666 Kronika
woju powstałej placówki. Szczególnie wiele zgrom adzonych dokum entów dotyczy działalności W alerego G oetla, H enryka Świdzińskiego i K iejstsuta Żam ajtisa. Pracy tych profesorów w tym zakresie dotychczas właściwie nie znaliśmy.
Z m ateriałów przedstaw ionych na jubileuszowej wystawie w ynika, że placów ka ta organizuje n a A G H i w innych m uzeach okolicznościowe wystawy historyczne. Poświęcone one były jubileuszom znanych geologów W aleremu G oetlow i i H enrykow i Świdzińskiemu. Muzeum grom adzi także wszelkie dokum enty dotyczące działalności naukow ej geologów zatrudnionych w A G H .
Zbigniew J. Wójcik
(Warszawa)
TOW ARZYSTW O PRZY JA C IÓ Ł G Ó R N IC TW A , H U TN IC TW A I PRZEM Y SŁU STA R O PO LSK IEG O W KIELCA CH W LA TA C H 1970— 1980
Ziem ia Kielecka chlubi się bogatym i tradycjam i przemysłowymi. D o czasów nam współ czesnych zachowało się wiele zabytkowych obiektów, świadczących o wysokiej kulturze technicznej jej mieszkańców. Wiele z nich zajm uje w yjątkow ą pozycję w śród zabytków tęchniki i przem ysłu w Polsce. D o najbardziej znanych zaliczane są m. in .: neolityczna kopalnia krzemienia pasiastego w K rzem ionkach O patow skich k. Ostrowca, pozostałości po starożytnym ośrodku produkcji żelaza w G órach Św iętokrzyskich oraz liczne obiekty w dolinach rzek Bobrzy, K amiennej i Czarnej Koneckiej.
Tradycjam i przemysłowymi tego regionu interesowali się już w X VIII i X IX w. wybitni badacze: J.P. Carosi, G .G . Pusch i S. Staszic. W okresie międzywojennym problem am i tymi zajmowali się m. in.: Jan Samsonowicz, Jan C zarnocki, Mieczysław Radw an i Stefan K rukow ski.
W 1955 roku rozpoczęto prowadzenie systematycznych b adań archeologicznych nad żużlem żelaznym, zalegającym północno-w schodnie obszary G ór Świętokrzyskich. Pierwsze wyniki prac badawczych spotkały się z żywym oddźwiękiem w świecie nauki oraz w śród działaczy regionalnych, krajoznawczych i społeczeństwa Kielecczyzny.
W 1967 r. w gronie działaczy kieleckiego PTTK zrodziła się koncepcja zorganizowania w Nowej Słupi plenerowej imprezy, której celem było popularyzow anie problem ów związanych ze starożytnym hutnictw em w G órach Świętokrzyskich. D o jej inicjatorów obok krajoznawców należało także grono krakow skich naukow ców , a wśród nich: doc. Mieczysław Radwan, prof. Wacław Różański i doc. K azim ierz Bielenin.
Sukces pierwszej imprezy (zorganizowanej we wrześniu 1967 r.) która przyjęła nazwę
D ym arki Św iętokrzyskie, miał istotny wpływ na podjęcie w końcu lat sześćdziesiątych
inicjatyw w zakresie prow adzenia badań nad historią górnictw a, hutnictw a i przemysłu na Ziemi Kieleckiej.
W m aju 1970 r. pow ołana została w K ielcach organizacja społeczna, któ ra przyjęła nazwę Towarzystw a Przyjaciół G órnictw a, H utnictw a i Przemysłu Staropolskiego. Jej główne założenia statutow e przew idują podejm ow anie następujących prac: prow adzenie badań naukow ych nad dziejami gospodarczymi rejonu, otaczanie opieką zabytków techniki, organizo wanie im prez popularyzujących tradycje przemysłowe regionu.
Z adania te realizow ane są m. in. poprzez: organizowane sesji naukow ych; prowadzenie inwentaryzacji zabytków techniki, ich dokum entacji historycznej i technicznej; popularyzację idei opieki społecznej nad zabytkam i techniki w śród załóg zakładów pracy i obejmowanie przez nie patronatów nad poszczególnymi obiektami.
W 1970 r. pow ołana została w Towarzystwie R ada N aukow a. Od chwili jej powstania przewodniczy Radzie prof. W acław Różański. Skupia ona w swoich szeregach przedstawicieli wielu dyscyplin: historyków , archeologów, metalurgów, architektów , górników i prawników.
W latach 1970— 1980 Towarzystwo zorganizow ało 9 sesji naukow ych. Były one poświęcone: historii polskiej techniki hutniczej, turystyce i zabytkom techniki Kielecczyzny, chęcińskiemu
Kronika 667
górnictwu kruszcowem u, znaczeniu św iętokrzyskiem u okręgu przem ysłowego w rozw oju polskiego górnictw a i hutnictw a żelaza, garncarstw u na Kielecczyźnie, działalności Stanisław a Staszica, Jan a Czarnockiego oraz roli tradycji historycznej w socjalistycznym wychowaniu załóg zakładów przemysłowych. W najbliższym czasie zorganizow ane zostaną sym pozja na tem at rzemiosł m etalow ych na Kielecczyźnie, historii odkrycia i eksploatacji siarki oraz sesja m iędzynarodow a na tem at miejsca starożytnego okręgu przemysłowego w G ó rach Św iętokrzyskich na tle współczesnych m u ośrodków produkcji żelaza w Europie. N a p o d kreślenie zasługuje interdyscyplinarny charakter dotychczas organizow anych sympozjów.
Spraw ozdania z sesji publikow ane są na łam ach „K w artalnika H istorii N auki i Techniki” , „W szechświata” , „Przeglądu G eologicznego” i „K w artalnika G eologicznego” .
Towarzystw o nie posiada upraw nień wydawniczych, dlatego też jego dorobek edytorski jest niewielki. D otychczas w spólnie z Kieleckim Towarzystw em N aukow ym opublikow ano pracę doc. K . Bielenina Starożytne hutnictwo i górnictwo żelaza w Górach Św iętokrzyskich (1974) oraz m ateriały z sesji poświęconej chęcińskiem u górnictw u kruszcow em u w zeszycie „Studiów Kieleckich” (1979 n r 1). Towarzystw o zainicjow ało i częściowo sfinansow ało w ydanie tzw. kroniki białogońskiej, przygotow anej przez R om anę G uldon i Lecha Stępkow skiego z przedm ową Zenona G uldona, Dzięki pom ocy finansowej Tow arzystw a ukazała się także praca Z. G uldona i L. Stępkowskiego Z dziejów handlu Rzeczypospolitej w wieku X V I —X V III.
Studia i M ateriały.
Od 1972 r. Towarzystw o wydaje własny „Biuletyn Inform ycyjny” , przeznaczony jedynie d o użytku wewnętrznego. N a jego łam ach publikują artykuły i kom unikaty nie tylko pracow nicy nauki, ale także ludzie nie zajm ujący się profesjonalnie p racą naukow ą.
Od 1979 r. Towarzystw o uczestniczy w realizacji problem u m iędzyresortow ego M R . III 5
Pomniki kultury źródłem świadomości narodu, k tóry na terenie Kielecczyzny realizuje się
p od hasłem Przeszłość Z iem i Kieleckiej w źródłach materialnych i świadomości społeczeństwa. Od 1978 r. wspólnie z krakow ską A kadem ią G órniczo-H utniczą organizow ane są studenckie obozy nauków e. Ich uczestnicy prow adzą badania nad technologią procesu w ytopu żelaza w piecach dym arskich.
Przy udziale Z arządu Oddziałów N O T i PT H w Kielcach prow adzi się od 1976 r. cykle wykładów poświęconych historii polskiej nauki i techniki oraz ochronie zabytków kultury m aterialnej.
Jedną z form popularyzacji zagadnień historii techniki i przem ysłu są doroczne konkursy na prace magisterskie — poświęcone Staropolskiem u Okręgowi Przemysłowemu — ogłaszane do 1977 r.
W 1979 r. ustanow iono nagrodę im. M ieczysława R adw ana, przyznaw aną za w ybitne osiągnięcia w zakresie badań naukow ych, popularyzacji zagadnień związanych z historią przemysłu oraz opieki nad zabytkam i techniki.
W latach 1976— 1980 Towarzystwo uczestniczyło w ogólnopolskiej kam panii prow adzonej przez PTTK pod hasłem Polska naszych dni. Ponad 150 prac zgłoszonych w ram ach kam panii przez członków Towarzystw a dotyczyło w większości dziejów gospodarczych regionu.
Towarzystwo podejm uje także inicjatywy w zakresie organizacji placów ek m uzealnych związanych z tradycjam i przemysłowymi regionu.
Od 1974 r. trw ają prace na terenie byłej kopalni „Staszic” w R udkach, gdzie w przyszłości m a pow stać M uzeum G órnictw a R ud. Członkow ie R ady N aukow ej w 1977 r. udzielili także pom ocy w ładzom Chęcin w urządzeniu ekspozycji muzealnej poświęconej górnictw u kruszcowem u w rejonie tego m iasta.
A ktualnie prow adzone są także starania o zorganizow anie w Kielcach, w dom u, w którym urodził się i mieszkał geolog Jan C zarnocki, ekspozycji m uzealnej poświęcanej wybitnym przyrodnikom ziemi świętokrzyskiej.
W realizacji swych zadań Towarzystw o od wielu lat współdziałało z instytucjam i naukow ym i i organizacjami społecznymi z całego kraju, m. in .: Zespołem H istorii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Instytutu H istorii N auki, O światy i Techniki P A N , M uzeum
668 Kronika
Archeologicznym w K rakow ie, M uzeum Techniki N O T w W arszawie, M uzeum Ziemi PAN w W arszawie, A G H w K rakow ie.
Ścisła w spółpraca łączy także Towarzystw o z instytucjam i i organizacjam i naukow ym i z terenu województwa kieleckiego a zwłaszcza z Instytutem H istorii Wyższej Szkoły Pedago gicznej oraz Kieleckim Towarzystwem N aukow ym .
W ciągu 10 lat działalności Towarzystw o zaznaczyło w yraźnie swój udział w życiu naukow ym środow iska kieleckiego, a wiele jego osiągnięć naukow ych i organizacyjnych m a znaczenie ponadregionalne.
Andrzej Rembalski
(Kielce)
K OPA LN IA ZA BYTKOW A IM. S. STASZICA
Staraniem władz wojewódzkich w Częstochowie, jed n ą z kopalń likwidującego się Okręgu G órnictw a Rud Żelaza zam ieniono na M uzeum górnictw a rud żelaza pod nazw ą K opalni Z a bytkowej im. S. Staszica. W ybrano — położoną w pobliżu południow ych granic stolicy województwa — pow stałą w 1953 r. — now oczesną kopalnię, zw aną „Szczekaczką” . Jej pod ziemne wyrobiska przystosow ane są obecnie dla potrzeb ruchu turystycznego. N atom iast w przykopalnianych obiektach naziemnych zorganizow ane z o sta n ą : wystawa geologii i górnictw a rud żelaza w Polsce oraz centralne archiwum górnictw a rudnego.
W ram ach przystosow ania kopalni do funkcji muzealnej zdecydow ano, że pod ziemią eksponow ane b ęd ą'n arzęd zia górnicze stosow ane dawniej w K arpatach, na Wyżynie K rakow sko-Częstochowskiej, w G órach Św iętokrzyskich, na D olnym Śląsku i w okolicy Łęczycy. N arzędzia te będą ilustrow ały postęp myśli technicznej i nierozłącznie z tym związany postęp m etod wydobywania rud żelaza. Pod ziemią jeden ciąg wystawowy poświęcony zostanie ewolucji m etod wydobywczych w zależności od w arunków geologicznych i pojaw iania się nowych technik eksploatacyjnych.
Wystawę naziem ną (a częściowo też podziem ną) organizuje M uzeum Okręgowe w Często chowie. Scenariusz zakłada w znacznym stopniu rozbudow ę danych, dotyczących historii b ad ań rud żelaza przez geologów polskich i ekspozycję maszyn górniczych stosow anych od czasów najdawniejszych w różnych regionach Polski.
Zgodnie z planem K opalnia Zabytkow a m a być udostępniona dla zwiedzających na początku grudnia 1980 roku. Przybędzie zatem jeszcze jedno muzeum popularyzujące dzieje nauki i techniki.
W arto nadmienić, że jest to już drugie, organizujące się M uzeum górnicze w Polsce. Trw ają bowiem obecnie bardzo intensywne prace, zmierzające d o otw arcia M uzeum G órnictw a Skalnego w Krzeszowicach. M uzeum to organizuje dr Irena Rybicka, a patronem przed sięwzięcia jest znany historyk techniki — prof. Juljan Sulima Sam ujłło — z Akadem ii G órni- czo-Hutniczej im. S. Staszica w Krakowie.
Zbigniew J. Wójcik
(Warszawa)
N IEPU B L IK O W A N E PR AC E EU G EN IU SZA BER EZO W SKIEGO Z ZA K RESU H ISTORII G EO D E ZJI I K A R T O G R A FII
W m arcu br. Z akład Historii N auk Przyrodniczych IH N O iT otrzym ał zbiór dotychczas nie publikow anych prac Eugeniusza Berezowskiego, zmarłego w 1974 r.
Eugeniusz Berezowski, wieloletni współpracownik i członek Zespołu Geodezji Zakładu H istorii N auki i Techniki PA N oraz wykładowca w Wojskowej A kadem ii Technicznej im. Jarosław a D ąbrow skiego w W arszawie, był autorem licznych publikacji z zakresu historii astronom ii, geodezji i kartografii, zagospodarow ania m iast, topografii i terenoznawstw a. Publikował również wyniki swych badań, dotyczące działalności wybitnych geodetów,
