. J e a t rzeczą oczyw istą, Z* t* ujemn* procesy dokonują a l f przy o - slągnlętym wysokim poziomi* rozwoju gospodarczego, W tym zakre a le więc r e a liz a c ja zaleoeá ekonomii podały n i* d aje większych efektów n iż dawna p o lity k a wywodząca a lę z tr a d y c ji k ey n eso w sk iej

Prawdopodobni* s łu s z n ie waka-uje s i ę , te w nowej t e o r i i ekono-m icznej c ię ż a r a n a liz y powinien zo stać p rz e su n ię ty na a n alizę po-daży. N ie ma Jednak J a s n o ś c i, w J a k i sposób rozw ijać te racjo n aln e s u g e s tie , Do t e j pory problemy w zrostu p ro d u k c ji, zw iększenia j a j efektyw ności w ramach ogólnej t e o r i i były pozostawione racjonalny* działaniom Jednost*k lu d zk ich . J e ż e l i każda z n ic h c z y n iła t o , oo k a za ł «duch k a p ita liz m u ", efe k ty m iały być właśclw*. W rzeczyw is- to ś c i w całym <wi*ci* mnożą alę p u b lik a c je o spadku produktywności g ospodarki, o ty * , i t gospodarka n ie p o tr a f i rozwiązywać problemów v i , J? * ,u c * • г » Toward th e n e x t economics. "The Pu-b l i c I n t e r e s t " , [s p e c ia l numPu-ber], 1960.

. __ KlarualŁt rozwajn cłtaaoatH tm rdu4»yj»»i 1? szybkiego 1 efektywnego poetąpu n su ko wo-iec to I«w * « o » 4« szwankuje poetąp organizacyjny, t e rośni.» ab sencja i płynność w tittt tto i* » n lu , iż o le podnosi a ią w dostateczny» tetaple i n ie wykorzy/rtujr k w a lifik a c ji« J e s t rzeczą ciekawą, że core« to większa lic z b a k ra-jów uważa, i t s t a j e s iq zaeofooa w a t o вилки do innych j Pranej* w stosunku do RFM, RFS w porćwnentu se St«nami Zjednoczonymi* S tw y Zjednoczone w atoaunku do J a p o n ii ltd « Jednocześnie podnoai aiij, ta w a y s te a ie postkeyneacwakto n ie na a ie js c a d l* wydajności," d la stym ulujących Ją eech an l» ów .

P o trzeb n a J e a t wląc te o r ia dążąca do o p ty a a lls a o ji wydejnbśr.i, J e a t to pląkne te z a , n ie bardzo Jednak wiadoHO, Jak» to «a być t -г-

o rla « 3 formułowano w ty * zak resie szereg uw*g ora* t e r w zasadzie 0 iueznych, a le n ie zawsze nowych i ra c z e j n i* rokujących n a d z ie i na rozw iązanie ważnych problwaów. Powraca więc w iara w twórcze wa-lo ry kon k u ren cji, zwłaszcza d o sk o n ałej. Ala jak До n i e j dojść w raoAch rozpowszechnionych s tr u k tu r aonopollatycznycb. niew ątp liw i* doskonalenie systemów informacyjnych «a dnie znaczenie dlft ra c jo -n a l i z a c j i d z ia ła ń , a le -n ie tak łatw o ta k ie dobr* ay-ntezy rtw ra y ć 1 zapewnić, 1« bądą one d o starczać Infants s o ji w p a ln i obiektyw nej. Hle tak łatwo w reszcie skłonić w szystkich zainteresow anych do

ko-rzy i t a n i a z ta k ic h in fo rm a c ji. Nie Jeat. to więc ctyba wyastaicirają- ca ^warancjn d o jś o la do racjonalnych zachowart, k tó re »ogłyby alę atać podstawą aiikroekonoE»lcmeJ podbudowy an alizy w ie lk ic h * S t* ý '

gatów. v ' *'

Każdy kryzya s k ła n ia do przesadnych ocen, Zazwyczaj od t e o r i i , zw łaszcza od t e o r i i tk b n o « iit wyvaga s i ; więcej n iż mo*<t >na d«4. Za błędy polityków obciąża aię t e o r i ą . Jakby «ogle «jo* spraw ić, Ы d z ia ła n ia ludzkie będą zawnze w p e łn i racjo n aln e £; 'e fe k ty W ». Jed-n o cześJed-n ie JedJed-nak kryzya pozwala le p ie j oceJed-nić «ОД* '» tro Jed-n y t e o r i i ,

wyciągnąć г n ic h właściwe w nioski, 2tf» j e s t wykluczeń«», Aa obccny e tap kryzyeu dotychczas obowiązujących paradygwr^w doprowadzi du ic h r e w iz ji, udoskonaleni* i do nowego s p o jrz e n ia n* szereg prob-lemów. Trudno odpowiedzieć« w ja k i* sto p n iu uda. a ię to zrealizow ać ekonomii b u rż u a zy jn e j, k tó r e j k ie ru n k i badawcze aą w Określony aposób ukiemnkowaoe* Kie można Jednak n ie d o strz e g a ć , że w ekono-m i t a j dokonał a ią p o stąp poznawozy w łaśni* w ła t a c h <936-4950 w wyniku kryzysu w cześniejszych t e o r i i n ią odpowiadając у oh rs«c.-y- w ia to śc i l a t zał& naola gospodarczego 1925-1933 i okroau t>o * v ie

l-k ie j d e p re a ji" . 3 zereg te* an alizy agregatowej wypracowanych w tych la ta c h należy do niewątpliwego dorobku t e o r i i ekonomii, o I le p rz e s ta n ie in s ię przypisywać magiczną ro lą recepty na wszystkie tru d n o ś c i. . '

Ogólna te o r ia burżuazyjną n ie docenia znaczenia s tru k tu ra ln y c h w łaściw ości k ap italizm u . W ramach ogó ln ej t e o r i i e lim in u je alę nieomal całkow icie f a k t, że to w łaśnie m onopolistyczna korporacja J e a t podstawową Jednostką organizacyjną współczesnej gospodarki k a p ita lis ty c z n e j« I trudno tego typu gospodarkę traktow ać w k ate-g o riach doskonałej k o nkurencji. Fakt te n ma wpływ n ie ty lk o na po-lity k ę cen 1 p o po-lity k ą podziału dochodów, a le także na przeb ieg procesów inwestycyjnych 1 k ształto w an ie dochodu. Nieco upraszcza-j ą c , moina s tw ie rd z ić , że monopol dążąc do m aksym alizacupraszcza-ji zysków prowadzi p o lity k ą cen n ie zawsze s p rz y ja ją c ą p o lity c e maksymaliza-c j i produkmaksymaliza-cji i sp ołemaksymaliza-czn ej efektyw nośmaksymaliza-ci. Monopol n ie zawsze dąży do maksymalnego w ykorzystania rzeczyw istych 1 p o ten cjaln y ch zdol-ności wytwórczych. W ielokrotnie był dyskutowany różnokiurunkowy wpływ s tr u k tu r monopolistycznych na procesy inw estycyjne, a także na pobudzanie procesów in flac y jn y c h ,

I je sz c ze jedna ogólna uwaga krytyczno-m etodologiezna. Niedos-trz e g a n ie ujemnego wpływu monopolu na funkcjonowanie gospodarki k a p ita lis ty c z n e j ma zabarw ienie apologetyczne w stosunku do te j gospodarki. Trudno mówić, czy J e a t to tawsze apologetyka świadoma. Właściwa J e s t ona Jednak d la w iększości ekonomistów burtuazyjnych, a j e j rezultatem było między innymi tw orzenie p rzez n ic h obrazu kap italizm u poprawionego, bezkonfliktow ego, w którym mądre ,pań- stwo, d z ia ła ją c e Jak "oświecony władca" XVIII w ., bez większych tru d n o ácl może realizow ać la d 1 porządek ekonomiczny. W rozważa-niach "syntezy neoklasycznej" państwo występowało Jak "deus ex machina" d z ia ła ją c e sprawnie i zapewniające re a liz a c ję b e zk o n flik to -wego rozwoju. Ta r o l a państwa poddawana J e s t obecnie k ry ty c e , a le można by s ię także zastanow ić, w jakim stopniu państwo k a p i t a l i s

-tyczne może d z iałać w p e łn i ra c jo n a ln ie . Zarówno jego swoboda d z ia ła n ia , Jak l Jego k ieru n k i e i uwarunkowane I s tn i e ją c ą konfigu-r a c ją społeczną o konfigu-raz klasową, n ie można pkonfigu-rzy pomocy ta k ie g o pań-stw a, nawet w t e o r i i , wyczyniać sztu czek k u g larak ich , elim in u ją-cych w szystkie sp rzeczn o ści syatemu. Efektywność d z ia ła n ia państwa k a p ita listy c z n e g o n ie J e s t aż ta k w ielka Jakby to wynikało z n ie -k tó ry ch opisów i a n a liz «-konomii b u rżu azy jn ej.

Ekonomia popytu » x » to ł*л1а

Spory í dyskusje we współczesnych te a r is c h »kenomli burżuazyj-n e j doprow adziły, z Jedburżuazyj-nej stroburżuazyj-ny - do wyraźburżuazyj-nego w ykształceburżuazyj-ni* st* dwu znaczących, w zasadzi* równorzędnych kierunków rozumienia* e - kooonli popytu i ekonomii podaży, z d ru g ie j stro n y - do p o d w a jał* z a u fa n ia do obu tych kierunków ze względu na t o , że proponowane p rz e z n ie śro d k i z zakreeu p o lity k i gospodarczej o k azują a lę m&ło efektyw ne, i że wyniki rozwoju gospodarczego od k ilk u l a t rozm ija- J ą s ię z oczekiwaniami większości społeczeństw* Na tym t l e powsta-ło stw ierd zen i* o k ry zy sie w spółczesnej ekonomii zach o d n iej.

P rzez ekonomię popytu rozumie s ię kierunek rozumowania nawią-zujący do tr a d y c ji k ey n eso w sk iej Oddziaływanie na procesy gosd arcze powinno s ię ogosdbywać poprzez próby sterow ania globalny® po-pytem, Wychodzi tu s ię z z a ło ia n ia sformułowanego przfr* Keynesa, ź* posłom dochodu narodowego i z a tru d n ie n ia zależy od гокзЦаго* popytu, który można p o d z ie lić na stru m ie n ie popytu konsumpcyjnego,

inwestycyjnego i strum ień popytu związany z eksportesj* J e ż e li ud» a lę utrzymać odpowiednie rożni ary popytu, to w gcupodarce w ystąpią bodice do utrzym ania zadowalających rozmiarów in w esty cji* produk-c j i i z a tru d n ie n ia . Problem polega oproduk-czyw iśproduk-cie na tym,' oby ekspan-s j e popytu ni* b yła a n i zbyt mała, poniewa* g ro z i to utrzymywanie® s ię stan u d e p re s ji (n te p e łn a wykorzystania zdolności wytVvSrc zych, a zw łaszcza bezrobocie \ an i zhyt duża. ponieważ f,rozi to «/ s t ą -p ie n ie * t*nd*neji inflacyjnych* Warunki r e o l i s a c j i wzrostu jtrówno- ważonego z o sta ły rozpracowane ргг*з c a łą grupę postkeynesow skiej ekonomistów (D oaar, H arrod, w pewnym stop n iu tC aldor), których p ra - c* są dobrze w P o lsce znane*

S terow snie popytem, k tó re w e u ro p e js k ie j t e o r i i otrzym ało na-zwę "globalnego sterow ania*, zak ład ało w ykorzystanie przede w szyst-kim mechanizmów p o lity k i finansowej* Środkami okr-eálanl* 's tr u c le n i popytu s t a ł y s ię państwowe programy Inwestycyjne (budownictwo dróg, m odernizacja p o c zty , k o le i, wspomagani* budownictwa mieszkaniowego

itd * ) , programy związane с r e a liz a c ją fu n k c ji so cjaln y ch państwa ( p o li ty k a dobrobytu ), a ta k ie programy wydatków zbrojeniowych* C- k re ż lo n ą ro lę sp e łn ia ć m iała p o lity k a podatkowa, k tó r a poprze* od-pow iednie k ształto w an ie stawek obciążeń (sto p y p r o g r e s ji) um ożli-wić m iała dop*so*anle rozmiarów popytu do is tn ie ją c y c h możliwości

?0 ' ' j » .í»««» dórski

podamy. Wykorzystywano nadel ta k ie mechanizmy p o lity k i pieniężno- -k re d y to w e j,'a le z o sta ły on* u cu n lęte trochę w cień p rzez e i l n l e j - »2« raeehanizniy "globalnego sterowańla* popytem.

Ekspansywna p o lity k a k ształto w an ia popytu n i* byłaby możliwa bez szerokiego w ykorzystania finansowania z d e fic y tu budżetowego. Teoretyczne założenie Keynesa, któ ry zwracał uwag«* na możliwości, Ja k ie w tym f Inonsowaalu s ię k ry ją , polegało na tym, te dług w dłużs2ych okresach czasu powinien aa® się finansować, Finansowanie z długu umożliwiało ożywieni* koniunktury, co miało prowadzić do wzrostu wpływów podatkowych 1 s t a b i l i z a c j i ora* s p ła ty Zadłużenia. * rzeczy w isto ści, finansowani* z długu w la ta c h sze śćd z ie sią ty c h

i siedem dziesiątych zaczęło się okazywać mechanizmem samonakręca- Jęcya się 1 r e la c ja między długiem a produktem społecznym w wlę~ k a /o iv i k a p ita listy c z n y c h krajów rozw iniętych z aczęła clą doić szybko powięke**ć. Koszt o b sługi długu w tych warunkach, przy rea-l i z a c j i p o rea-lity k i ekspansywnego popytu, z a c ią ł wymagać uibo wzrostu stawek podatkowych, albo dalszego zadłużani« s ię państw a.

Przedstawiony wyż*J zarys pokeynesowskiej p o lity k i popytu J e a t o.zy w iście trochę uproszczony. ¥ j a k i e j mierz* można go uznać / a kontynuację rozumowania Keynes* można dyskutować. Keynes tworzył t e o r i ę , przy w szystkich a 1«Jasnościach Jego rozumowani*, gospodar-ki k a p ita lis ty c z n e j Jako gospodargospodar-ki г natury niezrównoważonej**, T eorie przedstawione wyżej tkwią racz*J w uurci* tzw, syntezy

neo-k la sy c z n e j, neo-k tó re j nieneo-których p rz e d sta w ic ie li pani Robinson nazwa» 1л _{"bękartam i łr*yn**i zmu"5. Był to Jednak w la ta c h sz a ś ć d z ie slą -} tyoh i początkach siedem dziesiątych przeważający i bardzo zadowo-lony z sie b l* kierunek rozumowani*.

‘ V . - . ’ . • * , . f ’

P o lity k a popytu - re z u lta ty ездгас т ч и 1 'T ■Аамигт-г-м-'и——/■■■—frr

Lat* p ię ć d z ie s ią te i s z e ś ć d z ie s ią t* to la t a szybkiego rozwoju gospodarczego ś w ia ta , la t* opty*i**u co do perapektywy dalszych p rz e k sz ta łc e ń . V rozw iniętych k ia ja c h k a p ita listy c z n y c h wydawało

U _{Por. In te re su ją c y a r t , B. B ô a s a . Dl* Keynes*sch« R*.} 0 a l i a n t , e, **1г1асЬ#Пвро1Ш »йЬ* B litte r * 19Ь2, Ыг. 3, e. $5 1. а,

R o b l o s o n , Wiat has become o f th* Keynesian R«vo«* 1 n tłu?»? Ess-iya on John Maynard Keynes, Ca®brl<}g* l975.

. _____ ;_____ '■ • Punkt fs»«oju i-i -)ľ..>.r,ił bur í u« z, y j nej 2* ÄH | í* realizowana p o lity k a "państwa dobrobytu" prowadzi do s to -p ie n i« -przeciw ieństw s-połecznych, 1 ta walka klasow« s ta j# s ię w coraz to większym sto p n iu zjawiskiem historycznym . Głoszona i rea-lizow ane, zwłaszcza w Europie, nowa "p artn ersk a" p o lity k a docho-dów, zapewniająca u d z ia ł we w zroście również i k ie s ie ro b o tn ic z e j, m iała stanowić twórcze rozw inięcie keynestzmu 1 zapewniać trw ały pokój społec.-лу.

P o lity k a popytu prowadzona by ła w różnych Itra jic h z różnym na-tężeniem , Öo korfca l a t sz e ść d z ie sią ty c h stosunkowo kłabo była ona rozw ijana w RPN. Należy Jednak zdawać »obie sprawę z te g o , że po-nieważ p o lity k a ta była stosowana w w iększości krajów , n ie lic z n e , k tó re j e j nie upraw iały, z b ie ra ły korzyści z prowadzenia j e j przez p o z o sta łe , zwłaszcza o i l e dysponowały odpowiednią zd o ln o ścią eks-portową СRFN m iała Ją wykształć nq w wysokim stop n iu >. Od 1968 r , p o lity k a "globalnego sterow ania" ./raz z dojściem do władzy s o c ja l-demokratów rozw ija s ię także w szeroki® zak resie w RFN. N astępuje w tym k ra ju szybki roswój p o lity k i sp o łeczn ej.

S y tu acja gospodarcza krajów rozw iniętych zmienia s ię zasad n i-czo w la la c h sied em d ziesiąty ch . Dla z ilu stro w an ia zmiany s y tu a c ji posłużę s ię "indekavm s t a g / l e c j i " oprascwfiym p rz« ' 4 0£CU, a

doty-czącym krajów członkowskich ( ta b . 1).

T a b e l a 1 S y tu acja gospodarcza krajów rozw iniętych

w la ta c h siederr/Jziesiątych

pr*y uwzględnieniu tzw. indeksu s t a g f l a c j i

Rok Stopa bezrobocia Stopa in f l a c j i I nd e ks t2 ♦ 3J w

a

₂

22 Ja.-ius* 'Jtórj*kl ’____ '____________________ Tabela 1 (c d .) 1 2 3 4 *975 5,1 1%3 1 6 ,* 1976 5 ,2 8,6 13.8 "977 5,3 Ö.9 % ,2 197B 5.1 8,0 _13.1 <979 5 ,1 9.8 • . 14.9 1980 _5.9 12,9 18,7 1961 _{..._ i ? ... ^ ...} 17,0 Z r i d ł ot Dwie OSCD.

W i stach siedem dziesiątych pow staje więc . rjaw ieko a ta g f la c ji n ie mieszcząc« ( Ц w ‘«ategoriach rozumowania tra d y c y jn e j ekono- sr.ił postkeynesow skiej. Zgodni* 2 rozumowaniem Keynesa, wzrout

po-bytu n ie powinien prowadsić fto wzrostu cen, aż do o a ią g n ię c ia p e ł- r. - - £ 0 wykorzystania zdolnoátii wytwórczych. W la ta c h p ię ć d z ie sią ty c h

..Korygowano to rozuaowanid wprowadzając p o ję c ia wąskich prz»kro- ííw . 3*,«ny p il in fla c y jn e mogą pojawiać s ię Już w ezein iej i z togo względu gospodarka powinna dysponować eargineseB» bezrobocia (do 3# o i i l i d zatru d n ian y ch ), aby mogła rozw ijać s ię be* większych

trudno-ś c i i napięć in flao y jn y ch . W o s t a t n i e j dekadzie pow ataje Jednak zjaw isko .Jednoczesnego wzrostu cen 1 bezrobocia. Obalona z o sta je w ter. apqsób klasyczna krzywa P h il lip s * . za poeocą k tó r e j badano za-le ż n o ś c i pomiędzy tymi w ieiiioáôlaet. Pow stałą nową sy tu a c ję próbu-j e a ię tiuofcczyd w sposób n astęp u próbu-jący ! "Przyzw yczapróbu-jenie i l f ap o łe- czeiatw a do procesów in flac y jn y c h powoduje, że z o s ta ją one w liczo-ne w n o rsaln » przewidywanie dotyczące p rz y s z ło ś c i. Ekspansywna po-lity « * popytu powoduje w tych warunkach Jedynie ten d en cje do szyb-kiego wzrostu cen (w inne s ą za ta k ą p o lity k ę przede wszystkim zw iązki zawodowe) bez żadnego pozytywnego wpływu n* «topieli wyko-rz y s ta n ia zdolności wytwórczych t z a tru d n ie n ia . W d łu g ia o k resie s z лай n ie ia tn le je więc żaden związek poaiędzy i n f l a c j ą i bezrobo-ciem, a ty lk o pow iązanie bezrobocie z p rz y e p ie sz a ją c y a i a ię proce-sami in flac y jn y « !" ,

<:i Por. M. R o U < U U , S ta g fla tio n ! V«e b l i e b t von dftr ph i 11 jpaxurvm, *W trtfieha/t und Sfc2 *lls-:ih«fte 1962» Яг. 2*

Powstaje tu Jednak od razu k ilk a problemów. Zgadzamy się oczy-w iś c i« , że oczekioczy-wania p rz y sz ło śc i oczy-wyoczy-wierają fcbťdzť ’silny oczy-wplyv r p rzeb ieg procesów ekonomicznych (rozw ażania na tan tem at to JeC.en * b a rd z ie j in te re su ją c y c h elementów dorobku t;-w. au stro -k ey rw siz- mu). Po pierw sze, co spraw ia, że w zrost popytu n ie tworzy bodiców, albo bardzo s ła b e , do lepszego w ykorzystania lotnieJricycb wolny;h zd o ln o ści wytwórczych? I s t n i e j ą p rz e c ie ż n ie wykorzystane zdolnoś­ c i kapitałow e i wolna s i l ą robocza. Powstaje p y ta n ie , w Jakim sto-» pniu ważą tu is tn ie ją c e stru k tu ry rynkowo, któro pozw alają p r z " u aiębiorstw om , zajmujący«. pozycję t onopollntyczwq lub ob lig ó p o ll í;- ty czn ą, tak kształtow ać p o lity k ę cen, aby przy rosnących p l a c h dążyć do maksym alizacji rysk. w n ie m »V sywaUruJąc p ro d u k c ji. D.łwro te zy H ilferd in g a i Lenina, p o d jęte w la ta c h trz y d z ie s ty c h рг-г. 2

t e o r ię niedoskonałej konkurencji, prawdopodobnie zyskują v ncwych warunkach ponowną ak tu aln o ść.

Problem d ru g i, powiązany z poprzednim, można sfońnułować n - stę p u ją c o i co epraw ia, żo współczesny św iat u.'?r:-'}Zł w dłu,~o i,rv ' f a l i re c e a ji? Odgrzewa s ię te o rię d łu g ic h cy k li KonUatUwa l Jchum petera zapominając, że były to tylko te o ri« empiryczna nlo dające pogłębionego przyczynowego w yjaśnienia mechanizmu pojawia-n ia s ię długotrw ałych trepojawia-ndów. Nie w szystkie możpojawia-na złożyć pojawia-na p o li-tykę związków zawodowych, s tru k tu ry rynku, a nawet na p o lity k ą krajów OPEXľ i w zrost cen surowców. Te o s ta tn ie od k ilk u n a stu : 'o - e lę c y , w łącznie z ropą, poważnie p o ta n ia ły , nato m iast wyniki wzro-s tu gowzro-spodarczego w 1962 r . 3ą n ajg o rwzro-sze d la . całego okrowzro-su pov.c>. Jennego. Przewidywania do roku 1990 n ie zapow laiają Oiitf ,,ania s to -py wzrostu p rz e k ra c z a ją c e j w k ra ja ch rozw iniętych p r z e c ię tn ie

»oczn ie.

Wydaje s i ę , że drugi ważny czynnik te n d en c ji do zw olnienia tempa wzrostu tkwi w obecnej s y tu a c ji w handlu międzynarodowy*.. Szybki w zrost dostaw w tym h a n d lu ,Ja k i miał m iejsce w la ta c h 1900-

-1970, był potężnym czynnikiem p rz y sp iesz en ia w z ro stu ,ró2w ija ł Ję

s z y b c ie j n iż dochód narodowy, co było powiązane ? wykorzystaniem k o rzy ści z międzynarodowego podziału pracy.MożllwoóM dalszego , o- g łę b ia n la tego p o d ziału w la ta c h siedem dziesiątych zaczęły się j - dnak wyczerpywać (p rzy n ajm n iej pomiędzy krajam i wysoko rozw inięty-m i). Jednocześnie na rynkach światowych pojaw iała alę konkurencja w z a k re sie wielu towarów ze stro n y krajów rozw ijających s i ę ,

zwia-Janus» Qúrskl

s z c z a kn.Jów Dalekiego КлсЬМи, k U w d zięk i niższemu poziomowi p ła c , n ie z ł e j w ydajności p racy , walozą o ro z sze rz en i* eksportu.

Dołączył вi f tu dodatkowy czynnik o duży» znaczeniu. Podwyżki cen ropy przeprowadzone w dwu tu ra c h (ro k 1973 i 1 9 7 9 )

«Sprowadzi-ły , poprzez w zrost dochodów «rabskich krajów naftow ych, do poja-w ienia dużej i l o ś c i tzw. petrodolarów . Ekspansywna p o lity k a popytu, Jaką zastosow ał* w tyo ok real* większość krajów rozw inię-ty c h , aby zabasować groźbę r e c e s j i , doprowadziła do-, przesycenia rynków finansowych wolnymi środkmal pieniężnym i. Syateay bankowe zaczęły lokować wolne k a p ita ły w masowych pożyczkach udzielonych przede w szystkie krajom rozwijającym s ię ( a le także krajom so cja-listy czn y m ). Zadłużenie krajów rozw ijających a ię przekroczyło w roku 1981 kwotę 700 mld dolarów (krajów so c ja listy c z n y c h wynosi ponad 90 mld dolarów ), 0 b fito 4 ć środków, k tó re w pewnym sen sie u - pychano na s i ł ę , sp ra w iła , że racjo n aln o ść ic h w ykorzystania po- z o sta w ia ła w iele do życzenia* Normalnym zjawiskiem s t a ł o s ię za-c ią g a n ie dalszyoh pożyza-czek na obsługę długu. Meza-chanizm w ten spo-sób sam s ię n a k rę ca ł.

Jednocześnie okazało s i ę , że możliwości wzrostu eksportu więk-sz o śc i krajów ro zw ijający ch aię aą ograniczone* P o lity k a Funduwięk-szu Walutowego 1 Banku Światowego, k tó ry zaczął zalecać (może lep sze

wa wymuszać) prowadzeni* w ty c h k ra ja c h p o lity k i re s try k c y jn e j, p o lity k i obniżania im portu, d ew alu acji waluty n ie wydaje s ię być tr a f n a . V końcu doprow adziła ona do poważnej obniżki cen w iękazoi- c l surowców, co w e fe k ci* zm niejszyło wpływy dewizowe tych krajów, a z d ru g ie j stro n y - Ograniczyło możliwości ekspertowa ze stro ny krajów wysoko rozw iniętych« Kryzys stosunków handlowych 1 p ła tn i-czych między krajam i rozw ijającym i s ię i wysoko rozwiniętymi wy-ra ź n ie a ię z a o s trz y ł, P o tencjalne możliwości w ykorzystania poten-c ja łu typoten-ch krajćw d la s t a b i l i z a poten-c j i 1 p rz y sp ie sz e n ia rozwoju pozo-s t a j ą n ie w ykorzypozo-stane. Co w ięcej, pow pozo-stała a y tu a c ja g ro z i bardzo poważnymi p ertu rb acjam i d la światowego systemu flnanaow*go.

Oczywiści* znowu obraz powyższy J e a t obrazem uogólnionym. Na-d a l r a iz ą sobie n ie ź le arab sk i* k ra je naftowe (m ające Na-duży ek sp o rt ropy i małą ilo ś ć lu d n o ś c i). Względni* n ie ź le radzą sobie k ra je D alekiego Waehodu (K orea Południowa, Tajwan, M a le z ja ), k tó re wyk s z t a ł c i ł y owykreślone s p e c ja liz a c je ewyksportowe. S y tu a c ja p o z o sta

-łych krajów , a zw łaszcza A fryki, Ameryki Ł a c iń sk ie j i i,z ji Środko-w ej, ry su je s ię Jednak Środko-w bardzo czarnych kolorach.

Przeoiwko ro z w in ię te j ekonomii popytu wysunięto w iole dalazyoh zarzutów . N ajw ażniejsze z n ic h sprowadzają s ię do te z y , że ro z v i, n i ę t a p o lity k « państwa opiekuńczego doprowadzi!» do is to tn y c h przemian w paychice ep o łeezn ej, k tó re ob n iżają p ra c o w ito ść , przed-s ię b io rc z o ś ć , rozbudzają nadm ierni p o trzeb y . Jakim goprzed-spodarka w o» beonych warunkach n ie może sp ro sta ć .

Podnosi * ię , że rozwój globalnego «terow ania hamuje inicjatyw ę przedsiębiorców i wzmacnia ro lę i pozycję państwowej b iu ro k r a c ji. Kierowanie to okazało s ię mało efektywne. Z ostało popełnione wiele błądów i w przewidywaniach i w d z ia ła n ia c h . Wyraźnie występuje w poglądach c z ę śc i teoretyków tę sk n o ta za doskonałymi sam oregulują-cymi mechanizmami, k tó re zapewniłyby sprawne funkcjonowanie go "po-d a rk i. Poważna część o p i n i i , powiązana ze związkami zawodowymi, p a rtia m i eocjald<imokratycznymi, a ta k ie ekonomiści kontynuujący tra d y c je postkeynesowakie s ą Jednak tym poglądom zdecydowanie p rzeciw n i. Co w ię c e j, wydaje a lę , i « ic h pozycja pomimo wazyatkp * e ię umacnia, na co niem ały wpływ mają n ie w ielk ie o a ią g n ię c ia dru-giego kierunku rozumowania teoretycznego 1 p o lity k i gospodarczej, tzw. ekonomii i p o lity k i podaży, .j

Ekonomia podały_{■Tarrrmnrita}

Ekonomia podały a to i na tradycyjnym stanow isku, że a rozwoju gospodarczym decyduje przede wszystkim w zrost podaży. Wzroet pro-d u k c ji w opro-dpowiepro-dnich warunkach tworzy warunki pro-d la opro-dpowiepro-dniego w zrostu popytu. Rozwiązania in s ty tu c jo n a ln e powinny więc sp rzyjać przed* wszystkim tw orzeniu warunków do e k sp an sji in w e sty c y jn e j, do zdrowego rozwoju d z ia ła ln o ś c i p rz e d s ię b io rc z e j. S tru m ien ie popytu, zw łaszcza popytu tworzonego przez państw o, powinny być zrównoważo-ne ze strum ieniam i p ro d u k c ji i strum ieniam i wpływów budżetowych. Nie J e a t uzasadnione finansow anie z d e fic y tu .

H istorycznych ź ró d e ł ekonomii podaży možná szukać w te o ria c h Adama Sm itha, Saya, neoklaaycyzmu, a zwłaszcza amerykańakioh Jego p r z a d a ta w ic ie ll. Można Jednak a tw ie rd z ló , że w spółczesną podstawą te o re ty c z n ą ekonomii podaży są koncepcje meomonetaryzmu z ic h czo-łowym przedstaw icielem Miltonem Friedmanem. la to tn e znaczenie mają ta k ż e koncepoje szk o ły chicagow skiej, do k tó re j z r e s z tą z a lic z «

Janus* GóreKl

s ię e r ę 't o Friedmana (n ie wydaje a ię to z re s z tą całkow icie trafn e), o także wielu p rz e d s ta w ic ie li t e o r i i społecznej gospodarki ryn-kowej,

Ola teoretycznego u zasad n ien ia koncepcji podanych wyżej wyko-rz y s tu je s ię frledmanowską wersją Ilo ściow ej t e o r i i p ie n ią d za , z k t í re j wypływa wniosek, że e a la ja p ie n ią d z a i ' Jego surogatów po-winna wynikać ze zalany realnych procesów gospodarczych. O grani- czertle em isji p ie n ią d z a . Jak i popytu J e s t pierwszym wstępnym wa-runkiem w ejścia w s ta n równowagi gospodarczej. P o lity k a finansowa paristwa tr a c i więc swą ro lę w k ształto w an iu koniunktury (a lb o ra -c z e j u leg a istotnem u o g ra n i-c z e n iu ), is to tn ą ro lę uzyskuje nato-m iast p o lity k a pieniężno-kredytow a, a le k len nato-m k i j e j d z ia ła n ia - z punktu widzenia k ształto w an ia koniunktury - u le g a ją istotnym zmia-nom.

Ekonomika podaży zaczęła wywierać wpływ aa p o lity k ę gospoda*^ czą w ielu krajów w d ru g ie j połowie l a t sied em d ziesiąty ch . Jako pierw sze p rz y ję ło j e j z a ło ż e n ia, po prawicowym p rzew ro cie, C h ile . P o lity k ą gospodarczą tego kraju zaczęło kierować k ilk u uczniów Frledsiana. On sam sp ę d z ił pewien okres w tym k r a ju , chociaż n ie p rz y ją ł stanowisku o fic ja ln e g o doradcy rządu. Było to przyczyną mało znanego w P o lsce fa k tu , że w o k re s ie kiedy przebywał w Sztok-holmie o d b ie ra jąc nagrodę Nobla odbyła s ię przeciwko t e j d e c y z ji. Jak i przeciwko niemu, burzliw a m a n ife sta c ja zorganizowana przez k oła postępowe, głównie socjaldem okratyczne o rg a n iz ac je studen-c k ie . Rełlm P in o studen-ch eta do d z isie js z e g o d n ia n ie a a n a jle p s z e j o p i-n i i w św lec ie .

Główni p rz e d sta w ic ie le p o lity k i podaży to A nglia z tzw. " te a - cheryzaem* i Stany Zjednoczone z "reaganoekonomlką*. Elementy t e j p o lity k i - o czym Już wspomniałem - z o sta ły wprowadzone w liczn y ch k ra ja c h rozw ijających s i ę . Współczesne b a rd z ie j lub mniej rozbudo-wane elementy gospodarki podaży w ystępują w w iększości krajów roz-w in ięty ch ( k r a je skandynaroz-wskie, RFN, P o rtu g a lia , k ra je B eneluksu). 2 większymi oporami są one wprowadzane w k rajach ty c h , w których utrzym ują s ię u władzy rządy socjaldemokratyczne»

P r z e jś c ie do p o lity k i podaży wymaga Jako podstawowego zadania zahamowania i o g ra n ic z e n ia procesów In flac y jn y c h . Rozpoczęły s ię więc procesy ■wyżyaania* i n f l a c j i . Proces ten p o szed ł Jednak w specyficznym k ieru n k u . Ponieważ n ie założono możliwości o g ran

iczę-n ia wydatków zbrojeiczę-niow ych, a iczę-nawet przeciw iczę-nie - u zasad iczę-n iając to s y tu a c ją międzynarodową, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, zwięk-sza s ię ic h u d z ia ł w produkcie społecznym •* proces "wyżymania" za-początkowano poprzez ograniczanie wydatków na św iadczenia społecz-n e, o św iatę, służbę zdrowia. Wprowadza e lę lub zakłada ograspołecz-nicze- ogranicze-n ie wzrostu dodatków rodziogranicze-nogranicze-nych, o p ó iogranicze-n la s ię rew aloryzację re ogranicze-n t i em erytur, zmnlejsża a ię czasookres otrzymywania zasiłków., przez bezrobotnych. Rezygnuje s ię z p o lity k i indeksowania dochodów zau-w ażając, i s łu s z n ie , że sp rz y ja ona utrzymyzau-waniu i samopowielaniu procesów in flac y jn y c h . O l o stateczn y t e j p o lity k i J e3 t

Jednozna-czny. Zmierza ona do zm niejszenia u d z ia łu dochodów pracowniczych (w różnych formach) w dochodzie narodowym na rzecz dochodów z ka-p i t a ł u . Wzrost zysków ma umożliwić zwiększenie e k ska-p a n sji inw esty-c y jn e j i w ten sposób - o p aresty-cie długofalowego wzrostu gospodaresty-cze- gospodarcze-go na zdrowych postawach.

By zaohęclć do inwestowania, p o djęto p o su n ięcia w zak resie ob-n iż k i podatków. Zastosowaob-na zmiaob-na stawek podatkowych prowadzi do te g o , że grupy społeczne o niższych dochodach w zasad zie będ.j, p ła -c ić te same p o d a tk i, natom iast zm niejszą s ię pod atk i pła-cone przez grupy otrzymując* dochody wyższe n iż ś re d n ie . Zabieg ta k i - w celu pobudzerria koniunktury - o p ie ra ją c s ię na a n aliza ch Sam uelsona,za-stosow ał Jako pierw szy prezydent Kennedy. Zmniejszył on Jednak po-d a tk i w calu pobupo-dzania społecznego popytu, n ie zm niejszając wy-datków państwowych i wykorzystując mechanizmy finansow ania z d e f i-c y tu . Obei-cnie zakłada s i ę , że spadek wpływów podatkowyi-ch (ma s ię n a d z ie je , że będzie on p rzejścio w y ) będzie połączony z redukcją wydatków budżetowych. Posunięcie to n ie zwiększy więc społecznego popytu» a ma stymulować wzrost in w e sty c ji (.przede wszystkim budo-wlanych, a le także przemysłowych ) poprzez zmianę r e l a c j i kosztów.

O graniczenie k re a c ji stru m ien ia p ie n ią d za w p ierw szej fa z ie nowej p o lity k i osiągano poprzez p o d n ie sien ie stopy procentow ej. Wysoka sto p a procentow a, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, p rz y c zy n ił* a ię sk u teczn i* do p o g łę b ie n ia r e c e s ji gospodarczej. W warunkach n a r a s ta ją c e j niepewności co do perspektyw s y tu a c ji gos-p o d a rc z e j, wysoka sto gos-p a gos-procentowa z ro d z iła tendencje do lokowania oszczędności ni* w in w e sty c je , a w różnego typu p ap iery w artościo-we. System bankowy dysponował poważnymi środkam i, k tó re lokował c h ę tn ie w pożyczkach zagranicznych (wysoko oprocentowanych),

Wyao-28 J&nuaz Górski

кь sto p a procentowa w Stauiach Zjednoczonych prowadzi do zawyżenia kursu d o la ra , co J e a t korzystne d la Stanów, Jednocześnie wysoka a - merykańska stopa procentowa uniem ożliw iała poważną obniżką stopy procentow ej w Innych k ra ja ch , J e ż e li c h cia ły one w te n sposób p rzeciw d ziałać zm niejszaniu a lę wydatków inw estycyjnych, ponieważ w warunkach dużej swobody przepływu kapitałów wydatki te przepły-wały do amerykańskiego systemu bankowego.

P o lity k a "wyżymania" i n f l a c j i d a ła pewne e fe k ty . Stopa In fla c j i ob n iży ła a lę w w iększości wysoko rozw iniętych krajów k a p ita -lis ty c z n y c h o k ilk a punktów, n a j s i l n i e j w Stanach Zjednoczonych i A n g lii. Nie J e s t to Jednak n ic dziwnego przy tak o stry c h środkach p odjęty ch w kierunku zm niejszenia dynamiki społecznego popytu. Ce-ny rosnę Jednak n a d a l, ty le że w tempie roczCe-nym od 3 do 125í, w za-le ż n o ś c i od k ra ju .

Za obniżenie stop y i n f l a c j i ro z w in ię te k ra je k a p ita lis ty c z n e z a p ła c iły poważnym wzrostem stopy b ezrob o cia, k tó ra z b liż a s ię w końcu ro k u 1032 w s k a li krajów OECD do 9# ogólneco z a tru d n ie n ia (w S tanach Zjednoczonych przekroczyła 11#)* Można więc pow iedzieć, że mechanizm krzywej P h ll llp s a okazał s ię tro ch ę b a rd z ie j efektywny przy d z ia ła n iu w "dół* n iż "w górą". Dalszy w zrost bezrobocia J e a t przewidywany na plerw szę połowę 1993 r . Indeks s t e g f l e c l l n ie u - le g ł więc w iększej popraw ie.

D alsze następstw a " p o lity k i podaży" to poważne ograniczenie świadczeń so cjaln y ch , sta g n a c ja w rozwoju oświaty 1 szkolnictw a wyższego oraz sp o łec z n ej służby zdrow ia. ■

Normalny» zjawiskiem w ta k ic h warunkach s ta j e s ię z a o strz e n ie w alki klasow ej. I n f l a c j a b u d z iła p r o te s ty , a le w warunkach s te r o -wanej p o lity k i dochodów j e j sk u tk i były w pewnym s to p n iu , nawet w la ta c h sied em d ziesiąty ch , rekompensowane podwyżkami p ła c 1 świad-czeń społecznych. A ktualnie w w iększości krajów obok o g ran iczan ia świadczeń społecznych wprowadza s ię zasadę albo "pauzy płacow ej*,

albo m niejszych podwyżek p łae a n iż e li t*mpo i n f l a c j i (A n g lia , RFN, nawet socjaldem okratyczna F ra n c ja ). J e s t to p rzy k ład , że metody in g e re n c ji pańatwa w warunkach p o lity k i podaży n ie zawsze mają aż

tak bardzo pośredni c h a ra k te r. J e ż e l i dołączymy czynnik najwa-ż n ie jsz y - w zrost b ezrob o cia, k tó re uderza n ie ty lk o w k ob iety , g a sta rb e ite ró w , m łodzież, ale także w d o jrz a ły c h , od dawna pracu-jących robotników i pozbawia poczucia s t a b i l i z a c j i , k tó re J e s t tak ważne d la każdej norm alnej Jed n o stk i - s ta j e s ię zrozum iałe, że w n ajbliższym o k re sie czasu należy s ię spodziewać z a o s trz e n ia s ta rć klasowych.

Ma ra c z e j ra c ję ek sk an clerz Helmut Schmidt w swoim przemówie-niu wygłoszonym na kongresie a u s tr ia c k ie j p a r t i i socjaldem okraty-czn ej w październiku 1982 r . , kiedy oskarża przede wazystkim " re a - ganoekonomlkę” o p o g łęb ien ie tru d n o śc i gospodarczych współczesnego á w la ta . Kiedy większość krajów , zw łaszcza Stany Zjednoczone rozpo-czę ły prowadzenie p o lity k i podaży, m niejsze k r a je , k tó re próbują prowadzić odmienną p o lity k ę , znajdują s ię w bardzo tru d n e j sytua-c ji* P o lity k a popytu w warunkasytua-ch względnej wolnośsytua-ci obrotów mię-dzynarodowych musi prowadzić do pogorszenia b ila n su handlowego, a tak że b ila n su p ła tn ic ze g o (u cieczk a k a p ita łó w ) tych krajów , któ re Ją podejmą. Nie J e s t wykluczone w tych warunkach s i l n i e j s z e J e s z -cze odrodzenie te n d e n c ji p ro te k c jo n isty cz n y c h ,, co Jednak miałoby negatywny wpływ na długookresowy w zrost gospodarczy.

Ekonomia podaży w aktualnych warunkach d a ła w ięc, Jak na r a - z l e , przede wszystkim ujemne e fe k ty . Określone znaczenie może mieć fa k t, że J e s t ona prowadzona bardzo niekonsekw entnie.

W Stanach Zjednoczonych ogranicza s ię św iadczenia społeczne, a le zwiększa s ię vyd atki zbrojeniow e. Podatki n ajp ierw obniżano, a obecnie s ię Je powiększa. D eficyt budżetowy zam iast s ię zmniejszyć - w zró sł. Zmniejszono popyt lu d n o śc i, a le n ie widać te n d e n c ji do w zrostu, w ogólnie niepewnej s y tu a c ji, in w e sty c ji prywatnych.Wpro-wadzona o s ta tn io obniżka stopy procentow ej, Jak na r a z ie spowodo-wała ty lk o w zrost s p e k u la c ji g iełd o w ej, k tó ra ma Jednak n ie w ielk i« szans« według ocen ekspertów , na zw iększenie e k sp a n sji realnych in w e s ty c ji. Poprawa koniunktury. Jaka w y stąp iła w 1983 r . , o p ie ra a ię , Jak na r a z ie , na w zroście popytu na dobra trw a łe j konsumpcji (p rzed « wszystkim samochody) i pewnym ożywieniu budownictwa

mie-szkaniowego. Ożywienie to n ie doprowadziło Jednak do pow ażniejsze-go w zrostu in w e sty c ji przemysłowych. In s ty tu ty koniunktury przew i- d u ją więc ponowne pogorszeni« koniunktury Już w roku 1984, a n a j-d a le j w 1985 r . Okazuje s ię w ięc, że gospoj-darka może ugrzęznąć ni*

ty lk o v falazywym In flacy jn y » ożyw ieniu, a le z a s tó j i sta g n a c ja , i to Jeszcze większe, mogą być właściwe i “ zdrowej", m a krępowa-n ej p rzez ikrępowa-nterwekrępowa-ncjokrępowa-nizm państwowy ekokrępowa-nomice.

Perspektywy ożyw ienia inw estycyjnego, k tó re zadecydują o ko-n iu ko-n k tu rz e , zależą od perspektywy k ształto w ako-n ia s ię społecznego popytu. Perspektywy te ni« są dobre. Po^yt ludności w w ielkościach realn ych ulega o g ran iczen iu . Gospodarka w iękazoici krajów dysponu-j e ni« wykorzystanymi zdolnościami produkcydysponu-jnymi. S to p ień Ich wy-k o rz y sta n ia ■ «* podstawowy wskaźnik wywierający wpływ na decyzje in -w estycyjne - J e s t n i« nazbyt -wyaoki. Wydaje s ię , że mają ra c ję tz-w. umiarkowani p rz e d sta w ic ie le ekonomii popytu, że b«z utrzym ania od-pow iedniej dynamiki popytu wywołanej p rzez globalne sterow anie tru dn o będzi« osiągnąć tempo wzrostu zapewniając« zw iększenie eks-p a n s ji in w esty cyjn ej. Problem tkwi eks-prawdoeks-podobnie eks-przede wszystkim w odpowiednich d z ia ła n ia c h podjętych w największych k ra ja ę h , któ re dopiero wspólnie mogę stać s ię “ lokomotywami w zrostu". Dopiero te -go typu d z ia ła n ia mogą umożliwić wyrwanie s ię - Jak to sformułował Helmut Schmidt w Wiedniu - z “d iab elsk ieg o kręgu bezrob o cia, spad-ku popytu, o g ran iczen ia In w e sty cji“ . W łara, i« uzdrow ienie mogą p rzy n ieść samoczynnie d z ia ła ją c e mechanizmy rynkowe J e a t wiarą p rzejścio w ą, w iara k tó ra Już z o s ta ła podważona, l o k tó re j za k i l -ka l a t będzie cię wspominać ze zdziwieniem.

Globaln* staro w an ie, nawet przy omylnośęl lud zk ich d e c y z ji, noże być istotnym czynnikiem korygującym d z ia ła n ia mechanłznuSw ryaAOwych. Jego efektywność musi być Jednak ograniczana w gospo-d arce p o siagospo-d a ją ce j monopolistyczne 1 o lig o p o llsty c z n e a iru k tu ry rynko*«. Było ono Jednak krokiem naprzód, a n ie krokiem wstecz w stosunku do mech«nizm5w_tradycyJnego k apitalizm u.

•ŕroga w stosunku do krajów s o c ja lis ty c z n y c h p o lity k a Reagana g ro z i Jeszcze dalszym skomplikowaniem problemów zarówno w u k ład zie Wschód-2acto5d, Jak P iłn o c-P o łu d n ie. Perspektywy n ie są więc zachę-c a ją zachę-c e . Nizachę-c dziwnego, że w szystkie poważn« ośrodki badania koniun-k tu ry przewidują bardzo trudną dekoniun-kadę. Wyetarczy d la przykładu wskazać na prognozę In s ty tu tu do spraw Badania Z a tru d n ien ia t Ryn-ku Pracy w Norymberdze, k tó ra « tw ierd za, 1« d la utrzym ania a k tu a l- п«>£ , stanu z a tru d n ie n ia potrzebna J e a t 3-prócentowa atopa wzrostu gospodarczego ( » względu aa ra c jo n a liz a to rs k i c h a ra k te r postępu technicznego spotęgowanego przez rozpowszechnianie e lę a in ip ro c e