A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA HISTORIC A 9, 1982
Stefan Banasiak
GENEZA I PO W STA N IE ŁÓDZKIEGO ŚRODOW ISKA AKADEMICKIEGO
W dziejach Łodzi daje się w yo d ręb n ić o k re s y burzliw ego, g w ałto wnego rozw oju n iek tó ry ch elem en tów m iastotw órczych p rzy rażącym opóźnieniu i zaham ow aniu innych obszarów życda społecznego. W u s t ro ju k a p ita listy c z n y m przed I w e jn ą św iatow ą takim fenom enem by ł rozw ój łódzkiego przem ysłu, z dala od p o d staw o w y ch źródeł su ro w c o w ych i g łów nych linii ko lejo w y ch , co p raw d a w pobliżu licznych rzeczek, k tó re zo stały w chłon ięte przez sy ste m k a n a liza c y jn y m iasta. P ow stało w ielk ie sku p isk o ludno ści nie p o siad ające n a odpow iednim poziom ie i w n a le ż y ty c h ro zm iarach zaplecza k u ltu ra ln e g o , ośw iato w ego i naukow ego. Liczne in ic ja ty w y n ad ro b ien ia o p ó źnień w tych dziedzinach daw ały n ik łe rez u lta ty . Także w ok resie n iepodległości n aro d o w e j m iędzy pierw szą a drugą w o jn ą św iatow ą uczynio no n ie w iele w sto su n k u do olbrzym ich potrzeb.
W ielką szansę dla niw elacji opóźnień rozw oju w dziedzinie k u l tury, ośw iaty i n a u k i Łodzi był o k res przem ian społeczno-ekonom icz n y ch w ładzy ludo w ej. Z łożyły się na to n a stę p u ją c e zjaw iska:
L Siły rew o lu cy jn e p rzejm u jąc w ładzę p rz y stą p iły do n aty c h m ia stow ej realizacji p rog ram u społeczno-gospodarczego, k tó ry obok za d ań so c ja listy c z n y c h uw zględ niał w szero k im z a k re sie konieczność likw idacji opóźnień ro zw o jo w y ch k raju .
2. Zm iana g ranic p aństw a polskiego, w iążąca się z w ym ianą lud ności zapew niła dop ływ do Łodzi k a d r o w yso kim poziom ie w y k sz ta ł cenia, głów nie z W ilna, a także Lwowa.
3. T rag iczny los sto licy po w y b u c h u p o w sta n ia w arszaw sk ieg o sp o w odow ał, że do Łodzi po w y zw o len iu n a p ły n ę ło pon ad 20 tys. w a rsz a w iak ó w 1 oraz zostało p rze n iesio n y c h czasow o w iele in sty tu c ji o c h a ra k terze ogólnopolskim .
tere-4. D otychczasow e a sp ira cje łodzian, w ładz m iasta o raz m iejscow e re z e rw y k adrow e m ogły być w pełni sp o ży tk o w an e do piero po II w o j nie św iatow ej.
T en sp lo t p ro cesó w um ożliw ił uk ształto w an ie się w Łodzi w p rze ciągu zaledw ie kilk u m iesięcy w ielkiego o śro d k a akadem ickiego, zaj- m u jąćeg o tuż po w yzw oleniu d ru g ie m iejsce w k ra ju pod w zględem liczby stu den tó w , za K rakow em p o siad ający m przecież w ielow iekow e tra d y c je 2. Pow stanie w Łodzi k ilk u uczelni z liczbą ok. 10 tys. stu d e n tó w jest w ięc zjaw iskiem niezw ykłym i tru dn y m w ręcz do w y o b raże nia w w a ru n k a ch ustab ilizow an y ch . Był to w ięc jak o ścio w y skok w p ro cesie rozw oju m iasta. J u ż jed n a k n a w stęp ie n in ie jsz y c h ro z w ażań zauw ażyć należy, iż w y d a rz en ie to n a stą p iło w sferze k a d ro w ej (w ykładow cy, studenci) i o rg an izacy jn o -fin an so w ej, natom iast w w a ru n k a c h n ieb y w a łe j im prow izacji w zak resie au dy toriów , a p a ra tu ry , pom ieszczeń b iu ro w y ch , m agazynow ych, obiektów so cjaln o -b y to w y c h iitip. W ty ch w a ru n k a ch n au czan ie i studiow anie w iązało się z licznym i tru d a m i i. w yrzeczeniam i. Z takim rozm achem z a p ro je k to w an y i zrealizow an y o śro d e k akadem icki w y m ag ał w n a stę p n y c h dziesięcioleciach licznych k o re k t o rg an iz ac y jn y c h oraz żm udnego i k o szto w n eg o tw o rzen ia bazy m ate ria ln e j szkolnictw a w yższego, od p o w iad ającej w spółczesnem u poziom ow i szkolnictw a w yższego w świe- cie.
P rogram d em o k raty zacji i rozw oju o św iaty w Polsce został w y ra żony w licznych d o kum en tach p ro g ram o w y ch obozu rew o lu cy jn eg o jeszcze podczas o k u p acji h itlero w sk ie j. W d ek laracji pro g ram o w ej PPR z listop ada 1943 r. zaty tu ło w an e j „O co w alczym y" zapow iadano: „Podniesienie k u ltu ry n a ro d o w e j przez budow ę n o w y ch szkół, u n iw e r sy tetó w , dom ów ludow ych, bibliotek itp .” D alej w tym dokum encie w sp raw ie szkolnictw a w yższego czytam y: „[...] p a ń stw o zabezpiecza niezam ożnej, a zdolnej m łodzieży m ożność stu d ió w w w yższy ch u czel n iach przez w y p łacan ie d o stateczn y ch sty p en d ió w . Przy rozbudow ie szk o lnictw a szczególnie n ależy u w zględnić szkolnictw o zaw odow e”3.
U w zględniano w ięc, że bezpłatność stu diów nie daje jed n ak o w y ch szans dla całej m łodzieży polskiej, stąd też p o stu la t u d zielan ia pom oqy m a te ria ln e j1 niezam ożnej m łodzieży. D em okratyzacja o św iaty w ym agała
nie m. Łodzi zamieszkiwało 25,7 tys. osób, które przed wybuchem II w ojny św iato wej zamieszkiwały w m. stołecznym W arszawie.
2 K. B o y e , Studenci U niw ersytetu Łódzkiego w latach 1945— 1949/1950, [w:] Ma teriały do dziejów U niw ersytetu Łódzkiego (1945— 1950), pod red. B. B a r a n o w s k i e g o , i K. D u d a - D z i e w i e r z , Łódź 1952, s. 185.
3 W dziesiątą rocznicę powstania Polskiej Partii Robotniczej. M ateriały i doku m enty, W arszaw a 1952, s. 192, 193.
także stw orzenia drożności szkolnictw a o d szkó ł p o d staw ow y ch aż do w yższych. Z w racał na to uw ag ą Z w iązek W ałk i M łodych w sw ej d e k laracji z w rześnia 1943 r., w k tó re j stw ierdzono: ,,Um ożliwić m łodzie ży nieo g ran iczo n y dostąp do o św iaty . S tw orzyć po w szechne b ezp łatne szkolnictw o, dać d o jście w szystkim do szkół śred n ich i w yższy ch"4.
W M anifeście PK W N akcen to w an o p rzed e w szystkim n aty c h m ia sto w ą odbu d o w ą szkół oraz otoczenie sp ecjaln ą o p iek ą zdziesiątkow anej w czasie h itlero w sk iej okupacji polskiej inteligencji, a zw łaszcza ludzi nauki i sztuki5. Po w yzw oleniu ziem polskich p om iędzy Bugiem a W isłą PK W N p rzy stą p ił do re a liz a c ji sw ego program u. O bok rea k ty w o w an eg o K atolickiego U n iw e rsy te tu w Lublinie z in ic ja ty w y PK W N p rzy stą p io no do o rg anizow ania now ego U n iw e rsy te tu — im. M arii Curie-Skło- dow skiej, na który m uruchom iono w ydziały: Lekarski, P rzyrodniczy, Rol ny, W e te ry n a ry jn y , a n a stę p n e w ydziały p rzew idyw ano uruchom ić w dalszej p e rsp e k ty w ie 6. N a UMCS w 1944 r. rozpoczęło stu d ia ok. 80Ö osób. W końcu listo p ad a 1944 r. zapadła decyzja o zorgan izow an iu za jąć na I roku stud iów politechnicznych. W Lublinie nie była tw orzona politechnika, lecz postanow iono tu ta j um ieścić czasow o n iek tó re je d no stki nau k o w e i k ieru n k i studiów Politechniki W arszaw sk iej. Z acho w ano dotychczasow y sta tu t i nazw ę tej uczelni.
N a początk u 1945 r. sp ra w y szkolnictw a w yższego uległy ra d y k a l nem u rozszerzeniu. W w y n ik u działań o fen sy w n y ch w ojsk radzieckich w yzw olone zo stają coraz to now e o b szary ziem polskich. Stoją w ięc k o n k retn e po trzeby działań o rg an iz ac y jn y c h w zniszczonej W arszaw ie, w Łodzi, K rakow ie, K atow icach, Poznaniu i Bydgoszczy, a także na teren ach o od zy sk an ie k tó ry c h Polska postulow ała, a w ięc we W ro c ła wiu, G dańsku i Szczecinie.
A p a ra t p ań stw o w y w tym czasie u leg ał reo rg anizacji. N a m iejsce PK W N K rajow a Rada N aro dow a p o w o łała 1 I 1945 r. Rząd T ym czasow y. W k ró tc e po w yzw oleniu W arszaw y rozpoczęto p rzenoszenie o rg an ó w i in sty tu cji c e n traln y c h z Lublina do stolicy. N a czele re s o rtu ośw iaty pozostał n ad al S tanisłąw Skrzeszew ski. Z achow ana została w ięc ciągłość, ale obsada p erso n aln a M in isterstw a O św iaty u leg a ła rozszerzeniu. O bok licznych grup o p e ra c y jn y c h w y ru szy li do n ajw ięk szy ch no w o w yzw olo nych ośro d k ó w k ra ju także delegaci M in isterstw a O św iaty.
W okresie tym za pow szechne m ożna uznać dążenie do odbu do w y i tw orzenie now y ch uczelni w różnych o śro d k a c h kraju, a w ięc było
4 Tamże, s. 212. 5 Tamże, s. 393.
6 Dekret o utw orzeniu U niw ersytetu im. M arii Curie-Skłodowskiej w ydał PKWN 23 X 1944 r.
duże zaangażow anie w tej dziedzinie na rzecz realizacji p ro g ra m u w ła dzy ludow ej. Do celu tego zm ierzano różnym i drogam i. M inisterstw o O św iaty w ciąż koryg o w ało sw oje k o n cepcje i plany. Now i ludzie pos taw ieni na czele jed n o stek o rg an iz ac y jn y c h re so rtu nie zaw sze n aw ią zyw ali do p rac w cześniejszych. Delegaci M in isterstw a w tere n ie nie m ieli ścisłej łączności i bieżącej inform acji o zam ierzeniach władz c en tralny ch . Do tego dochodziły in te re sy w ładz lo k aln y ch oraz asp iracje, in teresy , tra d y c je i w y o brażen ia m iejscow ej lub nap ły w o w ej kadry.
W a ru n k i w jak ich p ow staw ało łódzkie środow isko ak ad em ick ie m oż na w ięc uznać za typow e dla całego kraju , w szczególności jeśli zesta wi się k ształtow an ie się po II w ojn ie o śro d kó w w arszaw skiego i łódz kiego o raz krakow skiego, k atow ickiego i w ro c ła w sk ie g o 7.
W edłu g p ro je k tu H en ry k a Raabego, p ełnom ocnika M inistra O św ia ty do sp ra w szkolnictw a w yższego z 5 II 1945 r„ planow ano uruchom ić u n iw e rsy te ty w: Lublinie, W arszaw ie (bez rolnictw a i w etery n arii), K ra kow ie (bez rolnictw a), Łodzi (pełny), Poznaniu (w ydziały: m edyczny, rolniczy i p rzyrodniczy), Bydgoszczy (wydziały: m edyczny, p rzy ro d n i czy i w e te ry n a rię ), W ro cław (pełny) i w G dańsku (w ydziały: m edycz ny, p rzy ro dn iczy i hum anistyczny). P olitechniki p rzew id y w an e były w W arszaw ie, W rocław iu, G dańsku i w Łodzi (uruchom ienie w p óźn iej szym term inie). Z akładano, że A k ad em ia G órnicza zostanie p rze n iesio na z K rakow a do K atow ic. N a siedziby w yższych szkół handlow ych u w zględniano Lublin, G dańsk i Szczecin8.
S ta ra n ia w Łodzi o szkolnictw o w yższe m iały b ogate trad y cje. Z a biegi o u tw o rzen ie w yższej szkoły technicznej sięg ają 80 lat XIX w. Jed n ak że polityka zabo rcy — i in te resy obcego k apitału, a także znacz n y udział w śró d łódzkich k ap italistów osób niep olskiej narodow ości nie w sp ierały dążeń o zorganizow anie p olskiej w yższej uczelni. W Pols ce n iep od leg łej poseł Ludwik W aszkiew icz w 1921 r. na forum S ejm u przed ło ży ł w niosek o u tw o rzen ie politechniki. Jed n ak że u czel nia techniczna w Łodzi w ów czas nie pow stała. W tym że 1921 r. u ru chom iono n ato m iast In sty tu t Pedagogiczny. Duże trudności finansow e o raz nieuznaw anie dyplom ów tej uczelni jak o rów now ażnych uk ończe n iu szkoły w yższej spow odo w ały zaprzestanie działalności w 1927 r. Podobny los spo tk ał działającą w latach 1925— 1928 W yższą Szkołę N auk Społecznych i Ekonom icznych. N iezależnie od nazw y dyplom y tej uczelni także nie były ho n oro w ane jak o dyplom y szkoły w yższej.
7 Problem atyka ta szczegółowo przedstaw iona została przez B. K r ą s i e w i c z a , O dbudowa szkolnictw a w yższego w Polsce Ludowej w latach 1944— 1948, W rocław 1976, s. 163—237.
D opiero w w y n ik u rozm ów p row adzonych w latach 1927— 1928 przez rek to ra W o lnej W szech nicy Polskiej w W arszaw ie, prof, dr T eo do ra V iew eg era z p rezyd entem Łodzi, Bronisław em Ziem ięckim , uzgodniono w arunki zorganizow ania w Łodzi O ddziału W o ln ej W szechnicy Polskiej (dalej W W P). Rada M iejska Łodzi p rzyznała na rok akadem icki 1928/1929 subsydium w w ysokości 60 tys. zł, zobow iązując się rów nocześnie na w ypłacanie W W P po 100 tys, zł w latach n a stę p n y c h 9. W W P m iała s ta tus szkoły p ry w a tn e j. Je j oddział w Łodzi nie m iał w łasn ej bazy lo k a low ej. Za zgodą K uratorium O k ręg u Szkolnego k o rzy sta n o w godzi nach pop o łu dn iow y ch z pom ieszczeń b u d y n k u szk o ły przy ul. N ow otar- gow ej (obecnie ul. Sterlinge). Rozpoczęta budow a gm achu O ddziału W W P (obecny gm ach W ydziału E konom iczno-Socjologicznego UŁ p rzy ul. A rm ii Ludow ej 3/5) nie została ukończona do w y buchu w o jn y 10.
O ddział W W P w Łodzi p o siad ał początk o w o w ydziały: H um anistycz ny, Pedagogiczny o raz N auk P olitycznych i Społecznych. Kilka lat pó ź niej uruchom iono jeszcze W yd ział M atem atyczno-P rzyrodniczy.
Na studia w ro k u akadem ickim 1928/1929 zapisały się 163 osoby, a tuż przed w yb uchem w ojny stud io w ało po n ad 600 słuchaczy. O płacali oni czesne w w ysokości 320 zł rocznie na pierw szy m roku, 280 zł — na drugim , a po 260 zł na latach w yższych. O prócz tego w nosili o p łaty i mma t r y kula cy jn e , za w y staw ien ie legitym acji, k o rzy stan ie z biblioteki, lab o rato rió w itp .11
W W P w Łodzi sku p iała liczną k ad rę w ykładow ców . Co p raw da w śród p ro feso rów p rzew ażały oso b y dojeżdżające, głów nie z W a rsz a wy. Stałe zam ieszkanie m iał w Łodzi tylko prof. der S ew ery n Sterling. W roku akadem ickim 1938/1939 w śró d zatru d n io n y ch było 78 o só b tj.: 37 profesorów , 6 docentów , 18 w ykładow ców , 10 starszy ch a s y ste n tów, a pozostałe o sob y zajm ow ały stanow iska a sy ste n tó w lub p ro w a dziły zajęcia zlecone.
Liczni późniejsi o rg an izato rzy k a te d r U n iw e rsy te tu Łódzkiego to p ro fesorow ie zw yczajni W W P, W g ro n ie tym znajdow ali się: N atalia Gą- siorow ska-G rabow ska, M arian G rotow ski, H elen a Radlińska, T eodor V ie- w eger, W ik to r W ąsik, T adeusz W olski i inni. Profesoram i n ad zw y czaj nym i byli: Józef C hałasiński, A ntoni Dm ochowski, Stefan Truchim , Ste fania Skw arczyńska i inni. W tym g ro n ie w ym ienić należy też dr Ja n a D yiika z U n iw e rsy te tu Poznańskiego, k tó ry na W W P w Łodzi prow adził w y k ład y zlecone. Uczeni ci dojeżdżając przed w ojną na zajęcia do Ło
Ł k. B a r a n o w s k i , Oddział W olnej W szechnicy Polskiej w Łodzi 1928_J939, W arszawa-Łódź 1977, s. 25—26.
10 Tamże, s. 115. 11 Tamże, s. 74, 86.
dzi — po w ojnie na ogół na stałe zw iązali się z łódzkim środow iskiem n au k o w y m 12.
A g resja N iem iec na Polskę i k ilk u letn ia o k u p acja faszystow ska p rze rw a ła te p race. Po w y zw o len iu daw ni w y k ładow cy na czele z T eo dorem V iew egerem , a także znaczna część daw n ych słuchaczy p rz y stą pili do w znow ienia działalności pod now ą nazwą: P aństw ow y U niw ersytet w Łodzi — W olna W szechnica Polska. Podjęte były sta ra n ia o p rzek ształcenie W W P w uczelnię p ań stw o w ą. Tą drogą zam ierzano połączyć d orobek o k resu p rzedw ojenn eg o z p rogram em w ładzy ludow ej, zm ie rzającej do rozbudow y szkolnictw a w yższego w Polsce.
W p racach przyg oto w aw czy ch n a d zorganizow aniem w Łodzi szkol nictw a w yższego u czestniczyli p rzed staw iciele kilku środow isk:
1. W W P zm ierzający do p rzek ształcen ia się w u n iw ersy tet. 2. P rzedstaw iciele M in isterstw a O św iaty:
i a) prof, dr N arcyz Łubnicki z UMCS delegow any do Łodzi 30 I
1945 r. przez pełnom ocnika M in isterstw a O św iaty, H e n ry k a Raabego; b) prof. Bolesław W ilanow ski z U n iw ersy tetu im. Stefana Batorego w W ilnie.
3. P racow nicy utw orzo n ego w lutym 1945 r. refe ra tu w Zarządzie M iasta Łodzi do s p ra w o rg an izacji szkół w yższych.
4. K om itetu O rg an izacy jneg o U czelni W yższych w sk ład któ rego w chodzili: re k to r W W P prof, dir T eodor V iew eger, d e le g a t M inistra O św iaty prof. Eolesław W ilanow ski (5 III 1945 r. prof, dr N. Łubnicki zrzekł się sw ego m andatu), prof. M arian G rotow ski, dr Ju lia n Żukow ski, prof. Ja n M uszkow ski i od czerw ca 1945 т. prof. N a ta lia G ąsiorow ska- -G rabow ska. >
5. P olitechniki W arszaw sk iej dążący do czasow ego um ieszczenia na tere n ie Loïïzi n iek tó ry ch sw ych w ydziałów .
W łonie K o m itetu u jaw n iły się dw ie k o n c e p cje budow y szkolnic tw a w yższego. Profesor B. W ilanow ski zm ierzał do tw orzenia u n iw e r sy te tu o b ejm u jąceg o p raw ie w szy stk ie podstaw ow e dziedziny nauki. T a ki u n iw e rsy te t p o k ry w a łb y się z p ojęciem szkolnictw o w yższe. W dniu 18 II 1945 r. K om itet O rg an izacy jn y p rzedłożył M in isterstw u O św iaty w n io sek o pow ołanie U n iw e rsy te tu Państw ow ego w Łodzi z n a stę p u ją cym i w ydziałam i: M atem atyczno-Przyrodniczym , H um anistycznym , Pe dagogicznym , Praw a, A dm inistracji i N auk Społeczno-Ekonom icznych, H andlu, Spółdzielczym , L ekarskim z O ddziałam i Stom atologii i F arm a cji, Rolnym , M echanicznym , E lektrycznym , Chem icznym , W łó k ien niczym , Inży nierii Lądow ej i W o d n ej, A rc h ite k tu ry i Sztuki o raz S tu dium W y ch o w an ia Fizycznego. W p ro je k c ie tym u w idacznia się zw y
cięstw o k o n cep cji d eleg ata M inisterstw a O św iaty prof. В. W ilan o w sk ie g o 13.
K oncepcja rep rezen to w an a p rzez rek to ra W W P prof, dr T. V iew ege- ra zm ierzała d o /p rz e k szta łc e n ia W W P w U n iw ersytet, a w ięc w innych dziedzinach nauki, przede w szystkim w tech n ice, m edycynie i sztuce niezibędne b y ły b y o d ręb n e uczelnie.
Z arząd m. Łodzi i M iejska Rada N aro d ow a w m em oriale z 1 III 1945 r. ad resow any m do M in isterstw a O św iaty nie zajęły w tej spraw ie zdecydow anego stan o w iska p o stu lu jąc p ow ołanie u n iw e rsy te tu i poli techniki, bądź u n iw e rsy te tu z w ydziałam i technicznym i.
W m arcu i k w ie tn iu uw idacznia się już w yraźne o dchodzenie od k oncepcji prof. В. W ilanow skiego i realizo w anie p rzy g o to w ań uw zględ n iający ch z pew nym i m odyfikacjam i k oncepcji prof, dr T. V iew egera. W k w ietn iu o rganizo w ane są już w y działy u n iw e rsy te ck ie na bazie W W P. Pow ołana w m arcu przez K om itet O rg a n iz a c y jn y K om isja ds. W y działu L ekarskiego (w składzie: Je rz y Jakubow ski, Feliks Przesm yc ki, E rnest Sym i W in c e n ty Tom aszew icz) już w k w ie tn iu po d jęła p ra ce o rg an iz ac y jn e nad u ruchom ieniem stu d ió w m edycznych. W k w ie t n iu zapadły też k o n k retn e u stalen ia w sp raw ie uruch om ienia w ' Łodzi stud iów tech n iczn y ch 14.
Ja k już w y żej w spom niano utw o rzen ie Politechniki Łódzkiej M ini sterstw o O św iaty planow ało na o k res późniejszy. W zw iązku jed n ak z trudnościam i p rzy zapew nieniu od p o w ied n iej bazy m aterialn ej dla Po litechniki W arszaw sk iej w Lublinie rozw ażano czasow e um ieszczenie w Łodzi n a jp ie rw W yd ziału E lektryczno-M echanicznego, a p ó źniej dal szych w ydziałów . Po p rzed y sk u to w an iu p ro b lem u w g ron ie profesorów Politechniki W arszaw skiej, a n a stę p n ie rozm ow ach re k to ra tej uczelni inż. W ład y sław a K uczew skiego z przedstaw icielam i w ładz Łodzi podpi sana została um ow a, k tó ra przew id yw ała, ż e 15:
1. W Łodzi p o w staje Politechnika Łódzka.
2. P olitechnika W arszaw sk a zo rganizuje w o b iek tach P olitechniki Łódzkiej zakłady i p racow nie, w k tó ry c h p rzy pom ocy sw ej k a d ry p ro w adzić będzie zajęcia dy d ak ty czn e do czasu odbu do w y w łasnych o b iek tów w W arszaw ie.
3. W m iarę u ruchom iania zajęć dy d ak ty czn y ch w W arszaw ie zap ew n ione będą w aru n k i do k o n ty n u o w ania tak ich stu dió w w Łodzi, p rzy
1J K r a s i e w i с z, op. cit., s. 190, 191. 14 Tamże, s. 188, 193, 194.
15 Ze strony PW umowę podpisali: W. Kuczewski i S. Straszewicz, a władze Ło dzi reprezentow ali: S. Duniak, E. A jnenkiel i J. S. Haneman; 15 lat Politechniki Łódz kiej 1945— 1960, Łódź 1960, s. 33, 34.
czym P olitechnika W arszaw sk a zapew ni odpow iednią k ad rę o raz u rz ą dzenia, k tó re zakup y w an e b ęd ą z budżetu P olitechniki Łódzkiej.
W w arszaw skim środ ow isk u nau k ow y m b y ły jed n ak liczne głosy opozycji przeciw ko p rzen o szen iu uczelni, in sty tu cji k u ltu raln y ch i in- poza teren sto licy. W pierw szej połow ie m aja p ow ołany został Komi te t O rg an izacy jn y P olitechniki W a rsz a w sk ie j pod p ro te k to ra te m p rez y denta K rajo w ej R ady N arod o w ej B olesław a Bieruta. Przew odniczącym K om itetu został p rem ier Edw ard O sóbka M oraw ski, a jego zastępcam i M inister O b ron y N aro d ow ej M ichał R ola-Ż ym ierski i M inister O św iaty dr S tanisław Skrzeszew ski. C złonkam i K om itetu było też kilku dal szych członków rz ą d u 16.
W takich o kolicznościach u p ad a ko ncepcja przeniesienia czasow ego części P olitechniki W arszaw sk iej do Łodzi. W dniu 7 V 1945 r. prof, dr Bohdan Stefanow ski z Politechniki W arszaw sk iej otrzy m u je zadanie p odjęcia p rac n a d zorganizow aniem Politechniki Łódzkiej. S praw a u czel ni tech n iczn ej w Łodzi została w te n sposób przesądzona.
S łabły także szan se u p ań stw o w ien ia W W P. W dniu 22 V 1945 r. w w y p a d k u sam ochodow ym pod Sochaczew em zg in ął rek to r W W P, prof. V iew eger, g o rący zw olennik te j koncepcji. Podobnie ja k w p rzy p ad k u Politechniki pow stały też s p rz y ja ją c e w aru n k i do form alnego pow ołania no w ej uczelni u n iw e rsy te c k ie j w Łodzi17.
Dnia 24 V 1945 r. Rząd Tym czasow y w y d a ł d e k re t o pow ołaniu Poli techn iki Łódzkiej i U n iw ersy tetu Łódzkiego. W d ek recie o e re k c ji Poli techniki nie m a w zm ianki o je j w ięzi z Politechniką W arszaw ską, a przy U niw ersy tecie nie o k reślo n o dalszego losu O ddziału W olnej W szech nicy P o lskiej18.
D ekret p o w ołujący U n iw ersy tet Łódzki o p u b lik o w an y został 11 VI 1945 г., a jeg o w cielan ie w życie rozpoczęło się od połow y czerw ca. Początkow o uczelnia nie m iała form alnie p o w ołanego re k to ra . P odsek re ta rz sta n u M in isterstw a O św iaty W ład y sław B ieńkow ski pism em z 14 VI 1945 r. pow ołał K om isję K ieru jącą U n iw ersytetem Łódzkim w składzie: prof, dr Józef C hałasiński, prof, dr M arian G rotow ski i p ro f. dr S tanislaw O ssow ski p o w ierzając jej kiero w nictw o nad pracam i o rg a n izacy jno-adm inistracy jn y m i. W piśm ie tym W . Bieńkow ski poinform o wał, iż p raca Komisji trw ać będzie do czasu p o w ro tu prof. dr. T adeusza
" K r a s i e w i c i , op. cit., s. 132, 136, 137.
17 J. M u s z k o w s k i , Komitet O rganizacyjny uczelni państw ow ej w Łodzi, [w:] M ateriały do dziejów U niw ersytetu Łódzkiego..., s. 33, 37.
K otarbińskiego z uroczysto ści w M oskw ie zw iązanych z jubileuszem A kadem ii N auk ZSRR19.
W y n ik a w ięc z pow yższego, że k a n d y d a tu ra na rek to ra UŁ była przy n ajm n iej w stęp nie uzgodniona, choć w y stęp o w ały jak ieś pow ody, że nie sfinalizow ano a k tu nom inacji bezpośrednio po w y d an iu dekretu .
W o k resie p o w staw ania U n iw e rsy te tu W W P w dalszym ciągu p ro w adziła działalność. Po śm ierci prof. dT. T. V iew eg era przew odnictw o
KomiLetu O rg an izacy jn eg o U czelni P aństw ow ej w Łodzi pow ierzono prof, dr. M. G rotow skiem u. K om itet ten po raz ostatni zebrał się na sw e po siedzenie 19 V I 1945 r.20 D ążenia k a d ry W W P zo stały urzeczyw istnio ne w akcie pow ołania U niw ersytetu, a pow ołanie p rzew odniczącego Ko- m'itebu O rg an izacy jneg o w skład Kom isji K ieru jącej daw ało n ależy tą
saty sfak cję o raz ułatw iało p race org an izacy jn e.
W dniu 3 VII 1945 r. M in ister O św iaty C zesław W y c ec h 21 p o w ie rzył obow iązki re k to ra UŁ profeso ro w i zw yczajnem u filozofii n a W y dziale H um anistycznym U n iw e rsy te tu W arszaw skiego, Tadeuszow i Ko tarbińskiem u , z zatrzym an iem go n a e ta c ie U n iw e rsy te tu W a rsz a w sk ie go. W połow ie lipca rek to r UŁ p rzy ją ł sp raw ozdan ie Komisja K ie ru ją cej i p rzy stą p ił do sp raw o w an ia u rzęd o w an ia. R ektorow i w ok resie o rg an izacy jn y m (do jesien i 1946 r.) p rz y słu g iw a ły szero k ie pełnom oc nictw a. N a m ocy decy zji rek to rsk ic h zatru d n ian i byli w y k ład o w cy w szystkich stopni. N ato m iast stab ilizow an ie w o k reślo n y c h k a te d ra c h o d byw ało się w term in ie p ó źn iejszy m d ro g ą m ianow ania p rze z c e n tra l ne w ładze państw ow e.
P ro re k to re m U n iw e rsy te tu do sp raw g o sp o d arczo -ad m in istracy jn y ch został prof, dr Ludw ik K olankow ski sp raw u jąc tę funkcję od 16 VII 1945 r. do połow y w rześn ia, to jest do m om entu pow ierzenia m u u rz ę du re k to ra U n iw e rsy te tu im. M ik ołaja K o p ernika w T oruniu. F un kcję p ro re k to ra UŁ p rz e ją ł n a stę p n ie prof, dr Józef C h ałasiń ski sp ra w u ją c ją do 28 II 1946 г., a n a stę p n ie p ro re k to re m został pTof. dr M arian G ro tow sk i22.
W m om encie p o w staw ania U n iw ersy tet po siad ał trz y w ydziały: H u m anistyczny, M atem atyczn o-P rzy ro d niczy i Praw no-E konom iczny. W y działy m edyczne organizow ane b y ły poza'' s tru k tu rą o rgan izacy jn ą
18 Archiwum U niw ersytetu Łódzkiego, Akta Komisji K ierującej UŁ 14 VI —15 VII 1945 r.
J0 M u s z к o w s к i, op. cit., s. 37.
*’ W związku z utworzeniem Tymczasowego Rządu Jedności N arodow ej w dniu 28 VI 1945 r. nastąpiło szereg zmian personalnych w Radzie Ministrów, w tym także w M inisterstw ie Oświaty.
82 T. K o t a r b i ń s k i , Pierwsze czterolecie U niw ersytetu Łódzkiego, [w:] Ma- terialy do dziejów U niw ersytetu Łódzkiego,.., s. 48, 49.
W W P i w p ierw szy ch ty g o d n ia c h istn ien ia U n iw e rsy te tu nie w chodzi ły do jeg o system u o rg an izacy jn eg o . Je d n ak ż e już 15 VII 1945 r. w y m ieniona K om isja do sp raw O rg an izacji W ydziału L ekarskiego p rzedłożyła rek to ro w i T. K o tarbińskiem u spraw ozdan ie inform ując o gotow ości o tw arcia w ydziałów : L ekarskiego, F arm aceu ty czn eg o i Sto m atologicznego. W y d ziały m ed y czn e w łączone zostały w sk ład UŁ z dniem 27 VII 1945 r. C elem u sp ra w n ie n ia zarządzania tak p o w ię k szoną uczelnią M in isterstw o O św iaty pow ołało 3 IX 1945 r. prof. dr. Z ygm unta Szym anow skiego n a p ro re k to ra do sp ra w w ydziałów m ed y czn y ch 23.'
W połow ie 1945 r. n a U n iw ersy tecie b yło zatru d n io n y ch 35 p ro fe sorów , w tym 21 p ochodziło z W W P, 5 — z U n iw e rsy te tu im. Stefana B atorego w W ilnie, 4 — z U n iw e rsy te tu W arszaw sk ieg o , także 4 — z U n iw ersy tetu im. Ja n a K azim ierza w e Lwowie o raz 1 z U n iw ersy tetu Poznańskiego24.
W w y n ik u k o m p letow ania g ro n a w y k ła d a ją c eg o latem 1945 r. n o w y ro k akadem icki m iał zapew nioną znacznie poszerzoną obsadę k a d row ą. P o w stały w ięc w a ru n k i do pow ołania k o leg ialn y ch organ ów do rad czy ch Tektora i dziekanów . N a p rzeło m ie w rześnia i październ ik a re k to r T. K otarbiński pow ołał K om isję N aczelną (odpow iednik senatu akadem ickiego), a n a w y działach kom isje głów ne (odpow iednik rad w ydziało w y ch )25.
W ro k u akadem ickim 1945/1946 na U n iw ersy tecie było zatru d n io nych 353 nauczycieli akadem ickich, w tym 96 profesorów . Rozm iesz czenie p ro feso rów na w y działach b yło n a s tę p u ją c e 28: H um anistyczny — 31, L ekarski — 29, M atem aty czn o -P rzyro d n iczy — 15, Praw no-E ko nom iczny — 11, F arm aceu ty czn y — 8 i Stom atologiczny — 2.
W ręcz ek sp lod ow ała liczba stu d e n tó w n a U niw ersy tecie. W p ły n ę ły n a to: 5-letnia p rze rw a w stu d ia c h spo w od o w ana o k u p acją h itle ro w ską, zniszczenie bazy m ate ria ln e j uczelni w a rsza w sk ic h , c e n tra ln e po łożenie Łodzi, n apły w m łodzieży z innych rejo n ó w w tym re p a tria n tów , a także p rak ty czn ie odd olne poparcie p ro g ra m u d em o k ratyzacji ośw iaty. Ju ż w k o ń co w ej fazie ro k u ak adem ickieg o 1944/1945, w r a m ach w znow ienia d ziałalności W W P podjęło stu d ia w Łodzi 2251 osób. W ro k u akadem ickim 1945/1946 stud iow ało już 7147 osób, z tego p rz y p adało n a w ydziały: Praw no-E konom iczny — 2181, H um anistyczny —
15 Tajmże, s. 49.
24 К г a s i e w i с z, op. cit., s. 202. 15 К o t a r b i ń s k i, op. cit., s. 50.
1326, S tom atologiczny — 1290, M atem aty czno-P rzy ro dn iczy — 1142, L ekarski — 962 i F a rm aceu ty czn y — 24627.
W w aru n k ach tak b urzliw ego rozw oju uczelni p o w sta ły olbrzym ie po trzeb y lokalow e n a lab o rato ria i pracow nie, sale w y kład ow e i sem i n a ry jn e , biura, dom y stu d en ck ie i m ieszkania dla pracow ników . S tart w tej dziedzinie rozpoczął się z p ozycji z e ro w y ch . Budow nictw o n o w ych obiektów nie b y ło m ożliw e w w y n ik u tru d n eg o p o ło że n ia k ra ju po o k resie w o jn y i o k u p a c ji h itlero w sk ie j. P odstaw ę m ogła ty lk o sta now ić a d a p ta c ja b y d y n k ó w p o fabrycznych, po zlikw idow anych n ie k tó ry ch in sty tu cjach i w reszcie w olne lokale m ieszkalne.
Za czasów re k to ra tu prof. T. V iew eg era ad m in istra c ja W W P m ieści ła się w gm achu Szkoły T ech n iczno-P rzem ysłow ej przy ul. Ż ero m skie go 115. Po p o w stan iu U n iw e rsy te tu re k to ra t i ad m in istracja UL znaj dow ały się do jesie n i 1945 r. w b u d y n k u p rzy ul. N aru to w icza 68, a n a stę p n ie p rzen iesione zo stały w atm o sferze k onfliktó w i n ap ięć do bud y n k u przy ul. N aruto w icza 65. U n iw ersy teto w i został p rzy d z ie lony, b ęd ący w łasn ością m iasta, daw ny b u d y n ek T ow arzystw a D obro czynności p rzy ul. N aru tow icza 60 (obecnie C olegium A natom icum A kadem ii M edycznej)- N a p raco w n ię i czyteln ie bibliotek i u n iw e rsy teckiej przy dzielo n o III p ię tro w b u d y n k u szkolnym przy ul. N a ru to w icza 59, a n a m agazyn bibliotek i część hal fab ry c z n y ch przy al. K oś ciuszki 10. W dom u m ieszk aln ym p rzy ul. T ręb ack iej 3 (obecnie Uni w e rsy te c k ie j) u lo k o w an y został In sty tu t Socjologii. Stopniow o w ładze m iasta p rzy d zielały uczelni dalsze o b iek ty w całości, lub określo n e pom ieszczenia w o b iek ta ch u ży tk o w a n y ch tak że p rze z inne in sty tu cje .
Dużej pom ocy u d zialały w ydziałom m edycznym szpitale i różne placów ki służb y zdrow ia um ożliw iając p ro w adzen ie zajęć d y d a k ty c z n y ch w sw y ch pom ieszczeniach w raz z użytk ow aniem w y p o sażen ia25.
S zereg jed n a k zakład ó w , w szczególności w y działó w P raw no-E ko nom icznego i H um anistycznego dość długo nie m iały pom ieszczeń. N a w ydziałach ty c h zn ajd o w ały się liczne rzesze stu d en tó w , to też dla p ro w adzen ia zajęć u ży tk o w an o w godzinach p o p o łu d n io w y ch sale szkol ne (w szczególności p rzy ul. Ż erom skiego 115), św ietlice p rzy fa b ry c z ne, a n aw et sale k inow e w o k resach , gdy nie było p ro jek cji film ow ych.
D ekret z 24 V 1945 r. po w o ływ ał na P olitech nice Łódzkiej trzy w ydziały: M echaniczny, E lektryczn y i C hem iczny o raz O ddział W
łó-!7 Tamże, s. 238, tabl. 2.
-s Pełniejsze, chociaż niekom pletne omówienie trudności lokalow ych pow stające go U niw ersytetu zaw iera praca m agisterska B. O rtela pt. : U niw ersytet Łódzki w pier wszych latach istnienia, (maszynopis. W ydział Filozoficzno-Historyczny UŁ), s, 22—25, 72—75; a także K o t a r b i ń s k i , op. cit., s. 47, 48.
kierm iczy, k tó ry od roku akadem ickiego 1947/1948 p rzekształcon y zo sta ł w k o le jn y W ydział W łókienniczy.
R ektorem Politechniki został prof. dr Bohdan S tefanow ski, a p ro re k to re m prof, d r O sm an A chm atow icz. F u n k cje dziek anó w objęli p ro fesorow ie: B olesław Tołłocziko, Jaiiusz G roszk owsik i i T adeusz W ojno. P ierw szym i delegatam i w y d ziałó w do S enatu A kadem ickiego byli p ro fesorow ie: A licja D orabialska, W acław M oszyński i W itold Iw aszkie wicz29.
Z organ izow any ch zostało 36 k a te d r, w ty m 17 n a W y dziale M ech a nicznym , 11 na C hem icznym i 8 n a E lektrycznym . Szybko sk o m p le to w ano zespół nau czycieli akadem ickich. W ro k u akadem ickim 1945/1946 było zatru d n io n y ch na P o litechnice 160 osób, w tym 14 profesorów zw yczajnych, 10 profesorów n ad zw yczajnych, 8 zastępców p rofeso ra o raz 128 p raco w n ików pom ocniczych i innych. Rozm ieszczenie k a d ry p ro feso ró w zw yczajn y ch i n ad zw y czajn y ch w ed ług w y d ziałó w b yło n a stę p u jąc e : M echaniczny — 15, C hem iczny — 7 i E le k try cz n y — 2 o so b y 30.
N a ogólną liczbę 32 p ro feso ró w zw yczajny ch, n ad zw y czajn y ch i za stęp có w p ro feso ra 10 osób w yw odziło się z Politechniki W arszaw skiej,
1 — z P olitech n iki Lw ow skiej (A licja D orabialska) i 1 z U n iw ersy tetu W arszaw sk ieg o (Osman A chm atow icz). W śró d pozo stały ch osób byli w w iększości now o m ianow ani profeso ro w ie nad zw yczajni lub zastęp- cy p ro feso ra re k ru tu ją c y się z Politechniki W arszaw sk iej o raz k a dry in ży n iersk iej p rze m y słu łódzkiego.
W ro k u akadem ickim 1945/1946 stud iow ało n a Politechnice Łódz kiej 1359 osób, w tym na W y d ziale M echanicznym — 743, E lektry cz nym — 298, a p ozostali odbyw ali stu d ia chem iczne i w łó k ien n icze31.
G łów ny trzo n bazy lo kalo w ej P olitechniki Łódzkiej stan o w ił zespół b u d y n k ó w pofabryczny ch, w y k o rz y sty w an y c h podczas w o jn y na m a gazy n y m ary n a rk i w o je n n e j III Rzeszy, p ołożonych pom iędzy ulicam i (obecne nazw y): Ż w irki, G dańską, Ś w ierczew skiego i Ż erom skiego. O b iek ty te nie b y ły p rzy sto so w a n e dla p o trz e b k a te d r, zakładów , p ra cow ni i b iu r Politechniki. W y m ag ały rem ontów , p rzeb u d o w y i a d a p ta cji. Z aletą ich b y ła zw arta lo k alizacja te ry to ria ln a , co um ożliw iało uczelni prow ad zen ie o p e ra ty w n e g o sy stem u gospodarczego o raz u w a l niało P olitech n ikę od zbędnych sp o ró w z innym i in sty tu cja m i m iasta, z czym b o ry k ał się u staw icznie U n iw e rsy te t Łódzki.
S tatus uczelni akadem ickiej m iał też po w ołany do życia w lipcu 19 4 5 'r. O ddział Szkoły G łów nej H andlow ej w Łodzi: U czelnia ta za
29 K r a s i e w i с z, op. cit., s. 199.
35 Rocznik sta tysty czn y miasta Łodzi..., s. 241, tabl. 36. 31 Tamże, s. 238, tabl. 2.
tru d n iała p oczątkow o 44 p racow nik ó w , a w ro k u akadem ickim 1946/1947 48 osób, w tym 8 p ro feso ró w , 3 zastępcó w p ro fe so ra oraz 37 p raco w nik ów pom ocniczych i innych. W 1945 r . stu d ia w SGH w Łodzi pod jęło 778 osób32. T en k ie ru n e k b ad ań i stu d ió w podlegał w lata ch p ó źniejszych k ilk a k ro tn y m reorg an izacjom . N a jp ie rw O ddział SGH p rzek ształco n y został w o k resie w rzesień 1949—.marzec 1950 w O ddział Szkoły G łów nej P lan ow an ia i S ta ty sty k i. O d 3 III 1950 r. n a grun cie SGPiS p o w stała W yższa Szkoła Ekonom iczna, k tó ra z kolei w 1961 r. w eszła w sk ład W ydziału E konom iczno-Socjologicznego UŁ.
Po II w o jn ie św iato w ej uruchom ione z o stały także w Łodzi studia rolnicze. Z arządzeniem M inisterstw a O św iaty z dnia 18 IX 1945 r. p o w ołano W yższą Szkołę G osp o d arstw a W iejsk ieg o . Była n a w e t ro zw a żana k o n cep cja u tw o rzen ia A kadem ii Rolniczej, jed n ak że w sku tek tru d n o śc i k a d ro w y c h ograniczono się do p o w o łan ia w yższej s z k o ł y bez p ra w akadem ickich. W SG W p o siad ała n a stę p u ją c e w y d ziały : Rol niczy, P rzem y słu Rolnego, S półdzielczy i A gronom ii Społecznej.
W składzie p erso n a ln y m 69 osób W SG W znajdow ały się nazw iska pro feso ró w i innych p raco w n ik ó w uczelni łódzkich, w arszaw skich, k r a kow skich i w ro cław sk ich . Dużą rolę w fu n k cjo n o w an iu tej uczelni pełnili praco w n icy UŁ, PŁ i O ddziału SGH w Łodzi. W ro k u ak adem ic kim 1945/1946 po d jęło stu d ia 377 osób, a w ro k u akadem ickim 1947/1948 liczba ta w zro sła do 1134 stu d e n tó w . W 1950 r. rozpoczęło się przenoszenie tej uczelni (kadry, m łodzieży stu d iu jąc e j, w y p o sa ż e nia i księgozbioru) do O lsztyna-K ortow a.
W 1945 r. p o w sta ły jeszcze dw ie u czelnie. W yższa Szkoła N au k A d m in istracy jn y ch , w k tó re j pod jęło n a u k ę w 1945 r. 760 osób, a w ro k u akadem ickim 1946/1947 studiow ało ju ż 2667 słu chaczy.
U ruchom iono też w Łodzi Studium D ziennikarsko-P ublicystyczn e sta rtu ją c e w 1945 r . z liczbą 162 słuchaczy.
W zw iązku z dużym deficytem k a d r n au czy cielsk ich po o k resie okupacji o raz potrzebam i pow ięk szenia ty c h k a d r w w y n ik u ro zb u d o w y szkolnictw a w Polsce utw orzona została w Łodzi P aństw ow a W y ż sza Szkoła Pedagogiczna. P osiadała ona w y działy: H um anistyczny, G eograficzno-B iologiczny oraz M atem aty k i, Fizyki i Chem ii. W 1946 r. podjęło w n iej n a u k ę 38 osób, a w ro k u akadem ickim 1947/1948 m ia ła już 314 słu c h a c zy 33. U czelnia ta p row adziła działalność nau kow ą i d ydak ty czn ą do 1956 r., k ie d y to w eszła w sk ład U n iw e rsy te tu Łódz kiego, a jej skład p e rso n a ln y i m ają te k zostały zin teg ro w an e z u n iw e r sy te c k ą s tru k tu rą o rg anizacy jną.
« Tamże, s. 236, 241. 33 Tamże, s. 238.
W 1945 r. p rzy stą p io n o w Łodzi do o rg an iz ac ji w yższego szko l nictw a a rty sty czn eg o . Pow ołana została P aństw ow a W yższa Szkoła Sztuk Plastycznych z w ydziałam i: O gólnym , M alarskim i G rafiki. Na w ydziałach tych zajęcia rozpoczęły się w 1945 r. W yd ział P lastyki P rzestrzen n ej rozpoczął k ształcen ie stu d e n tó w w ro ku akadem ickim 1946/1947, a W y d ziały W łó k ien niczy i Film ow y p o d jęły k ształcen ie w 1947 r. O gółem w 1945 r. p o d jęło stu d ia n a tej uczelni 80 osób.
Państw ow a W yższa Szkoła M uzyczna p o w sta ła n a g runcie d ziała jąceg o w ro k u szkolnym 1944/1945 P aństw ow ego K o nserw ato riu m M u zycznego. P osiadała w y działy : K om pozycji i D y ry g e n tu ry , In stru m e n talny, W ok alny oraz P edagogiczny. W ro k u akadem ickim 1945/1946 podjęło stu d ia 50 osób.
Pań stw o w a W yższa Szkoła T e a tra ln a p o w sta ła w 1946 r. na bazie istn ieją ce g o w latach 1945— 1946 P aństw ow ego In sty tu tu Sztuki T ea tra ln ej. U tw orzono w niej w y d ziały : A kto rsk i, R eżyserski, D ram atu r giczny, In stru k to rsk i o ra z O perow y. W uczelni tej w 1946 r. stud iow a ło 105 o só b 34.
P o w stała także w Łodzi, jak o je d y n a w Polsce, P aństw ow a W yższa Szkoła Film ow a. Po połączeniu z dniem 1 X 1958 r. tej uczelni z P ań stw ow ą W yższą Szkołą T e a tra ln ą p o w stała P ań stw o w a W yższa Szkoła T eatraln a i Film ow a im. L. Schillera.
W latach 50 p o w stały w Łodzi dalsze szkoły w yższe. W y o drębn ion e z o stały z U n iw e rsy te tu w y d ziały m ed y czne i zostały przek ształco n e w A kadem ię M edyczną p o siad ającą w ydziały: L ekarski w raz ze Sto m atologią o raz F arm acji.
W o p arciu o d ziałający od 1951 r. w A kadem ii M edycznej F a k u l tet W o jsk o w y u tw o rzon a została w 1958 r. W o jskow a A kadem ia M e dyczna.
W zw iązku z brakiem k ad r in ż y n ie ry jn y c h w ok resie in d u stria li zacji k ra ju po w o łana została też w Łodzi W ieczorow a Szkoła Inży n iersk a, choć fak tycznie b y ła to część sk ład ow a P o l i t e c h n i k i . O d
1955 r. została form alnie w cielo n a d o Politechniki Łódzkiej d ając p o d staw ę do rozbudow y stud iów w ieczorow ych.
R easum ując p o w yższą c h a ra k te ry s ty k ę p o w stania szk o ln ictw a w yż szego w Łodzi n ależy podkreślić, iż w w y ją tk o w o k ró tk im czasie u czy niono w y jątk o w o dużo. Złożyły się na to: po lityk a władz centraln ych , staran ia, pom oc i życzliw ość w ładz m iasta, a także zapał i ofiarność k a d ry n a u c za jąc e j i stu d iu jąc e j m łodzieży. W ładze m iasta p o p iera ją c rozw ój całej nau ki i w szystkich typów szkół w yższych k iero w a ły się o k reślo n y m u tylitaryzm em , stąd też o k a z y w a ły w iększe zrozum ienie dla
nauk tech n icznych b ezp o śred nio w sp o m ag ający ch rozw ój przem ysłu oraz n a u k i m edyczne służące szero k im m asom społeczeństw a.
P ow stanie w Łodzi p ełneg o system u szkół w y ższych m iało donio słe znaczenie dla dalszego, h arm o n ijn eg o rozw oju m iasta. Je d n ak ż e sto so w anie n a 'w ie lk ą sk alę w w a ru n k a ch p o w o je n n y c h ro zw iązań p ro w izo ry cznych rzutow ało na stan szkół w yższych Łodzi w n a stę p n y c h dzie sięcioleciach. C zęste k o rzy sta n ie z pom ocy k a d ry n au k o w ej W arszaw y prow adziło w lata ch p óźniejszych do o d p ły w u n au k o w có w ze śro d o w iska łódzkiego. P row izory czn e lok ale i ich a d a p ta c je u czy n iły p rac ę i studia szczególnie u ciążliw e przez szereg d alszy ch lat. Z dużym opóźnieniem tw orzona b y ła baza so c jaln o -b y to w a praco w n ik ó w i s tu dentów . W iele ty ch zaległości o czeku je jeszcze na rozw iązanie.
Z p e rsp e k ty w y dziesięcioleci w id ać okazałe re z u lta ty p ra c y śro d o w iska łódzkich uczelni. Św iadczy o ty m w k ład Łodzi do n a u k i p olskiej i św iatow ej. Co praw d a sta ty sty c z n ie n a jła tw ie j u chw ycić s ię daje tylko liczbę publikacji, p aten tó w , k o n stru k cji, technologii, e k sp e rty z itd. Łódź szybko rozw ija sw ą k a d rę n au k ow ą, o czym św iadczą znów liczby n ad an y ch ty tu łó w i stop n i n au k o w y ch . W k sz ta łt a rch itek to n icz n y m iasta w ro sły now oczesne gm achy u czeln iane: biblioteki, m ate m atyki, biologii i ekonom ii U n iw ersy tetu , chem ii, w łó k ien n ictw a i b u dow nictw a Politechniki, gm ach PW SSP, dom y stu d en ck ie, p rzy c h o d nia lek a rsk a szkół w yższych i w iele innych.
Instytut Historii Z akład Historii Polski N ajnowszej
Стефан Банасяк ГЕН ЕЗИ С И О С Н О ВА Н И Е Л О Д ЗИ Н С К О Г О НАУЧНОГО ОБЩЕСТВА В течение многих десятилетий Л о д зь была вторым по величине городом в Поль ше, но несмотря на это не было высших учебных заведений. Старания создать в Л о д зи вузы, пр еж де всего технического типа, каеаются ещ ё 80 годов XIX в. Но эта инициатива не встретилась с соответствующ ей подддержкой ни со стороны цар ской власти, ни лодзинской бурж уази и , которая, в своём большинстве, была неполь ского происхож дения и, будучи связанной с заграничным капиталом, широко исполь зовала зар убеж н ую технологию и высококвалифицированные кадры. В межвоенныи период были последовательно основаны три вуза частного харак тера. В 1921 — 1927 гг. в Лодзи находился педагогический институт, а в 1925—1928 гг. действовала Высшая школа общественных и экономических наук. В 1928 г. был основан в Л одзи отдел Вольной вшехницы польской (Польский вольный университет).
Вшех-ница сосредоточила в себе значительные научные кадры. Финансировалась ВшехВшех-ница дотациями Городского Совета Л одзи и оплатами слушателей. Фактически, среда высшего просвещения в Л о д зи была связана с революцион ными преображениями, совершенными народной властью. У ж е в 1945 г. был основан Л одзинский университет (с гуманитарным, естественно-математическим, экономическо- -юриднческим, лекарским, фармацевтическим и стоматологическим факультетами), Л одзинский политехнический институт (с механическим, электрическим, химическим факультетами, а такж е текстильным отделением ), отдел Главной торговой школы, Высшая школа сельского хозяйства, Высшая школа административных наук, Школа журналистики и публицистики, Высшая школа изобразительного искусства, а такж е Государственная высшая музыкальная школа. В 194G г. были основаны следую щ ие вузы: Г осудар ств ен ная , высшая педагогическая школа и Государственная высшая театральная школа (на ф ундам енте сущ ествую щ его раньше Государственного инсти тута театрального искусства). В следую щ ие годы возникли в Л одзи : Медицинский институт (в результате отделения от университета медицинских факультетов)"^ Г осу дарственная высшая киношкола, Высшая экономическая школа (на ф ундам енте От дела главной торговой ш колы), а такж е Военная медицинская академия. В исключительно короткий срок в Л о д зи была основана комплексная среда высшего просвещения (гуманистика, медицина, техника, искусство и т. д .). В о б р а зо вании лодзннской школьной среды высших учебных заведений огромную помощь для кадровой области оказали, пр еж де всего, вузы Варшавы, репатриированная научная среда Вильнюса и Л ьвова, а такж е ряд других научных общ еств.
