Świeczkowski, Władysław M.
Struktura organizacyjna ochrony
przeciwpożarowej w województwie
olsztyńskim w latach 1945-1949
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 77-98
W ł a d y s ł a w M . Ś w ie c z k o w s k i
STRUKTURA ORGANIZACYJNA OCHRONY
PRZECIWPOŻAROWEJ W WOJEWÓDZTWIE OLSZTYŃSKIM
W LATACH 1945— 1949
W w y n ik u działań w ojen n y ch i ich n a stęp stw system ochrony p rzeciw pożarow ej w k r a ju został całkowicie zdezorganizow any. W arm ia i M azury nie były więc pod ty m wizględem odosobnione, jed n ak że tw orzenie podstaw sta b i lizacji n a Z iem iach O dzyskanych, w ty m rów nież w d aw n y ch P ru s ac h W schod nich było szczególnie trudne.
CENTRALNE W ŁADZE PO ŻA RNICTW A
W okresie m iędzyw ojennym całością sp ra w ochrony przeciw pożarow ej zajm ow ał się Zw iązek S tra ży P o żarnych R zeczypospolitej Polskiej. Miał on w yłączność działania n a tere n ie całego p a ń stw a polskiego, a ogólny n ad zó r nad n im — ta k jak n ad całym ru ch em stow arzyszeniow ym — sp raw o w ał m i n ister sp raw w ew n ętrzn y ch *.
O dm iennie u k ształto w ała się sy tu acja po II w o jn ie św iatow ej. S p raw y ochrony przeciw pożarow ej znalazły się w gestii R esortu A d m in istrac ji P u blicznej Polskiego K o m itetu W yzw olenia Narodowego, w ra m a ch którego na p rzełom ie listopada i g ru d n ia 1944 r. pow ołano kom órkę o rg anizacyjną pod nazw ą G łów ny In s p e k to rat P ożarnictw a, k tó rą zarządzeniem w e w n ętrzn y m m in istra ad m in istracji publicznej z 5 m arca 1946 r. przekształcono w W ydział O chrony przed P ożaram i i In n y m i K lęskam i, działający w ra m a c h D e p a rta m e n tu Politycznego !.
Z asadniczym zad a n ie m G łównego In sp e k to ra tu P o ż arn ictw a było o rg a n i zow anie ochrony przeciw pożarow ej n a w yzw olonych spod okupacji h itlero w
-1 R o z p o r z ą d z e n i e R a d y M i n i s t r ó w z 28 X -1 -1933 o u z n a n i u Z w i ą z k u S t r a ż y P o ż a r n y c h R z e c z y p o s p o l i t e j P o l s k i e j z a s t o w a r z y s z e n i e w y ż s z e j u ż y t e c z n o ś c i : D z i e n n i k U s t a w R z e c z y p o s p o l i t e j P o l s k i e j ( d a l e j D z U R P ) n r 102, p o z . 779, § 3 i 4. 2 A r c h i w u m A k t N o w y c h ( d a l e j A A N ) , P o l s k i K o m i t e t W y z w o l e n i a N a r o d o w e g o ( d a l e j P K W N ) , V I I / 4 , m i k r o f i l m ( d a l e j m i k r f . ) 24198, s . 49. S p r a w o z d a n i e z c z y n n o ś c i D e p a r t a m e n t u S a m o r z ą d o w e g o R e s o r t u A d m i n i s t r a c j i P u b l i c z n e j P K W N z 19 X 11 1944; V I I/2 9 , m i k r f . 24221, s . 29. W y k a z p r a c o w n i k ó w R e s o r t u A d m i n i s t r a c j i P u b l i c z n e j P K W N n a 7 X I I 1944; W y d z i a ł O c h r o n y p r z e d P o ż a r a m i i I n n y m i K l ę s k a m i z w a n y b y ł r ó w n i e ż w n o m e n k l a t u r z e w e w n ę t r z n e j W y d z i a ł e m P o ż a r n i c t w a i p r z e z k r ó t k i o k r e s , w 1946 r . , d z i a ł a ł w r a m a c h D e p a r t a m e n t u A d m i n i s t r a c y j n e g o M i n i s t e r s t w a A d m i n i s t r a c j i P u b l i c z n e j : A A N , M i n i s t e r s t w o A d m i n i s t r a c j i P u b l i c z n e j ( d a l e j M A P ) , 789, m i k r f . B-1817, s. U . K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 19 86, n r 1 - 2 ( 1 7 1 -1 7 2 )
78 W ła d y s ła w M. ś w ie c z k o w s k i
skiej terenach, m iędzy innym i pnzez delegow anie oficerów pożarnictw a do gru p o p eracyjnych s.
U tw orzenie w M inisterstw ie A dm inistracji P ublicznej (dalej MAP) k o m ó r k i do sp raw ochrony przeciw pożarow ej oznaczało pow stanie w historii p ożar nictw a polskiego pierw szego organu ad m in istracji państw ow ej, k tó ry stanow ił zasadnicze novum w stosunku do o k re su m iędzyw ojennego.
Do czasu u tw orzenia M in isterstw a Ziem O dzyskanych (dalej MZO) w szyst kie zagadnienia dotyozące ogólnego zarządu k ra je m podlegały MAP 4.
W w yniku utw orzenia, 13 listopada 1945, MZO n astąp ił kom p eten cy jn y podział tery to rialn y k r a ju pod w zględem jego adm inistrow ania: od tego cizasu MAP podlegały tak zw ane ziemie d aw ne Rzeczypospolitej, a MZO ziemie przyłączone do Polski w w y n ik u II w ojny ś w ia to w e js.
Podobnie jak w MAP, ta k i w MZO utw orzono w k w ie tn iu 1946 r. sp e cjalną kom órkę do sp raw ochrony przeciw pożarow ej, a m ianow icie S am o dzielny R e fera t Pożarnictw a, k tó ry działał w ra m a ch D e p arta m e n tu A dm ini stracji P u b lic z n e je.
T en sta n rzeczy utrzy m y w an o do m om entu likw idacji MZO, w styczniu 1949 г., pnzy czym zakres sp ra w zw iązany z om aw ianym zagadnieniem na Ziem iach O dzyskanych przeszedł ponow nie do właściw ości M A P
Z powyższego w ynika, że w działalności p aństw ow ych organów ochrony przeciw pożarow ej n a Z iem iach O dzyskanych m ożna w ydzielić trzy etapy:
— od m om entu obejm ow ania w ładzy ad m in istrac y jn ej przez pełnom ocni ków rząd u R P do 13 listopada 1945 r., czyli w gestii MAP;
— od 13 listopada 1945 r. do 11 stycznia 1949 r. w gestii MZO; — od 11 stycznia 1949 r. do 3 czerwca 1950 r. w gestii MAP 8.
N iezależnie od w yżej w ym ienionych etap ó w o rganizacji w ładz c e n tra l nych, zakres działania tere n o w y ch organów ad m in istracji państw ow ej nie ulegał zasadniczym zmianom, chociaż podlegał licznym reorganizacjom p rz e p row adzanym w urzędach wojewódzkich. Z astosow anie w ty m m iejscu cezur chronologicznych jest uzasadnione potrzebą w yraźnego podkreślenia k om pe tencji c entralnych w ładz państw ow ych w zakresie ochrony przeciw pożarow ej n a Ziem iach O dzyskanych, dotąd bowiem nie było to dostatecznie w yjaśnione.
Na m ocy zarządzenia m in istra ad m in istracji publicznej z 30 listopada 1945 r. ustanow iono Z arząd P rzym usow y Z w iązku S traży Pożarnych Rzeczy pospolitej Polskiej n a czele z prezesem B olesław em Chomiczem. Zarządzenie powyższe opublikow ano dopiero w początkach m arca 1946 r., czyli po trzech m iesiącach od chw ili podjęcia fo rm aln ej d e c y z ji8. Bazow ano p rz y ty m na
3 O d p i e r w s z y c h d n i . X X X - t e c t e o c h r o n y p r z e c i w p o ż a r o w e j u) P o l s k i e j R z e c z y p o s p o l i t e j L u d o w e j , о р г а с . Z . R a d w a ń s k i , K o m e n d a G ł ó w n a S t r a ż y P o ż a r n y c h , I n s t y t u t W y d a w n i c z y C R Z Z , W a r s z a w a 1974, s . 8; O c h r o n a p r z e c i w p o ż a r o w a w X X X V - l e c t u P o l s k i e j R z e c z y p o s p o l i t e j L u d o w e j , K o m e n d a G ł ó w n a S t r a ż y P o ż a r n y c h , W a r s z a w a 1979, s . 6, 4 E . K i e r e j c z y k , W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e w l a t a c h 1945—1949. K s z t a ł t o w a n i e s i ę a d m i n i s t r a c j i o g ó l n e j , r a d n a r o d o w y c h i s a m o r z ą d u t e r y t o r i a l n e g o , O l s z t y n 1980, s s . 33—37. 5 D z U R P , 1945, n r 51, p o z . 295. 6 A A N , M i n i s t e r s t w o Z i e m O d z y s k a n y c h ( d a l e j M Z O ) , 647, k . 3. P i s m o M Z O z m a j a ( b e z d a t y d z i e n n e j ) 1946 r . d o Z w i ą z k u S t r a ż y P o ż a r n y c h R P w W a r s z a w i e . 7 D z U R P , 1949, n r 4, p o z . 22. 8 R o z p o r z ą d z e n i e R a d y M i n i s t r ó w z 3 V I 1950 w s p r a w i e z a k r e s u d z i a ł a n i a m i n i s t r a g o s p o d a r k i k o m u n a l n e j o r a z w s p r a w i e o k r e ś l e n i a w ł a d z n a c z e l n y c h , d o k t ó r y c h w ł a ś c i w o ś c i p r z e c h o d z ą s p r a w y n a l e ż ą c e d o t y c h c z a s d o z a k r e s u d z i a ł a n i a m i n i s t r a a d m i n i s t r a c j i p u b l i c z n e j : D Z U R P , 1950, n r 26, p o z . 233. 9 M o n i t o r P o l s k i ( d a l e j M P ) , 1946, n r 24, p o z . 39 i 40.
Stru ktura o r g a n iza c y jn a och ro n y p r z ec iw p o ża ro w e j 79
u staw odaw stw ie z okresu m iędzyw ojennego, co w ynikało z generalnego p rz y jęcia k o n sty tu cji m arcow ej z 1921 r. i m iało znaczenie przede w szystkim poli tyczne w sensie szerokiej m obilizacji społeczeństw a w zakresie odbudow y k ra ju i zdobyw ania jego zau fan ia do w ładzy lu d o w e j10. J u ż samo tylko m ia now anie Bolesław a Chomicza n a prezesa Z w iązku w ypływ ało niew ątpliw ie z roli, jaką pełnił on w e w ładzach pożarniczych p rzed 1939 r. n .
Z zak re su ochrony przeciw pożarow ej m iały zatem n a d al moc obow ią zującą:
— rozporządzenie P re z y d en ta Rzeczypospolitej Polskiej, P raw o o sto w a rzyszeniach z 27 października 1932 12;
— u staw a z 13 m arc a 1934 o ochronie p rzed pożaram i i in n y m i k lę s kam i ls;
— rozporządzenie R ad y M inistrów z 28 listopada 1933 o u z n an iu sto w a rzyszenia Z w iązek S traży P o żarn y ch R zeczypospolitej Polskiej za stow arzysze nie wyższej u ży teczn o ści14;
— rozporządzenie m in istra sp ra w w ew n ę trzn y ch z 14 stycznia 1935 o sta tucie w zorow ym ochotniczych straży p o żarnych 15;
— rozporządzenie R ady M inistrów z 28 listopada 1933 o n a d a n iu sta tu tu stow arzyszeniu „Zw iązek S traży P o żarn y ch Rzeczypospolitej P olskiej” lt.
Zarząd P rzy m u so w y p rzejął w szelkie u p ra w n ie n ia sta tu to w e byłej R ad y N aczelnej i Z arząd u Głównego Z w iązku z w y ją tk ie m decydow ania o k u pnie i sprzedaży nieruchomości. P o nadto w szystkie u ch w ały Z arząd u P rzy m u so w e go dotyczące k u p n a i sprzedaży sprzętu pożarniczego, a także środków loko mocji, zaciągania pożyczek, u sta n aw ia n ia sk ła d e k członkow skich o raz planów działalności i b u dżetu w y m ag ały zatw ierd zen ia przez MAP.
Ogłoszenie decyzji o ustan o w ien iu Z arząd u P rzym usow ego dopiero w 1946 r. n a su w a przypuszczenie, że w łonie k iero w n ictw a państw ow ego is tn ia ły już wów czas p ew ne rozbieżności bądź co do dalszej k o n ty n u ac ji działalności straży pożarnych w stru k tu ra c h przedw ojennych, bądź też p odporządkow ania ich bezpośrednio organom państw ow ym . O w y stęp u jący ch sy m ptom ach w ty m w zględzie mogą św iadczyć p ró b y ograniczania k o m petencji Z w iązku czynione niem alże od chw ili jego ustanow ienia. O statecznie zwyciężyła n a ty m etapie koncepcja pow ierzenia całokształtu sp ra w ochrony przeciw pożarow ej Zw iąz kowi, przejęcie bow iem przez a p a ra t p ań stw o w y w yłącznej dyspozycji, szcze gólnie n ad ochotniczym i stra ża m i pożarnym i, m ogło m ieć n e g aty w n e sk u tk i zarów no pod w zględem politycznym , jak rów nież gospodarczym . P am iętać bo w iem należy, że był to okres in ten sy w n y ch przy g o to w ań p ro p agandow ych do m ającego się odbyć w czerw cu 1946 r. re fe re n d u m n a te m a t dw óch zasad n i czych kw estii: u strojow ych i tery to ria ln y c h państw ow ości polskiej. P o n ad to ówczesna tru d n a sy tu acja gospodarcza k r a ju nie w p ły w ała stabilizująco na pozycję bloku P olskiej P a rtii R obotniczej. Na ty m tle doszło n a w e t do — n ie 10 K . D z i a ł o c h a , J . T r z c i ń s k i , Z a g a d n i e n i e o b o w i ą z y w a n i a k o n s t y t u c j i m a r c o w e j w P o l s c e L u d o w e j 1944— 1952, W r o c ł a w 1977, s . 143; p o r . t e ż P o l s k a L u d o w a 1944—1950. P r z e m i a n y s p o ł e c z n e , r e d . F . R y s z k a , W r o c ł a w 1974, s s . 7—73; J . B a r d a c h , B . L e ś n o d o r s k i , M . P i e t r z a k , H i s t o r i a p a ń s t w a i p r a w a p o l s k i e g o , W a r s z a w a 1976, s s . 625—634. 11 J . R . S z a i l i k , D z i e j e O c h o t n i c z y c h S t r a ż y P o ż a r n y c h , W a r s z a w a 1985, s s . 136, 172, 179, 182, 191— 193, 219, 220, 222— 224, 230, 284. 12 D z U R P , 1932, n r 94, p o z . 808. 13 I b i d e m , 1934, n r 41, p o z . 365. 14 I b i d e m , 1933, n r 102, p o z . 779. 15 I b i d e m , 1935, n r 7, p o z . 35. 16 M P , 1933, n r 298, p o z . 331.
80 W ła d y s ła w M. Ś w iec zko w ski
w ielkich co p ra w d a rozm iarów — w y stąp ień robotniczych w różnych ośrod kach, jak np. w Poznainiu ,7. K o n tro w e rsje m iędzy Polskim S tro n n ictw em L u dow ym S ta n isła w a M ikołajczyka a b lokiem P P R w p ły w a ły rów nież w określony sposób na n astro je społeczności w iejskich i m ałom iasteczkow ych 1S.
W tej skom plikow anej sy tu acji politycznej i gospodarczej 17 m arca 1946 r. odbyto pierw sze posiedzenie Zanządu P rzym usow ego Z w iązku S traży P o żar n y c h RP, a więc dopiero po oficjalnym ogłoszeniu decyzji o u stanow ieniu kom isarycznego zarządu ls.
Tym czasem w połowie 1947 r. R ada P a ń stw a zakw estionow ała form alno- -p raw n ą stronę u stanow ienia Z arząd u Przym usow ego Z w iązku 8°. Podw ażano m ianow icie zasadność zarządzenia m in istra a d m in istrac ji publicznej z 30 listo p ad a 1945, w ydanego bez porozum ienia z 'zainteresow anym i m inisterstw am i. Nie precyzow ano o jakie k o n k re tn e m in iste rstw a chodzi. Z dostępnych m a te riałó w źródłow ych w y n ik a jednakże, i to niedw uznacznie, że głów na p rz y czyna tk w iła w osdbowym składzie Z arządu Przym usow ego. Z arzu t R ady P a ń stw a nie był form alnie uzasadniony, poniew aż w m yśl a rt. 54 p ra w a o sto w a rzyszeniach z 27 października 1932 w ładza nadzorcza, po II w ojnie św iatow ej MAP, m iała praw o do w ydania w ty m wizględzie tego rodzaju zarządzenia.
Zwycięstwo bloku P P R w referen d u m o raz w w y b o rach do S ejm u U s ta wodawczego położyło kres legalnej opozycji PSL. S tw arzało to możliwość oficjalnego elim inow ania z życia publicznego nied a w n y ch oponentów tego bloku, do k tórych m iędzy in n y m i należał S tan isław A raszkiew icz — członek Z arząd u Przym usow ego Z w ią z k u 81. W yw ierano rów nocześnie niedw uznaczny nacisk na prezesa Bolesław a Chomicza, filara apolityczności s tra ż y p o żar nych, ażeby ustąpił z zajm ow anego stanow iska. W zw iązku z ty m MZO o p ra cowało jeden, a D ep arta m e n t Polityczny M A P d ru g i w a ria n t sk ładu osobo wego Z arządu Z w ią z k u 88. O statecznie prezes Bolesław Chômiez w piśm ie do m in istra ad m in istracji publicznej, z 10 g ru d n ia 1947, złożył rezygnację z pow ierzanej m u funkcji. Na podstaw ie opracow anych wcześniej w ariantów sk ła d u osobowego Z arząd u Przym usow ego, jak rów nież n aty ch m iasto w ej od powiedzi m in istra Chomiczowi, m ożna dom niem yw ać, że albo oczekiw ano tej decyzji, albo też pism o to było jed y n ie form alnością. W płynęło ono bow iem do M AP 18 grudnia, a już następnego d nia inform ow ano Chomicza o przyjęciu jego rezygnacji. T ak zatem rozw iązano dość isto tn y — z p u n k tu w idzenia cen traln e j ad m in istracji państw ow ej — problem „fo rm alno-praw nego” pow o łania Z arząd u Przym usow ego. W istocie jed n ak chodziło o kw estię składu osobowego i jego oblicza politycznego. Z pierw otnego sk ła d u Z arząd u P rz y m usowego pozostał jedynie A ntoni Rem iszew ski — członek P P S, prezesurę powierzono W ilhelm ow i G arncarczykow i — w icem inistrow i ośw iaty, członko 17 A A N , M i n i s t e r s t w o I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y , 930, m i k r f . 28796, s. 2. M e l d u n e k W o j e w ó d z k i e g o U r z ę d u i n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y w P o z n a n i u z 23 I V 1946. 18 P o l s k a L u d o w a 1944— 1950, S S . 61—69. 19 A A N , M A P , 802, m i k r f . B -1821, s. 4. S p r a w o z d a n i e z k o n t r o l i w Z a r z ą d z i e G ł ó w n y m Z w i ą z k u o d 23 V I I I d o 17 1 X 1949. 20 I b i d e m , 809, m i k r f . B-1828, s s . 52— 54. P i s m o R a d y P a ń s t w a d o P r e z e s a R a d y M i n i s t r ó w z 15 V I I 1947 r . P i s m o P r e z y d i u m R a d y M i n i s t r ó w d o m i n i s t r a a d m i n i s t r a c j i p u b l i c z n e j z 10 X 1947. P i s m o m i n i s t r a a d m i n i s t r a c j i p u b l i c z n e j d o p r e z y d i u m R a d y M i n i s t r ó w z 20 X11 1947. 21 W i e l o l e t n i d z i a ł a c z r u c h u l u d o w e g o z w i ą z a n y p o d c z a s o k u p a c j i h i t l e r o w s k i e j z B a t a l i o n a m i C h ł o p s k i m i i D e l e g a t u r ą R z ą d u L o n d y ń s k i e g o n a K r a j , p o I I w o j n i e c z ł o n e k R a d y N a c z e l n e j P o l s k i e g o S t r o n n i c t w a L u d o w e g o . 22 A A N , M A P , 809, m i k r f . B-1828, s s . 48— 49. W a r i a n t y s k ł a d u o s o b o w e g o Z a r z ą d u G ł ó w n e g o Z w i ą z k u S t r a ż y P o ż a r n y c h R P .
S truk tura o r g a n iza c y jn a ochrony p r z e c iw p o ża ro w e j 8 1
w i S tro n n ictw a Ludowego, czterech członków należało do P PR , jeden — jako oficer W ojska Polskiego — b y ł b ezp a rty jn y 2S.
N acisk n a skład polityczny Z arząd u Z w iązku nie był bezpodstaw ny. P o l ska P a rtia R obotnicza była żywo zain tereso w an a rozszerzeniem sw ych w p ły w ów rów nież w in stan cjach Z w iązku S traży Po żarn y ch RP, a za jego p o śred nictw em w ochotniczych strażach pożarnych (dalej OSP). Zdaw ano sobie s p ra wę, że w OSP grupow ał się znaczny odsetek aktyw nego i uspołecznionego elem entu m iasteczek i wsi, a le jednocześnie apolitycznego, a więc p ra k ty czn ie poza zasięgiem w pływ ów PPR , co stw ierdzano w y raźn ie w U chw ale N R 30 S e k re ta ria tu K o m itetu C entralnego 24. Z agadnienie to jest o w iele szersze, jed nakże b ard ziej szczegółowe om ów ienie w ty m m iejscu przekraczałoby ra m y niniejszego opracow ania 26.
Z pism a B olesław a Chomicza do m in istra a d m in istracji publicznej (z 10 X II 1947) w ynikałoby, że z końcem tegoż ro k u kończy się k a d en cja ko m isary c z nego Z arząd u Głównego Związku. Nie jest to ścisłe stw ierdzenie, bow iem w okresie od pow ołania Z w iązku do jego rozw iązania w p aździerniku 1949 r. nie przeprow adzono żadnej o tw a rte j k a m p an ii w yborczej, k tó rej sk u tk iem m iałb y być w y b ó r c en traln y ch w ładz Zw iązku. K ażdy now y członek Z arządu był m ian o w an y pnzez m in istra ad m in istrac ji publicznej n a p o d sta w ią-z arz ą dzenia z 30 listopada 1945 2б. P ro je k to w an y przez część działaczy Ogólnopań- stw ow y Z jazd D elegatów S traży P o żarn y ch nie doszedł do sk u tk u . P ierw o tn ie p lanow ano, że odbędzie się on w e W rocław iu 22 czerw ca 1947 na zakończenie „Tygodnia Strażackiego” . W stępny p ro g ram zakładał, że będzie to m an ifes ta cja jedności k o rp o rac y jn ej strażactw a polskiego, zad o k u m en tu je też ona łącz ność strażactw a z w ładzam i i społeczeństw em w trosce o zagospodarow anie Ziem Odzyskanych. P o n ad to Z jazd ten m iał m ieć rów nież c h a ra k te r p ro p a gandow y, a m ianow icie m an ifestacji o nienaruszalności Ziem O dzyskanych w ra m a ch państw ow ości polskiej. T ak więc in ten cja w ładz naczelnych Z w iąz k u w y d aje się całkowicie jasn a i z p u n k tu w idzenia politycznego w in n a nie budzić wów czas zastrzeżeń 27. T ym czasem zrodziły się nieoczekiw anie p rzeciw ności, k tó ry ch źródła n ależy szukać w p rzedstaw ionych w yżej p e rtu rb a cja ch dotyczących sk ładu osobowego w ładz naczelnych Zw iązku. Z jazd te n m iał bo w iem usankcjonow ać lub powołać now y skład Z arząd u Głównego Z w iązku w drodze w yborów . T e rm in jed n a k przesuw ano w bliżej nieokreśloną p rz y szłość, aby w końcu odw ołać go o ficjalnym k o m u n ik a tem 28. T ak zatem u trz y m an ie tym czasow ego sta tu s u Z w iązku leżało n a jw y ra ź n ie j w in ten c jach w ładz p a rty jn y c h i państw ow ych. Dopóki działał on n a zasadzie kom isarycznej, w ła dze p ań stw o w e i p a rty jn e (blok PPR) m ia ły bezpośrednią możliwość doboru odpow iadających im osób, zarów no pod w zględem reprez en taty w n o ści re so r tow ej, jak rów nież pod w zględem przynależności p a r t y j n e j 29.
23 I b i d e m , 809, m i k r f . B -182 8, s s . 50—51. P i s m o B . C h o m i c z a d o m i n i s t r a a d m i n i s t r a c j i p u b l i c z n e j z 1 0 X 1 1 . P i s m o m i n i s t r a a d m i n i s t r a c j i p u b l i c z n e j d o B . C h o m i c z a z 1 9 X 1 1 1947. 24 A r c h i w u m К С P Z P R , P P R K o m i t e t C e n t r a l n y , 29 5/VII /5 , k , 7. 25 S . K u t a , S p o ł e c z n o - p o l i t y c z n a d z i a ł a l n o ś ć o c h o t n i c z y c h s t r a ż y ■ p o ż a r n y c h w P o l s c e L u d o w e j w l a t a c h 1944— 1975, B i b l i o t e k a A k a d e m i i N a u k S p o ł e c z n y c h , W a r s z a w a , p r a c a d o k t o r s k a , m a s z y n o p i s . 26 A A N , M A P , 809, m i k r f . B-1828, s . 55. P i s m o m i n i s t r a a d m i n i s t r a c j i p u b l i c z n e j z 3 V 1948 d o J . A n t o s i a k a . 27 P r z e g l ą d P o ż a r n i c z y , 1947, n r 1, s . 7. 28 G a z e t a S t r a ż a c k a , 1948, n r 13/14, s . 21. 29 A A N , M A P , 809, m i k r f . B-1828, s s . 12—25. M e m o r i a ł G ł ó w n e g o I n s p e k t o r a . O R M O o w s p ó ł p r a c y O R M O z e s t r a ż a m i p o ż a r n y m i z 10 X 1 1948 ( d a l e j M e m o r i a ł O R M O ) . fi. K o m u n i k a t y M a z . - W a r m .
82 W ła d y s ła w M. Św iec zkow ski
Zw iązek S traży P o żarn y ch R P m iał fo rm aln e p raw o w yłączności do s p ra w ow ania n a tere n ie całego k ra ju k o n tro li fachow ej i organizacyjnej n ad w szystkim i rodzajam i straży p o ż a rn y c h so. K om petencje te nie zostały zm ie nione żadnym a k te m p ra w n y m now ej w ładzy n a szczeblu R a d y M inistrów. T ymczasem m in ister ad m in istrac ji publicznej okólnikiem n r 29 w y d an y m już 11 czerwca 1946, a więc w 3 miesiące po rozpoczęciu działalności Związku, rozdzielił zakres k o m petencji n a d strażam i pożarnym i m iędzy Z w iązek a o rg a na ad m in istracji ogólnej. Było to n iep recyzyjne sform ułow anie, bow iem w m yśl obow iązującej u sta w y o ochronie p rzed pożaram i i in n y m i klęskam i z 13 m arca 1934 nadzór w tere n ie nad ochroną przeciw pożarow ą spraw ow ali w ojew odow ie i starostow ie, k tó ry m przysługiw ało rów nież praw o nadzoru nad strażam i pożarnym i zrzeszonymi w Zw iązku. K w estią sporną było o g ran i czanie działalności Z w iązku jedynie do OSP, a rezygnacji ze zrzeszenia m ie j skich zaw odow ych i zak ład o w y ch straży pożarnych sl. W czerw cu 1947 r. za stan aw ia n o się w MAP, n a specjalnie zorganizow anej konferencji, n ad re o rg a nizacją s tru k tu ry organizacyjnej ochrony przeciw pożarow ej w św ietle obow ią zujących przepisów p raw n y ch i faktycznego s ta n u w ytw orzonego po II w ojnie ś w ia to w e j32. W ysunięto koncepcję utw o rzen ia m iędzym inisterialnego c en tral nego ośrodka dyspozycyjnego w form ie p o d se k reta ria tu sta n u do sp raw ochro n y przed pożaram i i innym i klęskam i, k tó rem u b y ły b y podległe poszczególne ogniw a ochrony przeciw pożarow ej ta k m in isterialn e, jak i związkowe. „Pod- se k re ta ria t S tan u sk upiałby całokształt obrony p.poż. k r a ju w e w szystkich jego działach, rozgałęzieniach i odcieniach. B yłby jedynym i w yłącznym ośrodkiem dyspozycyjnym i a d m in istrac y jn y m pożarnictw a polskiego”. O dw oływ ano się p rz y ty m do p rzykładów d yscypliny w ojskow ej stw ierdzając, że „nie w spół praca, a k a rn a i sprężysta podległość w in n a stać się spoidłem i podstaw ą p o ż a r n ic tw a ” ss.
J a k ie zatem m iejsce i rola p rzy p ad a łab y w ta k ro zum ianym system ie Zw iązkow i S traży Pożarnych RP?
Na podstaw ie zachow anych m ateriałó w źródłow ych należy stw ierdzić, że większość zaw odow ych fu n k cjo n ariu szy pożarnictw a w ypow iadała się zdecy dow anie za silnym ośrodkiem dyspozycyjnym i skłonna b yła skupić się w okół MAP. Z decydow anie odcinano się jednakże od koncepcji zm ilitaryzow ania straży pożarnych określając pożarnictw o jako swego ro d zaju syntezę „służby bezpieczeństw a n a w zór w ojskow y z sam ary tan izm em i obyw atelskością” . W te n sposób negow ano stanow isko przeciw ników istn ien ia Z w iązku p o d k reś lając, że „ n a w et najbogatsze państw o n a świecie, n ie może pozwolić sobie n a luksus całkow itego u t r z y m a n i a całego k o rp u su obrony p.poż.”. Zw iązek S traży Pożarnych R P m iał ostatecznie pozostać głów nym o śro d kiem pożarnictw a „ pod ścisłą ko n tro lą rządu, a szczególnie MAP, jako dysponenta i gospodarza pożarnictw a polskiego”. Z apow iadano równocześnie konieczność now elizacji u sta w y o ochronie p rzed pożaram i i in n y m i klęskam i (z 13 m arca 1934) tak, a b y odzw ierciedlała ona zm iany w całokształcie pow o jennego życia P o ls k iS4. Oceniając powyższe, należy stw ierdzić w y raźną d ą ż
30 D z U R P , 1033, n r 102, p o z . 779, § 3. 31 A A N , M A P , 812, r n i l c r f . B -183 1, s s . 1— 21. P r o b l e m y , p o t r z e b y i z a d a n i a p o ż a r n i c t w a ■ш P o l s c e L u d o w e j , r e f e r a t J . K o t w i c y - S k r z y p k a z 27 i 28 X I 1947. 32 I b i d e m , 809, m i k r f . B -1828, s s . 1—2. Z a w i a d o m i e n i e o k o n f e r e n c j i p o ś w i ę c o n e j o b r o n i e p r z e c i w p o ż a r o w e j . 33 P r o b l e m y , p o t r z e b y , s s . 5, 7. 34 I b i d e m , s s . 9, 10.
Stru ktura o r g a n iza c y jn a ochrony p r z e c iw p o ża ro w e j 8 3
ność do zcentralizow ania w szystkich zag adnień ochrony przeciw pożarow ej w now ym ośrodku dyspozycyjnym , jak im m iała być odpow iednia kom órka w MAP. Na ty m etapie pozostaw iono prak ty czn ie w szystko bez w iększych zmian, chociaż p o d jęta k w estia pozostała o tw a rta 35.
In n ą koncepcję w y su n ął w końcu 1948 r. G łów ny In sp ek to r Ochotniczej R ezerw y Milicji O byw atelskiej, pełn iący rów nocześnie fu n k cję I-go w icep re zesa Z w iązku — ppłk J a n K w iatkow ski. Jego zdaniem pion ochrony p rzeciw pożarow ej w in ien w chodzić w skład M in isterstw a B ezpieczeństw a Publicznego (dalej MBP) pod n azw ą K om endy G łów nej S traży P o ża rn y ch i Ochotniczej R ezerw y M ilicji O byw atelskiej (dalej ORMO). P p łk J a n K w iatkow ski był rzecznikiem form alnego połączenia ORMO i stra ży pożarnych w jed n ą o rg a nizację i pod jed n y m kierow nictw em . P o d d ając stosunkow o ostrej k ry ty ce działalność Zw iązku, nie uw zględniał w sw ej k o ncepcji jego fak ty czn ej egzy stencji. O sto p n iu zaaw ansow ania, w końcu 1948 r., p rac n a d now ą s tru k tu rą organizacyjną ochrony przeciw pożarow ej może św iadczyć n a jlep iej stw ierd ze n ie sam ego au to ra om aw ianej tu koncepcji: „Obecnie jestem w procesie p racy n ad ostatecznym u jęciem opracow ania now ej s tr u k tu r y pożarnictw a, k tó rą obow iązuję się w najbliższych dn iach przedstaw ić K om itetow i C e n traln em u PPR, m in istro w i bezpieczeństw a publicznego i gen. W itoldow i do zapoznania się z n ią i z atw ierd zen ia ” 3S. ,
Mimo ty ch zam ierzeń: jednych su g eru jący ch ograniczanie działalności Zw iązku, a in n y ch jego likw idację, faktycznie p ełnił on ta k ą sam ą fu n k cję i m iał ta k i zakres działania jak w okresie m iędzyw ojennym . Nic nie w sk azu je na to, ab y w łonie sam ego Z w iązku istn iała jak ak o lw iek ten d en cja do rezy g n acji iz dotychczasow ego zakresu działania (poza ppłk. J a n e m K w iatkow skim ). Z akres kom petencji organizacyjnych, adm in istracy jn y c h , technicznych, szkole niow ych i w ydaw niczych pozostaw ał ten sam (z nieznacznym i ograniczeniam i). Zw iązek n a d a l sk u p iał zakładow e straże pożarne, zaw odow e m iejskie oraz najliczniejsze ■— ochotnicze straże pożarne w iejskie i m ałom iasteczkow e. Cały te re n k r a ju podzielono n a 14 okręgów w ojew ódzkich i jeden O kręg G rodzki w Łodzi. Podlegało im 270 oddziałów pow iatow ych. 1 czerw ca 1949 r. w r a m ach Z w iązku działało: 12 834 ochotniczych straży pożarnych (terenowych), 735 straży pożarnych przym usow ych, 969 straży pożarnych przem ysłow ych, 175 straży pożarnych kolejow ych, 3 straże pożarne leśne, 73 m iejskie zaw odo w e straże pożarne, 47 d ru ży n żeńskiej służby pożarniczej. O gólna liczba człon kó w straży pożarnych zrzeszonych w Z w iązku w ynosiła w ty m okresie 387 050 osób " .
P odsum ow ując, należy stw ierdzić, że lata 1944—1949 b y ły okresem poszu k iw a n ia now ej form uły o rganizacyjnej o ch ro n y przeciw pożarow ej. Nie m ając w y k ry sta lizo w an ej do końca koncepcji w tej dziedzinie, w ładze państw ow e u tw o rzy ły specjalistyczne kom órki w m in iste rstw a c h A d m in istra cji P ublicznej oraz Ziem Odzyskanych. N iezależnie od tego re ak ty w o w a ły Z w iązek S traży P o żarn y ch RP, k tó ry legitym ow ał się sp raw dzonym i w okresie m ięd zy w o jen nym form am i działalności oraz cieszył się uznaniem w śród a k ty w u straży po 35 R e a l i z u j ą c k i e r u n e k ś c i s ł e g o p o d p o r z ą d k o w a n i a Z w i ą z k u S t r a ż y p o ż a r n y c h R P w ł a d z o m p a ń s t w o w y m , d e c y z j ą m i n i s t r a a d m i n i s t r a c j i p u b l i c z n e j z 7 V 1947, u t w o r z o n o s t a n o w i s k o D e l e - g a t a R z ą d u d o s p r a w Z w i ą z k u , f u n k c j ę t ę p o w i e r z o n o J a n o w i K o t w i c y - S k r z y p k o w i : A A N , M A P , 809, m i k r f . B-182 8, s . 03. P i s m o D e l e g a t a R z ą d u d o Z a r z ą d u G ł ó w n e g o Z w i ą z k u z 14 V 1947. 36 M e m o r i a ł O R M O , s . 25. 37 J a k w p r z y p . 19, s s . 2, 3.
84 W ła d y s ła w M. Św ieczkow sk i
żarnych, szczególnie ochotniczych. A ktem p ra w n y m z 30 listopada 1Э45 r. przyw rócono stru k tu rę organizacyjną ochrony przeciw pożarow ej obowiązującą przed 1939 r. R ównolegle M A P oraz Główmy In sp e k to ra t ORMO, przy dużym zainteresow aniu К С PPR , dążyły do opracow ania dwóch różnych, now ych k o n cepcji funkcjonow ania ochrony przeciw pożarow ej w Polsce. Zanim dokonano tego dw om a ak tam i praw nym i: likw idacji Z w iązku w paźd ziern ik u 1949 r . 38 oraz o pow ołaniu kom end straży pożarnych 3S, Z w iązek S traży Po żarn y ch RP rozw ijał w szechstronną działalność za pośrednictw em sw ych ogniw w ojew ódz kich i pow iatow ych oraz zrzeszonych straży pożarnych.
ORGANA POŻARNICTW A W STRUK TU RZE ORG AN IZA CY JN EJ W ŁADZ A D M IN ISTRA CJI O G Ó LN EJ I i II IN STA N C JI
W W OJEW Ó DZTW IE OLSZTYŃSKIM
W ładze a d m in istracy jn e O kręgu M azurskiego w śród innych p rac podjęły też organizację pożarnictw a, co zn ajd u je odzw ierciedlenie już w pierw szych m iesięcznych spraw ozdaniach starostów pow iatow ych 40.
W spraw ozdaniu om aw iającym sy tu ację w O kręgu M azurskim od 13 do 23 m a ja 1945, P ełnom ocnik Rządu RP, p łk J a k u b P ra w in stw ierdzał, że w y dano zalecenie tw orzenia straży m iejscowych. Wobec b ra k u dostatecznie sil nego a p a ra tu bezpieczeństw a i milicji, a także całkow itej dezorganizacji ochrony przeciw pożarow ej, chodziło n iew ątp liw ie o tak zw ane straże porząd kowe, k tó re zastępując i dopełniając organa porządku publicznego, m iały z a j m ow ać się m iędzy in n y m i szeroko pojętą ochroną pnzeciw pożarową głównie
w sensie zapobiegawczym , a więc n a p rzy k ład w form ie w y sta w ian ia w osiedlach w a rt nocnych
Było to rozw iązanie doraźne, a w obliczu sporego w yludnienia tere n u W arm ii i M azur raczej zabieg fo rm aln y aniżeli przynoszący realn e korzyści. Z ty ch też w zględów w ram ach przygotow yw anej s tru k tu ry organizacyjnej U rzędu Pełnom ocnika Rządu przew idyw ano utw orzenie w jego w ydziale a d m in istra cy jn y m — oddziału ochrony p rzed pożaram i i in n y m i klęskam i, k tó ry m iał podlegać drugiem u zastępcy Pełnom ocnika Rządu (wicewojewodzie) W w y n ik u tw orzonych — niew ątpliw ie a.l hoc, chociaż n ie bez podstaw p ra w nych, n a przełom ie k w ietn ia i m aja 1945 r. — projektów , ustalono podstaw o w y zarys funkcjonow ania w ładz ad m in istracji ogólnej n a szczeblu okręgu i obw odów (powiatów), w ty m rów nież org an u do sp ra w pożarnictw a. P ie r wotnie, w projekcie sta tu tu organizacyjnego dla staro stw pow iatow ych, p ro 38 R o z p o r z ą d z e n i e R a d y M i n i s t r ó w z 24 X 1949 w s p r a w i e r o z w i ą z a n i a s t o w a r z y s z e n i a w y ż s z e j u ż y t e c z n o ś c i „ Z w i ą z e k S t r a ż y P o ż a r n y c h R z e c z y p o s p o l i t e j P o l s k i e j ” : D z U R P , 1950, n r 6, p o z . 56. 39 U s t a w a z 4 I I 1950 o o c h r o n i e p r z e c i w p o ż a r o w e j i j e j o r g a n i z a c j i : D z U R P , 1950, n r 6, p o z . 51, r o z d z . I. 40 A r c h i w u m P a ń s t w o w e w O l s z t y n i e ( d a l e j A P O ) , U r z ą d P e ł n o m o c n i k a R z ą d u R P n a O k r ę g M a z u r s k i ( d a l e j U r z ą d p e ł n o m o c n i k a ) , 47, k . 2. S p r a w o z d a n i e s t a r o s t y k ę t r z y ń s k i e g o z 17 V 1945; 140, k . 2—3. S p r a w o z d a n i e s t a r o s t y p a s ł ę c k i e g o zn m i e s i ą c c z e r w i e c 1945 r . 41 W m y ś l r e g u l a m i n u w e w n ę t r z n e g o s t r a ż e p o r z ą d k o w e j a k o o r g a n i z a c j e o b y w a t e l s k i e p o w o ł a n e b y ł y d o ,, w s p ó ł d z i a ł a n i a z o r g a n a m i p a ń s t w o w y m i i s a m o r z ą d o w y m i w z a k r e s i e u t r z y m a n i a ł a d u , p o r z ą d k u , s p o k o j u i b e z p i e c z e ń s t w a p u b l i c z n e g o . ” : A P O , U r z ą d P e ł n o m o c n i k a , 32, к . 1; 70, k . -113, 175—176. 42 I b i d e m , 4, K. 26, 37— 38. p r o j e k t y s t a t u t u o r g a n i z a c y j n e g o U r z ę d u P e ł n o m o c n i k a R z ą d u R P n a O k r ę g M a z u r s k i z p r z e ł o m u k w i e t n i a i m a j a 1945 r .
Stru ktura o r g a n iza c y jn a och ro n y p r z ec iw p o ż a r o w e j 8 5
ponow ano utw orzenie stanow iska do sp ra w klęsk żyw iołow ych w ram ach r e fe ra tu społeczno-politycznego " . W ynikało to zapew ne stąd, że najliczniejszą g rupę w śród straży (w w a ru n k ac h p rzedw ojennych i w założeniach p o w ojen nych) stanow iły stow arzyszenia ochotniczych straży pożarnych 44, a do zakresu działania kom órek społeczno-politycznych n ale żały m. in. wszelkie s p ra w y do tyczące stow arzyszeń sp o łe cz n y ch 45. O statecznie jed n ak zdecydow ano się na utw orzenie w staro stw ach pow iatow ych odrębnego re fe ra tu pożarnictw a, k tó rego zad an iem m iało być nadzorow anie bezpieczeństw a przeciw pożarowego, o rganizow anie straży pożarnych, dbałość o przeciw pożarow e zbiorniki wodne, sprzęt i rem izy strażackie, a także składanie propozycji budżetow ych do w ładz pow iatow ych 16.
Nic nie w skazuje n a to, aby w śród pierw szej ekipy ad m in istracy jn ej p rzybyłej do Olsztyna 29—30 m arca 1945 znajdow ał się k w alifik o w an y p r a cow nik pożarnictw a. Z tego też najp raw d o p o d o b n iej w zględu n a szczeblu w o jew ódzkim s p ra w y pożarnictw a włączono w zakres działania w ydziału a d m i nistracyjnego. Stanow iło to w y raźn ą sprzeczność w sto su n k u do s tru k tu ry organizacyjnej MAP, chociaż w późniejszym okresie, w korzystniejszych w a runkach, powrócono do tego m odelu. W ładze cen traln e nie m iały zresztą w ty m w zględzie jednoznacznego poglądu, a P ełnom ocnik Rządu działał n a pod staw ie specjalnych u p ra w n ie ń n a d an y c h m u przez ówczesną R adę M inistrów Tymczasow ego R z ą d u 47. Rów nież w późniejszych założeniach ram ow ego s ta tu tu organizacyjnego urzędów wojew ódzkich, opracow anego przez MAP 30 listopada 1945, b ra k w tej k w estii jednoznacznego określenia 48. Tym czasem 1 lipca 1945 P ełnom ocnik Rządu ogłosił s ta tu t o rg an izacy jn y sw ego urzędu oraz staro stw pow iatow ych. P rzew idziano w nim utw o rzen ie W ojewódzkiego In sp ek to ratu P o żarn ictw a jako odrębnego — spośród d w udziestu dw óch — w ydziałów 49. Jednocześnie określono w sposób ogólny zakres działania In sp e k to ratu , do którego obowiązków m iały należeć s p ra w y w yszkolenia zaw odo w ych k a d r pożarniczych, b udow a przeciw pożarow ych zbiorników wodnych, sp raw y obrony przeciw lotniczo-pożarow ej, zaopatrzenie w sp rzęt pożarniczy, a także organizow anie ochotniczych stra ży pożarnych. Pow ołanie o rg a n u po żarniczego związanego in te g raln ie ze stru k tu rą organizacyjną U rzędu P e łn o m ocnika Rządu n astąp iło bezsprzecznie w lipcu 1945 г., o czym powiadomiono staro stw a pow iatow e specjalnym pism em z 27 lipca. Określono w nim pon o w nie podstaw ow e zad a n ia W ojew ódzkiego In sp e k to ratu P o żarn ictw a oraz za strzeżono do zatw ierdzającej decyzji P ełnom ocnika Rządu n a w niosek In sp e k tora W ojewódzkiego obsadę stanow isk „pow iatow ych in stru k to ró w pożarnic tw a ”, a tak że rozdział subw encji n a cele ochrony p rz e c iw p o ża ro w e jB°. W yni-43 I b i d e m , k . 15— 18. P r o j e k t s t a t u t u o r g a n i z a c y j n e g o s t a r o s t w p o w i a t o w y c h z 5 V 1945 p r z e d s t a w i o n y p r z e z s t a r o s t ą o l s z t y ń s k i e g o . 44 U s t a w a z 13 I I I 1934 r . o o c h r o n i e p r z e d p o ż a r a m i i i n n y m i k l ą s k a m i w y r ó ż n i a ł a s t r a ż e : o c h o t n i c z e , p r z y m u s o w e , z a w o d o w e i p r y w a t n e ( w w a r u n k a c h p o w o j e n n y c h z a k ł a d o w e ) : D z U R P , 1934, n r 41, p o z . 365, r o z d z . I I , a r t . 4, p k t . 2. 45 A P O , U r z ą d P e ł n o m o c n i k a , 19, k . 33. R e f e r a t N a c z e l n i k a W y d z i a ł u S p o ł e c z n o - P o l i t y c z n e g o n a z j e ż d z i e s t a r o s t ó w p o w i a t o w y c h 10 V I I 1945 r . ; 69, к . 105— 108. S t a t u t o r g a n i z a c y j n y W y d z i a ł u S p o ł e c z n o - P o l i t y c z n e g o z p r z e ł o m u m a j a i c z e r w c a 1946 r . 46 I b i d e m , 41, k . 33— 35. T y m c z a s o w y s t a t u t o r g a n i z a c y j n y s t a r o s t w w O k r ę g u M a z u r s k i m z 5 V 1945 r . 47 M a z u r s k i D z i e n n i k P e ł n o m o c n i k a R z ą d u R P , 1945, n r l , p o z . l . 48 A P O , U r z ą d P e ł n o m o c n i k a , 29, k . 89. R a m o w y s t a t u t u r z ę d ó w w o j e w ó d z k i c h . 49 M a z u r s k i D z i e n n i k P e ł n o m o c n i k a R z ą d u R P , 1945, n r i , p o z . 2 1 3 . 50 A P O , U r z ą d P e ł n o m o c n i k a , 4, k . 130 o r a z 62, k . 135. P i s m o P e ł n o m o c n i k a R z ą d u z 27 V I I 1945 d o s t a r o s t ó w p o w i a t o w y c h i p r e z y d e n t ó w m i a s t w y d z i e l o n y c h ; 32, k . 20. S p r a w o
86 W ła d y s ła w M. Ś w iec zko w ski
kaîo to z wysoce zcentralizow anego c h ara k te ru w ładzy P ełnom ocnika Rządu oraz specjalnych jego prerogatyw .
W prow adzenie nazwy: W ojewódzki In sp e k to rat Pożarnictw a odpow iadało nazew nictw u p rzy jętem u n a szazeblu cen traln y m w MAP; był on terenow ym odpow iednikiem Głównego In sp e k to ratu P ożarnictw a. S tosując konsekw entnie tę nom en k latu rę, rów nież w staro stw ach pow iatow ych utw orzono in sp ek to raty pożarnictw a, jako odrębne — spośród dziew iętnastu — referaty . O kreślanie w d okum entach z tego okresu stanow isk pow iatow ych inspektorów jako in s tru k to ró w w ynikało z trad y c ji przedw ojennej, k ied y w ra m a ch s tr u k tu r y organizacyjnej Zw iązku S traży P o żarnych RP, jako jedynego re p rezen tan ta interesów pożarnictw a na obszarze całego państw a, istn ia ły tak ie funkcje w jego zarządach p o w ia to w y c h 51. Do podstaw ow ych zadań pow iatow ych inspektorów pożarnictw a należeć m iały s p ra w y zw iązane z w yszkoleniem straży pożarnych, rozdziału k re d y tó w n a k upno sprzętu pożarniczego, a także subsydiow anie p ro jek tó w i budow y przeciw pożarow ych zbiorników w o d n y c h BS. W a d m in istracy jn y m podziale k r a ju o p a rty m n a założeniach k o n sty tu cji m arcow ej z 1921 r. uwzględniono w ydzielenie gm in i grom ad w pow iatach 6S. N a ty m szczeblu s p ra w y ochrony przeciw pożarow ej leżały w gestii w ójtów i sołtysów. Ich obowiązki w ty m zakresie określono w tym czasow ych in s tru k cjach opracow anych przez MAP w sierpniu 1945 r. i w y d an y ch przez U rząd Pełnom ocnika Rządu w ty m sam ym m iesiącu. Do obowiązku w ójtów należało organizow anie n a swoich tere n ac h straży pożarnych i dbałość o n ależy te zao p atrzenie ich w sprzęt, sołtysi nato m iast byli zobligow ani do ozuwania nad ogólnym bezpieczeństw em przeciw pożarow ym sw ej g ro m a d y 54.
T ak więc m ożna przyjąć, że w czterech pierw szych m iesiącach sp raw o w ania w ładzy przez a d m in istrację polską w O kręgu M azurskim stworzono zasadnicze ra m y organizacyjne działania organów ad m in istracji państw ow ej i sam orządow ej w ogóle, .w ty m także ochrony przeciw pożarow ej. B yły one p u n k tem w yjściowym , przez samo określenie ich jako tym czasow ych, dla m a jących następow ać w niedalekiej przyszłości częściowych lub g en eralnych reorganizacji.
W zw iązku ze w spom nianym już w yżej pism em okólnym m in istra ad m i n istrac ji publicznej z 30 listopada 1945, dotyczącym ram ow ego s ta tu tu o rg a n i zacyjnego urzędów w ojewódzkich, przystąpiono do zasadniczej reorganizacji U rzędu Pełnom ocnika Rządu dostosow ując jego stru k tu rę o rg anizacyjną do w ym ogów centralnych. Zasadniozą cechą tej reorganizacji m iało być o g ran i czenie liczby sam odzielnych w ydziałów. W edług E d w a rd a K ierejczyka, w m ie j sce 22 w ydziałów utw orzono w pierw szym k w a rta le 1946 r. 16, a w śród zlikw i dow anych m iał rów nież znajdow ać się W ojew ódzki In s p e k to rat P o żarnictw a ss. z d a n i e s y t u a c y j n e P e ł n o m o c n i k a R z ą d u z a l i p i e c 1945 г . ; M a z u r s k i D z i e n n i k F e ł n o h i o c n i k a R z ą d u R P , 1945, n r 2, p o z . 11 a . 51 J . R . S z a f l i k , o p . c i t . , s . 227. 52 M a z u r s k i D z i e n n i k P e ł n o m o c n i k a R z ą d u R P , 1945, n r l , p o z . 3, § 38. 53 A A N , P K W N , V I I / 1 , m i k r f . 24195, s . 15. R o z p o r z ą d z e n i e w y k o n a w c z e R e s o r t u A d m i n i s t r a c j i P u b l i c z n e j w s p r a w i e w y k o n a n i a D e k i e t u P K W N z 2 1 V I I I 1944 o o r g a n i z a c j i w ł a d z a d m i n i s t r a c y j n y c h I i I I i n s t a n c j i ; p o r . t e ż L . J a s t r z ę b o w s k i , 2 a r y s h i s t o r i i t e r e n o w y c h o r g a n ó w w ł a d z y i a d m i n i s t r a c j i p a ń s t w o w e j , w : T e r e n o w e o r g a n y a d m i n i s t r a c j i i r a d y n a r o d o w e p o r e f o r m i e , r e d . J . S ł u ż e w s k i , W a r s z a w a 1974, s . 44. 54 A P O , U r z ą d P e ł n o m o c n i k a , 4, k . 142— 145 o r a z 165, k . 29— 40 i 47— 53. I n s t r u k c j a d l a b u r m i s t r z ó w , w ó j t ó w i s o ł t y s ó w z s i e r p n i a 1945 r . ; M a z u r s k i D z i e n n i k P e ł n o m o c n i k a R z ą d u R P , 1945, n r 3, p o z . 45, n r 1— 3. 55 E . K i e r e j c z y k , o p . c i t . , s s . 73—74,
Struktura o r g a n iza c y jn a ochrony p r z ec iw p o ż a r o w e j 8 7
Je d n a k że z zachow anych m ate ria łó w arch iw a ln y ch w ynika, że in sp e k to ra t ten działał n a zasadzie sam odzielnej kom órki o rganizacyjnej do czasu p rzem ian o w an ia go w p aździerniku 1947 r. w oddział ochrony przed pożaram i i in n y m i klęskam i w ra m a ch w ydziału ad m in istracy jn o -p raw n eg o . Istn iały różne k o n cepcje działania k o m ó rk i do sp ra w p o żarnictw a w ra m a ch s tr u k tu r y o rg a n i zacyjnej U rzędu P ełnom ocnika R ządu i U rzędu W ojewódzkiego. J e d n a z n ich zakładała włączenie W ojew ódzkiego In sp e k to ratu P o żarn ic tw a w zakres czyn ności w ydziału sam orządowego, o c z y m pow iadom iono oficjalnym pism em (z 7 1 1946) MZO 5e. K oncepcja ta b y ła o ty le słuszna, że w m y śl u sta w y z 13 m arca 1934 r. sam orządy tery to ria ln e o d g ry w ały zasadniczą rolę w ochronie p rzeciw pożarow ej, szczególnie w obec najliczniejszej g ru p y spośród rodzajów straży — OSP. Odnosiło się to głównie do obow iązku subw encjonow ania ty ch straży. Sam orząd tery to rialn y w m yśl w yżej w y m ienionej u sta w y był zobow iązany do organizow ania ochrony przeciw pożarow ej n a sw oim terenie. Z tego więc p u n k tu w idzenia decyzja w łączenia W ojewódzkiego In sp e k to ratu P o żarnictw a do w ydziału sam orządow ego b y łab y tr a f n a ” . Można dom niem yw ać, że in te n cją projektodaw ców tej koncepcji było n a d a n ie in sp ek to rato w i pożarnictw a odpow iedniej ra n g i wobec sam orządu terytorialnego, ty m b a rd ziej że b y ła to zupełnie now a form a w dotychczasow ej stru k tu rz e ochrony przeciw pożarow ej, a działający przed w o jn ą Zw iązek S traży Po żarn y ch R P wów czas jeszcze nie podjął działalności w w ojew ództw ie olsztyńskim . S p ra w a ta n ie została jed n ak defin ity w n ie rozstrzygnięta, a 29 m a ja 1946 r. n a zjeździe w ojew odów od b y ty m w M A P zastanaw iano się, czy in sp e k to ra ty p o żarnictw a m ają działać w ra m a ch w ydziałów ad m in istracy jn y ch czy też sam orządow ych. Za w łączeniem s p ra w ochrony przeciw pożarow ej do sam orządow ych przem aw iało, iż straże „w sw ych niższych k o m órkach org an izacy jn y ch b a zu ją n a sam orządzie” 58.
Z uw agi n a organizację MZO i działającego w n im Sam odzielnego R efe r a tu P o żarn ictw a w D ep artam en cie A d m in istracji Publicznej, w łączenie W oje w ódzkiego In sp e k to ratu P o żarnictw a do w y d z iału sam orządow ego stanow iłoby zaprzeczenie dążności do jednolitej organizacji jed n o stek teren o w y ch i c en traln y ch . D ok u m en ty dotyczące s tr u k tu r y o rganizacyjnej w ydziału sam orzą dowego, jak rów nież pozostałych, w k tó ry ch m ogłaby e w en tu aln ie działać k o m ó rk a do sp ra w pożarnictw a, n ie św iadczą o rzekom ym roizwiąizaniu W oje w ódzkiego In sp e k to ra tu P o ż a rn ic tw a 69. M iał on raczej dużą samodzielność. Św iadczyć o tym może m. in. zakres działania, którego p ro je k t przedstaw iono W ydziałow i O rganizacyjnem u U rzędu W ojew ódzkiego n a początku czerwca 1946 r. P rzew idyw ano w nim podział W ojew ódzkiego In sp e k to ra tu n a cztery re fe ra ty z n a stęp u jąc y m zak rese m czynności:
R e f e r a t o g ó l n o - o r g a n i z а с y j n y
— zarządzenia ogólne w ładz ad m in istrac y jn y c h i pożarniczych, p odstaw y p ra w n e działalności ochrony przeciw pożarow ej, u sta w y i rozporządzenia,
56 A P O , U r z ą d P e ł n o m o c n i k a , 30, k . 5, 7. 57 I b i d e m , 173, k . 35. P i s m o W o j e w ó d z k i e g o I n s p e k t o r a P o ż a r n i c t w a z 4 V i 1946 d o W y d z i a ł u S a m o r z ą d o w e g o . 58 A A N , M A P , 814, m i k r f . B-1833, s. 71. P r o t o k ó ł z e z j a z d u w o j e w o d ó w ; o i l e p r a c o w n i c y W o j e w ó d z k i e g o I n s p e k t o r a t u P o ż a r n i c t w a b y l i o p ł a c a n i z b u d ż e t u M Z O , t o p o w i a t o w i i n s p e k t o r z y p o ż a r n i c t w a p r z e z w ł a ś c i w e z w i ą z k i s a m o r z ą d o w e : A P O , U r z ą d W o j e w ó d z k i w O l s z t y n i e ( d a l e j U r z ą d W o j . ) , 16, k . 154. E t a t M Z O . P o d z i a ł c z y n n o ś c i i n s p e k t o r a t u . 59 A P O , U r z ą d W o j . , 30, k . 20, 80— 83. P r o j e k t s t a t u t u o r g a n i z a c y j n e g o W y d z i a ł u S a m o r z ą d o w e g o z 10 1 1946 r . o r a z s t a t u t z k w i e t n i a t e g o ż r o k u ; U r z ą d P e ł n o m o c n i k a , 69, k . 105— 108. O r g a n i z a c j a W y d z i a ł u S p o ł e c z n o - P o l i t y c z n e g o z p r z e ł o m u m a j a i c z e r w c a 1946 r .
88 W ła d ys ła w M. Św ieczko w ski
— s p ra w y organizacyjne w łasne, pow iatów i straży pożarnych,
— sp ra w y personalne zawodow ych strażaków , członków OSP i straży za kładow ych,
— sp raw y ogólne, a więc organizacja odpraw i konferencji, planow anie i sprawozdawczość, kontrole, s ta ty s ty k a k lęsk żywiołow ych oraz ubezpieczenia od ognia,
— sp raw y finansowo-gospodarcze, św iadczenia socjalne, ew idencja i n w e n tarza;
R e f e r a t t e c h n i c z n o - w y s z k o l e n i o w y
— sp raw y ogólno-techniczne zw iązane ze sprzętem pożarniczym , n o rm ali zacją, sygnalizacją i środkam i łączności oraz bazą przeciw pożarow ą (remizy strażackie),
— s p ra w y w yszkoleniow e zaw odow ych strażaków , ochotników, straży za kładow ych; o d p raw y w yszkoleniow e i pomoce naukow e;
R e f e r a t z a o p a t r z e n i a
— zaopatrzenie w sp rzęt pożarniczy; p lan y z tym związane,
— przeciw pożarow e zaopatrzenie wodne, projekty, plany, budow y zbior ników w odnych i studzien;
R e f e r a t p r e w e n c j i
— regulam iny, in stru k cje i zarządzenia przeciw pożarow e, — sp ra w y kom iniarstw a,
— kontrole przeciw pożarow e w zakładach p racy i w ażniejszych obiektach użyteczności publicznej,
— nad zó r nad bezpieczeństw em pożarow ym w czasie różnego rodzaju w i dowisk (teatr, kina),
— sp raw y przestrzegania przepisów przeciw pożarow ych w budow nictw ie, — ch ara k te ry sty k a poszczególnych miejscowości pod k ątem zabezpiecze nia pożarowego,
— sp raw y obrony przeciw lotniczej,
— sp raw y in n y ch klęsk żywiołow ych (powodzie),
— w spółpraca ze straża m i zakładow ym i (np. kolejowym i) oraz różnym i in sty tu cjam i i o rg a n iz a c ja m i60.
Trzeba przy tym w y raźn ie podkreślić, że w w yżej w ym ienionym p ro je k cie m ow a jest o W ojew ódzkim Inspektoracie P o żarnictw a jako o X X II-gim w ydziale U rzędu W ojewódzkiego, co stoi w w y raźn e j sprzeczności z wcześniej już sygnalizow anym problem em s tr u k tu r y o rganizacyjnej U rzędu W ojew ódz kiego 61.
Na mocy zarządzenia Pełnom ocnika Rządu z 7 m aja 1946, dotyczącego zakresu a p ro b aty sp raw zastrzeżonych do ostatecznej decyzji zw ierzchników U rzędu, W ojew ódzki In sp e k to rat P o żarnictw a podlegał służbowo pierw szem u zastępcy Pełnom ocnika
Zasadnicza reorganizacja U rzędu W ojewódzkiego n astąp iła w 1947 r. n a 60 I b i d e m , U r z ą d P e ł n o m o c n i k a , 30, k . 185—187 o r a z 16, k . 154. O r g a n i z a c j a W y d z i a ł u X X I I — W o j e w ó d z k i e g o I n s p e k t o r a t u P o ż a r n i c t w a i s z c z e g ó ł o w y p o d z i a ł c z y n n o ś c i . 61 i s t n i a ł a b y z a t e m u z a s a d n i o n a r a c j a p o w t ó r n e g o p r z e a n a l i z o w a n i a d o k u m e n t a c j i z t y m z a g a d n i e n i e m z w i ą z a n e j , t y m b a r d z i e j ż e E d w a r d K i e r e j c z y k k o r z y s t a ł z a k t i n t e r e s u j ą c y c h n a s z e s p o ł ó w U r z ę d u P e ł n o m o c n i k a R z ą d u i U r z ę d u W o j e w ó d z k i e g o / P O j e s z c z e w o k r e s i e n i e p e ł n e g o i c h u p o r z ą d k o w a n i a ; s z c z c g ó ł o w s z e p r z e d s t a w i e n i e t e j k w e s t i i p r z e k r a c z a ł o b y z n a c z n i e r a m y n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u . 62 Л Р О , U r z ą d P e ł n o m o c n i k a , 30, k . 42.
Struktura o r g a n iza c y jn a och ro n y p r z ec iw p o ż a r o w e j 89
mocy w ydanego 31 m aja okólnika n r 42 m in istra ziem odzyskanych 6S. Był on obow iązujący n a całym obszarze Ziem O dzyskanych. Przystosow anie o lszty ń skiego U rzędu W ojewódzkiego do przepisów wzorowego s ta tu tu m iało nastąpić od 1 lipca tegoż roku, jednakże trudności zw iązane z obsadą w ydziału adm i- n istracy jn o -p raw n e g o pozwoliło zakończyć ten proces dopiero 1 p aździernika 61. Nowo pow stały w ydział ad m in istrac y jn o -p ra w n y dzielił się n a tnzy o d działy: ogólno-praw ny, p ra w S ta n u Cywilnego i e w idencji ludności, ochrony przed pożaram i i in n y m i klęskam i. W określonym rów nocześnie szczegółowym podziale czynności, in teresu jący nas oddział dzielił się n a trz y referaty : ogól- n o -ad m in istrac y jn y , inspekcyjno-szkoleniow y oraz techniczny. Całkow icie no w ym sform ułow aniem w ty m zakresie czynności było dokonanie podziału straży pożarnych n a zrzeszone i nieznzeszone w Z w iązku S traży P o ż a r nych R P 65.
W prow adzenie now ego n azew n ictw a o rg a n u pożarniczego w u rzędach w o jewódzkich odpow iadało m odelow i ogólnopolskiem u, a wiązało się ściśle z re- aktyw izacją w yżej w ym ienionego Zw iązku, w k tó ry m pra k ty czn ie stanow isko wykonaw cze całokształtu sp raw zw iązanych z ochroną przeciw pożarow ą n a le gało do inspektorów pożarnictw a (na szczeblu cen traln y m i wojew ódzkim ) oraz in stru k to ró w (na szczeblu pow iatow ym ). S tą d też konieczność zm ian y do tychczasow ego nazew nictw a; n a czele oddziału o chrony przed pożaram i i in n y m i k lęsk am i stał o d tąd k iero w n ik 6G. Podobnie uczyniono n a szczeblu c e n tra l nym w MAP, o czym była m ow a już wcześniej.
W ślad za tym , rów nież w p o w iatach zniesiono stan o w isk a pow iatow ych inspektorów pożarnictw a, w prow adzając nazw ę re fe re n tó w ochrony p rzed p o żaram i i innym i klęskam i. R eferenci ci podlegali pod w zględem osobow ym i służbow ym starostom , n ato m iast pod w zględem fachow ym organow i w o je w ódzkiem u do sp ra w pożarnictw a. T ak zatem n a Z iem iach O dzyskanych p rz y jęto term inologię obow iązującą n a tere n ac h podległych MAP.
N a m ocy zarządzenia W ojew ody O lsztyńskiego, z 19 sierp n ia 1947, w s p ra wie w e w n ętrzn ej organizacji sta ro stw pow iatow ych i szczegółowego podziału czynności, u trzy m an o n a d a l o d ręb n ą k o m órkę do sp raw po ż arn ictw a jako je d n ą z 19 referató w . Do z ak re su jej działania należało 18 spraw , k tó re odpow ia dały zakresow i działania u stalan em u n a szczeblu w ojew ódzkim sr.
N ajw ięcej w ątpliw ości budzi w łączenie oddziału ochrony przed pożaram i i in n y m i klęsk am i do w ydziału ad m in istracy jn o -p raw n eg o , k tó ry w m yśl pierw o tn y ch p ro jek tó w m iał skupiać całokształt zagadnień praw n y ch , zw iąza nych z urzędow aniem w ładz ad m in istracji o g ó ln e jse. Można byłoby sądzić, że tego rodzaju rozw iązanie było doraźne. W ładze cen traln e nie polecały je d n a k
63 I b i d e m , U r z ą d W o j . , 18, k . 5— 22. S t a t u t o r g a n i z a c y j n y u r z ę d ó w w o j e w ó d z k i c h z 31 V 1947 w p r o w a d z o n y o k ó l n i k i e m n r 42 m i n i s t r a z i e m o d z y s k a n y c h . 64 I b i d e m , k . 4 o r a z s y g n . 17, k., 316. P i s m a W o j e w o d y O l s z t y ń s k i e g o z 28 I I i 14 V I I 1947 d o M Z O w s p r a w i e w p r o w a d z e n i a w ż y c i e s t a t u t u o r g a n i z a c y j n e g o U r z ę d u W o j e w ó d z k i e g o . 65 I b i d e m , 17, k . 288—289 o r a z 18, k . 52—53. S z c z e g ó ł o w y p o d z i a ł c z y n n o ś c i O d d z i a ł u O c h r o n y p r z e d P o ż a r a m i i I n n y m i K l ę s k a m i . 66 W . M . Ś w i e c z k o w s k i , O c h o t n i c z e S t r a ż e P o ż a r n e w P o l s c e L u d o w e j , w : I S y m p o z j u m H i s t o r y c z n e Z w i ą z k u O c h o t n i c z y c h S t r a ż y P o ż a r n y c h , W a r s z a w a 1979, s . 37. 67 A P O , U r z ą d W o j . , 139, k . 10. P i s m o o k ó l n e W o j e w o d y O l s z t y ń s k i e g o z 2 1 X I I 1947, d o t y c z ą c e s t o s u n k u s ł u ż b o w e g o r e f e r e n t ó w o c h r o n y p r z e d p o ż a r a m i i i n n y m i k l ę s k a m i , p o r . t e ż O l s z t y ń s k i D z i e n n i k W o j e w ó d z k i , 1948, n r 2(35), p o z . 29; 18, k . 54. S z c z e g ó ł o w y p o d z i a ł c z y n n o ś c i r e f e r a t ó w o c h r o n y p r z e d p o ż a r a m i i i n n y m i k l ę s k a m i , p o r . t e ż O l s z t y ń s k i D z i e n n i k W o j e w ó d z k i , 1947, n r 19(33), p o z . 191. 68 A P O , U r z ą d W o j . , 17, k . 316. P i s m o W o j e w o d y O l s z t y ń s k i e g o z 1 8 I I 1947 d o M Z O .
90 W ł a d y s ła w M. Św iec zko w ski
że zmieniać tego stan u rzeczy, a k o lejn y s ta tu t organizacyjny Urizędu W oje wódzkiego w prow adzony zarządzeniem W ojew ody Olsztyńskiego, z 20 g rudnia 1948, nie dotyczył zm iany zakresu działania w ydziału a d m in istracy jn o -p ra w - nego, a ty m sam ym oddziału ochrony p rzed pożaram i i in n y m i k lę s k a m iM. Zmieniono też 'zasadę płatności etató w re fe re n tó w ochrony przed pożaram i i in n y m i klęskam i w pow iatach. Od 1 stycznia 1948 byli cni opłacani, podob nie jak pracow nicy oddiziału n a szczeblu wojew ódzkim , z b u dżetu MZO 70.
K olejną reorganizację dotyczącą o rg a n u do sp ra w pożarnictw a w Urzędzie W ojewódzkim przeprow adzono już po zniesieniu, w styczniu 1949, odrębnego zarządu Ziem O dzyskanych. W zw iązku z pism em okólnym m in istra a d m in i s tra cji publicznej, z 18 października 1949, w yłączono z oddziału ochrony przed pożaram i i in n y m i k lęsk am i sp raw y zw iązane z ochroną przed powodziam i i in n y m i k lęsk am i żyw iołow ym i w łączając te kw estie do oddziału o rg a n iz a cyjnego w w ydziale ogólnym, n a to m ias t oddział ochrony przed pożaram i w szedł w zakres działania w ydziału społectzno-politycznego. Z m ian ty ch doko nano na m ocy zarządzeń W ojew ody Olsztyńskiego, z 25 października i 7 listo p ad a 1949, z mocą obow iązującą od 1 stycznia 1950 ” , p rz y czym szczegółowy zakres czynności oddziału, z w yłąazeniem sp raw dotyczących zagadnień ochro ny przeciw pow odziow ej i in n y ch klęsk żywiołowych, pozostaw ał n a d al n ie zm ieniony. To samo dotyczyło szczebla pow iatow ego 72.
Pow yższe zm iany w iązały się z przygotow yw aną g en eraln ą reorganizacją s tr u k tu r y organizacyjnej pożarnictw a polskiego, jak a m iała n a stąp ić w raz z uchw aleniem przez Sejm U staw odaw czy (4 lutego 1950) u staw y o ochronie przeciw pożarow ej i jej organizacji, a w zw iązku z ty m pow ołaniem kom end straży pożarnych. A gendy oddziału ochrony przed pożaram i, w zw iązku z okól nikiem n r 32 m in istra ad m in istracji publiaznej z 11 k w ie tn ia 1950 oraz zarzą dzeniem w e w n ę trz n y m n r 3 W ojew ody O lsztyńskiego z 27 k w ie tn ia tegoż ro ku, zostały przekazane W ojew ódzkiej K om endzie S traży Pożarnych. R ozw iąza no rów nież re fe ra ty o chrony przed pożaram i w pow iatach 7S.
ZW IĄZEK STRAŻY POŻARNYCH RZEC ZY PO SPO LITEJ PO L S K IE J O K RĘG W O JEW Ó D ZK I W OLSZTYNIE
Mówiąc o początkach działalności Z w iązku n a Z iem iach O dzyskanych n a leży zwrócić u w agę n a pew ną specyficzność. U w zględniając u p rzednią p rz y należność ty ch ziem do III Rzeszy Niem ieckiej, a więc in n ą do 1945 r. o rg a nizację ochrony przeciw pożarow ej, należałoby m ów ić o p o w staniu organizacji pod n azw ą Zw iązek S traży P o żarnych RP. Biorąc nato m iast pod u w agę skład ludnościow y po I I w ojnie św iatow ej oraz rozciągnięcie n a Ziem ie Odzyskane
69 I b i d e m , 18, k . 350—351. S t a t u t o r g a n i z a c y j n y U r z ę d u W o j e w ó d z k i e g o O l s z t y ń s k i e g o , p o r . t e ż O l s z t y ń s k i D z i e n n i k W o j e w ó d z k i , 1949, n r 1(57), p o z . i ; 19, k . 425. S z c z e g ó ł o w y p o d z i a ł c z y n n o ś c i O d d z i a ł u O c h r o n y p r z e d P o ż a r a m i i I n n y m i K l ę s k a m i . 70 I b i d e m , 139, k . 238, 240. I l o ś c i o w y r o z d z i a ł e t a t ó w M Z O n a s t a r o s t w a p o w i a t o w e . 71 i b i d e m , 19, k . 354— 355; w y m i e n i o n e d o k u m e n t y s ą s p r z e c z n e z p i s m e m W o j e w o d y O l s z t y ń s k i e g o z 12 X I 1949 r . s k i e r o w a n y m d o s t a r o s t ó w p o w i a t o w y c h i P r e z y d e n t a m . O l s z t y n a , w k t ó r y m z a w i a d a m i a ł o n , ż e O d d z i a ł O c h r o n y p r z e d P o ż a r a m i z o s t a ł w ł ą c z o n y d o W y d z i a ł u S p o ł e c z n o - P o l i t y c z n e g o o d 1 X I 1949; p o r . t e ż O l s z t y ń s k i D z i e n n i k W o j e w ó d z k i , 1949, n r 24, p o z . 186. 72 Л Р О , U r z ą d W o j . , 19, k . 435—436. 73 I b i d e m , 139, k . 88.
Struktura o r g a n iza c y jn a och ro n y p r z ec iw p o ż a r o w e j 9 1
przepisów z ok resu m iędzyw ojennego, m ożna użyć te rm in u — reaktyw izacji. W rozum ieniu, p rzybyłych z ziem daw n y ch Rzeczypospolitej, organizatorów Z w iązku S tra ży Pożarnych n a Z iem iach Odzyskanych, b y ł on reak ty w o w a n y . Je d n a k że badacz tego okresu w in ien posługiw ać się ściślejszym pojęciem po w sta n ia lub organizacji.
Do organizow ania Z w iązku S tra ży P o żarn y ch w w ojew ództw ie o lszty ń skim przystąpiono w sierp n iu 1946 r., a więc po o ficjalnym ogłoszeniu w m a r cu tegoż ro k u zarządzenia m in istra ad m in istracji publicznej o ustan o w ien iu Z arządu Przym usow ego Pow yższe zarządzenie um ożliw iało tw orzenie w o je w ódzkich i pow iatow ych kom isji zarządzających Zw iązku, co pow ierzono o rg a nowi do s p ra w p o żarnictw a przy Urzędzie W ojewódzkim . T ak więc W oje w ódzki In sp ek to r Po żarn ictw a był bezpośrednim o rg anizatorem początków działalności Z arządu O kręgu W ojewódzkiego Z w iązku S tra ży P o żarn y ch R P w O lsztynie i n a teren ie całego w ojew ództw a ,5.
Do czasu pow ołania w Urzędzie W ojew ódzkim O ddziału O chrony przed P o żaram i i In n y m i K lęskam i, a w ięc do 1 października 1947, obow iązyw ał sw oisty dualizm, polegający n a tym , że fu n k c ja W ojewódzkiego In sp ek to ra P o żarn ictw a istniała zarów no w Urzędzie W ojewódzkim , ja k i w Zarządzie O kręgu W ojewódzkiego Zw iązku. P rak ty czn ie, mim o fo rm aln ej odrębności i n sty tu cjo n aln ej, fu n k c je pełniła ta sam a osoba — p p łk poż. K azim ierz Ł abno. Z resztą biuro W ojewódzkiego In sp e k to ratu P o żarn ictw a stanow iło jednocześ nie locum Z arząd u Z w iązku 76.
Dopiero od 1 p aździernika 1948, w zw iązku ze służbow ym przeniesieniem K azim ierza Ł ab n y n a rów norzędne stanow isko do W rocław ia, n astąpiło roz dzielenie fu n k c ji In spektora O kręgu W ojewódzkiego Z w iązku i kierow nika O ddziału O chrony przed P o żaram i i In n y m i K lęskam i U rzędu W ojew ódz kiego 77.
We w rześniu 1946 r. uzgodniono z w icew ojew odą odpow iedzialnym za ochronę przeciw pożarow ą sk ład osobow y W ojew ódzkiej K om isji Z arządzającej Zw iązku, w ręczono n o m inacje 78, a 18 października tegoż ro k u odbyto p ie rw sze in au g u ra cy jn e posiedzenie Z arząd u O kręgu W ojewódzkiego. D atę tę n a le ży uznać za początek działalności Z w iązku S traży P o ża rn y ch R P n a tere n ie w ojew ództw a olsztyńskiego.
W sk ład W ojew ódzkiej K om isji Z arządzającej Z w iązku wchodzili z n o m i nacji w ojew ody: S tan isław Chom ezyński — prezes, d y re k to r PZUW ; S ta n i sław L ew iński — w iceprezes, prezes OSP w M rągowie; A lek sa n d er W ilkow - ski — skarbnik, d y re k to r PCH; S tefan Różycki — sek retarz, członek PZZ. Z in ic jaty w y Z arządu dokooptow ano jeszcze trzech członków: F elik sa Antosz- kiew icza — insp ek to ra W ydziału Sam orządow ego U rzędu W ojewódzkiego; J e
74 I b i d e m , 100, к 57. S p r a w o z d a n i e W o j e w ó d z k i e g o I n s p e k t o r a P o ż a r n i c t w a z a s i e r p i e ń 1946. 75 I b i d e m , k . 58 i 62. S p r a w o z d a n i e W o j e w ó d z k i e g o I n s p e k t o r a P o ż a r n i c t w a z a w r z e s i e ń i p a ź d z i e r n i k 1946. 75 I b i d e m , k . 58 i 62. S p r a w o z d a n i a W o j e w ó d z k i e g o I n s p e k t o r a P o ż a r n i c t w a z a w r z e s i e ń n i e Z a r z ą d u O k r ę g u W o j e w ó d z k i e g o Z w i ą z k u — b e z d a t y . Z t r e ś c i w y n i k a , ż e d o t y c z y o k r e s u m a r z e c — c z e r w i e c 1947. 77 F u n k c j ę I n s p e k t o r a O k r ę g u W o j e w ó d z k i e g o Z w i ą z k u p o w i e r z o n o m j r . p o ż . E d w a r d o w i G i l l o w i , n a t o m i a s t f u n k c j ę k i e r o w n i k a O d d z i a ł u O c h r o n y p r z e d P o ż a r a m i i I n n y m i K l ę s k a m i w U r z ę d z i e W o j e w ó d z k i m s p e ł n i a ł k p t . p o ż . J a n T e i c h e r t : A P O , U r z ą d W o j . , 227, k . 66 i 89. P r o t o k o ł y z p o s i e d z e ń Z a r z ą d u O k r ę g u W o j e w ó d z k i e g o Z w i ą z k u z 31 V I I o r a z 12 X I 1948. 78 I b i d e m , 100, k . 58. S p r a w o z d a n i e W o j e w ó d z k i e g o I n s p e k t o r a P o ż a r n i c t w a z a w r z e s i e ń 1946.
