Nowe wierzenia tajwańskie

Krakowskie

Studia

Międzynarodowe

Joanna Bzdyl, Roman Sławiński

NOWE WIERZENIA TAJWAŃSKIE

Tajwan powojenny stał się od przeszło półwiecza depozytariuszem szeroko rozu­ mianej tradycyjnej kultury chińskiej. I to nie tylko dzięki wywiezieniu na Tajwan najcenniejszych zabytków z Muzeum Pałacowego w Pekinie. Ewakuacja do Tajpej instytucji związanych z kuomintangowskimi władzami Republiki Chińskiej w związku z ich klęską na kontynencie w 1949 roku i ówczesna migracja na Taj­ wan znacznej części elity intelektualnej - niewątpliwie przyczyniły się do konty­ nuacji tradycyjnej kultury właśnie na tej wyspie. Tam zachowało się pismo chiń­ skie w dawnej formie: nie dotyczyły go założenia dokonanej na kontynencie reformy pisma, polegającej na jego uproszczeniu, czyli zmniejszeniu liczby kresek w hieroglifach. Tam wylansowano tzw. „rekonstrukcję kultury chińskiej”, tworząc przy prezydencie specjalny komitet o tej nazwie. Tam zaczęto lansować w społe­ czeństwie kanon etyki konfucjańskiej, akcentującej kult rodziny, głoszącej spra­ wiedliwość oraz humanitaryzm, rozumiany przede wszystkim jako ludzkie trakto­ wanie bliźniego. Idee te były sprzeczne z głoszoną na kontynencie w alką klas. W ChRL konfucjanizm jako system filozoficzno-religijny został za życia Mao Zedonga zakazany, a w końcu - bez wnikania w jego istotę - potraktowany in­ strumentalnie jako dyskredytująca etykietka, przyklejana oponentom lub potencjal­ nym konkurentom M ao Zedonga, których chciano zwalczyć, np. w osławionej kampanii „krytyki Konfucjusza i Lin Biao”. Tym bardziej więc opozycyjne wobec ChRL władze kuomintangowskie na Tajwanie starały się promować klasykę kon- fucjańską, odtwarzać starożytne rytualne tańce i pieśni, stwarzać sprzyjające wa­ runki do studiowania dawnej kultury oraz umożliwiać kontynuację tradycyjnych wierzeń. Co więcej, na Tajwanie nadal mogły istnieć i istnieją do dzisiaj nie tylko religie tradycyjne, jak buddyzm, konfucjanizm czy taoizm, ale także prześladowa­ ne w ChRL, relatywnie „nowsze” wierzenia synkretyczne, jak np. Yiguandao (Droga Jedności), sekta pochodząca jeszcze z połowy XIX wieku. Religia ta, łą­ cząca wybiórczo najlepsze elementy buddyzmu, taoizmu, chrześcijaństwa, ju da­ izmu i islamu, której wyznawcy zostali uznani na kontynencie chińskim za prze­

ciwników reformy rolnej z 1950 r. i poddani represjom, ma obecnie swą kontynu­ ację jedynie na Tajwanie i w chińskiej diasporze.

Po odrzuceniu na kontynencie skrajnych koncepcji Mao Zedonga w chwili podjęcia reformy gospodarczej w latach 80. ubiegłego wieku -konfucjanizm prze­ stał być prześladowany. Jednak w odniesieniu do nieortodoksyjnych wierzeń, jak np. wobec sekty Falungong, po decyzji parlamentu ChRL stosowane są różnorakie zakazy ogłoszone publicznie 22.07.1999 r.

W edług tajwańskich danych statystycznych za rok 2002, uwzględniających jedynie kilkanaście religii oficjalnie zarejestrowanych przez władze wyspy, tak przedstawia się liczebność tamtejszych wyznawców tych religii oraz liczba ich ważniejszych placówek:

Tab. 1. Religie na Tajwanie* W ie rz e n ia Ś w iąty n ie

i kościoły

W yznaw cy U czelnie S zp itale W ydaw nictw a

Taoizm 8 604 4 546 000 1 2 9 Buddyzm 4 010 3 673 000 8 3 35 Y iguandao 3 124 845 000 - _{21 30} Protestantyzm 3 875 593 000 7 14 78 Katolicyzm 1 193 298 000 4 11 9 Tiandijiao 47 213 000 1 - 2 T iandejiao 5 200 000 - - ₁ Li-izm 131 187 000 - _ 1 X uanyuanjiao 21 150 000 - - ₁ Islam 6 54 000 - - 1 Tenrikyo 150 24 000 - - -B a h a'l 7 16 000 - - 1 M ahikarikyo 9 16 000 - - -R a zem 21 182 10 800 000 21 51 168

* Tylko uznawane oficjalnie - przyp. R.S. Źródło: Departament Spraw Cywilnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Dane opublikowane w Almanachu 2002, Tajpej 2003, Patrz też: httn://www.roc-tai- wan.org.uk/taiwan/5-gD/vearhook: The Republic o f China - Yearbook 2002, s. 4.

Z danych tych wynika, iż:

1) po dwu wielkich, tradycyjnych wierzeniach (taoizm i buddyzm) trzecie miejsce pod względem liczebności (przed protestantyzmem) zajmuje właśnie wspo­ mniana wyżej religia synkretyczna Yiguandao, po protestantyzmie i katolicy­ zmie kolejne m iejsca zajm ują głównie tzw. religie ludowe i wierzenia japoń­ skie, sięgające swymi korzeniami pierwszego półwiecza XX wieku;

2) do powodzenia Yiguandao zapewne przyczynia się działalność charytatywna i prowadzona przezeń największa liczba szpitali (21);

3) ogół wyznawców wszystkich zarejestrowanych oficjalnie wierzeń stanowi mniej niż połowę mieszkańców Tajwanu, liczącego w 2002 r. blisko 23 milio­ ny osób. W obec braku ateistów (komuniści bądź uciekli z wyspy, bądź zginęli podczas represji) można domniemywać, iż druga połowa ludności to wyznaw­ cy właśnie nieoficjalnych, względnie nowych oraz najnowszych, już dwudzie­ stowiecznych, wierzeń oraz przedstawiciele wierzeń animistycznych, wyznawa­ nych przez tych aborygenów tajwańskich, którzy nie ulegli jeszcze asymilacji

i tworzą zwarte grupy etniczne zamieszkujące zachodnie, pacyficzne wybrzeże Tajwanu.

Lista nowych i najnowszych wierzeń tajwańskich jest oczywiście dłuższa niż wy­ kaz wierzeń akceptowanych przez władze Tajwanu, ale nie są one dyskryminowa­ ne czy prześladowane, tak jak na kontynencie chińskim. Różnice między nimi są relatywnie niewielkie. Ich synkretyczny charakter, geneza wynikająca przede wszystkim z pewnego niedosytu roli popularnych wierzeń rodzimych w dziedzinie społecznej, a wreszcie tradycja kilku tysięcy lat tworzenia nieortodoksyjnych związków religijnych, zwanych zwykle pogardliwie xiejiao, czyli „heretyckie sek­ ty” - to najkrótsza ich charakterystyka.

Wykaz tych najnowszych i najważniejszych wierzeń, które powstały na Tajwanie głównie w latach 80. i 90. XX wieku przedstawia tabela:

Tab. 2. Zestawienie najnowszych ważniejszych wierzeń tajwańskich za lata 1957-1993 (w układzie chronologicznym)

Nazwa wierzenia Przywódca religijny Miejsce i data powstania 1. Xiianynanjiiw Wang Hanshcng 3 E 3 S 4

(bora 1875)

Taiwan (1 9 5 7 )

2. Qinghai ;TtS Hue D ang Trinh (bom 1950) Taiwan (1 9 8 2 )

3. Haizidao Zoitgjiao

Lin Jisriong ♦ fr c iit Taiwan (1 9 8 4 )

4. Ticmdijiao Li Yujie (bom 1901) ^E3EPS Taiwan (about 1985)

5. Z h etjo Zongjiao Yansheng Lu M B A

(bom 1945)

Taiwan (abont 1985)

6. Fahmgcmg *£$£% U Hfmgziii (bom 1952)

Mainland China (1991)

7. Z /iew /rtofllii Hongming Chen (bom 1955) Taiwan (about 1992)

8. Fochengzong &3RS (Forsliang World Foundation)

Lu Stm (shan) Don (dan) (bom 1959)

Taiwan (about 1993)

Źródło: J. Bzdyl, „Nowe religie chińskie Azji Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem wierzeń tajwańskich”, praca magisterska napisana pod kier. R. Sławińskiego, Uniwersytet Jagielloński, Kra­ ków 2004, s. 124, tab. 9.

1. Xuanyuanjiao powstało na Tajwanie w 1957 roku. Twórcą tego wierzenia był

prawnik W ang Hansheng, urodzony w 1875 r., znawca filozofii Mozi, klasyki tao­ istycznej i konfucjańskiej. Za nazwę swej sekty przyjął jedno z określeń legendar­ nego Żółtego Cesarza - Xuanyuan. Rozważąjąc przyczyny utraty kontynentu przez Kuomintang na rzecz KPCh, doszedł do wniosku, że przyczyna tkwi w braku du­ cha narodowego, na rzecz renesansu którego postanowił działać. W pismach doty­ czących wierzenia zatytułowanych Huangdi Jing (Księga o Żółtym Cesarzu) na­ czelne miejsce zajmuje nauka o roli cesarza jako źródła świętości, do której prowadzi droga poprzez samooczyszczenie i samodoskonalenie oraz pomaganie w tym innym. W ielkie obchody ku czci Żółtego Cesarza urządza się 9 dnia I mie­ siąca księżycowego i mniejsze 9 dnia IX miesiąca w dniu jego narodzin, czyli z okazji zstąpienia Żółtego Cesarza z Niebios na Ziemię. Ojcem duchowym tego wyznania był sam założyciel, Wang Hansheng. Na Tajwanie dysponuje ono obec­ nie 16 ośrodkami, z centrum religijnym w Tam sui1.

2. Qinghai - założycielką Międzynarodowego Stowarzyszenia Qinghai jest ko­

bieta, Sima Qinghai, której prawdziwe nazwisko brzmi Hue Dang Trinh, urodzona w 1950 roku w Au Lac w Wietnamie w rodzinie katolickiej. Zainteresowała się buddyzmem dzięki swej babce i praktykowała różne techniki medytacyjne. Mając 18 lat podróżowała po Anglii, Francji i Niemczech. Na Zachodzie wyszła za mąż. Po dwóch latach małżeństwa porzuciła świeckie życie i wstąpiła na ścieżkę poszu­ kiwania oświecenia. W 1982 roku na Tajwanie założyła swoją własną religię, która nie została jednak oficjalnie uznana przez władze. Obecnie na Tajwanie Sima Qin- ghai ma około 300 tys. wyznawców. Jej organizacja jest popularna wśród techno­ logów pracujących w Parku Nauki w Hsinchu, choć spotkała się z próbą eliminacji ze względu na brak oficjalnej akceptacji. W Stanach Zjednoczonych według da­ nych z 1997 roku, miała 100 tys. zwolenników. Sima Qinghai twierdzi, że jest reinkarnacją Buddy i Jezusa Chrystusa, więc łączy w sobie pierwiastek chrześci­ jański i buddyjski. Kładzie nacisk na medytację, kontemplację Wewnętrznego

Światła i Dźwięku oraz na modlitwę.

Inicjacja przeprowadza nowego członka poprzez tak zwany „duchowy przekaz” do świata oświeconego. „Nagłe oświecenie” umożliwiać ma usłyszenie W ewnętrznego Głosu i ujrzenie Wewnętrznego Światła. Qinghai deklaruje, że przyjmuje do grona swoich wyznawców ludzi ze wszystkich środowisk religijnych i kulturowych. Członkowie Qinghai są wegetarianami, jako że przeciwstawiają się zabijaniu. Praktykujący musi medytować dwie i pół godziny dziennie i stosować się do Pięciu Zasad: powstrzymywać się od odbierania życia istotom czującym; powstrzymywać się od mówienia tego, co nie jest prawdą; powstrzymywać się od brania tego, co nie zostało podarowane; powstrzymywać się od cudzołóstwa i po­

1 C. J. C h e n (publisher), Religiom in the Republic o f China, Govemment Information Office, Taipei 1998, s. 35; Bureau o f Democracy, Humań Rights, and Labor, International Religious Freedom R eport 2002, http://w ww. state.gov/.

wstrzymywać się od spożywania alkoholu. Wyznawcy Qinghai noszą przy sobie amulety z podobizną Suma Qinghai, które m ają odpędzać zło .

3. H aizidao Z ongjiao (D roga Dzieci) to najnowsza legalna religia Tajwanu, po­ wstała w 1984 r. Jej założycielem był Lin Jixiong. W prawdzie twórca religii wzbrania się przed określeniem swego wyznania mianem sekty jakiejkolw iek reli­ gii, ale występuje jednak jako reinkarnacja Laozi. Usłyszawszy jeg o głos w wieku lat 42, ogłosił się synem Xuanxuana, czyli Ojca Niebieskiego, który posłał go na Ziemię, by stworzył now ą religię. Głosi ona, iż Ziemię przed zagładą m ają urato­ wać Mistrz Słońce i M istrz Księżyc, bóstwa, które są jeszcze dziećmi - stąd nazwa wierzenia Droga Dzieci. Wyznawcy czczą także W usheng Laomu (Niezrodzoną Matkę) i oddają cześć wielu bóstwom z religii ludowych. Za święte księgi uważają Biblię i Daodejing, chociaż swe wierzenia wywodzą od legendarnych postaci z prapoczątków cywilizacji chińskiej: od Donghua i Fuxi poczynając, a na założy­ cielach XIX-wiecznej religii Yiguandao kończąc. Nie zalecają medytacji z obawy przed ewentualną ingerencją podczas niej demonów. Twórca religii ma rzekomo zdolność uzdrawiania na odległość, a jego posążki są adorowane na ołtarzach. W 2002 roku oficjalne statystyki tajwańskie podają liczbę 31 500 wyznawców3.

4. T iandijiao (Religia N iebiańskiego C esarza) powstała na Tajwanie około roku 1985 jako odgałęzienie istniejącej sekty Tiandejiao, od której zapożyczyła m.in. Mantrę 20 słów zawierającą wyliczenie 20 cnót. Oto one: lojalność, przebaczanie, szczerość, otwartość, cnota, prawość, sprawiedliwość, wierność, cierpliwość, bez­ stronność, miłość uniwersalna, posłuszeństwo synowskie (xiao), humanitamość

{ren), uprzejmość, samoświadomość, jedność etyczna (jie), oszczędność, prawdo­

mówność, uprzejmość i harmonia (he). Twórcą Tiandijiao był Li Yujie (1901- 1994), urodzony w prowincji Jiangsu. Działał aktywnie w Szanghaju w studenckim Ruchu 4 maja 1919 roku pod pseudonimem Li Tingnian i został wówczas człon­ kiem Kuomintangu. W 1930 r. zaczął pobierać nauki u Xiao Zhangminga, twórcy Tiandejiao i założył w Szanghaju Instytut Filozofii Religii. Ewakuowany wraz z żoną i czwórką dzieci do Chin zachodnich medytował na szczycie Huashan i mo­ dlił się o zwycięstwo Chin w Wojnie Antyjapońskiej. Po wyjeździe na Tajwan od

1951 r. zaczął wydawać tam gazetę „The Independence Evening Post”. W 1958 r. odszedł z Kuomintangu, ponieważ zabroniono mu jej wydawania. Podobnie jak wcześniej podczas medytacji na szczycie Huashanu, na Tajwanie Li Yujie ponow­ nie miał się skomunikować z Panem Niebios, W ładcą Świata Tiandi, który objawił mu swe życzenie, by był jego Głównym Posłańcem na Ziemi dla wskrzeszenia wiaty' w Boga, przypominającego najwyższe, jedyne bóstwo taoistyczne panujące nad światem. Tiandi, stwórca świata, poprzez posłańców oferuje swym wyznaw­ com zbawienie. Teoretycznie od wyznawców nie wymaga się rezygnacji z dotych­

2 E. B a r k e r , New Religious Movements. A Practical Introduction, Her Majesty’s Stationary Office, London 1989; E. B a k e r, Nowe ruchy religijne, tł. T. K u n z , Kraków 1997.

3 L. L i, U n Chi-hsiung, H aizi D ao Suprem e Lawgiver, „Sinoram a M agazine” , red. A. Y. W a n g , vol. 25, No. 10, O ctober 2000, s. 31-33.

czas wyznawanej wiary. Według danych „International Religious Freedom Report 2002” liczba wyznawców Tiandijiao wynosiła wówczas 260 tys. Tiandijiao dyspo­ nuje 52 świątyniami na Tajwanie oraz w Los Angeles i Tokio, prowadzi dwie uczelnie, Instytut Filozofii Religii oraz Stowarzyszenie Czerwonego Serca zajmu­ jące się działalnością charytatywną i pielęgnujące tradycję dostarczania leków ran­ nym zapoczątkowaną podczas Wojny Antyjapońskiej. Wyznawcy są zachęcani do medytacji i uczeni uzdrawiania za pomocą posługiwania się energią qi oraz od- miawiania Mantry 20 słów. Jej powtarzanie ma umożliwić stanie się medium i komunikowanie się z Wielkim Duchem Kosmosu, który jest pomocny w uzdra- wianu. Wierni w yróżniają się strojem w postaci żółtych koszulek i niebieskich spodni. Obecną doktrynę nazwaną „Nowym Systemem Filozofii Religii” opraco­ wał syn założyciela Tiandejiao, Li Weishenga, a zawarł j ą w pracy pt. Xin Jing Jie, rzekomo spisanej przezeń jako medium technik\fu lu a n , z pom ocą ojca i jednego z wyznawców, Huang Weidao. Doktryna wymaga, by wyznawcy najpierw spraw­ dzili się jako ojcowie rodzin i obywatele, zanim zaczną studiować „niebiańskie drogi zbawienia” wiodące do stworzenia świata powszechnej miłości, niezależnego od różnic rasowych czy wyznaniowych. W światyniach Tiandijiao - pomimo tole­ rancji wobec wyznawania nadal innych religii - nie ma figur bóstw, a wierni modlą się do ściany światła. Przestrzegają czterech rozbudowanych przykazań zbliżonych do chrześcijańskich, medytują, śpiewają, wyznają swe grzechy i sporządzają „karty starań”. Syn Li W eishenga, Li Yujie, przywódca duchowy Tiandijiao w obawie przed zagrożeniem nuklearnym, jakoby grożącym Tajwanowi ze strony ChRL, angażuje się politycznie i lansuje ideę pokojowego zjednoczenia Tajwanu, co nie dziwi, jeśli się zważy, iż był on wcześniej dyrektorem Instytutu Strategii Uniwer­ sytetu Tamkang na Tajwanie4.

5. Zhengfo Z ongjiao (Szkoła Praw dziw ego B uddy) została utworzona przez Yangsheng Lu, urodzonego w 1945 r. w Chiayi na Tajwanie. Obecnie przebywa on w Stanach Zjednoczonych w Seattle. Przed założeniem własnej religii był chrze­ ścijaninem. Pierwsze objawienie, które przeżył w wieku 26 lat, miało miejsce w Świątyni Nefrytowego Pałacu w Taichungu: ukazała mu się tam jakoby Złota Matka. Następnie pobierał nauki u kapłana taoistycznego w Nantou, uczył się też u wielu mistrzów buddyjskich, zaś Thubten Taerchi jest jego guru. Według doktry­ ny jego religii Yansheng Lu został posłany na ziemię przez buddę Śakjamuniego i jest Żywym Buddą zwanym Lianshenghuafo. Dlatego też na ołtarzach w świąty­ niach Szkoły Prawdziwego Buddy stoją jego posągi jako założyciela. Szkoła liczy ju ż około 4 milionów wyznawców, ma 30 głównych świątyń, ze Świątynią Vijaya w Caotun w powiecie Nantou na Tajwanie. Szkoła stała się jeszcze bardziej znana, gdy obecny prezydent Chen Shui-bian odwiedził Świątynię Nungchan w Tajpej, gdzie spotkał się z mistrzem Lu i poinformował, iż bywał tam ju ż wcześniej, by go słuchać5.

4 C. J. C h e n (publisher), R eligiom ■ in the Republic o fC h in a ..., s. 57 -6 1 .

6. Falungong powstał na kontynencie chińskim, a znawca przedmiotu David Ow-

nby określa go podobnie jak pokrewne praktyki qigongu mianem „ludowego fun­ damentalizmu chińskiego”, który jest współczesną reinkarnacją ludowych wierzeń z czasów dynastii Ming. Sekta nie jest oficjalnie zarejestrowana przez władze Taj­ wanu, ale zdobywa coraz większą popularność. Jej twórca, Li Hongzhi, urodzony 07.07.1952 w Chinach, uczęszczał do szkoły w Changchunie w Mandżurii, był w wojsku, pracował w policji i jako urzędnik zainteresował się ąigongiem, z które­ go, jego zdaniem, od 1992 roku wywodzi się Falungong. Jego zasady wyłożył w swym dziele Zhuan fa lun (Obracając Koło Prawa), znane w Polsce z przekładu internetowego pt. Falun Gong (01.08.2002)6. W 1996 r. po trzech latach działalno­ ści Związku Badania Falungong w ramach oficjalnego Chińskiego Stowarzyszenia Badań nad Qigongiem doszło do rozłamu i zmiany nazwy organizacji na Związek Badania Falun Dafa, która nie została zarejestrowana przez władze ChRL.

Masowa demonstracja 25.04.1999 r. polegała na niespodziewanym usta­ wieniu się od 3 rano 10 tys. członków Falungongu przed budynkami rządowymi w Zhongnanhai. Po południu demonstranci, niczego się domagając, rozeszli się równie szybko, jak przyszli, co wywołało konsternację władz, a następnie nasilenie bezpośrednich represji, odnotowywanych przez „Humań Rights W atch”. Ze względu na szybko rosnącą popularność Falungongu doszło do prześladowań mo­ tywowanych jakoby przypadkami szkodliwej działalności w postaci szarlatańskich praktyk medycznych, negowania medycyny oficjalnej etc. W istocie przyczyną represji była zarówno wielka liczebność sekty, która wkrótce przewyższyła liczebnie 50-milionową KPCh, jak i prawdopodobnie zaniepokojenie pojawieniem się konkurencyjnej siły w walce o rząd dusz. Paradoksalnie, do popularności Falungongu przyczyniły się same władze, które przez dłuższy czas popierały badania naukowe nad ąigongiem i promowały różne formy tradycyjnej gimnastyki powodując w skali kraju „gorączkę ąigongu”, podczas której jej mistrzowie mieli pełną swobodę działania, a nawet upowszechnili j ą na Tajwanie (ok. 7 tys. wiernych Falungongu) i w Hongkongu. Liczba wyznawców Falungongu w Chinach kontynentalnych prawdopodobnie przekroczyła 70 min, choć niektóre źródła mówią nawet o 100 min osób.

7 maja 1999 r. Jiang Zemin nazwał Falungong „głównym zagrożeniem”, rozpoczęła się wzmożona nagonka prasowa. W odpowiedzi wyznawcy Falungongu demonstrowali w wielu miejscowościach prowincji południowych. O słabym ro­ zeznaniu władz może jednak świadczyć nie tylko wspomniana wyżej zaskakująca demonstracja przed siedzibą rządu; w 1999 r. wyznaczono nagrodę 50 tys. RMB za schwytanie Li Hongzhi, podczas gdy ten ju ż od 1989 roku przebywał w USA. Represje i tortury miały skłonić schwytanych przedstawicieli sekty, np. Zhang Kunluna, do wyrzeczenia się wiary. Próby samospalenia wyznawców na Placu Tiananmen 23.01.2001 r. doprowadziły do śmierci dwu osób. Stały się argu­ mentem w wojnie propagandowej przeciw sekcie. Sugerowano nawet sfingowanie

6 httn://hrw .org/reports/2002/china/index.htm D angerous M editatioif, C h in a 's C am paign A gainst F alun­

gong, „Humań Rights W atch”, styczeń 2002; Wyniki badań socjologicznych w Chinach nt. percepcji Falungongu

wydarzeń, gdyż samobójstwa były sprzeczne z zasadami głoszonej religii. Bardziej jednak wydaje się prawdopodobna interpretacja tej tragedii jako aktu despe­

rackiego protestu dyskryminowanych.

Li Hongzhi jest obiektem kultu w sekcie, co więcej, wymaga całkowitego zawierzenia mu, choć odżegnuje się od nazywania Falungongu religią, a uprawia­ nych ćwiczeń fizycznych - rytuałami religijnymi. Zagraniczni badacze (m.in. Patsy Rahn) przekonująco podkreślają jednak liczne zbieżności Falungongu z wieloma innymi sektami z końca XX wieku, w których nie ma miejsca na zwątpienie. Wreszcie Li Hongzhi w swych pismach, odżegnując się od polityki - jak wiele innych sekt - ukazuje Falungong jako ratunek przed wielokrotnie występującą w przeszłości i m ożliw ą w przyszłości hekatombą. Ów millenaryzm jest wspólny większości sekt. Li zatrzymuje dla siebie monopol osiągania - jedynie przy jego fizycznej lub duchowej obecności - stopniowego oświecenia. Podkreśla się także wyższość praktykujących nad niepraktykującymi, nawet jeśli „zwykli ludzie” mo­ gą posiąść niektóre nadprzyrodzone zdolności, włącznie z „trzecim okiem”, jasno- słyszeniem, telepatią czy przewidywaniem przyszłości - nie m ogą osiągnąć prze­ miany jednej substancji w drugą. Te i wiele innych dziwacznych idei sugeruje podobieństwo Falungongu do religii ludowych, ale także do buddyzmu i taoizmu. D. Palmer zwrócił uwagę na fakt separatyzmu w doktrynie Falungongu, który za­ brania nawet myśleć o innych religiach, filozofiach czy nawet innej szkole ąigon-

gu, co z kolei odróżnia Falungong od pozostałych nowych wierzeń synkretycz-

nych, niewymagających rezygnacji z dotychczasowej wiary.

W yznawcy Falungongu rekrutują się z różnych środowisk, ale głównie ze środowisk studenckich, spośród naukowców, nie brak także członków partii ze straconego pokolenia „rewolucji kulturalnej”. Być może tu należy upatrywać głównego zagrożenia dla KPCh, które skłania j ą do podejmowania drastycznych kroków, skądinąd ewidentnie szkodzących prestiżowi międzynarodowemu Chin. Natomiast oficjalna krytyka sugerowanej przez Falunugong rezygnacji z przyj­ mowania leków, na które i tak ich nie stać - jest jedynie słabym pretekstem do zwalczania sekty, groźnej konkurentki KPCh. Rezygnowanie z leczenia jest traktowane przez wyznawców jako swoisty dowód lojalności i wiary w skutecz­ ność medytacji i szczególnej gimnastyki.

Surowość władz w podejściu do sekty zajmującej sie medytacją i gimna­ styką może czasami budzić zdziwienie w naszym kręgu kulturowym, ale zapewne władze nie m ogą nie zdawać sobie sprawy z zagrożenia występującego w historii Chin wielokrotnie właśnie ze strony pozornie nieszkodliwych i bezbronnych, ale licznie popieranych sekt i tajnych stowarzyszeń, które czasami nawet obalały dynastie chińskie.

7. Z hen dao (P raw d ziw a D roga), wyznanie zwane inaczej Kościołem Boga Zba­ wiciela, zostało wykreowane przez Hong Mingzhena, urodzonego w Chiayi na Tajwanie w 1955 r. Po ukończeniu studiów socjologicznych pracował jako wykła­ dowca tego przedmiotu do roku 1993. Pochodzi z rodziny buddystów związanych także z religią ludową. W 1992 r. miał mu się ukazać Bóg. Zainteresował się

Bi-blią, sutrami i Daodejingiem, stąd w jego późniejszym nauczaniu elementy chrze­ ścijaństwa, buddyzmu i taoizmu. W jego nauczaniu znalazła się jednak także wiara w UFO, którą wyniósł z innej grupy religijnej. W połowie lat 90. zaczął tworzyć własne ośrodki religijne na Tajwanie. Głoszono w nich, jak również w jego pi­ smach, wydawanych na Tajwanie i w Ameryce, możliwość uniknięcia spodziewa­ nej apokalipsy poprzez ucieczkę - za pośrednictwem Prawdziwej Drogi - do USA, krainy szczęśliwości. Początkowo w 1997 r. jedynie 25 wyznawców wyjechało wraz z nim do USA, później dołączyli inni,„by rozpocząć legalne funkcjonowanie jako Kościół Zbawiciela Świata (G od’s Salvation Church) w San Damias w Kali­ fornii i koło Buffalo w stanie Nowy Jork. Kościół przepowiadał zagładę jądrow ą po ataku ChRL na Tajwan, który miał nastąpić w 1999 roku. Rzekomo miało się wówczas uratować jedynie 1800 osób za pomocą wysłanego po nich UFO. Gdy atak nie nastąpił - uniknięcie apokalipsy Chen przypisywał skuteczności modłów swych wyznawców. Chen występował publicznie w towarzystwie dzieci - rzeko­ mych reinkarnacji Jezusa (odnalezionej w Vancouver w 1998 r.) i Buddy, w posta­ ci wówczas 10-letniego chłopca zwanego Chiren Lo. Profetycznej zapowiedzi uka­ zania się Boga na 18 kanale telewizji amerykańskiej 31 marca 1998 roku towarzyszyły oświadczenia Chena, iż nie popełni samobójstwa, ale da się ukamie­ nować lub ukrzyżować, jeśli przepowiednia się nie sprawdzi, zaś wierni będą mo­ gli wrócić na Tajwan. Po wcześniejszych doświadczeniach z tragicznym końcem wyznawców sekt władze otoczyły wówczas kordonem teren osiedla wyznawców. Dwie trzecie wyznawców rzeczywiście powróciło na Tajwan. Pozostali natomiast umocnili się w swej wierze7.

8. B uddyzm F o rsh an g - Fochengzong jest sektą zaliczaną do buddyzmu chan

(zen), która głosi jednak także wiarę w istnienie UFO. Twórca religii Li Sundon (Li

Shundan w wymowie ogólnochińskiej), urodzony w 1959 r., założył j ą na Tajwanie ok. 1993 r. Nosi ona także nazwę Światowej Fundacji Forshang. Pierwotnym mistrzem miał być niejaki Miaokong, wyznawca buddyzmu chan z Chin po­ łudniowo-zachodnich z lat 20. i 30. XX w., który zgłębił tajną Sutrę Huayan (Sutrę Kwiecistego Ornamentu). Li początkowo był chrześcijaninem, później zante- resował się buddyzmem, uprawiał sztuki walki i został trenerem karate drużyny olimpijskiej Tajpej oraz pisał powieści pod pseudonimem Qi Ru, oparte na znajomości klasyki taoistycznej. Jego apokryficzna wersja Sutry Huayan głosi, iż Chrystus spędził brakujące w życiorysie 18 lat właśnie w Indiach oraz że jest on pierwszą reinkarnacją Buddy. W buddyzmie Forshang istnieje kult Da Zizai Wangfo, stanowiącego przejaw Śakjamuniego. Obowiązują ćwiczenia fizyczne

ąigongu i medytacje, zaś po śmierci - posypanie poświęconym przez Li „nie­

biańskim” ryżem. Wielu wyznawców ma wyższe wykształcenie, zaś Fundacja

7 Ch. H. P r a t h e r , G o d ’s Salvation Clturch: Past, Present and Futurę, „M arburg Journal o f R eligion”, vol. 4, No. 1 (July 1999), U niversity o f N orth Carolina, Greensboro; http://w w w .uni-inarburg.de/religion sw issenschaft/iournal/m ir: R .P e r k i n s , F. J a c k s o n , The Transm igration o f D r Chen, “ Fortean Tim es Issue” 109, hltD://w w w .rickross.com /reference/chen/chen8.htinl.

sponsoruje kosztowne badania ludzkiego genomu, co przyczynia się do dalszego wzrostu popularności tej religii8.

Charakterystyka powyższych ośmiu najnowszych wierzeń związanych cywilizacją chińską nasuwa następujące refleksje:

1. Ich geneza najczęściej wiąże się ze zwiększonym z a p o tr z e b o w a n ie m s p o ­ łe c z n y m n a d z ia ł a l n o ś ć c h a r y ta ty w n ą , opiekę nad dziećmi i ludźmi star­ szymi, której władze nie są w stanie zapewnić. Drugim nie mniej ważnym czynni­ kiem sprzyjającym powstawaniu nowych organizacji religijnych jest p s y c h o z a a p o k a lip s y , ja k ą mógłby stać się atak wojsk komunistycznych na Tajwan (Tian­

dijiao, Haizi D ao), czego - zdaniem wyznawców - można by uniknąć w przypad­

ku powrotu Tajwanu do Chin. Pożywkę dla takich profetycznych wizji apokalip­ tycznych, uwzględniających np. destrukcję elektrowni jądrowych na Tajwanie czy eskalację konfliktu na inne kraje Azji Wschodniej (Zhendao) stanowi niewątpliwie niejasna sytuacja wokół statusu Tajwanu. ChRL nigdy bowiem nie odżegnała się wyraźnie i definitywnie od ewentualności użycia siły dla przyłączenia Tajwanu do Chin kontynentalnych, zaś pokojowa oferta zjednoczenia według koncepcji ,jeden kraj, dwa ustroje” nawet testowana obecnie w Specjalnych Strefach Administra­ cyjnych Hongkongu i Makau - nadal nie budzi zaufania Tajwańczyków. Przeciw­ nie, psychoza „zagrożonej twierdzy” skłania ich raczej do korzystania z turystyki urodzeniowej do USA by zapewnić potomkom obywatelstwo amerykańskie, emi­ gracji do Kanady czy też do szukania ratunku właśnie w nowych religiach.

2. Ze względu na silnie zaakcentowany synkretyczny charakter tych najnowszych wierzeń wydaje się, iż p ro b le m o k r e ś le n ia , do k tó ry c h r e l i g ii t r a d y c y j ­ n y c h m o ż n a by e w e n tu a ln ie j e p r z y p is a ć , w c h a r a k te r z e ich „ s e k t ” , w y d a je s ię n i e r o z w ią z y w a ln y . Wprawdzie takie lapidarne określenie nowych wierzeń jako „sekt” religii tradycyjnych funkcjonuje od dawna w chińskiej literatu­ rze przedmiotu, zwykle z dodatkiem „heretyckie”, ale to niczego nie zmienia.

Wydaje się jednak, iż można p ró b o w a ć o d n a le ź ć ich z w ią z k i z s z e ­ ro k o r o z u m i a n ą t r a d y c ją , n ie z a le ż n ie od te g o c z y b ę d ą to z n a n e , o r ­ t o d o k s y jn e s y s te m y r e l i g i j n e c z y ( n a j c z ę ś c ie j ) tz w . tr a d y c y jn e w ie ­ r z e n ia lu d o w e . W obydwu przypadkach zapewne można także odnaleźć jakieś ogniwa pośrednie, np. w postaci wcześniej występujących związków wyznanio­ wych czy tajnych stowarzyszeń. Związki z tradycyjnymi bardzo bogatymi wierze­ niami ludowymi można odnaleźć np. w przypadku Xuanyuanjiao: to istniejący wcześniej kult Żółtego Cesarza. Obecnie jest on reaktywowany w ChRL i wyko­ rzystywany w uroczystościach przyciągających emigrantów chińskich odwiedzają­

cych kraj przodków. Dla Tiandijiao ogniwem łączącym jest jej poprzedniczka - Tiandejiao. Wydaje się, że na liście prekursorów najnowszych wierzeń znajdą się tzw. nowsze wierzenia, szczególnie te powstałe jeszcze przed XX wiekiem. Po­ nieważ część z nich, jak np. buddyjska sekta Bailianjiao (Białego Lotosu), stała się animatorem tajnego stowarzyszenia o tej samej nazwie, które z kolei odegrało czołową rolę w obaleniu panowania mongolskiego w Chinach. N ic dziwnego więc, że obecne władze ChRL tępią z premedytacją na pozór „Bogu ducha winną” orga­ nizację Falungong, w pisującą się w pełni w schemat najnowszych religii. Zapewne nie w każdym przypadku wyraźne określenie proweniencji będzie możliwe, po­ dobnie jak niezwykle trudno ustalić j ą w przypadku wielu tradycyjnych tajnych stowarzyszeń. Nie sposób bowiem precyzyjnie określić, które z ich malowniczych nazw oznaczają „odgałęzienia” istniejących wcześniej organizacji, a które są wy­ łącznie próbą zmylenia władz nową nazwą tego samego stowarzyszenia. W przy­ padku nowych organizacji religijnych może być podobnie, zwłaszcza w sytuacji prześladowania ich na kontynencie czy przy rygorze rejestracji oficjalnej na Taj­ wanie.

Mimo tych trudności metodologicznych n a jn o w s z e r e l i g i e ja k o is to tn e z ja w is k a w ż y c iu s p o łe c z n y m k rę g u c y w iliz a c ji c h iń s k i e j, wprawdzie o złożonej, ale obiektywnie istniejącej genezie socjalnej, powinny stać się przed­ miotem pogłębionych badań socjologicznych i religioznawczych. Zjawisko spo­ łeczne, jakim jest nowe wierzenie, znajdujące posłuch u milionów ludzi, nie daje się racjonalnie sprowadzić jedynie do emanacji przestępczości zorganizowanej, opisywanej ostatnio w publikacjach instruktażowych dla sił porządkowych Chin kontynentalnych9.

3. Pojawianie się coraz to nowych religii w obszarze cywilizacji chińskiej nie jest zjawiskiem wyłącznie lokalnym i izolowanym. Wiąże się ono bowiem z renesan­ sem religii „klasycznych”, przede wszystkim buddyzmu i islamu na całym obsza­ rze Azji i Pacyfiku, a szczególnie w krajach dotąd będących dom eną ateizmu. N ie­ stety fundamentalna praca chińska z 2003 roku na temat religii regionu Azji i Pa­ cyfiku pomija całkowicie nowe zjawiska z terenu Chin czy Tajwanu10.

4. Jeśli tradycyjne sekty chińskie były związane ze środowiskiem chłopskim czy rzemieślniczym, to obecnie obserwujemy pojawienie się tzw. „nowych religii” w środowisku intelektualnym, w tym przypadku Tajwanu i diaspory chińskiej w USA, co może świadczyć o pewnym „głodzie” duchowości w środowiskach intelektualnych, pragnących pewnego oderwania od zmaterializowanego świata krajów rozwiniętych. Pomimo łatwo rozpoznawalnych zapożyczeń z różnych znanych religii, względna prostota zalecanych praktyk (medytacja, wegetarianizm), działanie bez hierarchii i bez konieczności rezygnacji przez wyznawców z do­

9 Z h a n g R e n s h a n , D angdai Zhongguo heibang (W spółczesne m afie chińskie), seria Zhongguo mimi

shehui congshu (Tajne Stow arzyszenia Chin), Jiangsu Renrain, Nankin 1998.

10 D angdai Ya Tai diqu zongjiao (Contem porary A sia-Pacific Region’s Religions), H u a n g X i n c h u a n (red ), Zongjiao W enhua, Pekin 2003.

tychczasowego wyznania - w ydają się być istotnymi czynnikami wzrostu po­ pularności nowych wierzeń tajwańskich.

Bibliografia

Aalderink K., „Totally Expunge Evil, Pursue it to the E n d ”. Explaining the Crack-

down on the Falun Gong, Graduation paper, Department of Chinese Studies

Leiden University, The Netherlands, http://www.let.leidenuniv.nl/bth/aalderink. Barker E., Nowe ruchy religijne, tłum. T. Kunz, Nomos, Kraków 1997.

Bellinger, G. J., Leksykon Religii Świata, W iedza Powszechna, W arszawa 1999. Bureau o f Democracy, Humań Rights and Labor, International Religious Freedom

Report 2002, http://www.state.gov/.

Chang R. S., Dangdai Zhongguo heibang (Obecne mafie Chin), Jiangsu Renmin, Nankin 1998.

Chen C. J. (publisher), Religions in the Republic o f China on Taiwan, Govemment Information Office, Taipei 1998.

Chen D. H., Guancang zongjiao banhua (Drzeworyt religijny w zbiorach M u­ zeum), M uzeum Prowincji Tajwan, 1996.

Chesneaux J., Les societes secretes en Chine (19-20 siecles), Collection Archives, Julliard, Chin (red.), t. I-II, Zhongguo Renmin Daxue, Pekin 1980.

China fa cts andfigures 2001, New Star Publishers, Beijing 2001.

Chua-Eoan H., The Buddhist Martha, „Time”, 20 stycznia 1997, s. 47.

Clairbome, W ., Self-styled Zen M aster Has Attained Financial Nirvana, „The Re- cord”, 20 grudnia 1996, s. A40.

Dangerous Meditation. China's Campaign Against Falungong, „Humań Rights

W atch”, January 2002, http://hrw.org/reports/2002/china/index.htm http:// www.nationmaster.com/encvclopedia/:http://w w w .padm akum ara.org/; http:/ /www.ruf.rice.edu/~tnchina/commentarv/ownbv 1000.html (zawiera prezentację międzynarodowego projektu prof. Davida Ownby nt. F alungong); http://www. tbsn.org/english2/gml .php (wykład prof. Ownby D. na Uniw. w Rice); http://www.tienti.org/about/mrlee.php.

Hu Z. Q., Tiandihui ąiyuan yanjiu (Badania genezy Związku Nieba i Ziemi), She- hui Kexue W enxian, Pekin 1996.

Les religions a Taiwan aujourd’hui, „China News Analysis” [revue jesuite etablie

a Taiwan], No 1538-1539.

Li, J. X. i in., Jindai Zhongguo banghui neimu (Sekrety chińskich tajnych stowa­ rzyszeń), Li L., Lin Chi-hsiung, Haizi Dao Supreme Lawgiver, „Sinorama Ma- gazine”, red. A. Y. Wang, vol. 25, No. 10, October 2000, s. 31-33.

Li L., Lee Sun-don o f Forshang Buddhism, „Sinorama Magazine”, red. A. Y. Wang, vol. 25, No. 10, October 2000, s. 27-30.

Li L., New Age cults, „Sinorama M agazine”, red. A. Y. Wang, vol. 25, No. 10, October 2000, s. 11-17.

Nissenbaum, D., Sect M aster a No-show, Rumors Had Ching Hai in Lake Elsinore, „The Press-Enterprise”, 31 December 1996.

Paleczny, T., Sekty. W poszukiwaniu utraconego raju, Universitas, Kraków 1998. Prather, Ch. H., G od’s Salvation Church: Past, Present and Futurę, University of

North Carolina, Greensboro, houstonprather@ hotmai 1.com .

Sławiński R., The Red Spears in the Late 1920’s, [w:] Popular Movements and

Secret Societies in China 1840-1950, Stanford University Press, Stanford, Cali-

fomia 1972, s. 201-211.

Sławiński R., Huitu bailianjiao yanyi’ recit populaire sur le Lotus Blanc, [w:] Un-

derstanding M odem China, Problems and methods, IsMeo, Róma 1979, s. 183—

186.

Sławiński R., La Societe des Piąues Rouges et le mouvement paysan en Chine en

1926-1927, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, W arszawa 1975.

Tiandihui (Związek Nieba i Ziemi), Inst. Historii Dyn. Qing Uniw. Renmin i I Ar­

chiwum Chin (red.), t. I-II, wyd. Hebei Renmin, bm. 1993.

Vernette J., Sekty, tłum. A. Delahayne i M. Hoffman,Volumen, W arszawa 1998. Yuan C. R., Taiwan minjian xinyang (Tajwańskie wierzenia ludowe), Jiaotongbu

Guangguangju, Tajpej 1998.

Yuan C. R., Zhongguo minjian zongjiao zhi yanjiu (Badania ludowych wierzeń chińskich), Muzeum Prowincji Tajwan, Tajpej 1990.