• Nie Znaleziono Wyników

"Studien zur Geschichte der Preussenlandes. Festschrift für Erich Keyser zu seinem 70. Geburtstag Dargebracht von Freunden und Schülern", hrsg. von Ernst Bahr, Marburg 1963 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Studien zur Geschichte der Preussenlandes. Festschrift für Erich Keyser zu seinem 70. Geburtstag Dargebracht von Freunden und Schülern", hrsg. von Ernst Bahr, Marburg 1963 : [recenzja]"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

Cieślak, Tadeusz

"Studien zur Geschichte der

Preussenlandes. Festschrift für Erich

Keyser zu seinem 70. Geburtstag

Dargebracht von Freunden und

Schülern", hrsg. von Ernst Bahr,

Marburg 1963 : [recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 541-546

(2)

R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A

S T U D I E N Z U R G E S C H IC H T E D E S P R E U S S E N L A N D E S . F E S T S C H R IF T F Ü R E R IC H K E Y S E R Z U S E IN E M 70. G E B U R T S T A G D A R G E B R A C H T V O N F R E U N D E N U N D S C H Ü L E R N . H e r a u s g e g e b e n v o n E r n s t B a h r . M a r b u r g 1963, s. 517, 1 m a p a . N a z w is k o p r o f. E r ic h a K e y s e r a z n a n e j e s t s p o łe c z e ń s t w u p o ls k ie m u z b a r d z o w ie l u p r z y c z y n . U r o d z o n y w G d a ń s k u , p r a c o w a ł o d 1920 r. w A r c h i­ w u m G d a ń s k im , g d z ie r o z w in ą ł o ż y w io n ą d z ia ła ln o ś ć w p o d t r z y m a n iu p r e ­ t e n s j i n ie m ie c k ic h d o P o m o r z a g d a ń s k ie g o , p r z e c iw s t a w ia j ą c s ię r o z s t r z y g ­ n ię c io m t r a k t a t u w e r s a ls k ie g o n a d r o d z e a r g u m e n t a c j i h is t o r y c z n e j . P o k lę s c e h it le r o w s k ie j n a z w is k o j e g o p o j a w i ło s ię w z w ią z k u z z a ło ż e n ie m w N R F w M a r b u r g u I n s t y t u t u H e r d e r a , z a j m u j ą c e g o s ię w y łą c z n i e p r o b le m a t y k ą E u r o p y W s c h o d n ie j i p o d t r z y m u j ą c e g o d a w n e , n ie c ie s z ą c e s ię z w i e l u w z g l ę ­ d ó w n a s z ą s y m p a t ią , t r a d y c j e O s t f o r s c h u n g . P r o f. E r ic h K e y s e r b y ł p ie r w ­ s z y m d y r e k t o r e m t e g o I n s t y t u t u od r o k u z a ło ż e n ia (1949 r.) d o m o m e n t u p r z e jś c ia n a e m e r y t u r ę . W z w ią z k u z u k o ń c z e n ie m p r z e z n ie g o 70 la t u c z n io ­ w i e i p r z y j a c ie le w y d a l i K s ię g ę P a m i ą t k o w ą ł), k t ó r a n a w i ą z u j e w t r e ś c i i s p o s o b ie u j ę c i a d o z a in t e r e s o w a ń i p o g lą d ó w j u b ila t a . P r z e d e w s z y s t k im z a m ie s z c z o n o c h a r a k t e r y s t y k ę d o r o b k u n a u k o w e g o p r o f. K e y s e r a p ió r a H e r m a n n a A u b i n a 2), a p o d k r e ś la j ą c ą b a r d z o m o c n o j e g o z a a n g a ż o w a n ie p o lit y c z n e i u le g a n ie w d o b o r z e t e m a t ó w p r a c y z e w n ę t r z n y m b o d ź c o m a k t u a l­ n e j s y t u a c j i p o lit y c z n e j , c o in n y m i s ło w y t łu m a c z y j e g o z a a n g a ż o w a n ie w k a m p a n ia c h r e w iz j o n is t y c z n y c h . S w o j ą t w ó r c z o ś ć n a u k o w ą w p o s t a c i d y s e r t a c j i d o k t o r s k ie j r o z p o c z ą ł K e y s e r o d z a g a d n ie ń g d a ń s k ic h i d o n ic h w ie l o k r o t n i e p o w r a c a ł. Z ty m d z ia łe m w ią ż e s ię d r u g i, k t ó r e m u p o ś w ię c a ł r ó w n ie ż d u ż o u w a g i. D z ia łe m ty m j e s t h is t o r ia m ia s t . W te j d z ie d z in ie o p r ó c z li c z n y c h p r a c K e y s e r w y r ó ż n ił s ię t y m , ż e n a M ię d z y n a r o d o w y m K o n g r e s ie H is t e r y k ó w w W a r s z a w ie w 1933 r. z a p r o j e k t o w a ł m ię d z y n a r o d o w ą k o o r d y ­ n a c j ę i u j e d n o lic e n ie o p r a c o w a ń m ia s t , d o c z e g o z n o w u p o w r ó c ił p o d r u g ie j w o j n i e ś w i a t o w e j . W o b e c t e g o , ż e w i e l e p r a c K e y s e r a z a j m u j e s ię p r z e s z ło ś c ią P o m o r z a g d a ń s k ie g o i b y ły c h P r u s W s c h o d n ic h w o m a w ia n e j k s i ę d z e p a m ią t ­ k o w e j z a m ie s z c z o n o p r a c e p o ś w ię c o n e t y lk o te j p r o b le m a t y c e . P r a c e z e b r a n o w s ie d m iu d z ia ła c h : p r e h is t o r y c z n y m , h is t o r ii p o lit y c z n e j , h is t o r ii p r a w a , h is t o r ii e k o n o m ic z n o - s p o łe c z n e j , h is t o r ii lu d n o ś c i, h is t o r ii m ia s t o r a z h is t o r ii k u lt u r y w r a z z h is t o r ią k o ś c io ła . W z e s p o le p ra c p r e h is t o r y c z n y c h u m ie s z c z o n o t r z y k r ó t k ie o p r a c o w a n ia w y k o p a li s k z P o m o r z a z a c h o d n ie g o , g d a ń s k ie g o i b y ły c h P r u s W s c h o d n ic h . W s z y s t k ie tr z y z łą c z o n e są j e d n ą t e z ą p o d s t a w o w ą o s ile w p ł y w ó w n o r m a ń - s k ic h n a t y c h t e r e n a c h , a t y m s a m y m k o n ie c z n o ś c ią z r e w id o w a n ia t e z a r c h e o ­ !) S t u d i e n z u r G e s c h i c h t e d e s P r e u s s e n l a n d e s . F e s t s c h r i f t f ü r E r i c h K e y s e r z u s e i n e m 70. G e b u r t s t a g d a r g e b r a c h t v o n F r e u n d e n u n d S c h ü l e r n . H e r a u s ­ g e g e b e n v o n E r n s t B a h r , M a r b u r g 1963. 2) H e r m a n n A u b i n , Z u d o n S c h r i f t e n E r i c h K e y s e r s , s. 1— 11. 541

(3)

lo g ó w p o ls k ic h n a t e m a t s iły k u lt u r y łu ż y c k ie j . N a jb a r d z ie j p o le m ic z n ie w s t o s u n k u d o t w ie r d z e ń p r o f. J . K o s t r z e w s k i e g o z 1958 r. u j ę t y j e s t a r t y k u ł W o lfg a n g a L a B a u m e 3) P o z o s t a łe d w ie p r a c e m a ją c h a r a k t e r b a r d z ie j s p r a w o z d a w c z y , j e d n a b o w ie m o p is u je s z c z e g ó ło w o m o n e t ę z n a le ­ z io n ą n a P o m o r z u z a c h o d n im 4), a d r u g a z e s t a w ia m a p ę z n a le z is k w ik in g o w - s k ic h n a t e r e n ie b y ły c h P r u s W s c h o d n i c h 5). D r u g i z e s p ó ł j e s t b a r d z ie j b o g a ty i o b e j m u j e s ie d e m p ra c, o b a r d z o r ó ż n o ­ r o d n y m s p o s o b ie u j ę c ia , b o od w ie l k i c h p r z e k r o jó w d o d r o b n iu tk ic h p r z y ­ c z y n k ó w . W ie lk im p r z e k r o je m j e s t p r z e d e w s z y s t k im p r a c a p r o f. W a lth e r a H u b a t s c h a 6), p o ś w ię c o n a s z w e d z k o - r o s y j s k o - n ie m i e c k ie j r y w a liz a c j i n a B a łt y k u . W y s z e d łs z y od p o d k r e ś le n ia w ią ż ą c e j ro li m o r z a w h is t o r ii E u ro p y , a u t o r n a s z k ic o w a ł r o z w ó j z m a g a ń o p r z e w a g ę p o lit y c z n ą n a d B a łt y k ie m od p ó ź n e g o ś r e d n io w ie c z a p o d z ie ń d z is ie j s z y . C h o c ia ż z p r a w d z iw ą p r z y j e m ­ n o ś c ią p o d k r e ś la m u m ie j ę tn o ś ć s y n t e t y c z n e g o s p o j r z e n ia , z a p r e z e n t o w a n ą p r z e z p ro f. H u b a t s c h a i w y d o b y c ia z a s a d n ic z y c h ta r ć m ię d z y p a ń s t w a m i, t o j e d n a k n ie p o d o b n a n ie z w r ó c ić u w a g i n a w łą c z e n ie s z e r e g u tw ie r d z e ń b a rd zo s p o r n y c h . A w ię c w o ln e m ia s t a G d a ń s k i K ła j p e d a z o k r e s u m ię d z y ­ w o j e n n e g o z o s t a ły u z n a n e za p a ń s t w a , c o w lit e r a t u r z e n a u k o w e j j e s t b a rd zo d y s k u s y j n e . P r z y p is a n ie z a c h o w a n ia P r u s W s c h o d n ic h p r z e z N ie m c y w 1920 r. m ilit a r n y m d z ia ła n io m G r e n z s c h u t z u i w y n i k o w i p le b is c y t u p r z e m ilc z a p o d ­ s t a w o w y c z y n n ik , ja k im b y ły d e c y z je z w y c ię s k ic h m o c a r s t w E n t e n t y , z a i n t e ­ r e s o w a n y c h p o ło w ic z n o ś c ią r o z s t r z y g n ię ć . P r z y p a ń s t w a c h n a d b a łt y c k ic h o k r e s u m ię d z y w o j e n n e g o p is z e p r o f. H u b a t s c h o p r o ś b ie ic h p r z e d s t a ­ w ic i e li w s p r a w ie p a tr o n a tu n ie m ie c k ie g o , a le p r z e m ilc z a k r w a w ą r o z p r a w ę N ie m c ó w z d ia m e t r a ln ie r ó ż n y m i w y s t ą p ie n i a m i s z e r o k ic h m a s m ie s z k a ń c ó w t y c h p a ń s t w . N ie b r a k z w r o t ó w o m a s o w y m w y p ę d z e n iu (a n ie p r z e s ie d le n iu ) N ie m c ó w , p r z y c z y m s p o s ó b u j ę c ia p r z e m ilc z a p e łn y w s p ó łu d z ia ł w t y c h d e c y z ja c h p r z e s ie d le ń c z y c h w s z y s t k ic h m o c a r s t w - c z ło n k ó w k o a lic j i a n t y ­ h it le r o w s k ie j . W ty m s a m y m z e s p o le z a m ie s z c z o n o d r u g i a r t y k u ł s y n t e t y c z n y , a m ia n o w ic ie o p is u ją c y m ię d z y w o j e n n e d z ie j e r e je n c j i z a c h o d n io p r u s k i e j 7). A u t o r p r a g n ie p r z e d s t a w ić w n im d z ie j e j e d n o s t k i a d m in is t r a c y j n e j , u t w o ­ r z o n e j z w s c h o d n ic h r e s z t e k p r o w in c j i P o m o r z a g d a ń s k ie g o , k t ó r e tr a k t a t w e r s a ls k i p o z o s t a w ił p r z y p a ń s t w ie n ie m ie c k im . Z a c h o d n ie r e s z t k i te j p r o ­ w in c j i, n ie p r z y d z ie lo n e P o ls c e , u j ę t o w n a j b a r d z ie j d z iw a c z n ą p r o w in c j ę p r u s k ą , a m ia n o w ic ie „ P o g r a n ic z e P o z n a ń s k ie — P r u s y Z a c h o d n ie ”. O b y d w ie j e d n o s t k i: p r o w in c j a P o g r a n ic z e i r e je n c j a z a c h o d n io p r u s k a b y ły z e w n ę t r z ­ n y m ś w i a d e c t w e m s iły t e n d e n c j i r e w iz j o n is t y c z n y c h w ó w c z e s n y m s p o ł e c z e ń ­ s t w i e n ie m ie c k im . A r t y k u ł H o p f a p r z e d s t a w ia s t a n p o c z ą t k o w y r e je n c j i, a s z c z e g ó ln ie t r u d n o ś c i w y w o ł a n e n o w y m i g r a n ic a m i, u s t a lo n y m i p r z e z tr a k t a t w e r s a ls k i o r a z c a ły p r o c e s ic h p o k o n y w a n ia w o k r e s ie m ię d z y w o j e n n y m . H o p f n ie z a u w a ż y ł w s w o im a r t y k u le r z ą d ó w h it le r o w s k ic h , a r a c z e j ic h n ie w y m ie n ia , a le w ią ż e z n im i o k r e s r o z k w it u r e je n c j i, z a k o ń c z o n y d o p ie r o k lę s k ą w 1945 r. N a t u r a ln ie , ż e m o ż n a ta k s p r a w y u j ą ć z p u n k t u w id z e n ia n a c ią g a n ia 3) W o lf g a n g L a B a u m e , H a u s u r n e n f u n d e a u s P o m m e r e l l e n u n d d i e B e d e u t u n g d e r H a u s u r n e n ( S p e i c h e r u r n e n ) i m K u l t d e s N o r d i s c h e n K r e i s e s , s. 12— 20. 4) P e t e r L a B a u m e , E in G o l d s c h m u c k a u s L ü b c h o w i n P o m m e r n , s. 21— 24. s) R u d o lf G r e n z , Z u r V e r b r e i l u n g s k a r t e d e r w i k i n g i s c h e n F u n d e i n O s t - p r e u s s e n , s. 25— 27. ß) W a lt h e r H u b a t s c h , S c h w e d e n , R u s s l a n d u n d P r e u s s e n - D e u t s c h l a n d a l s O s t s e e m ä c h t e , s. 28— 41. Ό H a n s H o p f , D e r R e g i e r u n g s b e z i r k W e s t p r e u s s e n 1920— 1939, s. 77— 86. 542

(4)

k o n iu n k t u r y p r z y g o t o w a n ia m i w o j e n n y m i i n ie d o s t r z e g a ć is t o t n y c h ź r ó d e ł lik w id a c j i b e z r o b o c ia , a le z p e r s p e k t y w y h is t o r y c z n e j j e s t t o c o n a j m n ie j z a d z iw ia j ą c e . M e to d a u p ię k s z e n ia tą d ro g ą h it le r o w s k ie j p r z e s z ło ś c i j e s t n ie t y lk o d a le k a od r z e t e ln e j p r a w d y h is t o r y c z n e j, a le r ó w n ie ż s y m p t o m a t y c z n a p o lit y c z n ie . D o a r t y k u łu 1-І o p f a n a le ż a ło b y j e s z c z e w n i e ś ć p o p r a w k ę , ż e p r o w in c j a P r u s y Z a c h o d n ie n ie is t n ia ła p r z e z b a r d z o d łu g i o k r e s w s p o m n ia ­ n y c h 150 la t i b y ła p r z e z 55 la t p o łą c z o n a z P r u s a m i W s c h o d n im i w j e d n ą p r o w in c j ę (1823— 1878) 7a), a i z li t e r a t u r y h is t o r y c z n e j w y n i k a , ż e p r z e c h o d z iła b a r d z o r ó ż n e k o le j e w d z ie d z in ie g o s p o d a r c z e j i to d a le k ie od s t a łe g o p o d n o ­ s z e n ia s ię n a w y ż s z y p o z io m . P o z o s t a łe p r a c e z t e g o z e s p o łu m a ją c h a r a k t e r p r z y c z y n k o w y B), p o d o b n ie j a k c a ły z e s p ó ł p r a c h i s t o r y c z n o - p r a w n y c h ,J) i h is t o r ii e k o n o m ic z n o - s p o łe c z n e j in). N a t o m ia s t w n ie w ie lk im z e s p o le h is t o r ii l u d n o ś c i 11) m a m y d w i e in t e r e s u ­ ją c e p r a c e p r z e k r o jo w e . P i e r w s z a z n ic h 12) z a j m u j e s ię p r o b le m e m g r u p n ie o k r e ś lo n y c h n a r o d o w o ś c io w o , a r a c z e j z m ie n ia j ą c y c h s w o j ą p r z y n a le ż n o ś ć n a r o d o w ą . R o z w a ż a n ia A s c h k e v i t z a o b e j m u j ą o k r e s d o p ie r w s z e j w o j n y ś w i a t o w e j i t y lk o n a P o m o r z u g d a ń s k im . P o d s t a w ą j e g o r o z w a ż a ń s ą u r z ę ­ d o w e s p is y p r u s k ie , k t ó r e b u d z ą t y le z a s t r z e ż e ń w o d n ie s ie n iu d o u s t a le ń n a r o d o w o ś c io w y c h . W s p o m in a o t y c h z a s t r z e ż e n ia c h w z a k o ń c z e n iu a r t y k u łu , a le n ie p r z y j m u j e w y n ik a j ą c e j s t ą d p o p r a w k i. W y w o d y A s c h k e v i t z a p r o w a d z ą d o n a s t ę p u j ą c e g o w n i o s k u ,3): p o lit y k a g e r m a n iz a c y j n a w p o s t a c i K o m is j i K o lo n iz a c y j n e j , z a r z ą d z e ń w d z ie d z in ie s z k o ln ic t w a itp . p r z y n io s ła o w o c e j u ż p o d k o n ie c X I X w ie k u w p o s t a c i z w ię k s z e n ia s ię m . i n . t z w . „ d w u ­ j ę z y c z n y c h ” i k a t o lik ó w m ó w ią c y c h p o n ie m ie c k u . I n n y m i s ło w y A s c h k e - v i t z p r a g n ie s t w ie r d z ić , ż e b ila n s p o lit y k i g e r m a n iz a c y j n e j b y ł r a c z e j d o d a tn i, a le w o b e c w y łą c z n e g o o p a r c ia s ię o p r u s k ie s p is y lu d n o ś c io w e tr u d n o u z n a ć j e g o w y w o d y i w n i o s k i z a p r z e k o n y w u j ą c e . J e s z c z e c ie k a w s z ą p o z y c j ą j e s t o p r a c o w a n ie h is t o r ii r u c h u k a s z u b s k ie g o (d o p ie r w s z e j w o j n y ś w i a t o w e j ) p r z e z 7a) W 1823 r. w y b r a n o w s p ó ln ą r e p r e z e n t a c j ę s t a n o w ą d la P r u s W s c h o d ­ n ic h i Z a c h o d n ic h . F o r m a ln e z j e d n o c z e n ie o b u p r o w in c j i n a s t ą p iło w 1829 r. B) H a n s J o a c h im v o n B r o c k h u s e n , Ebne r e l i g i ö s p o l i t i s c h e D e m o n s t r a ­ t i o n a m G r a b e d e r H e i l i g e n E l i s a b e t h b e im D e u t s c h e n O r d e n z u M a r b u r g i m J a h r e 1326, s. 42— 46; H a n s K o e p p e n , D i e V e r h a n d l u n g e n u m d e n A b b r u c h d e r B u r g R a j g r ó d u n d d e r e n Z e r s t ö r u n g , s. 47— 57; K a r l H . L a m p e . D i e R e i s e K o n r a d s v o n W e b n s b e r g i m A u f t r a g d e s B a s e l e r K o n z i l s i m J a h r e 1441, s. 58— 65; G ü n t h e r M e i n h a r d t, D ie A u f s t e l l u n g d e s o s t p r e u s s i s c h e n N a t i o n a l - K a v a l l e r i e r e g i m e n i s 1813, s. 66— 76; H a n s u n d G e r tr u d M o r t e n s e n , D a s h i s t o r i s c h - g e o g r a p h i s c h e K a r t e n w e r k O s t - u n d W e s t p r e u s s e n s , s. 90— 96. 9) R e in h a r d W e n s k u s, U b e r d i e B e d e u t u n g d e s C h r i s t b u r g e r V e r t r a g e s f ü r d i e R e c h t s - u n d V e r f a s s u n g s g e s c h i c h t e d e s P r e u s s e n l a n d e s , s. 97— 118; W ilh e lm R a u t e n b e r g , D e r V e r k a u f d e r M a r i e n b u r g 1454— 1457, s. 119— 150; H e lm u t F r e i w а 1 d, D i e „ w e s t p r e u s s i s c h e A l t e r n a t i v e ” z u r R e g i m e n t s n o t e l d e s H e r z o g t u m s P r e u s s e n , s. 151— 163. ,e) W a lt e r K u h n , D e r H a k e n in A l t p r e u s s e n , s. 164— 194; E m il J o h a n n e s G u t t z e i t , D a s K l o s t e r P a t o l l e n ( z u r h e i l i g e n D r e i f a l t i g k e i t ) i n n e r h a l b d e r G e s c h i c h t e d e s R i t t e r g u t e s G r o s s W a l d e c k , K r e i s P r . E y l a u , s. 194— 215; E r n s t B a h r , W ü s t u n g e n u n d N e u s i e d l u n g e n d e s 16. b is 18. J a h r h u n d e r t s i m G e b i e t d e s e h e m a l i g e n D e u t s c h o r d e n s a m t e s B e r e n t , s. 216— 270: J o h a n n e s P a p r i t z, E in e K a r t e d e r E n t w i c k l u n g d e r W a l d f l a c h e n in W e s t p r e u s s e n in e i n e m V i e r t e l J a h r h u n d e r t , s. 261— 272; H e in z H i n k e l , S o z ia l- u n d W i r t s c h a f t s g e s c h i c h t e O s t - u n d W e s t p r e x i s s e n s i m K a r t e n b i l d , s. 284— 289. M) Z a t y t u ło w a n y : Z u r B e v ö l k e r u n g s g e s c h i c h t e . 12) M a x A s c h k e w i t z , Z u r F r a g e d e r U m v ö l k u n g in W e s t p r e u s s e n i m 19. u n d 20. J a h r h u n d e r t , s. 312— 326. 13) I b id e m , s. 325. 543

(5)

R ic h a r d a B r e y e r a ,4). W ią ż e o n r o z w ó j r u c h u k a s z u b s k ie g o z o g ó ln o e u r o p e j ­ s k im k s z t a łt o w a n ie m n a r o d o w o ś c i, s z c z e g ó ln ie n a tz w . te r e n a c h p o g r a n ic z n y c h . K a s z u b i m ie lib y b y ć je d n y m ze s z c z e p ó w , k t ó r y n ie d o s z e d ł d o s t o p n ia r o z w o ­ j o w e g o s a m o d z ie ln o ś c i n a r o d o w e j n a s k u t e k w c h ło n ię c ia p r z e z s ą s ia d ó w — P o la k ó w . B r e y e r o d r z u c a w ię c t e z ę o w s p ó ln y m p o c h o d z e n iu K a s z u b ó w i in n y c h g r u p s k ła d a ją c y c h się. n a n a r ó d p o ls k i. P o d s t a w o w y m m ie r n ik ie m r ó ż n ic j e s t d la B r e y e r a j ę z y k i m o w a k a s z u b s k a . P o w o łu j ą c s ię n a n i e k t ó ­ r y c h j ę z y k o z n a w c ó w , z M e k le m b u r c z y k ie m d r e m F r ie d r ic h e m L o r e n t z e m n a c z e le , u w a ż a g o za o d r ę b n y j ę z y k . N a t u r a ln ie , j e d y n y m w y j ś c ie m j e s t o d e s ła ć s p ó r w te j d z ie d z in ie d o f a c h o w c ó w , z w ła s z c z a , ż e w o s t a t n ic h la t a c h b a r d z o o ż y w iło s ię z a in t e r e s o w a n ie j ę z y k o z n a w c ó w p o ls k ic h p r o b le m a t y k ą k a s z u b s k ą i u k a z a ło s ię w ie l e p ra c . T r u d n o u z n a ć za w y s t a r c z a j ą c e p o w o ł y ­ w a n i e s ię n a p r a c e s p r z e d c z te r d z ie s t u la t , j e ś li w m ię d z y c z a s ie n a s t ą p iły d a ls z e b a d a n ia . B r e y e r p o w o łu j e s ię n a p r a c ę p o ls k ą j a k o p o t w ie r d z a j ą c ą t e z ę d ra L o r e n t z a 15), m ia n o w ic ie n a w s t ę p d o S ł o w n i c z k a K a s z u b s k i e g o w y d a n e g o w 1960 r. P r z e c z y t a łe m t e n w s t ę p i n a w e t z a p y t a łe m j e d n ą z je g o a u to r e k — d o c. d r Z . T o p o l i ń s k ą , a l e a n i z t e k s t u a n i z w y p o w ie d z i n ie w y n ik a p o t w ie r d z e n ie t e z y d ra L o r e n tz a . O b o k s p r a w j ę z y k o w y c h w s k a z u j e B r e y e r n a n ie c h ę ć K a s z u b ó w d o r e s z t y P o l s k i i P o la k ó w , j a k o s w o i s t e g o r o d z a ju li n i i p r z e w o d n ie j h is t o r ii k a s z u b s k ie j . N a t o m ia s t d o p o ło w y X I X w . m ie li b y ć w ie r n y m i P r u s a k a m i, p r z y w ią z a n y m i d o d y n a s t ii. N a p o p a r c ie t y c h t w ie r d z e ń n ie m a m y w a r t y k u le o d p o w ie d n ic h il u s t r a c j i h is t o r y c z n y c h . J e d y n y p r z y t o c z o n y g ło s n ie c h ę c i d o p o ls k ic h p a n ó w i k s ię ż y z e s t r o n y F lo r ia n a C e j n o w y n ig d y n ie w ią z a ł s ię z p o s t a w ą p r o p r u sk ą , a n a w e t s p a d k o b ie r c y n ie k t ó r y c h s f o r m u ło w a ń C e j n o w y z a w s z e z d e c y d o w a n ie o d c in a li s ię od k o n t y n u a c j i te j s t r o n y j e g o u j ę ć , co z r e s z t ą i B r e y e r w o c e n ie M ło d o k a s z u - b ó w p r z y z n a j e . A r t y k u ł B r e y e r a m a c h a r a k t e r p r z e d e w s z y s t k im in f o r m a ­ c y jn y , n ie p r z y n o s i b a d a ń ź r ó d ło w y c h , a p r z e d s t a w ia u s t a le n ia in n y c h , a le n a p e w n o w s w o ic h te z a c h w y w o ł a j e s z c z e d a ls z ą d y s k u s j ę o is t o c ie r u c h u k a s z u b s k ie g o . O s t a t n ia p o z y c j a z t e g o z e s p o łu p ra c n ie w y c h o d z i p o z a r a m y p r z y c z y n k u ,6). P r z e d o s ta t n i z e s p ó ł p r a c z a j m u j e s ię h is t o r ią m ia s t . D w i e p r a c e o K r ó ­ le w c u 17) i j e d n a o E l b l ą g u 18), a le j a k o s z c z e g ó ln ie w a ż n e n a le ż a ło b y c h y b a o k r e ś lić s y n t e t y c z n e s p o j r z e n ie F r itz a G a u s e g o n a K r ó le w ie c j a k o p o r t i m ia s t o h a n d lo w e . N a k ilk u n a s t u s tr o n ic z k a c h d a je o n p r z e k r ó j r o z w o ju h a n d lo w e g o m ia s t a i p o r tu k r ó le w i e c k ie g o a ż p o r o k 1945, p r z y n o s i w ie l e in t e r e s u j ą c y c h lic z b , z w ła s z c z a z o k r e s u m ię d z y w o j e n n e g o . T r a f n ie d o s tr z e g a n ie n a t u r a ln o ś ć s y t u a c j i m ię d z y w o j e n n e j i w y w o ł a n e p r z e z n ią o g r o m n e t r u d ­ n o ś c i, a le n a j c ie k a w s z e i n a j b a r d z ie j z n a m ie n n e j e s t p o t r a k t o w a n ie o k r e s u r z ą d ó w h it le r o w s k ic h . A u t o r n ie p r z e m ilc z a t e g o p r o b le m u i o k r e ś la s w o j e w z g lę d e m n ie g o s t a n o w is k o . W a r to j e j a k o b a r d z o c h a r a k t e r y s t y c z n e p r z y ­ ,4) R ic h a r d B r e y e r , D i e k a s s u b i s c h e B e w e g u n g v o r d e m e r s t e n W e l t k r i e g , s. 327— 341. ,s) H a n n a P o p o w s k a - T a b o r s k a i Z u z a n n a T o p o l i ń s k a , W stęp d o S ł o w n i c z k a K a s z u b s k i e g o , A l e k s a n d r a L a b u d y , W a r s z a w a 1960. ,6) H e d w ig u n d T h e o d o r P e n n e r s , D i e L a n d - u n d S t a d t w a n d e r u n g i m S p i e g e l d e r D a n z i g e r B ü r g e r b ü c h e r v o n 1640— 1709, s. 290— 311. 17) F r it z G a u s e, K ö n ig s b e r g a l s Η α/β7ΐ u n d H a n d e l s t a d t , s. 342— 352; C a rl W ü n s c h , D a s K ö n i g s b e r g e r s t ä d t i s c h e B a u w e s e n b is z u m E n d e d e s 18. J a h r ­ h u n d e r t s u n d d e r N e u b a u d e s a l t s t ä d t i s c h e n R a t h a u s e s i n d e n J a h r e n v o n 1754— 1767, s. 359— 372. u ) K a r l H a u k e , D ie B e d e u t u n g d e r B e f e s t i g u n g in d e r G e s c h i c h t e d e r S t a d t E lb i n g , s. 353— 358. 544

(6)

t o c z y ć : D i e K r i s e d e r d r e i s s i g e r J a h r e w u r d e ü b e r w u n d e n , u n d w e n n a u c h d e r N a t i o n a l s o z i a l i s m u s d e r W i r t s c h a f t d u r c h d i e J u d e n v e r f o l g u n g e n , d e n s t a a t l i c h e n D i r i g i s m u s u n d d i e z u r G e l d e n t w e r t u n g f ü h r e n d e V e r s c h w e n d u n g d e s V o l k s v e r m ö g e n s s c h w e r e n S c h a d e n z u f ü g t e , s o b l i e b s ie d o c h i m K e r n g e s u n d . K ö n i g s b e r g w a r w e d e r g e i s t i g n o c h w i r t s c h a f t l i c h v e r k ü m m e r t v/nd a u s g e b l u t e t , a l s d e r D i k t a t o r a l l e s a u f e i n e K a r t e s e t z t e u n d f r e v e l h a f t ■ v er sp i el t e, w a s G e n e r a t i o n e n v o r i h m g e s c h a f f e n h a t t e n 1Э). Z p o w y ż s z e j s y n t e t y c z n e j o c e n y w y n i k a , ż e w s z y s t k o b y ło — p o z a w y lic z o ­ n y m i s p r a w a m i — w p o r z ą d k u , a ż d o m o m e n t u k lę s k i i to n ie t y lk o w z a k r e s ie g o s p o d a r c z y m , o c z y m a r t y k u ł m ó w i, a le r ó w n ie ż w d z ie d z in ie d u c h o w e j , c z y li n ie s łu s z n ie m ó w im y o m o r d a c h w 1933 r. w K r ó le w c u i o k r w a w y m te r r o r z e g a u le it e r a E r ic h a K o c h a ? G d z ie ś z a g in ą ł p r o c e s d e p r a w a c j i n a r o d u n ie m i e c ­ k ie g o p r z e z r z ą d y h it le r o w s k ie i z b r o d n ie lu d o b ó j s t w a z d r u g ie j w o j n y ś w i a ­ t o w e j , k t ó r e p r z e c ie ż n ie o m ij a ły K r ó le w c a , s ą s ia d u j ą c e g o z o b o z e m k o n c e n ­ t r a c y j n y m . G a u s e w y s u w a j e s z c z e d r u g ie w a ż k ie t w ie r d z e n ie , a m ia n o w ic ie , że w s z y s t k ie ś w ia d c z e n ia R z e s z y n a r z e c z K r ó le w c a b y ły u z a s a d n io n e i p r z y n o s z ą c e o c z e k iw a n e s k u t k i ( S i e w a r d e r H i l f e w e r t , d i e i h r z u t e i l w u r d e ) 20). Z a r ó w n o o c e n a h it le r y z m u j a k i s k u t k ó w p o m o c y g o s p o d a r c z e j R z e s z y d la K r ó le w c a j e s t b a r d z o z n a m ie n n a . W p r a c a c h z a c h o d n io n ie m ie c k ic h t e g o r o d z a ju o p in ie w y s t ę p u j ą b a r d z o c z ę s t o , u z y s k a ły ju ż p r a w o o b y w a t e ls t w a , a p r z e c ie ż w y ­ m o w a ic h j e s t s y m p t o m a t y c z n a . M o im z d a n ie m z a c ie r a j ą o n e is t o t n y e l e m e n t o s k a r ż e n ia h it le r y z m u o c a łą p o lit y k ę p r z y g o t o w a n ia w o j n y , a p r z y o c e n ie ś w ia d c z e ń n a r z e c z d z iw a c z n e g o b a s t io n u w y p a d o w e g o , j a k im b y ły m ię d z y ­ w o j e n n e P r u s y W s c h o d n ie z m ie r z a j ą d o u z a s a d n ie n ia r e s t y t u o w a n i a d a w n e g o s t a n u , n a c o c a ła k o a lic j a a n t y h it le r o w s k a j u ż d a w n o o d p o w ie d z ia ła s t a n o w ­ c z y m v e to .

O s t a t n i z e s p ó ł p r a c , z a m ie s z c z o n y c h w o m a w ia n e j k s ią ż c e , p o ś w ię c o n o h is t o r ii k u lt u r y i k o ś c i o ł a 21). O b e j m u j e j e d e n a ś c ie p r a c i j e s t t y m s a m y m n a j o b s z e r n ie j s z y m z e s p o łe m . Z a m ie s z c z o n o w n im r ó ż n o r o d n e t e m a t y c z n ie p r a c e . A w ię c m a m y n a j p ie r w g r u p ę p r a c w ią ż ą c y c h s ię z z a k o n e m k r z y ż a c ­ k im (na t e m a t j ę z y k a u r z ę d o w e g o z a k o n u k r z y ż a c k ie g o 22), n a t e m a t z e g a r a w ż y c iu t e g o ż Z a k o n u 23), o m o ż liw o ś c i w y s t ę p o w a n ia h e r e t y k ó w w k o ń c u X I V w . n a t e r e n i e r z ą d ó w Z a k o n u 24), o e l b l ą s k ie j k s ią ż e c z c e s p o w ie d n ic z e j z X V w ie k u 25), a t a k ż e p r z y c z y n e k o p is o w n i n a z w is k a K o p e r n ik a o r a z o j e g o ś w ię c e n i a c h k a p ł a ń s k i c h 2G). W y b ie g a p o z a o k r e s Z a k o n u , c h o ć w c z ę ś c i n im z a j m u j e s ię , p r a c a o s p o r a c h o o b s a d ę i p o lit y k ę b is k u p s t w a w a r m i ń s k i e g o 27). P o z o s t a łe p ię ć p r a c d o t y c z ą o k r e s u p ó ź n ie j s z e g o i n a c e c h o w a n e s ą tą s a m ą r ó ż n o r o d n o ś c ią t e m a t y c z n ą (o k o b ie c y c h s t r o j a c h g d a ń s k i c h 23), o g d a ń s k ic h 19) I b id e m , s.- 352. 2Ü) I b id e m , s. 352, „ B y ła o n a (tzn . g o s p o d a r k a k r ó le w ie c k a ) w a r t a p o m o c y je j u d z ie l o n e j ”. 21) J e g o t y t u ł: Z u r K u l t u r - u n d G e i s t e s g e s c h i c h t e , K i r c h e n g e s c h i c h t e . 22) K u r t F o r s t r e u t e r , L a t e i n u n d d e u t s c h i m D e u t s c h e n O r d e n , s. 373— 391. 23} P e t e r G . T h i e l e n , D i e R o l l e d e r U h r i m g e i s t l i c h e n u n d a d m i n i s t r a ­ t i v e n A l l t a g s l e b e n d e r D e u t s c h o r d e n s k o n v e n t e i n P r e u s s e n , s. 392— 396. 24) A n n e l ie s e T r i l l e r , g e b . B i r c h - H i r s c h f e l d , H ä r e s i e n i n A U - p r e u s s e n u m 1390?, s. 397— 404. 25) H a n s W e s t p h a l . D a s E l b i n g e r B e i c h t b ü c h l e i n , s. 405— 416. 2C) H a n s S c h m a u c h , U m N i c o l a u s C o p p e r n i c u s , s. 417 431. 27) H e in z N e u m e y e r , Z u r p o l n i s c h e n K i r c h e n p o l i t i k , s. 432— 436. 28) R o lf W a l t h e r , D a s D a n z i g e r F r a u e n t r a c h t e n b u c h v o n A n t o n M ö l l e r u n d s e i n e V o r l ä u f e r i m 16. J a h r h u n d e r t , s. 447— 469. K o m u n i k a t y .?5

545

(7)

r z e m ie ś ln ik a c h -й), o p ie r w s z y c h z w o le n n ik a c h K a n ta w A n g l i i 3U), o je d n y m z k a z n o d z ie i r e fo r m a c y j n y c h 31) o r a z o z a in t e r e s o w a n ia c h m u z y c z n y c h k s ię c ia A l b r e c h t a 32).

N a o s t a t n ic h s t r o n ic a c h k s ią ż k i z a m ie s z c z o n o b ib lio g r a f ię p ra c p r o f. E rich a K e y s e r a za la t a 1918— 1962 33). A n a liz a te j t w ó r c z o ś c i w s k a z u j e n a t r a fn o ś ć k o n c e p c j i s a m e j k s i ę g i, b o b a r d z o d u ż o p r a c j u b ila t a p o ś w ię c o n y c h b y ło w ła ś n i e P o m o r z u g d a ń s k ie m u , a s z c z e g ó ln ie s a m e m u G d a ń s k o w i o r a z z a k o ­ n o w i k r z y ż a c k ie m u i je g o s p a d k o b ie r c o m : P r u s o m W s c h o d n im . N ie t y lk o z a k r e s e m t e m a t y k i j e s t o m a w ia n a k s ią ż k a d o s t o s o w a n a d o t w ó r c z o ś c i p r o f. K e y s e r a , a le r ó w n ie ż w łą c z e n ie m w ie l u p r a c p o d e j m u j ą c y c h a k t u a ln ą p r o b le m a t y k ę p o lit y c z n ą lu b w łą c z a j ą c y c h o c e n y p o z a n a u k o w e , o c h a r a k te r z e p r o p a g a n d o w y m . T a k im i b y ły r ó w n ie ż z a in t e r e s o w a n ia 1 t w ó r c z o ś ć p r o f. K e y ­ s e r a i k s ią ż k a j e s t ilu s t r a c j ą t e g o t w ie r d z e n ia . Z j e g o p r a c a m i, a t a k u j ą c y m i ,,k o r y t a r z ” i s p ie r a j ą c y m i s ię z n a s z y m i t w ie r d z e n ia m i o p o ls k o ś c i z ie m p o m o r s k ic h , w a r m iń s k ic h i' m a z u r s k ic h to c z y n a s z a n a u k a ju ż b lis k o p ó ł ­ w ie k o w ą d y s k u s j ę i n a p e w n o b ę d z ie m y ją d a le j to c z y ć , p r z e p r o w a d z a j ą c w ła s n e p o s z u k iw a n ia a r c h iw a ln e , k o n f r o n t u j ą c z a ło ż e n ia i p r a k t y k ę m e t o d o ­ lo g ic z n ą o r a z r y w a liz u j ą c w d z ie d z in ie u d o k u m e n t o w a n ia t w ie r d z e ń . W y d a je m i s ię , ż e o m a w ia n a k s ią ż k a w s k a z u j e n a p r z e j ę c ie s z e r e g u n ie d o b r y c h . t r a ­ d y c ji, k t ó r e w n ic z y m n a u k i n ie w z b o g a c a j ą , a r a c z e j u t r u d n ia ją je j d a ls z y r o z w ó j . W a r to d o d a ć , ż e k s ią ż k a w y d a n a j e s t w e s t e t y c z n e j o p r a w ie i b o g a to u z u p e łn io n a il u s t r a c j a m i. T a d e u s z C ie ś la k R O C Z N IK E L B L Ą S K I . T o m 2, G d y n ia 1963, P o ls k ie T o w a r z y s t w o H is t o ­ r y c z n e , O d d z ia ł w E lb lą g u , s . 332, 4 n ib + 1 p la n , w t e k ś c ie ilu s t r a c j e i s z k ic e . O d d z ia ł e l b lą s k i P o l s k ie g o T o w a r z y s t w a H i s t o r y c z n e g o w o p a r c iu o f u n ­ d u s z e M ie j s k ie j R a d y N a r o d o w e j w y d a ł d r u g i to m „ R o c z n ik a ” , p o ś w ię c o n e g o p r z e s z ło ś c i i t e r a ź n ie j s z o ś c i m ia s ta . W c a ły m t o m ie p r z e s t r z e g a n a j e s t r y g o r y ­ s t y c z n ie z a s a d a z w ią z a n ia p r z e d m io t o w e g o , n a s k u t e k c z e g o z o s t a ły z a m ie s z ­ c z o n e t y lk o p r a c e i r e c e n z j e d o t y c z ą c e E lb lą g a . B o g a t a p r z e s z ło ś ć m ia s ta i p o w o j e n n e p e r s p e k t y w y r o z w o j u s t a n o w ią g łó w n ą t r e ś ć o p r a c o w a ń i in f o r ­ m a c ji z a m ie s z c z o n y c h w t o m ie d r u g im i n a le ż y o c z e k iw a ć , ż e z a p e łn ią j e s z c z e w ie l e t o m ó w „ R o c z n ik a ” b e z k o n ie c z n o ś c i s ię g a n ia d o s z e r s z y c h , r e g io n a ln y c h u j ę ć . E lb lą g p o s ia d a w s z y s t k ie d a n e d la s k u p ie n ia u w a g i h is t o r y k ó w p r z e z d łu g i o k r e s c z a su i to w s z e r o k im z a k r e s ie p r o b le m a t y k i o g ó ln o h is t o r y c z n e j , r o z w o ju g o s p o d a r c z e g o , in t e r e s u j ą c y c h in ic j a t y w k u lt u r a ln y c h i p o w ią z a ń m ię d z y n a r o d o w y c h . S a m o m ia s t o E lb lą g , p o d o b n ie ja k G d a ń s k i T o r u ń , u z a ­ s a d n ia k o n t y n u o w a n ie s p e c j a ln e g o w y d a w n ic t w a p e r io d y c z n e g o i c h y b a n ie w y w o ł u j e o b a w o t r u d n o ś c i w d o b o r z e t e m a t ó w , c z y z b y t w ą s k ie , p a r t y k u la r n e u j ę c ie . R o z w a ż a n ia p o w y ż s z e w y w o ł a n e są p e w n ą n ie p o k o j ą c ą t e n d e n c j ą d o m n o ż e n ia w y d a w n ic t w p e r io d y c z n y c h i t c n ie t y lk o w z a k r e s ie p r o b le m ó w 29) H e r m a n n P h l e p s , D a n z i g e r H a n d w e r k e r , s. 483— 484. 30) A d o lf P o s c h m a n n , D ie e r s t e n K a n t i a n e r i n E n g l a n d , s. 470— 482. 31) H e lm u t h W e i s s , M a g i s t e r S i m o n W a n r a d t , s. 485— 490. 32) J o s e p h M ü l l e r - B l a t t a u , H e r z o g A l b r e c h t v o n P i e u s s e n u n d d i e M u s i k , s. 491— 504. 33) V e r z e i c h n i s s d e r w i c h t i g s t e n S c h r i f t e n v o n E r i c h K e y s e r a u s d e n J a h r e n 1918 b is 1962. Z u s a m m e n g e s t e llt v o n E r n s t u n d J u tta B a h r , s. 505— 517. 546

Cytaty

Powiązane dokumenty

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 27/1-2,

rych instytutach postulat oraz nowicjat poprzedza próba wstępna zwana np. Konstytucje i Dyrektorium Zgromadzenia Sióstr Wynagrodzicielek Naj­ świętszego Oblicza, Warszawa 1990,

Dzisiejsze zarządzanie przedsiębiorstwem na rynku doznań jest porów­ nywane do aktorstwa. To sztuka, w której klient może brać czynny udział w tworzeniu

Abstract This paper presents the results of a study between two types of forcing, namely steady blowing and a tripwire, on the control of laminar separated boundary layers..

Regarding the ranking models for recommender systems, we proposed a Unified Recommendation Model (URM) in Chapter 2 and Collaborative Less-is-More Filtering (CLiMF) in Chapter 3,

„Opierając się na założeniu, że jedyną godna uwagi jest przeszłość historyczna (tekstowa) wykreowa- na przez historyka, narratywistyczna fi lozofi a historii »zabiła«

kopalni w Wieliczce, Bochni i innych miejscowościach oraz omówiono zasady publikowania wyników tej inwentaryzacji. W trakcie posiedzenia ustalono sche- mat opisu inwentaryzacyjnego