„TURYZM”, t. 7, z. 2, 1997
Wojciech Zajączkowski
O B SZA R Y C H R O N IO N E W O JEW Ó ZTW A ŁÓ D ZK IEG O LES TER R A IN S PRO TÉG ÉS DE LA V O ÏV O D IE DE LÓDŹ PR O TECT ED REGIONS IN LÓDŹ V O IEV O D SH IP
W ojew ództw o łódzkie należy do obszarów , które od daw na zam ieszkiw ali ludzie i ju ż od czasów prehistorycznych oddziaływ ali na o taczającą ich przy rodę. Jednak jeszc ze w wieku XVIII obszary dzisiejszej Lodzi i okolic pokryw a ła w dużej części puszcza. Jak podaje S. M. Z a j ą c z k o w s k i (1976) pusz cza ta poprzeryw ana była dolinam i rzecznymi i większym i lub m niejszym i pola nami. W edług m apy D. G illy ’ego, pochodzącej z końca XVIII w., tereny osad nictw a zgierskiego były w dużej części pozbaw ione lasów. Ale już nieco dalej na południe m am y do czynienia ze znacznym i kom pleksam i leśnymi, ciągnący mi się od Ł agiew nik do doliny rzeki Łódki. O bszar obecnego śródm ieścia m ię dzy dolinam i Łódki i Jasieni pokryty był także lasami. Zw arte kom pleksy leśne pokryw ały też zlew iska Jasieni zO lech ó w k ą, skąd ciągnęły się aż do ujścia Łódki do N eru pod K onstantynow em . O pierw otnym i rozległym charakterze ów czesnej przyrody św iadczyć m oże i to, że - ja k podaje E. O . K o s s m a n (1934) - ostatniego niedźw iedzia upolow ano w lasach kolo B edonia w począt kach XIX w., a wilki spotykane były w podłódzkich lasach do lat sześćdziesią tych tegoż stulecia.
R ew olucja przem ysłow a, ja k a m iała m iejsce w ubiegłym wieku, m iała także w pływ na środow isko przyrodnicze. I to oczyw iście w pływ bardzo negatyw ny. Z apotrzebow anie na drew no opałow e spow odow ało m asow e w ycinki lasów. Liczne rzeki, ja k ie położone są na obszarze naszego w ojew ództw a, zostały w y korzystane jak o źródło w ody dla przem ysłu, co spow odow ało osuszanie terenu i przekształcenie tychże rzek w kanały ściekowe. Pow stało w ielkie m iasto prze m ysłow e - Łódź. Wokół niego rozw inęły się także inne m iejscow ości.
Do czasów w spółczesnych przetrw ała tylko niew ielka liczba obszarów , gdzie przyroda je s t zachow ana w form ie niedalekiej od naturalnej, lub takich, gdzie pom im o działalności człow ieka krajobraz zachow ał pew ne naturalne lub
w artościow e cechy. O bszary te chronione są dzisiaj w rezerw atach przyrody i parku krajobrazow ym .
Polskie praw o ( Ustawa z dnia 16 października 1991 roku...) w yróżnia nas tępujące form y terytorialnej ochrony przyrody :
a) parki narodowe, b) rezerw aty przyrody, c) parki krajobrazow e,
d) obszary chronionego krajobrazu,
a także indyw idualne form y ochrony przyrody, którymi m ogą być objęte pewne obszary, takie jak:
- stanow iska dokum entacyjne, - użytki ekologiczne,
- zespoły przyrodniczo-krajobrazow e, - pom niki przyrody.
Z wyżej w ym ienionych obiektów w woj. łódzkim mamy do czynienia z re zerw atam i przyrody, obszaram i chronionego krajobrazu i parkiem krajobrazo wym, a także pom nikam i przyrody.
Rezerw at przyrody to obszar obejm ujący zachow ane w stanie naturalnym lub m ało zm ienionym ekosystem y lub obszary, na których w ystępują określone gatunki zw ierząt i roślin lub elem enty przyrody nieożyw ionej, m ające istotną w artość ze w zględów naukow ych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobra zowych. Ze względu na przedm iot ochrony rezerw aty dzielą się na faunistyczne, krajobrazow e, leśne, torfow iskow e, florystyczne, wodne, przyrody nieożyw io nej, stepow e i słonoroślow e. Ze względu na form ę ochrony rezerw aty podzielić m ożem y na ścisłe i częściow e. Rezerw aty tw orzone są zarządzeniem M inistra O chrony Środow iska, Zasobów N aturalnych i Leśnictwa.
Park krajobrazow y to obszar chroniony ze względu na wartości przyrodni cze, historyczne i krajobrazow e. Celem pow ołania parku je s t zachow anie, po pularyzacja i upow szechnienie tych wartości. G runty rolne i leśne pozostają w gospodarczym użytkow aniu, ale niedopuszczalna je s t działalność o charakte rze przem ysłow ym . R ealizacją celów zajm uje się zarząd parku. Parki krajob razow e tw orzone są rozporządzeniem wojew ody. Istniejące na terenie parku re zerw aty przyrody podlegają ochronie na mocy w ym ienionych wyżej przepisów.
O bszar chronionego krajobrazu to w yróżniający się krajobrazow o teren o różnych typach ekosystem ów . G runty leśne i rolne p ozostają w gospodarczym w ykorzystaniu. O bszary chronionego krajobrazu tw orzone są rozporządzeniem w ojew ody albo uchw ałą rady gminy. U w zględniane są w planach zagospodaro w ania przestrzennego, ale nie tw orzy się specjalnych zarządów do ich obsługi.
Pomnik przyrody to pojedynczy tw ór przyrody żywej lub nieożyw ionej albo skupienie takich obiektów o szczególnej wartości naukow ej, kulturow ej, histo- ryczno-pam iątkow ej i krajobrazow ej.
N a terenie w ojew ództw a łódzkiego je s t obecnie zatw ierdzonych dziew ięć rezerw atów przyrody, a planuje się pow ołać do istnienia dw a dalsze. N ajstar szym z nich je s t utw orzony jeszcze przed d ru g ą w ojn ą św iatow ą rezerw at Po lesie K onstantynow skie. Pow stał 011 23 m aja 1930 r. na mocy uchw ały nr 479 M agistratu m. Lodzi. Ponow nie pow ołano go do istnienia 12 m aja 1954 roku {Zarządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 12 maja 1954 roku...) jak o rezerw at częściow y. Jego pow ierzchnia wynosi 9,80 ha. Jest położony w Łodzi w pobliżu zoo, przy ul. K rzem ienieckiej. Rezerw at chroni pozostałości dawnej puszczy łódzkiej, która porastała ob ecn ą dzielnicę Polesie (po lesie). N ajbardziej charak terystyczną ro ślin ą spotykaną w rezerw acie je s t bluszcz pospolity, którego naj starsze okazy oplatające niektóre drzew a kw itną i ow ocują. Z drzew spotykam y tu dąb szypułkow y, olszę czarną, grab zw yczajny i dosadzaną sztucznie jo d łę pospolitą, która daw niej w ystępow ała na terenie rezerw atu. Z innych roślin J. K. K u r o w s k i (1996) w ym ienia rośliny runa leśnego takie ja k zaw ilec gajow y, gw iazdnica gajow a, jask ier kosm aty i kopytnik pospolity. Pom im o że rezerw at położony je s t na terenie miasta, można tu także spotkać w iele gatunków ptaków leśnych i innych zw ierząt, zw łaszcza ow adów ( K u r z ą c 1991). Ze w zględu na sw oje położenie rezerw at je s t ogrodzony i wstęp je s t m ożliw y po w cześniejszym uzyskaniu pozw olenia od W ojew ódzkiego K onserw atora Przy rody.
C harakter leśny ma także rezerw at częściow y W iączyń, utw orzony 4 lutego 1957 r. (Zarządzenie M inistra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 4 lutego 1957 roku...). Jego pow ierzchnia wynosi 8,40 ha. Położony je s t w gm inie N o- w osolna, w pobliżu drogi z Łodzi do Brzezin. N ajbardziej rzucającym się w oczy elem entem przyrody s ą im ponujących rozm iarów (i zapew ne w ieku) buki. Każdy z nich m ógłby z pow odzeniem zostać uznany za pom nik przyrody. Z innych drzew w ystępuje tu także jo d ła pospolita, klon ja w o r i grab zw yczajny. W runie spotkać m ożna w ystępujące m asowo w czesną w iosną zaw ilce gajowe. T. K u r z ą c (1991) podaje także, że rośnie tam fiołek leśny, gw iazdnica w ielkokw iatow a i szczaw ik zajęczy. Rezerwat dostępny je s t dla zw iedzających pod w arunkiem przestrzegania obow iązujących na jeg o terenie przepisów.
Inny charakter ma trzeci z rezerw atów położonych w woj. łódzkim , a m ia now icie rezerw at częściow y Ciosny. Jest to rezerw at florystyczny. Utworzony został 10 grudnia 1971 r. (Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemyślu Drzew nego z dnia 10 grudnia 1971 roku...). Jego pow ierzchnia wynosi 2,42 ha. Poło żony je s t na terenie wsi Rosanów. R ezerw at utw orzony został dla ochrony skupienia w yjątkow o okazałych jało w ców rosnących na wydm ach. Jest ich tutaj ok. 8000, w tym 1300 o znacznych w ym iarach ( K u r o w s k i 1996). Ponadto w ystępuje tu sosna zw yczajna, brzoza brodaw kow ata i, niestety, czerem cha am erykańska, która choć usuw ana, zaczyna zagrażać rezerw atow i. Z innych roślin zw raca zw łaszcza uwagę paprotka zw yczajna. Ze względu na niew ielką pow ierzchnię oraz swój charakter (w rażliw a roślinność wydm ow a), rezerw at nie
je s t udostępniony dla zw iedzających. O grodzony je st siatką i otoczony dziat kami, których w łaściciele interesują się tym, czy ktoś nie niszczy przyrody na jeg o terenie. D oskonale nadaje się za to dla celów szkolenia niew ielkich grup i w tym charakterze w ykorzystyw any je s t dla uczestników kursów szkolenio wych dla kandydatów do Straży O chrony Przyrody.
Kolejnym rezerw atem leśnym je st rezerw at częściow y Zabrzeźnia. Pow oła no go do istnienia 4 lipca 1984 r. (Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemyślu Drzewnego z dnia 4 lipca 1989 roku...). Jego pow ierzchnia liczy 27,62 ha. Poło żony je s t na terenie m iasta Głowna, przy drodze prowadzącej do Bielaw. Przed miotem jeg o ochrony je s t las m ieszany z udziałem jo d ły na granicy je j północ nego zasięgu. W rezerw acie w ystępują także i inne gatunki drzew, takie jak grab zw yczajny, dąb szypulkowy, sosna zw yczajna, klon ja w o r czy lipa drobnolistna. W runie spotkać m ożna rzadkie i chronione gatunki roślin - dw a gatunki stor czyków, lilię złotogłów i bluszcz pospolity ( K u r o w s k i 1996). R ezerwat dostępny je s t dla zw iedzających pod w arunkiem przestrzegania obow iązujących na jeg o terenie przepisów ochronnych. Dojazd do rezerw atu je s t m ożliwy sam o chodem , poniew aż przez jeg o teren przechodzi asfaltow a droga prow adząca do B ronisław ow a.
Jako jed y n y w woj. łódzkim ścisłą ochroną (na ok. 5,5 ha ochrona częś ciow a) otoczony je st rezerw at Torfow isko Rąbień. Jego pow ierzchnia wynosi 42,12 ha. Położony je st na południe od wsi Piaskow a Góra, niedaleko od szosy prow adzącej z A leksandrow a Łódzkiego do Lutom ierska. Utworzony został 29 grudnia 1987 r. (Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Natu ralnych z dnia 29 grudnia 1987 roku...) dla ochrony unikalnego w Polsce środ kowej torfow iska w ysokiego z bogatą roślinnością. Drzewostan tworzy głów nie brzoza om szona, olsza czarna oraz brzoza brodaw kow ata. W runie m ożna spotkać ow adożerną rosiczkę okrągłolistną, a także żuraw inę błotną i w ełniankę pochw ow atą. R ezerw at jak o ścisły nie je st udostępniony do zw iedzania. Infor m ują o tym tablice inform acyjne dew astow ane ciągle przez okolicznych w an dali. Służby ochrony przyrody (leśnicy, strażnicy ochrony przyrody, policja) m ogą stosow ać sankcje karne wobec osób wchodzących na jeg o teren, nie m ó wiąc ju ż o tych, które cokolw iek tam niszczą. M ożliw e są jedn ak wycieczki w okół granic rezerw atu na terenie jeg o otuliny.
C harakter leśny ma rezerw at częściow y Struga Dobieszkowska, położony na terenie Parku K rajobrazow ego W zniesień Łódzkich w pobliżu m iejscowości Im ielnik Stary i K olonia Dobieszków. U tw orzony został 25 czerw ca 1990 r. {Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 czerwca 1990 roku...). Ma on pow ierzchnię 37,65 ha. Jego kształt je st bardzo w ydłużony, poniew aż jeg o o sią je s t niew ielka rzeczka, będąca pozosta łością po wielu je j podobnych w ystępujących niegdyś w regionie łódzkim . W drzew ostanie spotkać m ożna olszę czarną, jesion w yniosły (lęgi), dąb szy pulkowy, klon jaw o r, grab zw yczajny, brzozę brodaw kow atą i inne. W iosną na
szczególną uwagę zasługują obszary źródliskow e um iejscow ione w sw ojego ro dzaju „m isach”, ze w zględu na kw itnące rośliny runa leśnego. Rezerw at udos tępniony je s t dla zw iedzających na ogólnych zasadach. Ze względu na swoje położenie na terenie parku krajobrazow ego będzie m ógł pełnić w ażn ą funkcję edukacyjną.
N ajw iększym rezerw atem położonym w w ojew ództw ie łódzkim je s t liczący 100,47 ha leśny rezerw at częściow y D ąbrow a G rotnicka. U tw orzony został w tym sam ym dniu, co wyżej om aw iany (Zarządzenie Ministra Ochrony Środo wiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 czerwca 1990 roku...). Poło żony je s t na terenie lasów grotnickich w N adleśnictw ie Grotniki. U tw orzono go w celu zachow ania zespołu dąbrowy św ietlistej. W ystępują tu oba gatunki dę bów, a także sosna zw yczajna, brzoza brodaw kow ata i inne. J. K. K u r o w s k i (1996) podaje, że w rezerw acie m ożna spotkać takie rzadkie rośliny chronione, ja k w aw rzynek wilczełyko, naparstnica zwyczajna czy lilia złotogłów. Rezerw at, podobnie ja k om ów iony wyżej, je s t dostępny dla zw iedzających.
K olejnym rezerw atem leśnym je s t rezerw at częściow y G rądy nad M oszcze nicą. U tw orzony został 13 czerw ca 1994 r. (Zarządzenie Ministra Ochrony Śro dowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 czerwca 1994 roku...). Jego pow ierzchnia w ynosi 42,14 ha. Położony je s t na północ od wsi Szczawin, w pobliżu drogi Stryków -O zorków . Z w ażniejszych gatunków drzew w ym ienić tu m ożna jo d łę pospolitą, dąb szypułkow y, klon ja w o r i sosnę. N ad rzeką M osz czenicą łęgi tw orzone są przez olszę czarną i jesion w yniosły. R uno w czesną w iosną tw o rzą zaw ilec gajowy, zaw ilec żółty, przylaszczka, zaś późną w iosną pojaw ia się konw alia m ajow a ( K u r o w s k i 1996).
N ajm łodszym rezerw atem je s t utw orzony 12 listopada 1996 r. (Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 listopada 1996 roku...) rezerw at częściow y Las Łagiew nicki. Jego pow ierzchnia wynosi 69,85 ha, co czyni go drugim co do wielkości na terenie woj. łódzkiego. Położony je s t na terenie Łodzi i obejm uje część lasu o tej samej nazwie. W chodzi w skład Parku K rajobrazow ego W zniesień Łódzkich. Celem ochrony je st las o charakterze grądu i dąbrow y św ietlistej. W skład drzew ostanu w cho
dzą: dąb, brzoza brodaw kow ata, grab zw yczajny, jo d ła pospolita i inne. Spotyka się tu w iele roślin chronionych, takich ja k w aw rzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, dw a gatunki storczyków, naparstnica zw yczajna czy pierw iosnka lekarska ( K u r o w s k i 1996). W ystępuje tu także roślina częściow o chronio na, która je st, niestety, m asow o zryw ana w okresie kw itnienia, a m ianow icie konw alia m ajow a. R ezerw at nie ma jeszcze zaznaczonych w terenie granic oraz tablic inform ujących o jeg o istnieniu; będzie udostępniony do zw iedzania pod w arunkiem przestrzegania pew nych ograniczeń, m.in. wstęp m ożliwy będzie tylko w m iejscach w yznaczonych. N ad przestrzeganiem przepisów ochronnych czuw ać b ęd ą konni strażnicy ochrony przyrody, którzy s ą jednocześnie funkcjo nariuszam i Straży M iejskiej.
Planow ane je st utw orzenie dalszych dwóch rezerw atów , a m ianow icie Ź ró dła C iosenki i G rądy nad Lindą. O bydw a m ają charakter leśny.
W dniu 31 grudnia 1996 r. (Rozporządzenie Wojewody Łódzkiego i Wojewo dy Skierniewickiego z dnia 31 grudnia 1996 roku...) pow stał na terenie w oje w ództw łódzkiego i skierniew ickiego Park K rajobrazow y W zniesień Łódzkich. Jego pow ierzchnia wynosi 10 748 ha, a pow ierzchnia otuliny 3020 ha. O bejm uje tereny położone na północ od drogi z Łodzi do Brzezin i na południe od drogi Z gierz-S tryków -N iesułków . W jeg o skład w chodzą dw a z wyżej opisanych re zerw atów oraz projektow any rezerw at Parowy Janinow skie (woj. skiernie wickie). Z rzek położonych na jeg o terenie w ym ienić m ożna górne odcinki Bzu ry, M oszczenicy i M rożycy. Park nie ma charakteru leśnego. Kilka kom plek sów, takich ja k Las Łagiew nicki, lasy w okolicach D obieszkow a, Woli C yruso- wej, Buczka, czy niew ielkie laski położone na północ od Brzezin nie zajm uje naw et połow y jeg o pow ierzchni. N ajw iększą atrak cją parku są natom iast piękne krajobrazy, które obserw ow ać m ożna z krawędzi w zgórz pochodzenia lodow co wego, położonych w centralnej jeg o części pom iędzy drogam i N o w osolna-S ko - szew y i S tryków -B rzezi ny. N a terenie parku rośnie ponad 60 gatunków drzew i krzew ów , 15 gatunków chronionych i siedem gatunków częściow o chronio nych roślin ( K u r o w s k i , A n d r z e j e w s k i 1995). Z obiektów kultury m aterialnej w ym ienić należy klasztor oo. Franciszkanów w Łagiew nikach, dw o rek w Byszewacii zw iązany z postacią Jarosław a Iwaszkiewicza, czy w reszcie relikt obiektu obronnego zw iązanego z rodzinam i W arszyckich lub Duninów, pochodzący praw dopodobnie z XV w. (K a j z e r 1980), położony w m iejsco wości Skoszewy.
Park krajobrazow y je s t najm łodszym obiektem chronionym na terenie w oje w ództw a. Jego funkcjonow anie rozpocznie się form alnie 14 dni po ogłoszeniu rozporządzenia w ojew odów o jeg o utworzeniu. W praktyce zacznie on funkcjo now ać jeszcze później. T rudno więc dziś pow iedzieć, ja k będzie w yglądało jeg o udostępnienie dla turystów i jeg o turystyczne zagospodarow anie. O bow iązujące zasady zagospodarow ania nakazują preferow anie funkcji społecznych, kulturo wych, krajobrazow ych, dydaktycznych i naukow ych. N akazana je s t także ochro na czystości wód pow ierzchniow ych, krajobrazu i różnorodnych form geom or fologicznych, zachow anie naturalnych fragm entów szaty roślinnej, podnoszenie w alorów krajobrazu m etodam i przyrodniczym i poprzez np. dolesianie i ochrona terenu parku przed nadm iernym zurbanizow aniem . Zakazy dotyczą przede wszystkim zm ian stosunków w odnych, deform acji form geom orfologicznych, składow ania odpadów i ścieków , przetw órstw a kopalin na skalę przem ysłow ą, stosow ania środków chem icznych pierwszej klasy toksyczności oraz zabijania, niszczenia i uszkadzania wszystkich gatunków fauny i flory, z wyjątkiem szkod liwych dla gospodarki rolnej, leśnej i łow ieckiej. Jak w ięc z pow yższego widać, park je s t idealnym m iejscem do upraw iania wielu form turystki i obiektem wprost w tym celu stw orzonym . Trzeba jed n ak w tym m iejscu dodać, że
w najbliższych latach przez teren parku poprow adzona zostanie autostrada, co niew ątpliw ie zm niejszy je g o walory krajobrazow e.
Na terenie woj. łódzkiego utw orzono 25 m aja 1987 r. trzy zespoły chro nionego krajobrazu (Uchwala nr XXVI/156/87 Rady Narodowej Miasta Łodzi z dnia 25 maja 1987 roku...). Ich łączna pow ierzchnia wynosi 30 490,80 ha. Lasy zajm ują nieco ponad połowę tego obszaru (15 574 ha). Północny zespół położo ny je s t w gm inie G łow no, centralny w gminach Aleksandrów Łódzki, Zgierz, Łódź, Stryków , N ow osolna i Ozorków, a południow y w gm inach N ow osolna i Brojce. T ereny te m ają tw orzyć pew nego rodzaju rezerwę obszarów mało zm ienionych w wyniku działalności człow ieka i m ogą być w ykorzystane dla po trzeb turystyki, budow nictw a letniskowego i innych form wypoczynku.
N a zakończenie tego przeglądu obszarów chronionych należy jeszcze w spom nieć o parku m iejskim Źródliska, który objęty je s t ochroną jak o pom nik przyrody. Ten najstarszy park łódzki ma na swoim terenie w iele drzew leśnych, w tym kilkadziesiąt starych dębów , a także drzew a ozdobne w prow adzone przez człow ieka, ja k m iłorząb dw uklapow y, czy platan klonolistny (Raport o stanie środowiska..., 1996). Park od kilku lat je st ogrodzony, ale dostępny dla zw ie dzających.
Jak z pow yższego wynika, woj. łódzkie nie może poszczycić się szczególnie im ponującą liczbą terenów chronionych. 1 nie je s t to spow odow ane wyłącznie faktem , że je s t najm niejsze w kraju. Dla przykładu sam a tylko W arszaw a m a na swoim terenie tyle rezerw atów przyrody, co ono, nie m ówiąc ju ż o woj. sto łecznym, gdzie rezerw atów je s t ponad trzydzieści, a ponadto park narodow y i dw a parki krajobrazow e. U bóstw o w artościow ych terenów przyrodniczych jest, ja k w spom niałem na w stępie, w ynikiem żyw iołow ego rozw oju przem ysłu
w ciągu ostatnich dwóch wieków . To co udało się ocalić od zagłady zasługuje na szczególną ochronę realizow aną w form ie rezerw atów przyrody. O biekty te p ełnią w a żn ą funkcję naukow ą, dydaktyczną, a przede wszystkim stanow ią zabezpieczenie biologicznej różnorodności w naszym regionie. W m niejszym stopniu n ad ają się do w ykorzystania turystycznego, po pierw sze ze względu na sw oją pozorną nieatrakcyjność - przeciętny spacerow icz raczej nie dostrzega w „zwykłym lesie” czegoś nadzw yczajnego, a po drugie z powodu ograniczeń nakładanych na przebyw ających na ich terenie. Jednak dla ludzi interesujących się przyrodą są rezerw aty m iejscem niew ątpliw ie godnym odw iedzenia i bliż szego poznania. Inaczej natom iast wygląda sytuacja w parku krajobrazow ym , w którym głów nie w alory krajobrazu stanow ią o jeg o wartości dla turystyki. O bszar parku, chroniony przed „zakusam i” przem ysłu i urbanizacją, stać się pow inien w przyszłości najw ażniejszym m iejscem dla wielu form wypoczynku.
Jak w idać, w w ieloraki sposób chronione obszary woj. łódzkiego służą jeg o m ieszkańcom , dlatego ich zachow anie leży w naszym wspólnym interesie.
PIŚM IENNICTW O
K a j z e r L., 1980, Studia nad świeckim budownictwem obronnym województwa łęczyckiego
w X III~ X V II wieku, „Acta U niversitatis Lodziensis”, Folia archeologica, z. I, s. 280,
K o s s m a n E. O., 1934, Stadam i dawnej Łodzi, Łódź.
Ustawa z dnia 16 października 1991 roku o ochronie przyrody, „Dziennik Ustaw”, nr 114, poz.
492.
K u r o w s k i .1. K., 1996, Rezerwaty regionu łódzkiego, Zarząd Okręgu Ligi Ochrony Przyrody i EKO-W YNIK, Lódź.
K u r o w s k i J. K. , A n d r z e j e w s k i U., 1995, Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich, Zarząd Okręgu Ligi O chrony Przyrody, Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody, Łódź. K u r z ą c T., 1991, Rezerwaty województwa łódzkiego, Liga Ochrony Przyrody, Łódź.
Raport o stanie środowiska województwa łódzkiego w 1995 r., 1996, Biblioteka M onitoringu Śro
dowiska, Łódź.
Rozporządzenie Wojewody Łódzkiego i Wojewody Skierniewickiego z dnia 31 grudnia 1996 roku w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, (w trakcie publikacji). Uchwała nr X X V I/156/87 Rady Narodowej Miasta Łodzi z dnia 25 maja 1987 roku w sprawie
ustanowienia obszarów krajobrazu chronionego na terenie województwa łódzkiego, „D zien
nik Urzędowy W ojewództwa Łódzkiego”, nr 10, poz. 68.
Z a j ą c z k o w s k i S .M ., 1976, Studia z dziejów osadnictwa na obszarze Łodzi do końca X V I
wieku, LTN, Lódź.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 12 maja 1954 roku w sprawie uznania za rezerwat przy rody, „M onitor Polski”, nr A 54, poz. 743.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 4 lutego 1957 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody, „M onitor Polski”, nr 16, poz. 103.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 10 grudnia 1971 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody, „M onitor Polski”, 1972, nr 5, poz. 33.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 4 łipca 1984 roku w sprawie uznania za rezerwaty przyrody, „M onitor Polski”, nr 17, poz. 125.
Zarządzenie Ministra O chrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 29 grudnia 1987 roku w sprawie uznania za rezerwaty przyrody, „M onitor Polski”, 1988, nr 5, poz. 48.
Zarządzenie Ministra O chrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 czerwca 1990 roku w sprawie uznania za rezerwaty przyrody, „M onitor Polski”, nr 31, poz. 248. Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 czerwca
1994 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody, „M onitor Polski”, nr 35, poz. 300. Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 listopada
1996 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody, „M onitor Polski”, nr 75, poz. 683.
Mgr Wojciech Zajączkowski Wpłynęło:
W ojewódzki Inspektorat 26 lutego 1997 r.
Ochrony Przyrody ul. Piotrkowska 133 Łódź
