TATIANA TRETYAKOVA Politechnika Szczeciska
Streszczenie
W artykule rozpatruje si czynniki determinujce wymogi dla wiedzy systemów klasy DISN:- Dynamicznych Inteligentnych Systemach Nauczania. Podkrelono rol opisu dziedziny problemowej przy wykrywaniu takich czynników, pokazane modele formalne dziedziny problemowej oraz podejcia do opisu. Jako wany czynnik, de-terminujcy wymagania dla wiedzy DISN, rozpatrzono otwarto systemów naucza-nia. Jednoczenie zaprezentowana została rónica pomidzy otwartymi systemami nauczania rónej klasy. W artykule zwrócono uwag na wano uwzgldnienia czynników psychologicznych w procesie formułowania wymogów dla wiedzy syste-mów klasy DISN.
Słowa kluczowe: inynieria wiedzy, wymogi dla wiedzy, dynamiczny inteligentny system naucza-nia, dziedzina problemowa, ontologia.
1. Wprowadzenie
Rozwój technologii informacyjnych sprzyja aktywnemu wykorzystaniu komputerowych mów nauczania w procesach nauczania. Inynieria wiedzy dla dynamicznych inteligentnych syste-mów nauczania (DISN), które nale do klasy systesyste-mów bazujcych na wiedzy eksperckiej, jest waniejszym i trudniejszym z etapów ich projektowania. Pod hasłem „dynamicznym inteligentnym systemem nauczania” rozumie si system, w którego składzie istnieje działajcy w czasie rzeczy-wistym model obiektu dynamicznego. Współczesne tendencje rozwoju systemów nauczania kształ-tuj okrelone wymogi dla wiedzy, zawieranej w bazach wiedzy tych systemów. Wymogi te zale przede wszystkim od dziedziny problemowej, dla której te systemy s tworzone. Aby sformułowa wymogi dla wiedzy z dziedziny problemowej w procesie inynierii wiedzy realizuje si etap kon-ceptualnego opisu dziedziny przy zastosowaniu podejcia ontologicznego i taksonomicznego z wy-korzystaniem metod analizy systemowej. Wymogi dla wiedzy systemów nauczania dyktuje równie otwarto takich systemów. W artykule podjto prób znalezienia odpowiedzi na pytania, co kryje si pod pojciem „otwarty system nauczania” i w jaki sposób zapewnia si jego otwarto, jak to wpływa na wymagania odnonie wiedzy stosowanej w owych systemach. Nie jest moliwie w jed-nym artykule przedstawi nalece do ujcia wszystkie kognitywne aspekty, wpływajce na sfor-mułowanie wymogów do wiedzy stosowanej w systemach nauczania klasy DISN. Z tego powodu tylko zasygnalizowano w artykule wano ujcia czynników psychologicznych, które mog znacznie wpływa na formułowanie wymogów dla wiedzy systemów tej klasy.
2. Ontologia i taksonomia dziedziny problemowej jako narzdzie do wykrywania czynników determinujcych wymogi dla wiedzy
Zagadnienia inynierii wiedzy znajduj si wród waniejszych i trudniejszych zagadnie, zwizanych z tworzeniem otwartych inteligentnych systemów nauczania. W artykule rozpatruje si tylko niektóre z wielu rónych aspektów metodologicznych inynierii wiedzy dziedziny proble-mowej dla otwartych systemów nauczania klasy DISN. Rozwizanie takiego zagadnienia inynierii wiedzy, jak strukturyzacja wiedzy, bazuje na ontologicznym i taksonomicznym podejciu do opisu dziedziny problemowej oraz na metodzie analizy strukturalno-funkcjonalnej procesów decyzyj-nych ucznia-operatora obiektu dynamicznego i instruktora, kontrolujcego, oceniajcego i korygu-jcego działania ucznia [1]. Obecnie, co raz czciej uywa si terminu „inynieria ontologii”, który ujmuje metody, techniki i narzdzia opracowania ontologii. Narzdziem pomocniczym w procesie inynierii ontologii dziedzinowych s formalne modele dziedziny problemowej i przed-miotowej.
2.1. Modele formalne dziedziny problemowej
Dynamiczny Inteligentny System Nauczania słuy celom nauczania operatorów obiektów dy-namicznych. Specyfik kadego DISN okrela dziedzina problemowa, dla której system nauczania jest budowany. Wymogi do wiedzy w ramach inynierii wiedzy dla DISN w znacznym stopniu zale przede wszystkim od dziedziny problemowej, któr obrazuj dziedzina przedmiotowa oraz rozwizywane w tej dziedzinie zagadnienia (problemy). W celu konceptualnego opisu dziedziny przedmiotowej najczciej wykorzystuje si popularne obecnie podejcia ontologiczne i taksono-miczne [2,3]. Dziedzina przedmiotowa moe by scharakteryzowana przez przedstawienie poj opisujcych obszar ekspertyzy, to jest obiektów, ich charakterystyk (atrybutów) i relacji pomidzy nimi.
Model formalny dziedziny przedmiotowej D jprzedm opisuje si jako zbiór: D jprzedm = {O
j , T j}, gdzie :
O j - ontologie dziedziny przedmiotowej „j” (uporzdkowany opis poj dziedziny i zalenoci pomidzy nimi);
T j– taksonomie dziedziny przedmiotowej (naukowo opracowany system klasyfikacji poj z u-wzgldnieniem praw charakteryzujcych zalenoci pomidzy nimi);
Model formalny dziedziny problemowej D jprobl ujmuje nie tylko konceptualny opis dziedziny przedmiotowej w postaci ontologii i taksonomii, zawiera równie decyzje o sposobach rozwizy-wania zagadnie dziedziny przedmiotowej i moe by opisany jako zbiór:
D jprobl. = { D jprzedm , M j } , lub D jprobl = {O j , T j, M j }, gdzie :
M j - modele sposobów rozwizywania zagadnie dziedziny, lub dokładniej:
D jprobl = {O j, T j, d jinput, d j output, M joper }, gdzie
d jinput - dane wejciowe; d j output– dane wyjciowe;
W celu rozwizywania zagadnie dziedziny „j” s potrzebne pewne dane wejciowe, przetwa-rzane w procesie decyzyjnym, a take pewne dane wyjciowe. W zwizku z tym ich struktura po-winna by uwzgldniona przy opracowaniu modelów rozwizywania zagadnie dziedziny proble-mowej.
Przedstawione modele formalne dziedziny problemowej daj wskazówki do sformułowania wymogów odnonie struktury wiedzy, niezbdnej dla inynierii wiedzy dynamicznego inteligent-nego systemu nauczania.
Decyzje w procesie nauczania za pomoc systemu klasy DISN podejmuje si przez ucznia i przez instruktora wirtualnego. Zastosowanie metody analizy strukturalno-funkcjonalnej procesów decyzyjnych, proponowanej w pracach [1,4], wspomaga systematyczne opisywanie dziedziny, dla której jest przeznaczony system nauczania.
3. Wpływ otwartoci systemów nauczania na wymogi do zawartej w nich wiedzy
Komputerowe systemy nauczania s przeznaczone do przekazywania i opanowania wiedzy teo-retycznej i praktycznej przez uczniów-uytkowników tych systemów. Wiedza teoretyczna zwykle jest przedstawiana w komputerowych systemach nauczania w postaci treci (ang.- content) materia-łów dydaktycznych z okrelonych dyscyplin. Wiedza praktyczna jest przedstawiana w formie, pozwalajcej uczniowi naby i opanowa nawyki i umiejtnoci, niezbdne przy realizacji proce-sów roboczych zwizanych ze sterowaniem obiektów dynamicznych. Taka wiedza zwykle zawiera modele dynamiki sterowanych obiektów z odpowiedni wizualizacj ich funkcjonowania w czasie rzeczywistym w otaczajcym rodowisku, a take reguły sterowania tymi obiektami w sytuacjach standardowych i niestandardowych.
W ostatnich latach specjalici, tworzcy komputerowe systemy nauczania co raz aktywniej sta-raj si o zapewnieniu otwartoci tych systemów. Zauwamy, i z definicji teorii systemów dowol-ny system nauczania jest otwartym, tj. moe by opisadowol-ny przez charakterystyki wejciowo-wyjciowe: S ⊂ X×Y, gdzie X,Y – charakterystyki wejciowe/wyjciowe systemu S [5]. Jednak, termin „otwarty” w stosunku do systemów nauczania sygnalizuje take inne właciwoci, a miano-wicie, e systemy te odpowiadaj okrelonym otwartym standardom, a take spełniaj okrelone wymogi, pozwalajce zapewni otwarto materiałów dydaktycznych dla studentów krajów o ró-nych kulturach i zwyczajach [6].
Naley odrónia otwarte systemy nauczania, pod którymi w jednym przypadku rozumie si otwarte dla studentów edukacyjne struktury organizacyjne realizujce procesy nauczania na odle-gło na bazie sieciowych technologii informatycznych i za pomoc systemu informacyjnego spe-cjalnie wyposaonego w niezbdne dla takiej formy nauczania technologie. W składzie takich struktur moe wystpowa jedna instytucja edukacyjna, jak równie i zbiór niezalenych instytucji edukacyjnych współdziałajcych przez Internet. W drugim za przypadku pod otwartym systemem nauczania rozumiej otwarte komputerowe technologie, zawierajce wyłcznie sprzt i oprogra-mowanie odpowiadajce otwartym standardom.
Warto powiedzie, e taka sama sytuacja wystpuje odnonie rónicy w traktowaniu pojcia organizacji wirtualnej. Niektórzy rozumiej pod tym pojciem organizacj sieciow, w skład któ-rej wchodz niezalene prawnie instytucje współdziałajce przez Internet w jednym celu (na przy-kład, w celu nauczania na odległo, realizacji projektów software’wych na odległo, działalnoci wydawniczej i poligraficznej). Natomiast inni, pod pojciem „organizacja wirtualna” rozumiej komputerow technologi multiagentow, w której składzie zastosowano specjalistyczne
oprogra-mowanie (agenty), realizujce okrelone zadania wyłcznie w sposób elektroniczny [7, 8]. Wracajc do otwartych systemów nauczania stosowanych w nauczaniu na odległo, podkre-limy, e w pierwszym przypadku chodzi o otwart edukacyjn struktur organizacyjn – Open And Distance Learning Systems. Taka struktura edukacyjna posiada wszystkie cechy zwykłych instytucji edukacyjnych, wykorzystujc jednoczenie w swoim systemie informacyjnym otwarte technologie komputerowe słuce celom nauczania na odległo (sprzt komputerowy i oprogra-mowanie, w tym repozytorium wiedzy, interfejsy itd.), a take opracowane zgodnie z modelami pedagogicznymi zawartoci materiałów dydaktycznych. Pozwala to studentom nabywa na odle-gło wiedz, umiejtnoci, a take zdawa egzaminy i zdobywa zaliczenia z opanowanych dys-cyplin przez Internet w uniwersytetach rónych krajów. W drugim przypadku chodzi o technologi komputerow, słuc celom e-nauczania. Otwarto komputerowych technologii stworzonych do celów nauczania moe by zapewniona wyłcznie pod warunkiem, i komponenty tych systemów (sprzt, oprogramowanie, w tym interfejsy, zawartoci materiałów dydaktycznych (content) zostan opracowane zgodnie z otwartymi standardami, przyjtymi dla pewnego profilu (dziedziny przed-miotowej) systemów nauczania (na przykład, standardy AICC, ADL(scorm),IEEE,ISO). Jak było podkrelone, otwarte technologie komputerowe s wykorzystywane przez otwarte struktury eduka-cyjne w nauczaniu na odległo. Od tych technologii znacznie zaley efektywno działania otwar-tych struktur edukacyjnych, bo zapewniaj one normalny przebieg procesu nauczania na odległo, a take zunifikowan wymian danych pomidzy komputerami o rónych charakterystykach. Otwarte technologie zapewniaj take interoperabilno, tj. moliwo przenoszenia oprogramo-wania na róne platformy nauczania. Informacj o tym, jakie technologie i standardy wspieraj e-nauczanie, w tym nauczanie na odległo, mona uzyska w literaturze wiatowej i krajowej [9,10,11,12]. Niej w tablicach 1,2 s przedstawione charakterystyki otwartych systemów naucza-nia rónych typów.
3.1. Rola zastosowania nowych modeli pedagogicznych w in ynierii wiedzy dla systemów nauczania
Zapewnienie mobilnoci studentów, pod któr rozumie si moliwo ich poruszania si w In-ternecie i jednakowo skutecznego korzystania z materiałów dydaktycznych uniwersytetów rónych krajów, powinno by realizowane nie tylko przez zapewnienie dostpu do sieciowych technologii i przez wykorzystanie otwartych technologii. Mobilno zapewnia si równie przez zastosowanie nowych specjalistycznych modeli pedagogicznych uwzgldniajcych rónic w kulturach i zwycza-jach krajów wiata przy przygotowaniu zawartoci materiałów dydaktycznych [6,13]. To ostatnie zadanie jest na razie nierozwizanym. Tworzy to znaczne trudnoci przy kształtowaniu wspólnej przestrzeni edukacyjnej w Europie i na całym wiecie. Zadanie to wymaga wielkiej uwagi ze strony nauczycieli i specjalistów z pedagogiki i kogniwistyki zaangaowanych w procesie budowy otwar-tych systemów nauczania i dcych do stworzenia w Europie wspólnej przestrzeni edukacyjnej.
Przykładem otwartego systemu nauczania, rozumianego jako edukacyjna struktura organizacyj-na, realizujca nauczanie na odległo na bazie technologii informatycznych, moe by kada instytucja, znajdujca si w składzie Europejskiej Asocjacji Uniwersytetów - European Association of Distance Teaching Universities (EADTU), wykorzystujca w nauczaniu na odległo technolo-gie informatyczne [6]. Instytucje EADTU d do stworzenia wspólnej przestrzeni edukacyjnej, wspieranej przez sieciowe technologie komputerowe. Stopie otwartoci instytucji EADTU w sensie wykorzystania otwartych technologii, otwartych standardów i nowych modeli
pedago-gicznych na razie nie jest wystarczajcy.
Wród informatycznych technologii pozwalajcych łatwo adaptowa si do specjalistycznych wymogów studentów-uytkowników studiujcych w rónych otwartych edukacyjnych strukturach organizacyjnych, mona wyróni system IBM Lotus Workplace Collaborative Learning. Jest to produkt firmy IBM, pozwalajcy łatwo nastroi rodowisko nauczania, dostarcza zawartoci ma-teriałów dydaktycznych (content) w rónorakiej formie oraz zarzdza procesem dydaktycznym o rónej skali, realizowanym w rónych formach nauczania ocznego i elektronicznego (na odle-gło). W tej technologii zawarte s: system zarzdzania nauczaniem - LMS (Learning Manage-ment System), system zarzdzania treci materiałów dydaktycznych (content’em) - LCMS (Lear-ning Content Management System) oraz narzdzia do współpracy przez sie elektroniczn. LMS łczy kursy dyscyplin, stworzone za pomoc narzdzi do budowy content’u (Web – narzdzia i narzdzia autorskie). Moe on równie łczy kursy, dostarczane za pomoc systemu zarzdzania treci materiałów dydaktycznych (content’em) - LCMS [9].
W Europie wspólna przestrze edukacyjna powstaje zgodnie z zadaniami okrelonymi w Li-zboskiej Strategii, z tezami Deklaracji Boloskiej[14], a take zgodnie ze Strategi e-Bologna, która została składow Strategii Lizboskiej w 2003 roku [6]. W publikacjach i raportach odnonie edukacji profesjonalnej i przygotowania kadry (vocational education and training, VET) [16,17] podkrela si, e sukces e-nauczania zaley od pedagogiki i bardziej cisłej integracji nowych technologii nauczania ze zdobytym wczeniej dowiadczeniem w organizacji i realizacji procesu nauczania studentów. Aby zawartoci materiałów dydaktycznych, umieszczonych w repozytorium otwartego systemu nauczania, mogły by otwarte (tj. jednakowo dostpne do zrozumienia) dla studentów z rónych krajów, koniecznym warunkiem jest zastosowanie przy ich przygotowaniu nowych modeli pedagogicznych pozwalajcych uj kultury i zwyczaje tych krajów. Zapewni to studentom moliwo korzystania z materiałów dydaktycznych w uniwersytetach rónych krajów z jednakowym sukcesem i w sposób poredni zapewni ich „mobilno”. Z raportu J.Banga – Preze-sa EADTU wynika, i uwzgldnienie aspektów pedagogicznych przy przygotowaniu treci mate-riałów dydaktycznych w celu nauczania na odległo pozwoli materiałom dydaktycznym z sukce-sem «przechodzi» granice krajów, których uniwersytety kształtuj wspóln przestrze edukacyjn [6].
Wród systemów nauczania, rozumianych jako technologia, wyrónia si systemy statyczne i dynamiczne [15]. Otwarto statycznych systemów nauczania, które nie zawieraj dynamicznych modeli obiektów i wykorzystuj tylko wiedz deklaratywn, wiadczy o moliwoci przeniesienia zawartoci materiałów dydaktycznych i oprogramowania do innych systemów nauczania, bazuj-cych na platformach rónych producentów. Dla dynamicznych inteligentnych systemów nauczania, które zawieraj w symulatorach modele dynamiczne obiektów oraz wizualizacj funkcjonowania owych obiektów w otaczajcym rodowisku, zapewnienie ich otwartoci daje moliwo wykorzy-stania modułu symulacji w systemach nauczania rónych producentów, specjalizujcych si w tworzeniu systemów nauczania dla operatorów takich samych obiektów dynamicznych.
Problem opracowania otwartych technologii i nowych modeli pedagogicznych na razie zawiera duo znaków zapytania, na które wci poszukuje si odpowiedzi. Otwarto systemów nauczania to tylko jedno wród wielu innych zagadnie, które rozwizuj specjalici, zaangaowani w two-rzenie komputerowych systemów nauczania w kadej dziedzinie problemowej. Pewne podejcia metodologiczne do rozwizania niektórych z nich zostały rozpatrzone w pracy [15].
komputerowe systemy nauczania, koniecznym warunkiem jest wykorzystanie otwartych standar-dów, którym powinny odpowiada sprzt, oprogramowanie (w tym interfejsy) i zawartoci materia-łów dydaktycznych (content). Z powyszego mona wnioskowa, e warunek zapewnienia otwar-toci systemów nauczania klasy DISN pociga za sob niezbdno rozwizania okrelonych za-gadnie inynierii wiedzy dla systemów tej klasy.
Tabela l. Charakterystyka otwartych edukacyjnych struktur organizacyjnych Główne podsystemy, ich składniki
Typ systemu nauczania
Podsystem Główne składniki podsystemu Stosowane oprogra-mowanie Organizacje, których stan-dardy stosuje si w otwar-tych syste-mach naucza-nia System infor-macyjny Sprzt: PC; Sprzt do sieciowej komunikacji; Serwery Oprogramowanie: LMS;LMCS; Virtual school; VL; narzdzia do współ-pracy; Web-browsers; Repozytorium wiedzy z materiałami dydak-tycznymi i modelami pedagogicznymi.
- IBM Lotus Work-place Collaborative Learning; KnowledgeBridge LMS; - Intellinex LCMS; - Jones e-Education; - Jones Knowladge; - Black board; - Internet Explorer 4.7; - Dreamweaver: Course Builder; - Enhanced Distance Learning Enviroment (EDLE); Aspen; inne Otwarte eduka-cyjne struktury organizacyjne, realizujce nauczania na Odległo System ka-drowy Personel zaangaowany w procesie nauczania i w działalnoci wspoma-gajcej - Odpowiednie mo-duły SI, słuce celom administracyj-nym; -web-narzdzia oraz - narzdzia autorskie do opracowania content’u - AICC; - ADL (SCORM); - IMS Global Consortium; - IEEE’s LTSC; - ISO; - ASTD Cer-tificate Institute; - W3C
Tabela 2. Charakterystyki otwartych technologii, stosowanych w e-nauczaniu
Główne podsystemy, ich składniki Typ systemu Podsystem Główne składniki podsystemu Stosowane oprogramowanie Organizacje, których stan-dardy stosuje si w otwartych systemach e-nauczania Sprztowy PC Sie; Serwer Standardowe dla PC Statyczny auto- nomiczny system nauczania, sterowany przez ucznia Programo-wy Interfejsy; Moduł komunikacyjny Moduły kursów na serwerze; Moduł z narzdziami do oceny czynnoci ucznia
Web-narzdzia oraz oprogramo-wanie do autor-skiego opracowa-nia content’u AICC; ADL (SCORM) Sprztowy PC Sprzt specjalistyczny do sterowania obiektem dyna-micznym;
Sie;
Serwer wymaganej klasy
Standardowe dla PC wymaganej klasy Dynamicz. inteligent. system nauczania (DISN) Programo-wy Interfejsy;
Komputerowy moduł dyna-miki obiektu;
Wirtualna rzeczywisto; Baza danych;
Baza wiedzy;
Moduł do oceny czynnoci ucznia (inteligentny agent); Mechanizm wnioskowania; Moduł wyjaniajcy; Moduł do korekcji i uzupeł-nienia bazy wiedzy
Standardowe dla PC wymaganej klasy; Web-narzdzia oraz oprogramowanie do autorskiego opracowania content’u; - AICC; - ADL (SCORM); - IMS Global Consortium; - IEEE’s LTSC; - ISO; - ASTD Certifi-cate Institute; - W3C
4. O uwzgldnieniu czynników psychologicznych przy formułowaniu wymogów dla wiedzy stosowanej w DISN
W procesie nauczania i treningu za pomoc dynamicznych komputerowych systemów naucza-nia (trenaerów) uwzgldnaucza-nia si wymogi dla wiedzy, zdeterminowane przez własnoci uczniów, takich, jak typ psychologiczny zgodnie z klasyfikacj C. Junga, który wysunł trzy pary charakte-rystyk, opisujcych procesy przyswajania i przetwarzania informacji przez człowieka [18], a take przez charakterystyki zgodne z klasyfikacjami innych naukowców: G. Ajzenk’ego, E. Krecz-mer’ego, W. Szełdona. Jest to niezbdne z powodu uwzgldnienia metod realizacji treningu w zalenoci od psychologicznych właciwoci ucznia i zwizanego z tym sposobu opanowania przez niego nawyków i umiejtnoci. Prawidłowa reakcja uczniów o rónych typach psychologicz-nych na niestandardowe sytuacje moe by ukształtowana za pomoc systemu klasy DISN w przy-padku, jeli uda si uwzgldni w inynierii wiedzy właciwoci o charakterze psychologicznym. 5. Zakoczenie
W artykule rozpatrzono czynniki determinujce wymogi dla wiedzy, które naley uwzgldnia w procesie inynierii wiedzy dla DISN. Wród tych czynników w pierwszej kolejnoci omówiono wpływ specyfiki dziedziny problemowej na okrelenie wymogów dla wiedzy DISN i pokazane modele formalne dziedziny. Podkrelono wano uwzgldnienia przy sformułowaniu wymogów dla wiedzy DISN takiej charakterystyki systemu nauczania jak otwarto. Wyodrbniono otwarte systemy nauczania interpretowane jako edukacyjna struktura organizacyjna oraz jako komputerowa technologia. W artykule zwraca si uwaga na rol czynników psychologicznych w inynierii wie-dzy dla systemów klasy DISN.
Bibliografia
1. Achieving the Lisbon goal: The contribution of VET. Executive Summary (2004) 2. Achieving the Lisbon goal: The contribution of vocational and training (VET, Executive
Summary), November 4, 2004.
3. Bang J. E-Bologna – creating a European Learning Space. A step toward the Knowledge Society. http: // confifar.cpic.ru/upload/conf2005/reports/
4. Clarke A. E-learning – nauka na odległo. Wyd. Komunikacji i Lcznoci, Warszawa, 2007.
5. Grudzewski W., Hejduk I. Przedsibiorstwo wirtualne, Difin, Warszawa, 2002.
6. Horton W., Horton K. E-learning Tools and Technologies. A consumer’s guide for train-ers, teacher, educators, and instructional designers. Wiley Publishing, Inc., 2003.
7. Hyla M. Przewodnik po e-learning. Wyd. Wolters Kluwer business, Kraków, 2005. 2-gie wyd. , 2007.
8. Jashapara.A. Zarzdzanie wiedz. PWE, Warszawa, 2006.
9. Jung C.G. Psychological Types. Collected Work of C.G.Jung, Volume 6. Princeton Uni-versity Press, 1971
10. KIpiska-Jakubec A., Steczek A., Zaborek P. Poradnik metodyczny dla autorów modu-łów i opiekunów przedmiotów nauczanych w trybie e-learning. Zachodniopomorska Szkoła Biznesu, Szczecin, 2005.
11. Mesarowicz M., Takachara Y. General systems theory: mathematical foundations. Aca-demic Press, NY, San Francisco, London, 1975.
12. O.Popov, T.Tretyakova, A.Barcz, P.Piela. Methodology of Developing Computer-based Training Systems for Operators of Dynamic Object. In book: Advances in Information processing and Protection. Edited by J.Pieja and Khalid Saeed, Springer, 2007, page 399-408. ISBN-13: 978-0-387-73136-0.
13. O.Popov, T.Tretyakova. Ontologies as a Technique of Knowledge Management In Open E-Learning Systems for Operators of Dynamic Processes. Studies & Proceedings Polish Associetion for Knowledge Management nr 6. Reviewrs: prof. J.Kacprzyk. Editorial elaboration & correction: W.Kpa. ISSN 1732-324X, Order nr 7556, Bydgoszcz 2006. 14. O.Popov, T.Tretyakova. Use of a technique of the structurally functional analysis In
knowledge engineering for komputer-bazed training systems (on example of decision-making processes for operator’s training of dynamic objects). In book - red. F.Kubiak, A.Korowicki: Information Management, Gdansk University Press, Gdansk, 2007. 15. Reding V. Is e-learning going mainstrim? Opening of the Learner Forum, Karlsruhe, 4
February 2003.
16. The European Higher Education Area – The Bologna Declaration of 19 June 1999: Joint Declaration of the European Minister of Education: www.bologna-bergen2005.no 17. Tretyakova T. Metodyka analizy funkcjonalno-strukturalnej procesów decyzyjnych i jej
rola w inynierii wiedzy dla systemów informacyjnych. Studia i materiały Polskiego sto-warzyszenia zarzdzania wiedz nr 8., Red. dr hab.in. Waldemar Bojar, PSZW, Byd-goszcz, 2007.
18. Tretyakova T. Organizacja typu Solar System a organizacje wirtualne. W ksice pod red. prof. A.Nowakowskiego „Wykorzystanie technologii informatycznych w funkcjonowaniu organizacji wirtualnej”, wyd. Politechniki Szczeciskiej, Szczecin, 2007.
THE FACTORS DETERMINING THE REQUIREMENTS FOR KNOWLEDGES USED IN DYNAMIC INTELLIGENT TRAINING SYSTEMS
Summary
The factors determining the requirements for knowledge in dynamic intelligent training systems are considered in the article. The role of the problem domain de-scription is underlined at revealing such factors. Formal models of problem and sub-ject domain are shown. Distinctions between open training systems of different classes are shown. Importance of the taking into account of psychological factors is underlined at a formulation of requirements for knowledge in dynamic intelligent training systems.
Key words: knowledge engineering, requirements for knowledge, dynamic intelligent training systems, problem domain, ontology
Tatiana Tretyakova ttretiakowa@wi.ps.pl
Wydział Informatyki, Politechnika Szczeciska ul. ołnierska 49, 71- 210 Szczecin, Polska
