S A T U R N IN BOROW IEC
METODY SPRAWDZENIA HOMOGENICZNOŚCI PROFILU GLEBOWEGO
K ated ra G leb o zn a w stw a W SR S zczecin
W w ielu badaniach gleboznawczych nad procesami glebotwórczym i przeobrażającymi glebę zasadnicze znaczenie ma stwierdzenie, czy mamy do czynienia z utworem homogenicznym, czy też nie.
Zróżnicowanie bowiem morfologii profilu glebowego uwarunkowane może być, poza procesami glebotwórczym i, również:
1) mało wyrów nanym składem m echanicznym skały macierzystej, z której w ytworzyła się gleba, jak to ma m iejsce np. w glinie zwałowej, w której tkwią niekiedy różnej wielkości wkładki m ateriału silniej spiaszczonego lub ilastego;
2) procesami geologicznymi, jak np. glacigenicznym warstwowaniem , erozją wodną, sedym entacją eoliczną, procesami zachodzącymi niegdyś w warunkach środowiska peryglacjalnego itp.
Pierwszorzędne znaczenie ma wówczas stwierdzenie homogeniczności profilu glebowego, gdyż nieuwzględnianie tego może prowadzić do za sadniczych błędów i fałszyw ych wniosków. Istnieje w iele metod ustalania homogeniczności profilu glebowego. Niemniej jednak da się ułożyć pewne ogólne zasady postępowania obejmujące:
— badanie morfologii terenu, w którym um iejscowiony jest profil, — badanie m orfologii profilu glebowego,
— odpowiednie pobieranie próbek glebowych,
— badanie udziału poszczególnych frakcji w próbkach glebowych i wzajem nego stosunku tych frakcji,
— badanie składu mineralnego próbek glebowych i ustalenie zawar tości m inerałów wskaźnikowych.
Badanie morfologii terenu, w którym um iejscowiony jest profil, po zwala w pew nym stopniu wnioskować o prawdopodobieństwie występo wania w nim m ateriału homogenicznego. W iększe prawdopodobieństwo występowania jednorodnego materiału glebowego istnieje np. wówczas,
Sprawdzanie hem ogeniczności profilu glebow ego 147
gdy profil jest zlokalizowany w m iejscu równym, płaskim, ,pokrytym w miarę m ożliwości roślinnością zbliżoną do naturalnej. W terenie silnieji urzeźbionym może wchodzić w rachubę warstwowanie glacigeniczne w terenie polodowcowym, w p ływ erozji wodnej itp., a na terenach poz bawionych roślinności również sedym entacja eoliczna.
Uważne badanie morfologii profilu glebowego pozwala w ykluczyć z badań niecałkowite profile o budowie złożonej. Wskazują na to: wyraźne warstwowanie lub ostre przejścia pomiędzy poszczególnym i poziomami, kierunkowe ułożenie kamieni, ich brak (sedymentacja eoliczna) lub znacznie większa ilość w poziomie powierzchniowym (erozja) w porów naniu z poziomami głębiej leżącymi, wreszcie obecność tzw. struktur mrozowych.
Bardzo ważne znaczenie dla badań nad homogenicznością profilu glebowego posiada również w łaściw e pobieranie próbek glebowych. W celu jakościowej oceny w yników badań wystarczy pobieranie próbek z charakterystycznych m iejsc profilu. Pożądane jest jednak, a w przy padku bilansowania profilu konieczne, pobieranie próbek z całego pro filu, przy czym dla zwiększenia pewności homogeniczności poszczególnych poziomów konieczne jest pobieranie próbek równoległych, gdyż poziomy te mogą zawierać nierozpoznawalne morfologiczne soczewki m ateriału bardziej spiaszczonego lub ilastego.
Następnie dużą wagę przywiązuje się do oceny podobieństwa przebiegu krzywych uziarnienia określonych frakcji w poszczególnych poziomach glebowych. Najczęściej sporządzane bywają diagramy uziarnienia frakcji o średnicy 2,0— 0,02 mm ( K u n d l e r [4] S t r e m m e i B a c h [8], B l u m e i S c h l i c h t i n g [2], rzadziej krzywe uziarnienia innych frakcji np. > 0,05 ( B a r s h a d [1]) lub > 0,002 mm ( K u n d l e r [3]).
Jako uzasadnienie wyboru najczęściej stosowanej do tego celu frakcji 0 średnicy cząsteczek 2,0—0,02 mm podaje się, że:
— w strefie umiarkowanej rozdział cząstek w jej granicach jest ty łk a w nieznacznym stopniu uzależniony od wietrzenia ( K u n d l e r [4]), S t r e m m e i B a c h [8]),
— mało prawdopodobne jest, aby cząsteczki o średnicy większej od 0,02 mm podlegały przemieszczeniu w profilu glebowym wskutek pro cesu glebotwórczego ( B l u m e i S c h l i c h t i n g [2]).
Niektórzy autorzy ( B a r s h a d [1], K u n d l e r [4], S c h l i c h t i n g . 1 B l u m e [7]) proponują zamiast porównywania krzywych uziarnienia,. porównanie stosunków ilościow ych pomiędzy określonym i frakcjami w po szczególnych poziomach badanego profilu glebowego. Duże różnice w tych stosunkach należy przypisać wielowarstwowości m ateriału wyjścio
w ego [6].
148 S. Borowiec
Najczęściej jako sprawdzianu używa się stosunku pomiędzy następu jącymi frakcjami: 0,2— 0,06 : 0,6—0,2 mm, 0,2— 0,06 : 0,06— 0,02 mm (K u n d 1 e r [4]), 0,2— 0,06 : 2,0—0,6 mm ( S c h l i c h t i n g i B l u m e [7]). Jeżeli rozdział cząstek w obrębie frakcji 2,0— 0,02 mm lub wspom niane wyżej stosunki ilościowe pomiędzy określonym i frakcjami wahają się w profilu nieznacznie lub są sobie równe, można z dużym prawdopodo bieństwem wnioskować o jednolitości materiału wyjściow ego i wielu autorów na tym poprzestaje.
Aby wykluczyć jednak możliwość przypadkowej równości rozdziału cząstek lub stosunków poszczególnych frakcji, należy zastosować równo cześnie dodatkowe, ściślejsze m etody określenia jednorodności materiału. Metody te sprowadzają się do oznaczenia zawartości jednego lub kilku minerałów, które nie zostają zniszczone przez procesy glebotwórcze, ani nie ulegają przemieszczeniu (Marshall [5], Barshad [1]).
Takimi minerałami wskaźnikowymi są stabilne m inerały ciężkie, jak cyrkon, turmalin, rutyl itp., w ystępujące we wszystkich glebach, ale w nieznacznej ilości oraz kwarc w ystępujący w większości gleb w du żych ilościach, stosunkowo łatw y i szybki do oznaczenia metodą podaną przez K u n d l e r a [4].
O homogeniczności m ateriału glebowego można być przekonanym wówczas, gdy w obrębie profilu glebowego spełniony jest jeden z dwóch poniżej przytoczonych warunków:
— stosunek zawartości minerału wskaźnikowego do zawartości innego minerału wskaźnikowego w obrębie całej próbki glebowej lub określonej frakcji jest stały lub zmienia się nieznacznie,
— stosunek zawartości minerału wskaźnikowego w jednej frakcji do jego zawartości w drugiej frakcji jest stały lub zmienia się nieznacz nie.
Stwierdzenie homogeniczności utworu umożliwia obliczenie zysków i strat w określonych składnikach dla poszczególnych poziomów, przy czym zakłada się (K u n d 1 e r [4]), że:
— cały profil glebowy powstał z jednolitego materiału w yjściow ego, — obecny poziom С odpowiada sw ym składem m ateriałowi w yjścio wem u pozostałych poziomów glebowych,
— poziomy glebowe i poziom С posiadają „substancję wskaźnikową”, która znajdowała się pierwotnie we wszystkich poziomach w jednakowej ilości i nie została rozłożona ani przemieszczona przez proces glebo- twórczy.
L IT E R A T U R A
[1] В a r s h a d I.: S o il d ev elo p m en t. C h em istry of th e soil. A .C .S. M onograph series. N e w Y ork 1955.
[2] B l u m e H. P., S c h l i c h t i n g E.: N a c h w e is ein er T o n v erla g eru n g in B o d en p ro filen . Z. f. P fla n zen er n ä h r, D üng., B o d en k u n d e. B. 85 1959, H. 3. [3] K u n d 1 e r P.: Zur K en n tn is der R a sen p o d so le und G rauen W aldboden
M ittelru ssla n d s im V erg leich m it den S o ls le s s iv é s des w e stlic h e n E uropas. Z. f. P fla n zen er n ä h r., D üng., B od en k u n d e. B. 86, 1959, H. 1.
[4] K u n d 1 e r P.: Zur M eth od ik der B ila n zieru n g der E rg eb n isse von B o d e n - b ild u n g sp ro zesseen (P ro filb ila n zieru n g ), d a r g e ste llt am B e isp ie l e in e s T e x tu r p ro fils au f G e sc h ie b e m e r g e l in N ord d eu tsch lan d . Z. f. P fla n zen ern ä h r., D üng., B od en k u n d e B. 86, 1959, H. 3.
[5] M a r s с h a 11 C. E., H a s e m a n J. F.: The q u a n tita tiv e ev a lu a tio n of so il fa rm a tio n and d ev elo p m en t by h e a v y m in eral stu d ies: a grundy silt loam . S o il S ei. Soc. A m er. Proc. 7, 1943.
[6] M e y e r В., K a l k E., F о 1 s t e r H.: P arab rau n erd en aus prim är car b o n a th a ltig em W ü rm -L öss in N ied ersa ch sen . I. P r o filb ila n z der ersten F o lg e b o d en g en etisch er T eilp ro zesse: E n tk alk u n g, V erb räu n u n g, M in era lv erw itteru n g . Z. f. P fla n zen ern ä h r., D üng., B o d en k u n d e, B. 99, 1962, H. 1.
[7] S c h l i c h t i n g E., B l u m e H. P.: D as ty p isch e B o d en p ro fil au f ju n g - p leisto za n em G esch ieb em e rg el in der w e stb a ltisc h e n K lim a p ro v in z und se in e g ru n d sä tzlich e D eu tu n g . Z. f. P fla n zen ern ä h r., D üng., B o d en k u n d e, B. 95, 1961, H. 3.
[8] S t r e m m e H. E., B a c h H.: M erk m ale der B o d en b ild u n g au f d em ju n g - p leisto za n en G esc h ie b e m e r g e l in S c h le s w ig -H o lste in . Z. f. P fla n zen er n ä h r., D üng., B od en k u n d e, B. 88, 1960, H. 2.
Sprawdzanie hem ogeniczności profilu glebow ego 149
с . Б О Р О В Е Ц М ЕТОДЫ П Р О В Е Р К И ГОМОГЕННОСТИ ПОЧВЕННОГО П РО Ф И Л Я К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я Щ е т и н с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в н н о й А к а д е м и и Р е з ю м е А втор вы ск азы вает м нение, что в и сследован и и почв прин ципиальное з н а чение им еет устан ов л ен и е я в л я ет ся -л и данны й почвенны й объект гомогенным; п р и в еден ы способы оп р едел ен и я однородности почвенного п роф и ля. S . B O R O W I E C
M ETH O D S FOR D ET E R M IN IN G H O M O G ENEITY IN A SO IL PR O FILE
C h a i r o f S o i l S c i e n c e , C o l l e g e o f A g r i c u l t u r e , S z c z e c i n S u m m a r y
A u th or calls a tten tio n to th e fa c t th at in p ed o lo g ie resea rch it is of basic im p ortan ce to fin d o u t w h e th e r th e in v e stig a te d fo rm a tio n is h o m o g en eo u s, and d iscu sses p roced u res for h o m o g en eity d eterm in a tio n in so il p ro files.
