Waldemar Chrostowski
"Łużyckie przekłady Biblii
-przewodnik bibliograficzny",
Tadeusz Lewaszkiewicz, Warszawa
1995 : [recenzja]
Collectanea Theologica 66/3, 201-202
C ollectanea Theologica 66 (1996) n r 3
R E C E N Z J E
Tadeusz L EW A SZK IEW IC Z, Łużyckie przekłady Biblii - przewodnik biblio
graficzny, Język na pograniczach 14, Instytut Slawistyki P A N - Towarzystw o
Naukowe Warszawskie, Slawistyczny O środek Wydawniczy, W arszaw a, 1995, ss. 181. Łużyce i Łużyczanie, ta k m ało znani, to k rain a i n aró d „Serbów ” nadłabskich. Każdy, k to udaje się w ten rejon, natychm iast po przekroczeniu polsko-niemieckiej granicy w Zgorzelcu dostrzega dwuzjęzyczne, łużyckie i niemieckie nazwy. Jest tak, mimo że kraj został praw ie całkowicie zniemczony, a rdzenni Słowianie łużyccy są w nim śladową mniejszością. U ważny turysta rozpozna tu i ówdzie ślady kontaktów z Polską, np. słup milowy A ugusta M ocnego w W ojerecach (niem. Hoyerswerda). W tymże mieście istnieje od 1912 r. siedziba Związku Łużyczan „D om ow ina” , zaś przed kilkunastom a laty ustaw iono n a rynku rzeźbę pary w strojach narodow ych. Stolicą Łużyc jest Budziszyn (niem. Bautzen), także nasuw ający skojarzenia - zwłasz cza z początkam i polskiej państw ow ości. K raj dzieli się n a dwie części: Łużyce G órne i Dolne, przy czym w pierwszych m ieszka dużo katolików . „Serbołużyczanie saksońscy” , bo i ta k a nazw a pojaw ia się w piśmiennictwie, m ów ią własnym mniejszościowym językiem , podobnie ja k Fryzowie n a pograniczu Niemiec i Holandii, Retorom anie w Szwajcarii albo K aszubi w Polsce. M ając n a względzie ich specyficzny język i kulturę m ożna więc - w zorem prof. A lfreda M a j e w i c z a , językoznawcy z Poznania, k tó ry w prow adził term in „etnolekt kaszubski”- m ów ić o „etnolekcie łużyckim” , bo Łużyczanie są praw dziw ą mniejszością etniczną i kulturow ą.
Miesięczne stypendium ufundow ane przez M acierz Łużycką, któ re w 1991 r. otrzymał T adeusz L e w a s z k i e w i c z , umożliwiło m u zapoznanie się w Instytucie Łużyckim w Budziszynie z zebranym i tam rocznikam i prasy łużyckiej. We wstępie do książki (s. 7) a u to r zaznaczył, że w ydając swój przew odnik bibliograficzny po łużyckich przekładach Pism a Świętego wypełnił lukę, polegającą n a braku w sorabis- tyce kom pendium inform acyjno-bibliograficznego o tłum aczeniach Biblii n a łużycki oraz ich roli d la rozw oju tego języka i kultury. T ak specjalistyczne badania, mało widowiskowe i znane wąskiem u gronu fachow ców i entuzjastów , m ają ogrom ne znaczenie dla ugruntow ania tożsam ości mniejszości narodow ych i religijnych, a zara zem pokazują kulturow y i duchow y pluralizm , k tó ry szczególnie w dobie aktualnej globalizacji Europy byw a zapoznaw any czy wręcz bagatelizow any. Z p u nktu widzenia biblisty oraz historyka ku ltu ry i języka potw ierdzają też przem ożne oddziaływanie Biblii, owocujące trw ałym i wpływami n a m entalność i losy ludzi.
K siążka dzieli się n a dwie części. Pierwsza (ss. 13-48) to bardzo zw arty zarys dziejów łużyckich przekładów Biblii. U w zględnia się w nim kształtow anie się łużyckich
-RECENZJE
języków literackich i rolę Biblii n a Łużycach w okresie przedpiśmiennym. Pierwsze przekłady biblijne pojawiły się w XVI w., czyli p o wystąpieniu M arcina L utra. Pozostają one w ścisłych związkach z reform acją, której geograficzna bliskość wycisnęła trw ałe piętno n a historii Saksonii i Łużyc. A utor dzieli wszystkie przekłady na trzy grupy: przekłady dolnołużyckie, gdzie dom inowali protestanci, oraz przekłady góm ołużyckich protestantów i góm ołużyckich katolików . Sporo do myślenia daje fakt, że pierw sza kom pletna Biblia katolicka, opracow ana pod kierunkiem M . Salowskiego, ukazała się dopiero w latach 1966-1976. D ruga część książki (ss. 49-169) obejmuje bibliografię p rac o łużyckich przekładach Biblii, podzieloną n a kilka kategorii: publikacje o ściśle określonym autorstw ie, publikacje podpisane inicjałami, kryptonim am i i innymi oznaczeniami, publikacje anonim owe lub podpisane przez łużyckich superindendentów , a także prace zbiorowe oraz uzupełnienia. N a końcu tej części au to r zamieścił w ykaz skrótów i bardzo przydatny indeks rzeczowy. Łącznie wylicza się 662 publikacje, w ydane od przełom u X V II/X V III w. do roku 1995. Książkę zam yka aneks (ss. 170-181), a w nim m apa łużyckiego obszaru językowego do końca X VIII w. i fragm ent Ewangelii według św. M ateusza z dziesięciu różnych przekładów łużyckich.
Aczkolwiek zainteresowanie Łużyczanam i i ich k u ltu rą jest ograniczone, bibliści i teologowie pow inni wiedzieć, że ta k a pom oc bibliograficzna istnieje. Interesującym doświadczeniem jest przeczytanie zamieszczonego n a końcu książki fragm entu z M t 2, porów nanie różnych przekładów łużyckich między sobą oraz porów nanie ich z brzm ieniem w języku polskim . Ciekawe, czy podobne opracow anie jest możliwe np. w odniesieniu d o języka kaszubskiego. W iadom o bowiem, że istnieje przekład N owego T estam entu n a kaszubski, którego przed II w ojną św iatową dokonał ks. Franciszek G racza, ale czy jest to przekład jedyny?
ks. Waldemar Chrostowski, Warszawa
K rzysztof M IE L C A R E K , Jezus - ewangelizator ubogich ( Ł k 4 , 16-30 ). Studium z teologii św. Łukasza, Lublin 1994.
Zachodzące w naszym kraju zmiany znajdują w yraźne odbicie w coraz liczniej pojaw iających się publikacjach poświęconych problem atyce biblijnej. Znakom itą większość z nich stanow ią pozycje raczej popularyzatorskie, przybliżające zaintereso wanym najbardziej podstaw ow e w iadom ości o Biblii. N a szczęście pojaw iają się również publikacje o charakterze wyraźnie naukow ym albo takich aspiracjach. D o tego rodzaju pozycji należy z pew nością w ydana ostatnio praca K . M ielcarka „Jezus - ew angelizator ubogich (Łk 4, 16-30). Studium z teologii św. Ł ukasza” , będąca w gruncie rzeczy p ra c ą d o ktorską, o bronioną w Instytucie N auk Biblijnych K U L . Praca składa się z czterech rozdziałów , poprzedzona k ró tk ą przedm ową autorstw a Ks. Prof. Józefa K udasiewicza i wstępem, w k tó ry m czytelnik znajdzie zwięzłe omówienie dotychczasowych p rac pośw ięconych Łk 4, 16-30.
