Mo¿liwoœci finansowania projektów z zakresu ochrony œrodowiska
z unijnego programu LIFE+
Wojciech Brochwicz-Lewiñski
1, Ilona Œmietañska
1 Ochrona œrodowiskajest jednym z kluczowych aspektów zrównowa¿o-nego rozwoju Unii Euro-pejskiej — g³osi
Roz-porz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 maja 2007 r. w sprawie utworzenia in-strumentu finansowego na rzecz œrodowiska (LIFE+). W poszukiwa-niu Ÿróde³ finansowania projektów, a zw³aszcza tych pozo-staj¹cych w sferze zainteresowania zarówno instytucji badawczych, jak i ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, organi-zacji pozarz¹dowych oraz jednostek administracji publicz-nej na poziomie regionalnym i lokalnym, warto zwróciæ uwagê na LIFE+. Jest to wyj¹tkowy instrument finanso-wy Unii Europejskiej, ukierunkowany finanso-wy³¹cznie na wspieranie projektów z dziedziny szeroko pojêtej ochro-ny œrodowiska. Zarazem jest jedochro-nym ze starszych pro-gramów, bowiem zosta³ utworzony na pocz¹tku lat 90-tych XX w. i przeszed³ szereg modyfikacji. Pocz¹tko-wo mia³ na celu wspieranie projektów z zakresu ochrony przyrody (por. LIFE I–III: Background, 2008 ), a w obec-nej formie funkcjonuje od 2007 r.
Podstawowym celem LIFE+ jest wspieranie procesu wdra¿ania wspólnotowego prawa ochrony œrodowiska, realizacja polityki ochrony œrodowiska, zw³aszcza na obszarach w³¹czonych do sieci Natura 2000, oraz identyfi-kacja i promowanie nowatorskich rozwi¹zañ problemów ekologicznych. Zakres tematyczny obejmuje ochronê przyrody i ró¿norodnoœci biologicznej, zmiany klimatu, ochronê powietrza, gleb i wód, ha³as, œrodowiska miejskie, ochronê zdrowia, wdra¿anie polityki zrównowa¿onego wykorzystania zasobów naturalnych i gospodarki odpada-mi, jak i dzia³ania maj¹ce na celu wzrost œwiadomoœci spo³ecznej w dziedzinie ochrony œrodowiska. Trzeba te¿ zwróciæ uwagê, ¿e w ramach LIFE+ wspierane s¹ projekty innowacyjne, demonstracyjne i pilota¿owe, które bêd¹ mog³y byæ z powodzeniem powielane. Nie przewiduje siê wspó³finansowania dzia³añ powtarzalnych, rozumianych jako „jakakolwiek rutynowa czynnoœæ”. Wyj¹tkowo wa¿nym elementem programu jest rozpowszechnianie wyników i st¹d beneficjenci zobowiazani s¹ do jak najszer-szej prezentacji uzyskiwanych wyników i informacji o realizowanym projekcie na w³asnych stronach interneto-wych, w publikacjach i raportach, a¿ po tablice informacyj-ne w miejscach, gdzie dany projekt zosta³ wdro- ¿ony. Ponadto zaleca siê takie dzia³ania jak organizowanie spo-tkañ informacyjnych dla miejscowej spo³ecznoœci, sesji roboczych, seminariów i konferencji, jak i przygotowywa-nie filmów video w formacie DVD, i gdy to mo¿liwe
MPEG, oraz œcis³¹ wspó³pracê z mediami (patrz http://ec. europa.eu/environment/life/toolkit/comtools/requirements.htm).
Komponenty programu pomocowego LIFE+ to:
przyroda i ró¿norodnoœæ biologiczna;
polityka i zarz¹dzanie w zakresie œrodowiska, dotycz¹ce ochrony œrodowiska i zapobiegania zmia-nom klimatycznym, innowacyjne rozwi¹zania w dzie-dzinie ochrony zdrowia i polepszania jakoœci ¿ycia oraz wdra¿anie polityki zrównowa¿onego wykorzy-stania zasobów naturalnych i gospodarka odpadami;
informacja i komunikacja.
Do szczegó³owych celów komponentu Polityka i
zarz¹dzanie w zakresie œrodowiska zaliczono m.in.
wspie-ranie formu³owania i realizacji metod monitorowania i oceny stanu œrodowiska, a tak¿e czynników, presji i reak-cji, które maj¹ na nie wp³yw oraz przyczynianie siê do kon-solidacji zasobów wiedzy w celu rozwoju, opiniowania, nadzorowania i oceny polityki i prawodawstwa w zakresie ochrony œrodowiska.
Dzia³ania kwalifikuj¹ce siê do otrzymania finansowa-nia to m.in.: analizy, badafinansowa-nia, modelowanie, szkolefinansowa-nia, warsztaty, dzia³ania informacyjne i komunikacyjne, roz-wój i utrzymanie sieci, baz danych oraz systemów kompu-terowych bezpoœrednio zwi¹zanych z wdra¿aniem polityki prawodawstwa wspólnoty w zakresie ochrony œrodowiska, w szczególnoœci dla poprawy publicznego dostêpu do infor-macji w zakresie ochrony œrodowiska.
Przyk³adowymi priorytetowymi obszarami dzia³ania dla komponentu Polityka i zarz¹dzanie w zakresie œrodowiska s¹:
woda — wzmocnienie integracji polityki z nauk¹ i wspieranie pañstw cz³onkowskich w przygotowaniu planów zarz¹dzania dorzeczem; przyczynianie siê do skutecznej realizacji strategii tematycznej na rzecz ochrony i zachowania œrodowiska morskiego;
gleba — realizacja strategii tematycznej w sprawie ochrony gleby;
zasoby naturalne i odpady — rozwijanie i wdra¿ane polityk maj¹cych na celu zapewnienie zrównowa-¿onej gospodarki zasobami naturalnymi i odpadami oraz ich zrównowa¿onego wykorzystania.
Program LIFE+ bêdzie realizowany do 2013 r., a kwo-ta przeznaczona na finansowanie projektów w jego ramach to 2,14 mld euro. Dofinansowanie do poszczególnych pro-jektów wynosi 50%, a w przypadku wybranych propro-jektów komponentu Przyroda i ró¿norodnoœæ biologiczna do 75% kwalifikuj¹cych siê kosztów. Tegoroczny nabór wniosków bêdzie prowadzony w dniach 16.05–15.09.2009 r. Wnioski projektowe s¹ sk³adane przez potencjalnych beneficjentów w krajowych punktach kontaktowych w poszczególnych krajach unijnych. W projekcie mo¿e uczestniczyæ wielu partnerów, niemniej ze wzglêdów praktycznych zaleca siê, aby nie by³o ich wiêcej ni¿ piêciu.
Beneficjentami programu mog¹ byæ podmioty z 27 kra-jów UE. W przysz³oœci bêdzie mo¿liwy udzia³ podmiotów z krajów trzecich pod warunkiem uzyskania dodatkowych œrodków finansowych oraz je¿eli kraje te bêd¹ cz³onkami Europejskiej Agencji Ochrony Œrodowiska, bêd¹ kandydo-waæ do unii, b¹dŸ te¿ bêd¹ to kraje Ba³kanów Zachodnich 100
Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 2, 2009
W. Brochwicz--Lewiñœki
I. Œmietañska
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; wojciech.brochwicz-lewinski@pgi.gov.pl; ilona.smie-tanska@pgi.gov.pl
uczestnicz¹ce w procesie stabilizacji i stowarzyszenia (Artyku³ 8 Rozporz¹dzenia (WE) Nr 614/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady 2007; por. tak¿e LIFE+ Regulations, 2008). Obecnie do finansowania kwalifikuj¹ siê tylko wydat-ki ponoszone w pañstwach UE. Dla projektu, który móg³by byæ finansowany z innych programów wspólnoty, np. Euro-pejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego lub 7. Progra-mu Ramowego w dziedzinie badañ, rozwoju technologicznego i innowacji, nie mo¿na ubiegaæ siê o dotacjê z programu LIFE+. W ramach LIFE+ mo¿na finansowaæ projekty, któ-re nie spe³niaj¹ kryteriów ¿adnego z pozosta³ych instru-mentów finansowych wspólnoty, a ponadto nie otrzyma³y dotychczas pomocy. Zarazem nale¿y zauwa¿yæ, ¿e progra-my LIFE III i LIFE+ zosta³y tak¿e poprogra-myœlane jako wspar-cie dla innych instrumentów finansowych unii, których zadaniem jest finansowanie inwestycji ekologicznych. Chodzi tu o mo¿liwoœæ wsparcia projektów realizowanych w ramach programów Interreg IVC, Natura 2000, FP7, CIP, funduszy strukturalnych, a tak¿e ENPI.
Od 1992 r. programy LIFE pozwoli³y na dofinansowa-nie ok. 2750 projektów na sumê 1,35 miliarda euro. Ze wzglêdu na szeroki rozrzut tematyczny nie okreœlono mini-malnej wartoœci projektu, natomiast maksymalna wartoœæ ograniczona jest wysokoœci¹ rocznej alokacji krajowej. W tej liczbie znalaz³o siê dziewiêæ projektów polskich, z których szeœæ ju¿ ukoñczono, a trzy dalsze, z ³¹cznym dofinanso-waniem w wysokoœci 5,69 mln euro, s¹ w trakcie realizacji. Wyniki uzyskane przez inne nowe kraje cz³onkowskie UE wskazuj¹, ¿e udzia³ Polski mo¿e byæ znacznie wiêkszy, gdy¿ Rumuni zrealizowali ju¿ 39 projektów, Wêgrzy — 31, £oty-sze — 24, a Estoñczycy — 18. Dane te wskazuj¹, ¿e mo¿li-woœci jakie stwarza instrument finansowy LIFE+ nie s¹ dotychczas wykorzystywane w Polsce w zadawalaj¹cym stopniu. Alokacja dla Polski na 2009 r. to ok. 12 mln euro, a kwota nie wykorzystana w danym roku automatycznie przepada.
Tylko jeden z zakoñczonych polskich projektów doty-czy³ innowacji w zakresie ochrony œrodowiska —
Zinte-growane zarz¹dzanie œrodowiskowe dla polskich ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw poprzez internetowe narzêdzia zarz¹dzania œrodowiskiem (koordynator Fundacja
Partner-stwa na rzecz Œrodowiska). Warto zauwa¿yæ, ¿e projekt ten obejmowa³ wprowadzenie wspólnotowego systemu eko--zarz¹dzania, a tak¿e audytu ekologicznego (EMAS) i two-rzenie sieci miejscowych ekspertów. S¹ to zagadnienia, które powinny ¿ywo zainteresowaæ geologów specjalizu-j¹cych siê w ochronie œrodowiska i przegl¹dach ekologicz-nych. Dla osób zainteresowanych udzia³em w LIFE+ bardzo dobrym Ÿród³em informacji, które tematy z pogranicza geo-logii i ochrony œrodowiska zosta³y dotychczas zaakceptowa-ne, bêd¹ linki LIFE projects database i LIFE by country ze stron internetowych programu (http://ec.europa.eu/envi-ronment/ life).
W Polsce funkcjê krajowego punktu kontaktowego LIFE+ od wrzeœnia 2008 r. pe³ni Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŒiGW), który przej¹³ j¹ od ministra œrodowiska. Takie rozwi¹zanie mo¿e okazaæ siê bardzo korzystne, gdy¿ pozwala na skie-rowanie œrodków bêd¹cych w dyspozycji NFOŒiGW na wspó³finansowanie projektów korzystaj¹cych z pomocy UE. Fundusz przewiduje mo¿liwoœæ dofinansowania pro-jektów LIFE+ do wysokoœci od 20 do 45% kosztów kwali-fikowanych, w zale¿noœci od poziomu dofinansowania z Komisji Europejskiej. W rezultacie projekty mog¹ uzyskaæ
³¹czne dofinansowanie w wysokoœci nawet do 95% kosztów kwalifikowanych. Wnioski projektowe s¹ kie-rowane do Komisji Europejskiej za poœrednictwem NFOŒiGW. Nie mo¿na te¿ zapominaæ o doœwiadczeniu zespo³u krajowego punktu kontaktowego w NFOŒIGW, który s³u¿y rad¹ przy ukierunkowywaniu projektu i przygotowaniu wniosków do Komisji Europejskiej, jak równie¿ pomoc¹ w wyszukiwaniu partnerów do pro-jektów.
Ten potencja³ dobrze pokaza³a ju¿ pierwsza konferen-cja szkoleniowa pod znamiennym tytu³em LIFE+ — NOWE PERSPEKTYWY, zorganizowana w siedzibie NFOŒiGW w dniu 7 paŸdziernika 2008 r. Podczas szkolenia potencjal-ni wpotencjal-nioskodawcy mogli uzyskaæ cenne wskazówki bezpoœred-nio od dotychczasowych beneficjentów programu LIFE oraz przygotowaæ siê do wype³niania wniosków (por. Instrument Finansowy LIFE+, Biznes i Ekologia, no. 73, 2008, s. 12). Prezentacje zosta³y zamieszczone na stronie www.nfosigw. gov.pl. Du¿¹ pomoc w przygotowaniu wniosków i ich realizacji zapewnia TOOLKIT, którego najnowsza wersja zosta³a zamieszczona w menu programu LIFE+ w listopa-dzie 2008 (http://ec.europa.eu/environment/life/toolkit/pmto-ols/ index/htm). Jest to zestaw narzêdzi bardzo przydatnych do administrowania i prowadzenia projektów, gdy¿ zna-laz³y siê tam podstawowe wymogi, jakie powinny spe³niaæ projekty (Common Provisions), formularze do przygoto-wywania raportów, poradniki do wprowadzania poprawek, wzory umów partnerskich i wskaŸniki do monitorowania postêpu prac oraz wskazówki, jak wype³niaæ karty czasu pracy (timesheets).
Dalsz¹ pomoc stwarza mo¿liwoœæ zapoznania siê z naj-lepszymi projektami z ostatnich lat. Projekty te wy³aniane s¹ w ramach corocznego konkursu Best LIFE —
Environ-mental Project. System oceny zosta³ wypracowany na
wniosek Holandii i Szwecji i przyjêty przez kraje cz³onkowskie Unii Europejskiej w 2005 r. Ostatecznego wyboru pi¹tki finalistów czyli „Najlepszych spoœród Naj-lepszych” (Best of the Best) dokonuj¹ kraje cz³onkowskie UE w oparciu o wyniki oceny technicznej przygotowanej przez zespó³ ekspertów zewnêtrznych programu (LIFE
Unit’s External Assistance Team). Przed z³o¿eniem
wnio-sku warto siê te¿ zapoznaæ Najlepszymi Praktykami (Best
Practice, BP, link ze strony internetowej
http://ec.euro-pa.eu/life). Jest to przewodnik prezentuj¹cy zalecane meto-dy rozpowszechniania uzyskanych wyników i ich wdra¿ania w praktyce. ród³a: http://ec.europa.eu/environment/life/funding/lifeplus.htm http://ec.europa.eu/environment/life/bestprojects/index.htm http://ec.europa.eu/environment/life/toolkit/pmtools/index.htm http://ec.europa.eu/environment/life/contact/nationalcon-tact/index.htm
LIFE I-III: Background:
http://ec.europa.eu/environ-ment/life/funding/life3/background/index.htm
Redakcja, 2008. Instrument finansowy LIFE+. Biznes i
Ekologia no. 73, listopadgrudzieñ 2008, s. 12.
Rozporz¹dzenie (WE) Nr 614/2007 Parlamentu
Europej-skiego i Rady z dnia 23 maja 2007 r. w sprawie instru-mentu finansowego na rzecz œrodowiska (LIFE+) 2007.
Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej L 149 z 9.6.2007, 1-16.
Zaproszenie do sk³adania wniosków dotycz¹cych instrumentu LIFE+ na 2008 r. (2008/C 178/20). Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej C 178/22 z 15.7.2008
101
