Wykształcenie i tektonika utworów solnych cechsztynu w wysadzie solnym Góra koło Inowrocławia w świetle wyników kompleksowych badań geochemiczno-litologicznych w profilach wybranych otworów wiertniczych

Wykszta³cenie i tektonika utworów solnych cechsztynu

w wysadzie solnym Góra ko³o Inowroc³awia

w œwietle wyników kompleksowych badañ geochemiczno-litologicznych

w profilach wybranych otworów wiertniczych

Grzegorz Czapowski

, Hanna Tomassi-Morawiec

, Joanna Tadych

,

£ukasz Grzybowski

, Tadeusz Sztyrak

Characteristics and tectonics of Zechstein salt rocks of the Góra salt diapir near Inowroc³aw on the basis of geochemi-cal-lithological study of selected borehole sections . Prz. Geol., vol. 57: 494–503.

A b s t r a c t . Detailed macroscopic profiling of salt cores from selected wells drilled in the Góra salt diapir (central Poland; Fig. 1, 2) and analyses of bromine content made it possible to define and characterize lithostratigraphic units of the Zechstein (Upper Permian) succession (Fig. 3, 4). Interpretation of relations between the units identified in the studied well sections allowed the first schematic reconstruction of internal structure of top part of the salt trunk (Fig. 5). The principal idea of this reconstruction is probable origin of the Góra diapir as a salt trunk with a recumbent fold at the top (Fig. 6A). Subsequent uplift of the diapir and erosion resulted in removal of significant part of younger salt deposits so only those squeezed into the salt trunk interior escaped the erosion (Fig. 6B). Models of internal structure of salt diapirs are of remarkable practical value as they facilitate proper location of the mining works (e.g. leaching wells, galleries, chambers and caverns) and prediction of possible gas and water hazards.

Key words: salt deposits, tectonics, Zechstein

Interpretacja budowy wewnêtrznej wysadów solnych, zwykle wyj¹tkowo skomplikowanej, opiera siê na rozpo-znaniu wiertniczym, a w przypadku budowy kopalni ziemnej na rozpoznaniu struktury ods³aniaj¹cej siê w pod-ziemnych wyrobiskach górniczych. W Polsce dobrymi przyk³adami wysadów o doœæ dobrze poznanej budowie wewnêtrznej s¹ struktury K³odawa (czynna kopalnia pod-ziemna) oraz Inowroc³aw (kopalnia zlikwidowana). G³êbo-koœæ rozpoznania jest warunkowana g³êbokoœci¹ wykonanych wyrobisk i nie przekracza 800 m. Interpretacja budowy wewnêtrznej pozosta³ych wysadów solnych, w obrêbie których udokumentowano z³o¿a soli, np. Damas³awek, Lubieñ, £aniêta czy RogoŸno, lub prowadzono ich eksplo-atacjê metod¹ otworow¹, np. Góra czy Mogilno, jest nadal bardzo powierzchowna, choæ czêsto dane pozyskane pod-czas zagospodarowania z³o¿a mog¹ pos³u¿yæ do konstru-owania bardziej szczegó³owych modeli.

W 2008 r. Pañstwowy Instytut Geologiczny wykona³ na zlecenie Inowroc³awskich Kopalni Soli Solino S.A. badania geochemiczne i profilowanie wykszta³cenia utwo-rów solnych cechsztynu w profilach otwoutwo-rów wiertniczych

G-34, G-39 i G-16, zlokalizowanych na wysadzie Góra — ryc. 1 (Tomassi-Morawiec i in., 2008). Wyniki tych badañ pozwoli³y uœciœliæ litostratygrafiê i sukcesjê osadów sol-nych w tych profilach w interwale g³êbokoœci 200–1750 m. Dziêki wnioskom z przeprowadzonych badañ mo¿liwe by³o zdefiniowanie wydzieleñ stratygraficznych tak¿e w profilu otworu G-28, po³o¿onym pomiêdzy otworami G-34 i G-39, i w konsekwencji — wykonanie po raz pierwszy interpretacji budowy wewnêtrznej fragmentu wysadu Góra w strefie rozpoznanej tymi otworami.

Celem niniejszej pracy jest ukazanie geologom górni-czym mo¿liwoœci interpretacyjnych, jakie do odtworzenia budowy wewnêtrznej wysadów solnych daj¹ komplekso-we badania materia³ów rdzeniowych utworów solnych, szczególnie z pe³nordzeniowanych otworów wiertniczych. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e na tym etapie prac, wobec braku wiêkszej liczby porównywalnych danych geologicz-nych, mo¿liwa by³a jedynie wstêpna interpretacja budowy wewnêtrznej fragmentu wysadu Góra. Opracowanie mode-lu budowy ca³ego wysadu i odtworzenie etapów jego ewo-lucji bêdzie mo¿liwe dopiero po wykonaniu podobnych prac na podstawie zachowanych materia³ów wiertniczych i archiwalnych, znajduj¹cych siê w posiadaniu Inowroc-³awskich Kopalni Soli Solino S.A. Wiedza o budowie wewnêtrznej choæ czêœci zagospodarowywanego wysadu ma kluczowe znaczenie dla projektowania lokalizacji i kszta³tu wyrobisk górniczych, np. kawern solnych.

1

Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; hanna.tomassi-morawiec@pgi.gov.pl; grzegorz.cza-powski@pgi.gov.pl, tadeusz.sztyrak@pgi.gov.pl

2

Inowroc³awskie Kopalnie Soli Solino S.A, ul. Œw. Ducha 26a, 88-100 Inowroc³aw; asia.tadych@solino.pl, ³ukasz.grzybowski @solino.pl

G. Czapowski H. Tomassi--Morawiec

Po³o¿enie i zarys budowy geologicznej wysadu Góra

Wysad solny Góra znajduje siê w odleg³oœci ok. 15 km na wschód od Inowroc³awia (ryc. 1A), w po³udniowej czê-œci województwa kujawsko-pomorskiego. Jego rozpozna-nie zapocz¹tkowa³o wykonarozpozna-nie w latach 1911–1912 piêtnastu p³ytkich otworów (do g³êbokoœci 175 m) oraz jednego g³êbokiego otworu — G-226 (do g³êbokoœci 1100 m), za pomoc¹ których udokumentowano z³o¿e soli i parame-try jakoœciowe kopaliny. W okresie miêdzywojennym pro-wadzono pomiary grawimetryczne, których wynikiem by³a mapa anomalii grawimetrycznych (1946), okreœlaj¹ca gra-nice z³o¿a. W latach 50. ubieg³ego wieku prowadzono pra-ce wiertnicze do g³êbokoœci ok. 300 m, których wyniki zaowocowa³y dokumentacjami geologicznymi z³o¿a Góra w kategorii C2 (Figiel, 1956) oraz C1 (Figiel, 1960). W latach 1964–1966 w ramach budowy otworowej Kopalni Soli

Góra wykonano cztery otwory do g³êbokoœci 1200 m, a na

pocz¹tku lat 90. XX w. — badania grawimetryczne i sej-smiczne w celu uœciœlenia przebiegu granic wysadu. Uzy-skane dane pozwoli³y opracowaæ kolejne 2 dokumentacje geologiczne: w kategorii B + C1 + C2 (Domaga³a, 1982) i C2 + C1 + B (Parecka, 1994). Rozbudowa kopalni od lat 60. ubieg³ego wieku, a tak¿e budowa Podziemnego Maga-zynu Ropy i Paliw (oddany do u¿ytku w 2002 r.), zaowoco-wa³y do dnia dzisiejszego rozwierceniem z³o¿a jeszcze ponad czterdziestoma otworami (ryc. 1B), a tak¿e wykona-niem czterech dodatków do dokumentacji geologicznej (np. Biernat, 2005; Brañka i in., 2001). Obecnie z³o¿e soli jest udokumentowane do g³êbokoœci

1700 m (g³êbokoœæ mo¿liwej eksploata-cji). Celem dalszego rozpoznania jest ustalenie geometrii po³udniowo-zachod-niej i po³udniowej œciany z³o¿a. Zasoby bilansowe soli kamiennej w z³o¿u s¹ sza-cowane na 2,3 mld ton, przemys³owe zaœ — na 0,3 mld ton (Gientka i in., 2008).

Wysad solny Góra jest po³o¿ony w œrodkowej czêœci polskiego basenu cechsztyñskiego, na zachodnim skraju antyklinorium kujawskiego (Karnkow-ski, 2008), gdzie wystêpuj¹ wszystkie ogniwa ewaporatowe cechsztynu (ryc. 1), a mi¹¿szoœæ ogniw solnych siêga do kil-kuset metrów (Czapowski, 1993; Cza-powski i in., 1991, 1993; Wagner, 1994). Budowê geologiczn¹ tego rejonu deter-minuj¹ zapocz¹tkowane w triasie ruchy halokinetyczne i halotektoniczne mas solnych, przedzieraj¹cych siê ku górze poprzez ska³y nadk³adu mezozoicz-no-kenozoicznego w strefach aktywno-œci tektonicznej pod³o¿a podpermskiego (np. Burliga i in., 2003; Dadlez, 1997, 1998; Dadlez & Marek, 1974; Dadlez i in., 1998; Krzywiec, 2004a, b; Tarka, 1991). Wysad Góra jest wyciœniêtym s³upem solnym na NW skraju wielkiej poduszki solnej Radziejowa, obciêtym od NE dyslokacj¹ o biegu NNW-SSE (Dadlez, 1998). Biernat (2005), powo³uj¹c siê na wyniki badañ geofizycznych z 1991 r., stwierdzi³ obecnoœæ od pó³nocy równole¿nikowej dyslokacji, a od wscho-du i zachowscho-du — dyslokacji o kierunku

N-S. Œciany wysadu na znacznych odcinkach s¹ niemal pio-nowe, jedynie œciany po³udniowa i po³udniowo-zachodnia s¹ mniej stromo nachylone. W przekroju poziomym wysad ma kszta³t nieforemnej elipsy, której d³u¿sza oœ, o przebiegu NW-SE, ma d³ugoœæ oko³o 1000 m, krótsza zaœ — 900 m.

Ca³y wysad jest przykryty osadami plejstoceñsko-ho-loceñskimi o zró¿nicowanej mi¹¿szoœci, od 30 do ponad

100km Kraków Cracow Warszawa Warsaw Inowroc³aw

wysad solny Góra

Góra diapir (ryc. 1b)

(Fig. 1b)

zasiêg soli cyklu PZ4

actual extent of PZ4 salts

A

zasiêg soli cyklu PZ2

actual extent of PZ2 salts

zasiêg soli cyklu PZ3

actual extent of PZ3 salts

Poznañ 100m G-17 G-24 G-15 G-23 G-21 G-2 G-13 G-12 G-3 G-10 G-9 G-11 G-6 G-16 G-20 G-1 G-8 G-26 G-19 ZG-1 G-22 G-4 G-35 G-29 G-25 G-14 G-5 G-7 G-27 G-30 K-4 G-225 G-34 G-39 otwór wiertniczy borehole zarys wysadu na g³êbokoœci 150 m diapir contour at depth 150 m

B

Ryc. 1. A — Lokalizacja wysadu Góra na tle rozmieszczenia utworów solnych cechsz-tynu w Polsce (zasiêgi soli wg R. Wagnera. [W:] Dadlez i in., 1998); B — Rozmieszcze-nie otworów wiertniczych w rejoRozmieszcze-nie wysadu solnego Góra

Fig. 1. A — Location of the Góra diapir within the actual extent of Zechstein salts in Poland (extents of salts after R. Wagner. [In:] Dadlez et al., 1998); B — Location of boreholes in the Góra diapir area

100 m (ryc. 2), reprezentowanymi g³ównie przez piaski ró¿noziarniste i gliny zwa³owe. Pod nimi wystêpuj¹ utwo-ry czapy wysadu, z³o¿one z siarczanów (anhydutwo-ryt–gips) lub i³ów i gipsów. Górna powierzchnia czapy wysadu jest bardzo zró¿nicowana — deniwelacje po³o¿enia jej stropu dochodz¹ do 50 m, gruboœæ zmienia siê od 34 do 116 m, a w dwóch otworach wiertniczych bezpoœrednio pod ska³ami nadk³adu stwierdzono zwierciad³o solne. Na obrze¿ach

wysadu, pod utworami plejstoceñsko-holoceñskimi nawier-cono osady neogenu (i³y, piaski brunatne z py³em wêgla brunatnego oraz ¿wiry i mu³ki). Otulinê wysadu stanowi¹ zaœ utwory jurajskie wykszta³cone w facji wapiennej i piaskowcowo-mu³owcowej.

Z obserwacji poczynionych w trakcie wykonywania otworów wiertniczych wynika, ¿e wewnêtrzn¹ budowê wysadu Góra charakteryzuje strome lub prawie pionowe

G-225 G-30 G-25 G-27 G-14 G-5 G-7 K-4 przefa³dowane utwory solne cyklu PZ2 folded evaporites of PZ2 cycle przefa³dowane utwory solne cykli PZ2-PZ4 folded evaporites of PZ2-PZ4 cycles Nadk³ad i otoczenie

Overburden and adjacent deposits

paleogen i dolny neogen

Paleogene and Lower Neogene

górny neogen Upper Neogene otwór wiertniczy borehole mezozoik Mesozoic

Na2starsza sól kamienna

Older Halite

Na2k+K2warstwy przejœciowe

Transitional Beds

K2starsza sól potasowa

Older Potash

T3szary i³ solny

Grey Pelite

Na3m³odsza sól kamienna

Younger Halite

Na3tzuber brunatny

Brownish Zuber

Na4najm³odsza sól kamienna

Youngest Halite Ogniwa ewaporatowe Evaporite units 100 0 -100 -200 -300 -400 -500 -600 -700 -800 -900 -1000 -1100 -1200 -1300 m n.p.m. m a.s.l.

przekrój szczegó³owy (ryc. 5)

detailed section (Fig. 5)

NE

SW NW

SE NE

SW

zarys komory w p³aszczyŸnie przekroju

cavern shape in section

czapa wysadu

caprock

G-30

100m

Ryc. 2. Syntetyczny przekrój geologiczny przez górn¹ czêœæ wysadu solnego Góra Fig. 2. Schematic section of the upper part of the Góra diapir

u³o¿enie warstw utworów cechsztynu, wykszta³conych jako anhydryty, sole kamienne i potasowo-magnezowe oraz ska³y ilaste i zubrowe. Utwory solne odnotowane w wysadzie s¹ reprezentowane przez sfa³dowane ogniwa starszej soli kamiennej i potasowej cyklotemu stassfurt (Na2 i K2), któ-re zajmuj¹ œrodkow¹ i po³udniow¹ rozpoznan¹ czêœæ wysa-du, oraz przefa³dowane z utworami cyklotemu stassfurt ogniwa solne cyklotemów leine (PZ3) i aller (PZ4), wystê-puj¹ce w czêœci pó³nocnej i pó³nocno-zachodniej wysadu (np. Brañka i in., 2001; Domaga³a, 1982; Parecka, 1994), na pó³noc od otworów G-17, G-21, G-23 i G-28 (ryc. 1). Ogniwo najstarszej soli kamiennej (Na1) cyklotemu werra prawdopodobnie znajduje siê w g³êbszej partii wysadu, nie rozpoznanej wierceniami.

Dotychczasowe rozpoznanie wiertnicze wskazuje, ¿e utwory starszej soli kamiennej (Na2) to sole kamienne sza-re, pó³- i przezroczyste, ró¿noziarniste, czasem kryszta³owe, zanieczyszczone g³ównie anhydrytem, wystêpuj¹cym w postaci lamin lub rozproszonych ziaren. Ogniwo starszej soli potasowej (K2) reprezentuj¹ sole kamienne z domiesz-kami soli potasowo-magnezowych (g³ównie kizerytu). Na utwory cyklotemu PZ3 sk³ada siê ogniwo anhydrytu g³ównego (A3), na ogó³ wystêpuj¹ce jako porwak poœród starszej soli kamiennej, oraz ogniwo m³odszej soli nej (Na3), wykszta³cone jako pomarañczowe sole kamien-ne z wpryœniêciami soli potasowo-magkamien-nezowych (karnalitu i kizerytu). Ogniwo zubru brunatnego (Na3t) wystêpuje pod postaci¹ okruchów soli pomarañczowych i szarych, spojonych stalowym lub zielonkawym i³em, którym towa-rzysz¹ wtórne skupienia soli potasowo-magnezowych. Ogni-wo najm³odszej soli kamiennej (Na4) cyklu PZ4 opisano dotychczas jedynie z otworu G-30 i tworz¹ je ciemnoszare sole kamienne, gruboziarniste, z domieszkami rozproszo-nej substancji anhydrytowo-ilastej.

Obecnie w rejonie wysadu Góra dzia³alnoœæ górnicz¹ prowadz¹ Inowroc³awskie Kopalnie Soli Solino S.A. z sie-dzib¹ w Inowroc³awiu. Z³o¿e jest eksploatowane poprzez otwory wiertnicze metod¹ strefowego i wielostopniowego ³ugowania komór z izolacj¹ stropu olejem ekranizuj¹cym. Otwory eksploatacyjne s¹ rozmieszczone w siatce trójk¹ta równobocznego o boku 100 m. G³êbokoœæ eksploatacji siê-ga 1700 m. Maksymalna œrednica komór wynosi 55 m. Pó³ka stropowa, której zadaniem jest ochrona powierzchni przed wp³ywami eksploatacji, ma gruboœæ 250 m, a w przy-padku komór magazynowych — 350 m. Szerokoœæ filaru brze¿nego, którego zadaniem jest izolacja wyrobisk górni-czych od ska³ otaczaj¹cych wysad, wynosi ok. 50–100 m. Czêœæ kawern, w których zakoñczono eksploatacjê soli, zosta³a zaadaptowana na potrzeby magazynu ropy i paliw, który jest œciœle powi¹zany z otworow¹ kopalni¹ soli. Pro-dukowana w komorach solanka s³u¿y m.in. do wyt³aczania wêglowodorów z komór magazynowych.

Metodyka badañ

Materia³ rdzeniowy z 3 otworów wiertniczych: G-16, G-34 i G-39 (ryc. 1B), dok³adnie sprofilowano celem okre-œlenia makroskopowych cech strukturalnych i tekstural-nych ska³ soltekstural-nych i wychwycenia zmiennoœci w badatekstural-nych profilach (ryc. 3). Próbki proszkowe (do oznaczeñ che-micznych) materia³u rdzeniowego (g³ównie sól kamienna) pobrano za pomoc¹ wiertarki w odstêpach 1; 1,5 i 2 m, uwzglêdniaj¹c zmiennoœæ strukturalno-teksturaln¹ i wie-kow¹ materia³u skalnego.

Na Uniwersytecie Technicznym w Clausthal (Niemcy) wykonano oznaczenia zawartoœci w pobranych próbkach bromu i jonu siarczanowego metod¹ chromatografii jono-wej. Dok³adnoœæ oznaczenia bromu wynosi ± 2µg Br/g halitu. Na podstawie zawartoœci jonu siarczanowego zosta³ obliczony udzia³ anhydrytu w próbkach. Uzupe³nienie do 100% stanowi zawartoœæ halitu. Oznaczone w próbkach koncentracje bromu zosta³y przeliczone na czysty halit. Tak okrojony tok analityczny (nie uwzglêdniaj¹cy ozna-czeñ takich jonów, jak Ca2+, K+, Mg2+i Cl–) nie pozwala na precyzyjne okreœlenie sk³adu mineralnego badanych utwo-rów, tak wiêc w przypadku próbek pobranych z wydzieleñ zawieraj¹cych sole potasowo-magnezowe nale¿y spodzie-waæ siê, ¿e oznaczona zawartoœæ bromu jest zwi¹zana nie tylko z halitem, ale tak¿e z innymi chlorkami (sylwinem i karnalitem).

Oznaczenia zawartoœci bromu (tzw. metoda bromowa) s¹ dodatkowym kryterium identyfikacji wydzieleñ litostra-tygraficznych w obrêbie formacji solnych. Metoda ta polega na za³o¿eniu, ¿e ogniwa chlorkowe kolejnych cyklotemów, np. cechsztynu w Polsce, charakteryzuj¹ siê sobie w³aœci-wymi rozk³adami zawartoœci bromu, odró¿niaj¹cymi je od pozosta³ych — rozk³ad zawartoœci bromu w badanej serii solneji jest wiêc wykorzystywany do okreœlenia jej pozycji stratygraficznej.

Podczas ewaporacji wody morskiej brom wchodzi w struktury krystaliczne minera³ów chlorkowych, zastêpuj¹c diadochowo chlor, i w miarê zmian stê¿enia i sk³adu solan-ki jego zawartoœæ roœnie zarówno w roztworze, jak i w kolejnych generacjach osadzanych chlorków. Udzia³ bro-mu w halitach pozwala zatem wnioskowaæ o stê¿eniu macierzystych solanek, a analiza rozk³adu zawartoœci bro-mu w profilach formacji solnych umo¿liwia przeœledzenie historii zasolenia zbiornika ewaporacyjnego. Opisana metoda w zastosowaniu do stratygrafii utworów ewaporatowych jest z powodzeniem stosowana w Niemczech (Schramm i in., 2002, 2005; Schramm & Bornemann, 2004). W Polsce szczegó³owe profile bromowe utworów chlorkowych ró¿-nych ogniw wiekowych (opracowane na podstawie wyni-ków badañ materia³u rdzeniowego z ró¿nych rejonów kraju) by³y dotychczas wykorzystywane do korelacji odcinków serii solnych charakteryzuj¹cych siê podobn¹ tendencj¹ zmian zawartoœci bromu i zbli¿onymi koncentracjami tego pierwiastka (Tomassi-Morawiec, 2003, 2006).

Prowadzone w ostatnich latach przez Pañstwowy Instytut Geologiczny szczegó³owe badania geochemiczne serii solnych cyklotemów w wysadzie k³odawskim umo¿li-wi³y opracowanie wzorcowych profili bromowych dla ogniw soli kamiennych cykli PZ2, PZ3 i PZ4 oraz okreœlenie przedzia³ów zawartoœci bromu w halitach z tych wydzieleñ (Bornemann i in., 2008; Tomassi-Morawiec i in., 2007, 2009). Profile te, odzwierciedlaj¹ce zmiennoœæ zawartoœci bromu w solankach z osiowych czêœci kolejnych basenów cechsztyñskich na terenie Polski, okaza³y siê bardzo pomocne do identyfikacji ogniw litostratygraficznych w badanym materiale rdzeniowym z wysadu Góra. Rozk³ady zawartoœci bromu w halicie oraz zasiêg wydzielonych ogniw litostratygraficznych w profilach otworów G-34 i G-39 ukazuje rycina 4.

Wykszta³cenie i geochemia

zbadanych ogniw solnych cechsztynu w wysadzie Góra

Analiza materia³u rdzeniowego z otworów wiertniczych G-34, G-39 i G-16 umo¿liwi³a przedstawienie dok³adnej

charakterystyki wykszta³cenia i zmian zawartoœci bromu w ogniwach solnych cykli PZ2 i PZ3.

Utwory cyklu PZ2. Wyniki badañ prowadzonych w

celu dokumentacji geologicznej z³o¿a soli kamiennej Góra (Brañka i in., 2001; Domaga³a, 1982; Parecka, 1994) wykaza³y, ¿e utwory ogniwa starszej soli kamiennej (Na2), stanowi¹ce w wysadzie Góra g³ówny komponent cyklu PZ2, s¹ reprezentowane przez œrednio- i gruboziarnist¹ sól kamienn¹, bia³¹, mlecznoszar¹, szar¹ i jasnoszar¹, lokalnie

kryszta³ow¹, przezroczyst¹. Czasem sole te s¹ zabarwione na miodowo, jasnoró¿owo i niebieskawo. Cechuje je bar-dzo wysoka zawartoœæ NaCl — 92–99% (Brañka i in., 2001). Domieszki nierozpuszczalne to piasek anhydrytowy i substancja ilasta, wystêpuj¹ce w postaci smug i pr¹¿ków, czêœciej jednak rozproszone nierównomiernie w soli. Roz-poznane wyst¹pienia soli potasowo-magnezowej zaliczono do ogniwa starszej soli potasowej (K2) i s¹ one reprezento-wane przez smugi i kilkunastocentymetrowej gruboœci wk³adki przedzielone sol¹ kamienn¹ (Brañka i in., 2001).

Na2

Na2+K2

Na2+K2

Na3a

Na2

Na2+K2

Na3t

Na3a

Na3t

Na3a

Na3t

Na3a

oznaczenie zawartoœci bromu

bromine content analysis

1420,0 m 1432,0 m 1733,0 m 1715,0 m sp¹g skrzynki profile bottom sp¹g skrzynki profile bottom g³êbokoœæ depth g³êbokoœæ depth

Ryc. 3. Fragmenty rdzenia z profilowanego otworu wiertniczego G-34. Objaœnienia wydzieleñ litostratygraficznych w tekœcie Fig. 3. Fragments of core from the studied G-34 profile. Lithostratigraphic units as explained in the text

Przeprowadzone obserwacje i analiza geochemiczna materia³u rdzeniowego z otworów wiertniczych G-34, G-39 i G-16 pozwoli³y bli¿ej scharakteryzowaæ oba wydzielenia solne.

a) ogniwo starszej soli kamiennej (Na2) tworzy sól kamienna szara, rzadziej bia³a do miodowej i ró¿owawej w pobli¿u kontaktu z wydzieleniem Na2+K2 (ryc. 3), przezroczysta do pó³przezroczystej, lokalnie nieprzezro-czysta (o wyj¹tkowo du¿ej zawartoœci nierozpuszczalnych domieszek), równo- do ró¿nokrystalicznej, drobno- do gru-bokrystalicznej, ze strefami i gniazdami soli kryszta³owej wtórnej, przezroczystej, zawieraj¹cej zwykle gazowe in-kluzje. Sól jest silnie spêkana. W profilach wierceñ wystê-puj¹ strefy o kryszta³ach przebudowanych tektonicznie (wyd³u¿onych). Domieszki nierozpuszczalne to g³ównie anhydryt w formie piasku, drobnych agregatów, tworz¹cych smugi, rzadziej laminy, a sporadycznie laminy i warstwy anhydrytu gruboœci do kilku cm. Smugi i laminy nadaj¹ par-tiom soli wygl¹d rytmitów solno-anhydrytowych, tak charak-terystycznych dla dolnej czêœci ogniwa Na2 w wyrobiskach w wysadzie k³odawskim. Anhydryt jest czasem spolihality-zowany i zwykle towarzyszy mu substancja ilasta. Ogniwo Na2 stanowi g³ówn¹ czêœæ przebadanych profili wiertni-czych. Udzia³ bromu w jego utworach zmienia siê od 28 do 313 µg/g halitu (ryc. 4), NaCl zaœ — od 69,8 do 100%.

b) wydzielenie Na2+K2 jest opisywane jako seria lub

warstwy przejœciowe Na2+K2 w wysadzie k³odawskim

(np. Czapowski i in., 2005). W przypadku badanych profili wysadu Góra bardziej celowe wydaje siê u¿ycie tego wydzielenia zamiast terminu ogniwo starszej soli

potaso-wej (K2), gdy¿ stwierdzone przewarstwienia asocjacji soli

kamiennej i soli potasowo-magnezowej s¹ doœæ cienkie i przedzielone znacznie grubszymi pakietami czystej soli kamiennej, co bardzo przypomina wykszta³cenie wydzie-lenia Na2+K2 w wysadzie k³odawskim. W tym wysadzie utwory ogniwa K2 — najlepiej dostêpne obserwacjom — s¹ zdominowane przez sole karnalitowe z kizerytem i tworz¹ wyraŸny pok³ad wœród soli kamiennej.

Wydzielenie Na2+K2 tworz¹ szare do be¿owych sole kamienne równo- i ró¿nokrystaliczne, œrednio- i grubokry-staliczne, czasem kryszta³owe, przezroczyste i pó³przezro-czyste, ze smugami anhydrytu z domieszk¹ substancji ilastej i przewarstwieniami (¿y³ami?) gruboœci do kilku cm soli potasowo-magnezowej (ryc. 3). Sk³ad mineralny tej soli nie zosta³ w badanym materiale precyzyjnie okreœlony. W opracowaniach dokumentacyjnych (Domaga³a, 1982; Parecka, 1994) wymienia siê, ¿e w solach potasowych w wysadzie Góra wystêpuj¹: sylwin, karnalit, kizeryt, kainit i polihalit. Udzia³ bromu w utworach wydzielenia Na2+K2 zmienia siê od 59 do 651 µg/g halitu (ryc. 4), NaCl zaœ — od 69,8 do 99,5%.

Utwory cyklu PZ3. Utwory cyklu PZ3 obejmuj¹

(Brañ-ka i in., 2001; Domaga³a, 1982; Parec(Brañ-ka, 1994): ogniwo m³odszej soli kamiennej (Na3), zbudowane z bia³ej, szarej, miodowej i ró¿owej soli kamiennej; brunatne i ciemnosza-re zubry ogniwa zubru brunatnego (Na3t) oraz sole ilaste (nale¿¹ce zapewne do ogniwa m³odszej soli kamiennej górnej [Na3b]). Charakterystyka wyró¿nionych w przeba-danym materiale rdzeniowym 4 ogniw solnych cyklu PZ3 przedstawia siê nastêpuj¹co:

a) ogniwo m³odszej soli kamiennej dolnej (Na3a) tworz¹ sole kamienne be¿owe, szare, miodowe, ró¿owe do czerwonych i brunatnych (ryc. 3), równo- do ró¿nokrysta-licznych, drobno- do grubokrystaró¿nokrysta-licznych, przezroczyste

do pó³przezroczystych, doœæ rytmicznie laminowane i smugowane piaskiem anhydrytowym z domieszk¹ sub-stancji ilastej (tzw. sole liniowane, znane np. z wysadu k³odawskiego). Udzia³ bromu w utworach tego ogniwa zmienia siê od 70 do 345 µg/g halitu (ryc. 4), NaCl zaœ — od 85,3 do 99,9%.

b) ogniwo m³odszej soli potasowej (K3), stwierdzone w profilu otworu wiertniczego G-39, tworz¹ sole kamienne podobnego typu do wystêpuj¹cych w ogniwie Na3a, z war-stwami soli potasowo-magnezowej (o sk³adzie trudnym do okreœlenia wobec silnego zwietrzenia rdzenia) rytmicznie warstwowanymi sol¹ kamienn¹, o gruboœci warstw 1–2 cm. Jako domieszki pojawiaj¹ siê anhydryt i substancja ilasta. W wy¿szej czêœci wyró¿nionego ogniwa zaobserwowano systemy pionowych szczelin gruboœci 5–10 cm, wype³nio-nych halitem z sol¹ potasow¹ i i³em, przypominaj¹cych szczeliny z wysychania, zarejestrowane w podobnej pozy-cji stratygraficznej w profilach z wysadu k³odawskiego. Udzia³ bromu w utworach tego ogniwa zmienia siê od 234 do 649 µg/g halitu (ryc. 4), NaCl zaœ — od 90,7 do 99,5%.

c) ogniwo m³odszej soli kamiennej górnej (Na3b) wyró¿niono w profilu otworu wiertniczego G-39. Tworz¹ je be¿owe, szare i ró¿owe sole kamienne, równo- do ró¿no-krystalicznych, grubokrystaliczne, pó³przezroczyste do nieprzezroczystych, ze smugami i rozproszonym anhydry-tem i substancj¹ ilast¹. Udzia³ bromu w utworach tego ogniwa zmienia siê od 138 do 222 µg/g halitu (ryc. 4), NaCl zaœ — od 93,8 do 99,8%.

d) ogniwo zubru brunatnego (Na3t), wyró¿nione w dolnej czêœci profili wszystkich trzech badanych otworów wiertniczych, zawiera zubry i sole kamienne zailone, ró¿o-we, czerwone do brunatnych, ró¿nokrystaliczne, pó³prze-zroczyste do nieprzezroczystych, ze smugami, gruz³ami i rozproszonym anhydrytem oraz substancj¹ ilast¹ (ryc. 3). Czêsto s¹ widoczne ¿y³y barwnej soli wtórnej (w³óknistej), sporadycznie wystêpuj¹ przewarstwienia szarego i³owca (do 16 cm gruboœci) oraz rytmit soli brunatnej (bardziej zailonej) i czerwonej. Udzia³ bromu w utworach tego ogni-wa zmienia siê od 108 do 203 µg/g halitu (ryc. 4), a NaCl — od 81,4 do 99,6%.

Cykl PZ4 reprezentuj¹ w wysadzie (Brañka i in., 2001; Domaga³a, 1982; Parecka, 1994) sole kamienne czerwone i pomarañczowe z wk³adkami soli bia³ej (odpowiadaj¹ce zapewne ogniwu najm³odszej soli kamiennej dolnej [Na4a] wg Wagnera, 1994) oraz zubry ogniwa zubru czerwonego (Na4t). Sole kamienne obu cykli cechuje wiêkszy udzia³ nierozpuszczalnych domieszek i mniejszy udzia³ NaCl — 82–95% (Brañka i in., 2001; Domaga³a, 1982; Parecka, 1994).

W przebadanym materiale wiertniczym jako przypusz-czalnie nale¿¹ce do cyklu PZ4 wyró¿niono jedynie utwory siarczanowe zaobserwowane w sp¹gowej czêœci profilu otworu G-34. S¹ to warstwy szarego anhydrytu gruboœci 18–20 cm, laminowanego i smugowanego i³em, z gniazda-mi halitu, zaklinowane tektonicznie pogniazda-miêdzy utworagniazda-mi ogniw zubru brunatnego (Na3t) i m³odszej soli kamiennej dolnej (Na3a). Uznano je za odpowiednik ogniwa anhydry-tu pegmatytowego (A4a).

Nale¿y podkreœliæ, ¿e obserwowane nachylenie bada-nych utworów (ocenione na podstawie przebiegu granic litologicznych, laminacji i smugowania) zmienia siê od 0 do 60–80o

. Na pewnych odcinkach profili warstwy s¹ ustawione pionowo, zarejestrowano te¿ fa³dy o promieniu kilku–kilkunastu metrów oraz drobnoskalowe zaburzenia laminacji („sejsmity”). O lokalnie intensywnej

przebudo-wie tektonicznej ska³ œwiadcz¹ partie solne o silnie wyd³u¿onych kryszta³ach halitu oraz towarzysz¹ce im szczeliny i systemy gêstych spêkañ, dobrze czytelne w seriach soli kryszta³owej. Obserwowane powtórzenia

wydzieleñ litostratygraficznych w profilach otworów wiertniczych (ryc. 4, 5) dowodz¹ wielokrotnych prze-fa³dowañ, po³¹czonych z wyklinowaniem i wycienieniem niektórych ogniw. Na2+K2 Na2 Na2 Na2 Na2+K2 Na2+K2 Na2+K2 Na2+K2 Na2+K2 Na3a Na2 Na2

Na2+K2Na3a Na2

Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na3t Na2+K2 Na2 Na3a Na3a Na3a Na3t Na3a Na2 Na2+K2 Na2 Na2+K2 Na2 Na3b K3 Na3a Na2 Na2+K2 Na2 Na2 Na3aNa3t Na2 Na2 Na3t Na3a Na3a 700 700 Br (µg/g halitu) Br (µg/g halite) Br (µg/g halitu) Br (µg/g halite) 200 200 250 250 300 300 350 350 400 400 450 450 500 500 550 550 600 600 650 650 700 700 750 750 800 800 850 850 900 900 950 950 1000 1000 1050 1050 1100 1100 1150 1150 1200 1200 1250 1250 1300 1300 1350 1350 1400 1400 1450 1450 1500 1500 1550 1550 1600 1600 1650 1650 1700 1700 1750 1750 100 100 0 0 200 300 400 500 600 200 300 400 500 600 g³êbokoœæ (m) depth (m) g³êbokoœæ (m) depth (m)

G-39

G-34

Ryc. 4. Rozk³ad zawartoœci bromu i litostratygrafia w profilach otworów G-34 i G-39. Objaœnienia wydzieleñ litostratygraficznych w tekœcie

Budowa wewnêtrzna wysadu Góra w œwietle wyników badañ profili wybranych otworów wiertniczych

Informacje o wykszta³ceniu poszczególnych ogniw solnych, uzyskane na podstawie szczegó³owej analizy materia³u rdzeniowego, umo¿liwi³y zdefiniowanie podob-nych wydzieleñ w profilu wycinkowo rdzeniowanego otworu G-28, po³o¿onego pomiêdzy otworami G-34 i G-39. Uzyskano w ten sposób kompletny

obraz sukcesji ogniw litostratygra-ficznych w przedziale g³êbokoœci 200–1750 m w trzech s¹siaduj¹cych otworach wiertniczych, umo¿liwia-j¹cy skonstruowanie wycinkowego przekroju geologicznego (ryc. 5), ilu-struj¹cego stopieñ komplikacji budo-wy wewnêtrznej fragmentu budo-wysadu. W dolnej czêœci przebadanego profilu otworu G-34 (ryc. 5) wystê-puj¹ powtórzenia zubru brunatnego (Na3t) i m³odszej soli kamiennej dolnej (Na3a) z zaklinowanymi tek-tonicznie siarczanami ogniwa anhy-drytu pegmatytowego (A4a — ze wzglêdu na niewielk¹ mi¹¿szoœæ, 18–35 cm, nie uwzglêdniono go na ryc. 5). Wy¿ej sukcesja obejmuje powtórzenia ogniw: m³odszej soli ka-miennej dolnej (Na3a) i starszej soli kamiennej (Na2) z powtórzeniami utworów serii przejœciowej Na2+K2, a stropow¹ czêœæ tworz¹ powtórzenia obu wydzielonych ogniw solnych cyklu PZ2: starszej soli kamiennej i wspomnianej serii Na2+K2. Profil otworu G-39 jest bardzo podobny do profilu otworu G-34 i stanowi jakby jego dope³nienie odnoœnie ogniw solnych cyklu PZ3 — jednak w œrod-kowej czêœci tego profilu pojawiaj¹ siê ogniwa m³odszej soli potasowej (K3) i m³odszej soli kamiennej gór-nej (Na3b), które nie wystêpuj¹ w profilu G-34. W sp¹gu przewierco-nej sukcesji natrafiono na ogniwo starszej soli kamiennej (Na2), co sugeruje, ¿e wydzielone w badanych profilach utwory m³odszych cykli (PZ3 i PZ4), s¹ jedynie fragmentem j¹dra wielkiej obalonej struktury synklinalnej (fa³du obalonego). Fa³d ten jest g³êboko wciœniêty w prze-fa³dowany wewnêtrznie zespó³ sol-ny cyklu PZ2, obejmuj¹cy: starsz¹

sól kamienn¹ (Na2) i seriê przejœciow¹ (Na2+K2) oraz byæ mo¿e w innych czêœciach wysadu — starsz¹ sól potasow¹ (K2). Interesuj¹ce jest dwukrotne pojawienie siê w górnej czêœci sukcesji solnej w obu otworach (G-34 i G-39) doœæ mi¹¿szych utworów serii przejœciowej Na2+K2, tworz¹cych 2 poziomy, w porównaniu z ich pojedynczym wyst¹pie-niem w dolnej czêœci profilu otworu G-34. W interpretacji budowy wewnêtrznej przyjêto — na podstawie zbli¿onej

200 200 250 250 300 300 350 350 400 400 450 450 500 500 550 550 600 600 650 650 700 700 750 750 800 800 850 850 900 900 950 950 1000 1000 1050 1050 1100 1100 1150 1150 1200 1200 1250 1250 1300 1300 1350 1350 1400 1400 1450 1450 1500 1500 1550 1550 1600 1600 1650 1650 1700 1700 1750 1750 Na3t Na3a Na2 Na2+K2 Na2+K2 Na3a Na2 Na3a Na2+K2 Na2+K2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na2+K2 Na2+K2 Na2+K2 Na2+K2 Na2 Na3t Na3a Na3a Na3t Na2 Na3a Na2+K2 Na2+K2 Na3a Na3a Na2 Na2 K3 Na3b Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na3a Na2 Na2+K2 Na2+K2 Na3a Na3t Na2+K2 Na3a Na3t Na3a Na3b K3 Na3a Na2+K2 Na2+K2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 Na2 100m

G-28

G-39

G-34

SSE

NNW

®

Ryc. 5. Szczegó³owy przekrój geologicz-ny przez górn¹ czêœæ wysadu solnego Góra pomiêdzy otworami G-34 i G-39. Objaœnienia wydzieleñ litostratygra-ficznych w tekœcie

Fig. 5. Detailed geological section of the upper part of Góra diapir between G-34 and G-39 boreholes. Lithostratigraphic units as explained in the text

pozycji w profilach i stosunków mi¹¿szoœciowych — ¿e najbli¿szy stropowi ogniwa Na2 i przyleg³ym utworom cyklu PZ3 poziom Na2+K2 mo¿e byæ korelowany, nato-miast drugi poziom, starszy wiekowo i bli¿szy sp¹gowi starszej soli kamiennej, jest nieobecny w dolnej czêœci pro-fili wskutek zredukowania ca³ego ogniwa Na2.

Zinterpretowany profil otworu G-28 ³¹czy elementy sukcesji górnej po³owy obu poprzednich profili z wiêksz¹ liczb¹ powtórzeñ wydzielenia Na2+K2 (ryc. 5). Rejestruje te¿ wzajemne przefa³dowanie i wyklinowanie ogniw m³odszej soli potasowej (K3) i m³odszej soli kamiennej dolnej (Na3a). Profil ten potwierdza obecnoœæ wspomnia-nego fa³du obalowspomnia-nego i dodatkowe wewnêtrzne prze-fa³dowanie górnego zespo³u ogniw solnych cyklu PZ2 — trzykrotne powtórzenie wspomnianego starszego poziomu wydzielenia Na2+K2.

Przedstawiony przekrój geologiczny (ryc. 5), zlokali-zowany w œrodkowo-zachodniej czêœci wysadu (ryc. 1B), jest pierwsz¹ prób¹ interpretacji szczegó³owej budowy wewnêtrznej struktury solnej Góra do g³êbokoœci jej wiert-niczego rozpoznania. Implikacj¹ tego przekroju jest szkic hipotetycznej formy i wewnêtrznej budowy wysadu przed jego erozj¹ (ryc. 6), ukazuj¹cy g³ówne elementy struktural-ne jego górstruktural-nej czêœci. Przypuszczalnie podczas wypiêtrza-nia siê s³upa solnego, pierwotnie z³o¿onego z pe³nej sukcesji cechsztyñskich ewaporatów (zapewne od cyklu PZ1 po cykl PZ4 — przez analogiê do innych struktur wysadowych w regionie kujawskim), nast¹pi³o „przelanie siê” szczytu s³upa w kierunku NE w formie obalonego fa³du (³uski?) z j¹drem z ewaporatów cyklu PZ2 (ryc. 6A). Otulaj¹ce fa³d od strony brzusznej utwory cykli PZ3 i PZ4 zosta³y silnie przefa³dowane i czêœciowo „wci¹gniête” w g³¹b s³upa. W j¹drze fa³du ska³y solne cyklu PZ2 zosta³y dodatkowo silnie przefa³dowane. PóŸniejsze ruchy wynosz¹ce i erozja usunê³y znaczn¹ czêœæ opisanego fa³du i otuliny najm³odszych ewaporatów, nadaj¹c s³upowi sol-nemu obecn¹ formê (ryc. 6B). Nale¿y podkreœliæ, ¿e przed-stawione tu szkice nie s¹ obrazem ewolucji wysadu, gdy¿ pomijaj¹ poszczególne fazy jego rozwoju — akcentuj¹ tyl-ko pewne nowe elementy budowy wewnêtrznej struktury, sk³aniaj¹ce do dalszych studiów. Odtworzenie wiarygod-nego modelu formowania siê wysadu i ewentualne wydato-wanie etapów rozwoju tej struktury bêdzie mo¿liwe dopiero po wykonaniu kompleksowych badañ wszystkich dostêpnych materia³ów rdzeniowych i reinterpretacji mate-ria³ów archiwalnych.

Wnioski koñcowe

Opracowanie stratygrafii utworów w wysadach sol-nych, umo¿liwiaj¹cej interpretacjê skomplikowanej budo-wy wewnêtrznej tych struktur, budo-wymaga po³¹czenia dwóch metod: szczegó³owego rozpoznania makroskopowego (ewentualnie wspartego analizami mineralogicznymi) ska³ solnych oraz badania sk³adu chemicznego (wykonania analizy zawartoœci sk³adników g³ównych oraz zawartoœci bromu). Gdy mamy do czynienia z wydzieleniami litolo-gicznymi podobnymi makroskopowo, a takimi s¹ zwykle sole kamienne, oznaczona zawartoœæ bromu mo¿e roz-strzygaæ o ich identyfikacji wiekowej. Z kolei korzystanie tylko z metody bromowej, tzn. porównywanie rozk³adu zawartoœci bromu w profilu wysadu solnego z wzorcowy-mi profilawzorcowy-mi bromowywzorcowy-mi opracowanywzorcowy-mi dla serii solnych o normalnym nastêpstwie warstw, bêdzie zawodne, jeœli nie uwzglêdni siê równoczeœnie zmiennoœci litologicznej badanych ska³. Jedynie pe³ne wykorzystanie obu metod pozwala uzyskaæ wiarygodne wyniki, czego przyk³adem jest kompleksowe opracowanie rdzeni wiertniczych z wysadu solnego Góra.

Ustalone sukcesje wydzieleñ litostratygraficznych cechsztynu w wybranych profilach otworów wiertniczych w wysadzie Góra pozwoli³y na interpretacjê stylu budowy wewnêtrznej fragmentu wysadu w interwale g³êbokoœci objêtym wierceniami. Jest to pierwsza interpretacja budo-wy o tak budo-wysokim stopniu szczegó³owoœci bardzo dobrze wiertniczo rozpoznanej struktury solnej Góra (40 otworów wykonanych w rejonie wysadu). Wskazuje ona na pewne cechy budowy wewnêtrznej wysadu, sugeruj¹ce specyficz-ny sposób przypuszczalnego rozwoju diapiru, z „obale-niem” szczytowej partii s³upa solnego. Byæ mo¿e prze-chylenie to by³o spowodowane odmiennymi w³aœciwoœcia-mi petrofizycznyw³aœciwoœcia-mi serii soli cykli PZ2 i PZ3, wp³ywaj¹cyw³aœciwoœcia-mi na ich selektywne uruchomienie w ró¿nych fazach haloki-nezy, w odmiennych warunkach ciœnienia i temperatury. Rezultatem tych procesów jest obserwowana dominacja utworów starszych po jednej stronie i w górnej czêœci s³upa oraz „wci¹gniêcie” w jego obrêb serii utworów m³odszych. Przedstawiony obraz jest hipotetyczny. Aby go zweryfik-kowaæ, nale¿y — w przedstawiony w artykule sposób — wykonaæ kompleksowe badania rdzeni pozosta³ych otwo-rów nawiercaj¹cych tê stukturê, sporz¹dziæ i zinterpretowaæ liczne przekroje geologiczne i opracowaæ model prze-strzenny budowy górnej czêœci wysadu.

SW

NE

PZ3+PZ4

SW

NE

B

A

PZ2

PZ2

PZ3+PZ4

®

Ryc. 6. Zarys przypuszczalnej budowy górnej czêœci wysadu solnego Góra (bez skali): A — po deformacji górnej czêœci s³upa solnego; B — stan obecny. Objaœnie-nia wydzieleñ litostratygraficznych w tekœcie

Fig. 6. Schematic structure of upper part of Góra diapir: A — after deformation of top part of the salt trunk, B — actual situation. Not to scale. Lithostratigraphic units as explained in the text

Dysponowanie wiarygodnym modelem budowy wew-nêtrznej ka¿dej struktury solnej, a szczególnie wysadowej, jest warunkiem mo¿liwoœci jej prawid³owego zagospoda-rowania. Wykonanie wiarygodnego modelu wysadu solne-go jest mo¿liwe tylko wówczas, gdy jest on dobrze rozpoznany (jak np. wysad Damas³awek czy £aniêta) lub ju¿ zagospodarowany górniczo (np. Mogilno). Dotychczas opracowano jedynie szczegó³owe obrazy budowy wew-nêtrznej wysadów k³odawskiego i inowroc³awskiego (a wiêc wysadów rozciêtych wyrobiskami kopalni podziemnych). Oprócz aspektu poznawczego takich badañ, pozwalaj¹cego na odtworzenie ewolucji struktur wysadowych, konstru-owanie modeli przestrzennych ich budowy ma wymiar praktyczny. Ustalenie przypuszczalnego po³o¿enia warstw solnych o ró¿nych parametrach surowcowych i mechanicz-nych, np. zubrów, soli kamiennej czy potasowej b¹dŸ ska³ niesolnych, np. wêglanów, siarczanów czy i³ów, warunkuje lokalizacjê przysz³ych wyrobisk górniczych w wysadzie oraz stwarza mo¿liwoœæ oceny wyst¹pienia zagro¿eñ wod-nych b¹dŸ gazowych, towarzysz¹cych czêsto okreœlonym typom ska³ (np. Burliga & Misiek, 2007; Che³miñski i in., 2008).

Autorzy dziêkuj¹ Prezesowi Zarz¹du Inowroc³awskich Kopalni Soli Solino S.A., panu Ryszardowi Or³owskiemu, za wyra¿enie zgody na opublikowanie czêœci wyników opracowa-nia wykonanego w 2008 roku przez Pañstwowy Instytut Geolo-giczny na zlecenie IKS Solino S.A. Osobne podziêkowania autorzy kieruj¹ do Szanownych Recenzentów pracy: prof. dr hab. Ryszarda Wagnera i doc. dr hab. Marka Jarosiñskiego z Pañstwo-wego Instytutu Geologicznego za wnikliwe recenzje i cenne uwa-gi, pomocne w ostatecznym zredagowaniu artyku³u.

Literatura

BIERNAT H. 2005 — Dodatek nr 4 do dokumentacji geologicznej z³o¿a soli kamiennej „Góra” kategoria rozpoznania C2+C1+B, gm. Inowroc³aw, woj. kujawsko-pomorskie, miejscowoœæ: Góra, powiat: Inowroc³aw. Polgeol S.A., CAG Pañstw. Inst. Geol., nr arch. 151/2005. BRAÑKA S., PIESIEWICZ T., JUSZCZAK W. & LEMPART A. 2001 — Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej z³o¿a soli kamiennej „Góra” kategoria rozpoznania C2+C1+B, gm. Inowroc³aw, woj. kujaw-sko-pomorskie, miejscowoœæ: Góra, powiat: Inowroc³aw. OBRGSChem Chemkop, CAG Pañstw. Inst. Geol., nr arch. 271/2002.

BORNEMANN O., SCHRAMM M., TOMASSI-MORAWIEC H., CZAPOWSKI G., MISIEK G., KOLONKO P., JANIÓW S. & TADYCH J. 2008 — Wzorcowe profile bromowe cechsztyñskich soli kamiennych w Polsce i w Niemczech na przyk³adzie kopalni soli w K³odawie i w Görleben. Geologos, 14: 73–90.

BURLIGA S., KOYI H.A. & KRZYWIEC P. 2003 — Decoupling of deformation between the basement and cover during normal- to rever-se-slip movement on a basement fault; model results. Proceedings of the 8th

Meeting of the Czech Tectonic Studies Group/1st

Meeting of the Central European Tectonics Group, 24–27.04, Hruba Skala. Geolines — Papers in Earth Science, 16: 20.

BURLIGA S. & MISIEK G. 2007 — O mo¿liwoœci prognozowania przebiegu stref zagro¿eñ gazowych i wodnych w z³o¿ach soli na przyk³adzie wysadu solnego K³odawa. Abstrakty XII Miêdz. Sympo-zjum Solnego Polskiego Stowarzyszenia Górnictwa Solnego pt. Prze-mys³ solny w gospodarce, K³odawa 11–12 paŸdziernika 2007 r.: 51–52. CHE£MIÑSKI J., TOMASZCZYK M., S£ODKOWSKI M.,

CZAPOWSKI G. & MISIEK G. 2008 — Zintegrowany system baz danych dla modelowania 3D budowy geologicznej z³o¿a soli w celu rejestracji i prognozowania wystêpowania zagro¿eñ wodnych na przyk³adzie kopalni soli K³odawa w wysadzie k³odawskim (centralna Polska). Gosp. Sur. Miner., 24: 185–195.

CZAPOWSKI G. 1993 — Facies characteristics and distribution of the Zechstein (Upper Permian) salt deposits of PZ3 (Leine) Cycle in Poland. Bull. Pol. Acad. Sc., Earth Sc., 41: 229–237.

CZAPOWSKI G., ANTONOWICZ L. & PERYT T. 1991 — Facies and paleogeography of the Zechstein (Upper Permian) Older Halite (Na2) in Poland. Bull. Pol. Acad. Sc., Earth Sc., 38: 45–55.

CZAPOWSKI G., PERYT T.M. & ANTONOWICZ L. 1993 — Facies and paleogeography of the Zechstein (Upper Permian) Oldest Halite (Na1) in Poland. Bull. Pol. Acad. Sc., Earth Sc., 41: 217–227. CZAPOWSKI G., SADOWSKI A., MISIEK G. & KOLONKO P. 2005 — Mo¿liwoœci niekonwencjonalnego wykorzystania walorów przyrodniczych i technicznych kopalni soli K³odawa. Tech. Poszuk. Geol., 44: 35–47. DADLEZ R. 1997 — Ogólne rysy tektoniczne bruzdy œrodkowopol-skiej. [W:] Marek S. & Pajchlowa M. (red.), Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153: 410–414.

DADLEZ R. (red.) 1998 — Mapa tektoniczna kompleksu cechsztyñ-sko-mezozoicznego na Ni¿u Polskim w skali 1 : 500 000, Pañstw. Inst. Geol. DADLEZ R. & MAREK S. 1974 — General Outline of the Tectonics of the Zechstein — Mesozoic Complex in Central and Northwester Poland. Biul. Inst. Geol., 274: 11–140.

DADLEZ R., MAREK S. & POKORSKI J. (red.) 1998 — Atlas paleo-geograficzny epikontynentalnego permu i mezozoiku w Polsce w skali 1 : 2 500 000. Pañstw. Inst. Geol.

DOMAGA£A J. 1982 — Dokumentacja geologiczna z³o¿a soli kamien-nej „Góra” k . Inowroc³awia w kategorii rozpoznania B+C1+C2, miej-scowoœæ Góra, gmina Inowroc³aw, woj. Bydgoszcz. OBRGSChem Chemkop, Kraków. CAG Pañstw. Inst. Geol., nr arch. 3726/530. FIGIEL G. 1956 — Dokumentacja geologiczna z³o¿a solnego w Górze, pow. Inowroc³aw w kategorii C2. Zarz¹d Przemys³u Solnego, Inowroc³aw. FIGIEL G. 1960 — Dokumentacja geologiczna z³o¿a solnego w Górze ko³o Inowroc³awia w kategorii C1. ¯upa Solna Inowroc³aw.

GIENTKA. M., MALON A. & DYL¥G J. (red.) 2008 — Bilans zaso-bów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2007 r. Pañstw. Inst. Geol.

KARNKOWSKI P.H. 2008 — Regionalizacja tektoniczna Polski — Ni¿ Polski. Prz. Geol., 65: 895–903.

KRZYWIEC P. 2004a — Triassic evolution of the K³odawa salt struc-ture: basement-controlled salt tectonics within the Mid-Polish Trough (central Poland). Geol. Quart., 48: 123–134.

KRZYWIEC P. 2004b — Basement vs. salt tectonics within the Mid-Polish Trough (central Poland) and their influence on sedimentary systems — Triassic evolution of the K³odawa salt structure. Schriften-reihe der Deutschen Geologischen Gesellschaft „GeoLeipzig2004“, Leipzig, Germany, 29.09–01.10.2004, 34: 259.

PARECKA K. 1994 — Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej z³o¿a soli kamiennej „Góra”, kategoria rozpoznania C2+C1+B, gmina Inowroc³aw, woj. bydgoskie. Przed. Geol. Polgeol, Warszawa. CAG Pañstw. Inst. Geol., nr arch. 1017/94.

SCHRAMM M., BORNEMANN O., WILKE F., SIEMANN M. & DIJK H.L. 2002 — Bromine Analysis — A Powerful Tool to solve Stratigraphical Problems in Exploration Boreholes for Salt Caverns. [In:] Technical Meeting Papers, SMRI, Fall 2002 Meeting, Bad Ischl/Austria. Solution Mining Research Institute, Encinitas, USA. SCHRAMM M. & BORNEMANN O. 2004 — Brom, efektywne narzêdzie do badania kawern solnych. IX. Miêdzynarodowe Sympo-zjum Solne, QUO VADIS SAL. Polish Salt Mining Association, Boch-nia, Abstracts: 18–19.

SCHRAMM M., BORNEMANN O., SIEMANN M., WILKE F. & GELUK M. 2005 — Correlation between bromine concentrations in halites and their stratigraphical position in Zechstein 2 salt deposits of North-West Europe. Abstracts of the contributions of the General Assembly of the European Geophysical Society, Vienna, Austria, 24–29 April 2005. Geophysical Research Abstracts, 7, 04552 (CD): 1. Wien. TARKA R. 1991 — The Tectonic Evolution of Polish Salt Diapirs. Bull. Pol. Acad. Sc., Earth Sc., 39: 85–91.

TOMASSI-MORAWIEC H. 2003 — Charakterystyka geochemiczna najstarszej soli kamiennej (Na1) w rejonie Zatoki Puckiej. Prz. Geol., 51: 693–702.

TOMASSI-MORAWIEC H. 2006 — Chemostratygrafia

cechsztyñskich soli kamiennych w Polsce. Prz. Geol., 54: 315–316. TOMASSI-MORAWIEC H., CZAPOWSKI G., BORNEMANN O., SCHRAMM M., TADYCH J., MISIEK G., KOLONKO P. & JANIÓW S. 2007 — Wzorcowe profile bromowe utworów solnych cechsztynu Polski: sole cyklu PZ2 (Z2) w kopalni soli K³odawa. Gosp. Sur. Miner. (Prz. Solny), 23: 103–115.

TOMASSI-MORAWIEC H., CZAPOWSKI G. & SZTYRAK T. 2008 — Opróbowanie geochemiczne rdzeni z utworów solnych cechsztynu w otworach wiertniczych G-34, G-39 i G-16 zlokalizowanych w Kopalni Soli i PMRiP „Góra”. Inowroc³awskie Kopalnie Soli Solino S.A., Ino-wroc³aw.

TOMASSI-MORAWIEC H., CZAPOWSKI G., BORNEMANN O., SCHRAMM M. & MISIEK G. 2009 — Wzorcowe profile bromowe dla solnych utworów cechsztynu w Polsce. Gosp. Sur. Miner. (w druku). WAGNER R. 1994 — Stratygrafia i rozwój basenu cechsztyñskiego na Ni¿u Polskim. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 146: 1–71.

Praca wp³ynê³a do redakcji 09.03.2009 r. Po recenzji akceptowano do druku 05.05.2009 r.