Ziemniak Polski 2014 nr 2 32
P
P
P
R
R
R
O
O
O
D
D
D
U
U
U
K
K
K
C
C
C
J
J
J
A
A
A
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
Ó
Ó
Ó
W
W
W
W
W
W
N
N
N
E
E
E
G
G
G
E
E
E
W
W
W
–
–
–
P
P
P
U
U
U
S
S
S
T
T
T
Y
Y
Y
N
N
N
N
N
N
E
E
E
J
J
J
C
C
C
Z
Z
Z
Ę
Ę
Ę
Ś
Ś
Ś
C
C
C
I
I
I
I
I
I
Z
Z
Z
R
R
R
A
A
A
E
E
E
L
L
L
A
A
A
prof. dr hab. Krystyna Rykaczewska
IHAR-PIB, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie, 05-140 Serock e-mail: k.rykaczewska@ihar.edu,pl
rognozowane globalne ocieplenie klimatu oraz coraz częściej występu-jące w Polsce wysokie temperatury i susza w okresie wegetacji skłaniają nas nie tylko do prowadzenia odpowiednich badań, ale również do zainteresowania się produk-cją ziemniaków w krajach leżących w cie-plejszej strefie klimatycznej (Rykaczewska 2013). Przykładem takiego kraju jest Izrael.
Izrael, kraj w Azji Zachodniej leżący na wschodnim brzegu Morza Śródziemnego, jest niewielki. Jego powierzchnia wynosi 21,6 tys. km2 (GUS 2013). Pomimo małej powierzchni posiada zróżnicowane pod względem klimatu regiony: od obfitującej w deszcze i roślinność północy do terenów południowych, gdzie opady są prawdziwą rzadkością. Przekształcenie pustyni w tereny zielone stało się dla Izraela wyzwaniem
mo-tywującym do wyznaczania nowych zadań w dziedzinie gospodarki.
Warunki glebowo-klimatyczne regionu Negew
Negew, południowa część Izraela, zajmuje 60% powierzchni kraju. Jest położony w pa-sie pustynnym, poniżej 30o szerokości geo-graficznej północnej, i jest regionem peryfe-ryjnym. Jego niezbyt liczni mieszkańcy trud-nią się głównie rolnictwem. Na południu Ne-gew staje się pustynią z niskimi piaskowco-wymi wzgórzami i równinami. Przecinające ją kaniony i wąwozy po zimowych ulewach często zamieniają się w rwące strumienie. Jeszcze dalej na południe można zobaczyć wyższe, nagie i skaliste szczyty, kratery i obsypane głazami płaskowyże. Klimat jest tu znacznie bardziej suchy.
Ziemniak Polski 2014 nr 2 33
Mimo trudnych warunków glebowo-klima-tycznych uprawia się tu, na powierzchni po-nad 80 tys. ha, warzywa, zboża i cytrusy. Jest to możliwe dzięki temu, że w polityce państwa rozwój tego regionu, w którym znaj-duje się najwięcej nieużytkowanej po-wierzchni Izraela, ma wysoki priorytet. Typy gleby są zróżnicowane, ale przeważają lessy lub piasek z bardzo niską zawartością sub-stancji organicznej. Warunki klimatyczne, ze względu na relatywnie ciepłą zimę, są jednak wyjątkowo korzystne dla produkcji roślinnej, co stwarza możliwości eksportu płodów rol-nych, głównie do Europy.
Woda w Negew
Roczne opady (od listopada do marca) wy-noszą tu średnio od 30 do 300 mm, a w okresie od kwietnia do listopada opadów brak. Średnia maksymalna temperatura wy-nosi ok. 30oC, co powoduje, że ewaporacja jest bardzo wysoka, ok. 5-8 mm na dzień. W tych warunkach niemożliwa jest produkcja roślinna bez sprawnego transportu wody do pól uprawnych i specjalnego nawadniania.
Dystrybucją wody w Izraelu zajmuje się państwowa firma Mecorot, która jest odpo-wiedzialna za jej przechwytywanie i dopro-wadzanie do Negev na odległość do 100 km. Woda z niektórych sezonowych powodzi po wylewie rzeki Besor jest zatrzymywana i przechowywana w ogromnych zbiornikach retencyjnych (rocznie 6 mln m3), a następnie wykorzystywana do nawadniania plantacji. Besor jest największą rzeką sezonową Ne-gew, biegnącą przez północną część regionu i góry Hebron, gdzie roczne opady wynoszą od 50 do 400 mm. Stosunkowo duża jak na pustynię rzeka w czasie powodzi zimowych może zbierać ponad 400 m3 wody na sekun-dę, dzięki czemu uzyskuje się jej ok. 50 mln m3.
Źródłem wody dostępnej dla rolnictwa jest również: ●woda odsolona, ●pochodząca z recyklingu oraz ●woda słona. Proces prze-miany wody morskiej w przydatną do spoży-cia i użytku w gospodarce jest całkowicie zautomatyzowany i skomputeryzowany. Od-bywa się w odsalarniach, metodą odwróco-nej osmozy. Największa z nich znajduje się w Haderze. Dostarcza 127 mln m3 słodkiej wody rocznie. Proces jest wymuszany za pomocą wysokiego ciśnienia, skierowanego
przeciwnie niż ciśnienie osmotyczne natural-nie występujące w układzie. Mija zaledwie pół godziny od chwili, gdy wessana wielkimi rurami z morza woda jest już przydatna do spożycia jako woda pitna.
Fot. 1. Krajobraz regionu Negew w okolicy rzeki Besor (wszystkie zdjęcia autorki)
Fot. 2. Rejon pustynny w regionie Negew; na horyzoncie widoczny zbiornik wodny HaBsor
Jednak głównym źródłem wody dla rolnic-twa jest odzyskiwana drogą recyklingu woda ściekowa (Oczyszczalnia Ścieków Shafdan). Izrael wykorzystuje 75% tej wody i to jest światowy rekord. Stosowana jest również słonawa woda z lokalnych studni, której po-ziom zasolenia wynosi od 3,5 do 7,0 EC (ang. electrolitical conductivity – przewod-ność elektrolityczna, jednostka przyjęta dla określania zawartości soli rozpuszczalnych w wodzie).
Produkcja roślinna w Negew
W Negew znajduje się 45% powierzchni uprawnej Izraela. Ziemniaki są produkowane na 17 tys. ha, pomidory na 5 tys., marchew – 3,5 tys., kukurydza – 3 tys. i papryka – 2,5 tys. ha. Inne uprawy to słodkie ziemniaki, rzodkiew i cytrusy (gaje cytrusowe).
Ziemniak Polski 2014 nr 2 34
Produkcja ziemniaków w Izraelu
Ziemniaki uprawia się tu głównie w dwóch sezonach: wiosennym, z wykorzystaniem sadzeniaków importowanych (termin sadze-nia: grudzień – luty) i jesienno-zimowym, z sadzeniaków wyprodukowanych lokalnie w sezonie wiosennym (termin sadzenia: wrze-sień – listopad). Sadzeniaki do wiosennej uprawy są importowane z Holandii, Szkocji, Niemiec, Francji i Danii. W roku 2012 całko-wita produkcja ziemniaków wyniosła 625 tys. ton. W sezonie wiosennym powierzchnia ich uprawy stanowiła 7,4 tys. ha, plon średnio 55 t/ha, a zużycie wody 5,5 tys. m3/ha. W sezo-nie jesienno-zimowym powierzchnia uprawy była nieco większa, 7,7 tys. ha, zaś plon był niższy – średnio 40 t/ha, ale zużycie wody było również mniejsze – 3,8 tys. m3/ha. W roku 2012 wyeksportowano 240 tys. ton ziemniaków, na zużycie w kraju przeznaczo-no 275 tys., a do przemysłu przekazaprzeznaczo-no 30 tys. ton.
Uprawa ziemniaków w Negew
Uprawa ziemniaków jest tutaj niezwykle trudna ze względu na wysokie temperatury panujące latem oraz niezwykle małą ilość opadów. Mimo to wyniki produkcji i marke-tingu są jednymi z najlepszych na świecie. Zastosowanie zaawansowanych technologii nawadniania i nawożenia, intensywne rolnic-two, doświadczeni farmerzy, system wspar-cia rolnictwa i szybki transfer wiedzy z insty-tutów badawczych i uniwersytetów do prak-tyki pozwoliły na produkcję ziemniaków na wysokim poziomie. Powierzchnia ich uprawy w Negew wynosi ok. 8 tys. ha. W sezonie 2012/2013 ok. 60% produkcji wyeksporto-wano do UE (220 tys. ton) i do Europy Wschodniej (20 tys. ton).
Nawadnianie jest dostosowane do po-trzeb wodnych odmiany. Korzysta się z róż-nych systemów nawadniania: kropelkowego oraz przy użyciu zraszaczy obrotowych i liniowych. Słona woda jest podawana albo po rozcieńczeniu wodą słodką, albo służy jedynie do nawadniania kropelkowego. Czę-stotliwość nawadniania wynosi 1-4 razy na tydzień i jest zależna od sezonu, stopnia ewaporacji i typu gleby.
Niska zawartość substancji organicznej w glebie, poniżej 0,6%, sprawia, że kluczowym elementem agrotechniki jest nawożenie.
Nawozy azotowe są stosowane w okresie wegetacji. Precyzyjnie obliczone dawki na-wozu dostarcza się roślinom w odpowiednim czasie za pomocą systemu nawadniania. Potas i fosfor wnosi się przed sadzeniem, równocześnie z kompostem.
Fot. 3. Plantacja ziemniaka w pustynnym regionie Negew – typowy przykład zamiany pustyni w pole
uprawne
Odmiany jadalne uprawiane w Negew to Winston, Sifra, Vivaldi, Nicola, Charlotte, Exquisa, Maris Peer, Mozart, Desirée, Mani-to i Rodeo, a odmiany dla przemysłu – San-tana, Nietta, Kolibri.
Głównymi chorobami ziemniaka w rejonie Negev, mającymi związek z importem zain-fekowanych sadzeniaków, są: parch zwykły (Streptomyces scabies), parch prószysty (Spongospora subterranea), dartroza (Colle-totrichum coccodes), parch srebrzysty (Hel-minthosporium solani), rizoktonioza (Rhi-zoctonia solani), fuzarioza (Fusarium spp.) i werticilioza (Verticillium spp.). Występowanie bakterii Pectobacterium i Dickeya, również związane z importem sadzeniaków, powodu-je dużo szkód w okresie wegetacji i prze-chowywania oraz w handlu. Sposoby walki z nimi są bardzo ograniczone.
Do zbioru ziemniaków używa się najczę-ściej kombajnów firmy Grimme. Zbiór jest sortowany w polu, a bulwy ładowane do pa-let, w których przechowuje się je w przecho-walni w temperaturze 2-3oC do 7 miesięcy. Stosowane są inhibitory kiełkowania (CIPC, olejki miętowe lub etylen).
***
Powyższe informacje w postaci materiałów konferencyjnych oraz w czasie bezpośred-nich rozmów uzyskano od organizatorów sympozjum Sekcji Fitopatologicznej EAPR z Centrum Badawczego w Gilat (ARO), które
Ziemniak Polski 2014 nr 2 35
odbyło się w dniach 17-21 listopada 2013 r. w Jerozolimie pod hasłem „Zmiany klimatu / Globalne ocieplenie”.
Literatura
1. Mały Rocznik Statystyczny Polski. 2012. GUS
Warszawa; 2. Mater. inf. organizatorów sympozjum
Sekcji Fitopatologicznej EAPR. 2013. Zmiany
kli-matu / Globalne ocieplenie. Jerozolima, 17-21.11. 2013; 3. Rykaczewska K. 2013. The impact of high
temperature during growing season on potato cultivars with different response to environmental stresses. – Am. J. Plant Sci. 4, 12: 2386-2393
Fot. 4. Budynek Centrum Badawczego w Gilat (ARO – Agricultural Research Organization)
