HRYÑCZUK B. & SIENKIEWICZ J. 1981 — Pobieranie przez ziem-niaki i kukurydzê137
Cs i90
Sr wprowadzonych do gleby w s³omie lub oborniku. Pamiêtnik Pu³awski, 75: 169–179.
JAGIELAK J. (red.) 1992 — Radiologiczny atlas Polski. Centr. Labo-rat. Ochr. Radiolog. Warszawa.
LIU C., LUO S., ZHANG Y., WANG Z., LI Z., ZHAO Y., NI S. & JIANG L. 1999 — Migration of radionuclides Sr-85, Cs-137 and Co-60 in unsaturated Chinese loess — A laboratory simulation experi-ment. Radiochimica Acta, 84: 101–105.
LOMENICK T. F. & TAMURA T. 1965 — Naturally occurring fixa-tion of137
Cs on sediments of lacustrine origin. Soil Sc. Amer. Proceed., 29: 383–387.
RITCHIE J. C. & MC HENRY R. 1973 — Determination of fallout
137Cs and naturally occuring gamma-ray emitters in sediments. Inter.
Jour. Applied Radiation and Isotopes, 24: 575–578.
STACH A. 1996 — Mo¿liwoœci i ograniczenia zastosowania cezu-137 do badania erozji gleb na obszarze Polski. [W:] A. Józefaciuk (red.),
Ochrona agroekosystemów zagro¿onych erozj¹. Mat. Ogólnopol. Symp. Nauk. Pu³awy 11–13 wrzeœnia 1996: 203–226.
STRZELECKI R., WO£KOWICZ S. & LEWANDOWSKI P. 1994 — Koncentracje cezu w Polsce. Prz. Geol., 44: 3–8.
STRZELECKI R., WO£KOWICZ S. & LEWANDOWSKI P. 1996 — Mapa ska¿eñ cezem obszaru Polski, skala 1 : 1 000 000. Pañstw. Inst. Geol. TAMURA T. & JACOBS D. G. 1960 — Structural implications in caesium sorption. Health Physics, 2: 391–398.
WISE S. M. 1980 — Caesium-137 and Lead-210: a review of the tech-niques and some applications in geomorphology. [W:] Timescales in Geomorphology, R.A. Cullingford, D. A. Davidson & J. Levin (eds.), : 110–127.
ZYGMUNT J., CHIBOWSKI S. & KLIMOWICZ Z. 1997 — Studies of Radiocesium Migration in Soils with High Organic Matter Content. Pol. Jour. Environm. Stud., 6: 57–60.
Budowa geologiczna strefy Siar w rejonie Mutnego na tle profilu
litostratygra-ficznego p³aszczowiny magurskiej miêdzy Zwardoniem a Such¹ Beskidzk¹
(polskie Karpaty fliszowe)
Rafa³ Chodyñ*
The geological structure of the Siary zone in the Mutne area based on the lithostratigraphic profile of the Magura nappe between Zwardoñ and Sucha Beskidzka (Flysch Carpathians, southern Poland). Prz. Geol., 50: 139–147.
S u m m a r y . In the western part of the Flysch Carpathians, in the area between ¯ywiec and Sucha Beskidzka, the Siary Zone (outer part of the Magura nappe) overthrusts the Fore-Magura Unit and the Silesian nappe. The results of detailed mapping done in the Mutne area allows for a new structural interpretation, and also correction of lithostratigraphic profile of the study region. The Siary Zone includes: Inoceramian beds (Senonian–Paleocene), Mutne sandstones (Paleocene), variegated shales of the £abowa Formation (fm.) (lower and middle Eocene), hieroglyphic beds (middle and upper Eocene), the Sub-Magura beds (middle Eocene–lower Oligocene?), Magura glauconite sandstones (upper Eocene–Oligocene), and Supra-Magura beds (Oligocene). In the study area, these strata form the Pewel Wielka, the Mutne and the Pewel Ma³a slices of the Magura nappe. The studies also show that the Inoceramian beds and the Mutne sandstones encompass clasts of gray marls whose formation seems to have been linked to the tectonic activity of southern rise of the Racza Cordillere.
Key words: Magura nappe, Siary Zone, Upper Cretaceous, Paleogene, lithostratigraphy, Mutne sandstones, clasts of marls,
Supra-Magura beds, Pewel Ma³a slice, Mutne slice
P³aszczowina magurska jest najwiêksz¹ jednostk¹ tek-toniczn¹ Karpat zewnêtrznych (Oszczypko, 1992), w
któ-rej wyró¿niono kilka stref tektoniczno-facjalnych
(podjednostek). Najczêœciej geolodzy odnosz¹ siê do podzia³u Koszarskiego i in. (1974), którzy wyró¿nili kolej-no od S ku N strefy: krynick¹, bystrzyck¹ (s¹deck¹), racza-ñsk¹ i strefê Siar. Niniejszy artyku³ przedstawia wyniki nowych badañ geologicznych fragmentu p³aszczowiny
magurskiej licz¹cego ok. 30 km2znajduj¹cego siê w strefie
Siar, w rejonie Mutnego zlokalizowanym na N od Jeleœni, pomiêdzy ¯ywcem a Such¹ Beskidzk¹ (ryc. 1). Profil brze-¿nej czêœci p³aszczowiny magurskiej na zachód od Dunaj-ca jest bardzo charakterystyczny (Ksi¹¿kiewicz, 1966), a w strefie Siar ma lokalny, nieco odmienny rozwój litofacjalny. Dlatego niektórzy autorzy wol¹ okreœlaæ t¹ strefê nazw¹ „strefa raczañska pó³nocna” (m.in. Cieszkowski, 1992) lub gorlick¹ pó³nocn¹ za Wêc³awikiem (1969). W latach piêæ-dziesi¹tych Sikora i ¯ytko opracowali mapê geologiczn¹ w skali 1 : 25 000 we wschodniej czêœci Beskidu Wysokiego na ark. ¯ywiec i opublikowali podsumowanie spostrze¿eñ dotycz¹cych stratygrafii serii magurskiej tego obszaru (Siko-ra & ¯ytko, 1956). W 1959 r. ukaza³ siê arkusz Milówka
Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000
opracowa-ny przez Burtan i in. (1959), przedstawiaj¹cy budowê geolo-giczn¹ p³aszczowiny magurskiej na po³udnie od ¯ywca.
Na arkuszu Jeleœnia Szczegó³owej mapy geologicznej
Polski 1 : 50 000 (Glonka & Wójcik, 1978) uwzglêdniono
zdjêcia Burtan, Ksi¹¿kiewicza, Sikory i ¯ytki. Pó³noc-no-wschodni¹ czêœæ arkusza Jeleœnia opracowa³ Ksi¹¿kie-wicz (1958). Zachodnia czêœæ tego arkusza, rejon Sopotni Wielkiej, Sopotni Ma³ej, czêœciowo Jeleœni, Krzy¿owej i Œwinnej by³a objêta zdjêciem Sikory i ¯ytki (1959). Nie-wielki fragment terenu na pó³noc od Jeleœni jest objêty zdjê-ciem Burtan. W 1964 r. Nowak zestawi³ ark. Lachowice
Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000 (wydanie
tymczasowe).
Z doliny Koszarawy, z miejscowoœci Pewel Ma³a, w obrêbie warstw podmagurskich opisano wystêpowanie tufitów (Cieszkowski i in., 1985). Ods³oniêcia piaskow-ców z Mutnego w starym ³omie w Mutnym s¹ opisane w
Przewodniku ..., (Unrug, 1969), a olistolity margli z tych
piaskowców opracowa³ wstêpnie Cieszkowski i in. (2000). Badania, których wyniki s¹ przedstawione w niniejszym artykule, autor przeprowadzi³ w 1999 r. w ramach pracy magisterskiej zrealizowanej w Instytucie Nauk Geologicz-nych UJ pod kierunkiem dr hab. M. Cieszkowskiego.
Badania terenowe autora by³y nastawione g³ównie na pe³niejsze wyjaœnienie pewnych zagadnieñ z zakresu lito-stratygrafii i tektoniki p³aszczowiny magurskiej w rejonie Mutnego i by³y zainspirowane wczeœniejszymi badaniami
*Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloñski, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków; chodyn@geos.ing.uj.edu.pl
zmierzaj¹cymi do korelacji niektórych litosomów pia-skowcowych w omawianej p³aszczowinie (m.in. Ciesz-kowski i in., 1999). Próbowano wyjaœniæ czy jest
uzasadnione stosowanie dla wystêpuj¹cych w stropie
warstw inoceramowych grubo³awicowych piaskowców dwóch ró¿nych nazw: piaskowce z £yski (Burtan, 1973) i piaskowce z Mutnego (Sikora & ¯ytko, 1959) oraz czy oba te wydzielenia stanowi¹ ten sam litosom. Kontynuacja wychodni piaskowców z Mutnego z ark. Jeleœnia
Szcze-gó³owej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000 (Golonka &
Wójcik, 1978) na arkuszu Lachowice Szczegó³owej mapy
geologicznej Polski 1 : 50 000 (Nowak, 1964) zosta³a
okre-œlona jako piaskowce ciê¿kowickie, tote¿ próbowano wyjaœniæ czy jest to zasadne.
W trakcie badañ na po³udniowo-wschodnim stoku £yski zwrócono uwagê na okno tektoniczne zaznaczone na ark. Lachowice Szczegó³owej mapy geologicznej
Pol-ski 1 : 50 000 (Nowak, 1964; Golonka i in., 1979), bêd¹ce
SW przed³u¿eniem okna Rychwa³du. Wed³ug wymienio-nych autorów w opisywanym oknie mia³yby ods³aniaæ siê na powierzchni margle z Barutki jednostki przedmagur-skiej. Badania tego okna pozwoli³y na zaobserwowanie margli stanowi¹cych klasty w warstwach inoceramowych, podobnych do margli tworz¹cych olistolity i klasty w pia-skowcach z Mutnego. Natomiast margli z Barutki nie zauwa¿ono.
W niniejszym artykule opisano te¿ tektonikê p³aszczo-winy magurskiej rejonu Mutnego, która jest bardziej z³o¿ona ni¿ by wynika³o z istniej¹cych map geologicz-nych. Brze¿na strefa p³aszczowiny magurskiej w omawia-nym obszarze jest sfa³dowana, wewnêtrznie z³uskowana i
poprzecinana uskokami. Dok³adne rozpoznanie
nastêpstwa stratygraficznego warstw i detaliczne œledzenie struktur fa³dowych umo¿liwi³o tu wydzielenie warstw nad-magurskich. Mo¿liwoœæ wystêpowania tych warstw w Przy³êkowie (na SW od terenu badañ) sugerowali Sikora, ¯ytko (1959).
Celem dok³adnego zbadania budowy geologicznej oma-wianego terenu, wykonano jego szczegó³owe zdjêcie geolo-giczne na bazie podk³adów topograficznych 1 : 10 000. Zamieszczona w niniejszej pracy mapka (ryc. 2) jest uproszczon¹ wersj¹ tego zdjêcia geologicznego. W oparciu o t¹ mapê sporz¹dzono przekroje i zestawiono profil lito-stratygraficzny strefy Siar okolic Mutnego z profilami tej podjednostki od rejonu Zwardonia po okolice Suchej Beskidzkiej.
Litostratygrafia
P³aszczowina magurska. W profilu litostratygraficznym strefy Siar okolic Mutnego–Pewli Wielkiej (ryc. 3) najbar-dziej charakterystyczna i wyró¿niaj¹ca t¹ strefê jest sekwencja osadów paleogeñskich obejmuj¹ca pstre ³upki fm. z £abowej (fm.) podœcielone piaskowcami z Mutnego i warstwami inoceramowymi, oraz warstwy podmagurskie, piaskowce magurskie w facji glaukonitowej oraz lokalnie zachowane warstwy nadmagurskie. Taki profil opisuj¹ z brze¿nej strefy p³aszczowiny magurskiej m.in. Sikora & ¯ytko (1959); Burtan (1973); Burtan i in. (1959); Ksi¹¿kie-wicz (1966); Cieszkowski & Malata (1980); Koszarski i in., (1974); Cieszkowski (1992); Oszczypko (1992). W terenie badañ interwa³ wiekowy pstrych ³upków to pale-ocen–œrodkowy eocen. Rozwiniête nad nimi warstwy pod-magurskie reprezentuj¹ eocen górny. Wy¿ej najczêœciej wystêpuj¹ piaskowce magurskie w facji glaukonitowej, a lokalnie zachowane s¹ najm³odsze w tej sukcesji warstwy nadmagurskie Ksi¹¿kiewicz (1966). W strefie raczañskiej pó³nocnej (Siar) wystêpuj¹ te¿ obszary gdzie piaskowiec magurski w facji glaukonitowej nie wystêpuje. Wtedy war-stwy nadmagurskie i podmagurskie tworz¹ ci¹g³y profil o znacznej mi¹¿szoœci (m.in. Cieszkowski, 1992). Wydaje siê, i¿ w profilu Zwardonia i Jaworzynki (Burtan, 1973) taka sytu-acja ma miejsce. Warto zauwa¿yæ i¿ warstwy podmagurskie opisywane by³y jako ³upki zembrzyckie a warstwy nadma-gurskie jako ³upki budzowskie (Ksi¹¿kiewicz, 1974). Warstwy inoceramowe (kreda górna–paleocen). War-stwy inoceramowe pod wzglêdem litostratygraficznym odpowiadaj¹ rang¹ formacji. Utwory te w strefie Siar w terenie badañ reprezentuj¹ facjê pó³nocn¹, zwan¹ te¿ bioty-tow¹ lub biotytowo-skaleniow¹. Burtan (1973) wyró¿ni³a je pod nazw¹ warstw z Jaworzynki. Tego terminu u¿yli te¿ (Golonka & Wójcik, 1978; Cieszkowski, 1992). Ponad warstwami inoceramowymi w typowej dla tych warstw facji piaskowcowo-³upkowej, wystêpuj¹ piaskowce z Mut-nego. W rejonie badañ warstwy inoceramowe s¹ najstar-szymi utworami nale¿¹cymi do p³aszczowiny magurskiej. S¹ one wykszta³cone jako œrednio- i cienko-, rzadziej gru-bo³awicowe piaskowce przek³adane ³upkami. Dominuj¹ce w warstwach inoceramowych s¹ niebieskopopielate, œred-nio- i cienko³awicowe piaskowce drobnoziarniste, twarde. W ich sk³adzie dominuje kwarc. Silnie reaguj¹ z HCL, co wskazuje o ich podwy¿szonej wapnistoœci. Odmian¹ tych drobnoziarnistych piaskowców s¹ piaskowce z du¿¹ iloœci¹ ³yszczyków. Z regu³y s¹ one bezwapniste. Mi¹¿szoœæ ³awic tych piaskowców waha siê od kilku do kilkunastu
Wis³a So³a Skawa B E S K IDM A£Y B ES K I DŒ L ¥ S I K P Z R O GÓ E Œ L ¥ SK I E OB A J W NI ¯ EN I S E O K B N £O K IE B E ID S K W Y S O K I B S E KI D ¯Y WI E C K I KOT NALI ¯YWIECKA P R ZE D P O L E K A R P A T Ryc.2 Babia Góra 1725 Pilsko 1557 Rycerzowa Wielka 1226 Wlk. Racza 1230 Barania Góra 1214 Skrzyczne 1230 SUCHA BESKIDZKA ANDRYCHÓW BIELSKO BIA£A ¯YWIEC JELEŒNIA RYCHWA£D SOPOTNIA MA£A ŒLEMIEÑ KORBIELÓW SOPOTNIA WIELKA UJSO£Y RYCERSKA GÓRA SOBLÓWKA ISTEBNA ZWARDOÑ WIS£A MILÓWKA CIESZYN BRENNA USTROÑ SKOCZÓW B A P O L A N D WARSZAWA 2 0° 50° KRAKÓW B jednostka skolska Scole unit jednostka podœl¹ska Sub-Silesian unit jednostka œl¹ska Silesian unit jednostka przedmagurska Fore-Magura unit jednostka magurska Magura unit przedpole Karpat Carpathian foreland nasuniêcie karpackie Carpathian thrust
nasuniêcia drugiego rzêdu
second order thrust
granica pañstwa
boundary
0 10km
numery profili
numbers of profiles
Ryc. 1. Uproszczona mapa geologiczna polskiej czêœci Karpat Zachodnich miêdzy Cieszynem a Such¹ Beskidzk¹ (Paul i in., 1996). Lokalizacja badanego terenu zaznaczona prostok¹tem (ryc. 2). Profile strefy Siar (ryc. 3) oznaczono cyframi od 1–6 Fig. 1. Sketch geological map of the Polish Western Carpathians beetwen Cieszyn and Sucha Beskidzka (Paul i in., 1996). Loca-tion of study area is boxed (fig. 2). Profiles of the Siary Zone (ryc. 3) marked by numbers from 1 to 6
centymetrów. Dziel¹ siê one na cienkie p³ytki, czêsto rów-nie¿ widaæ w nich warstwowanie przek¹tne i laminacjê poziom¹.
Piaskowce grubo³awicowe s¹ czêœciej œrednio- lub gru-boziarniste, a niekiedy przechodz¹ w piaskowce zlepieñco-wate. Ich spoiwo jest wêglanowo-ilaste, a w sk³adzie dominuje kwarc. ¯ó³te lub bia³e ziarna skaleni wystêpuj¹ w mniejszej iloœci, a nadto notuje siê glaukonit i biotyt. Czêste s¹ ziarna kwarcu niebieskawego. W sp¹gach ³awic rzadko obserwowaæ mo¿na hieroglify. Piaskowce te czêsto trac¹ wêglan wapnia ze spoiwa i staj¹ siê kruche. Brak w nich na ogó³ wyraŸnych struktur sedymentacyjnych, niekiedy zaznacza siê s³abe frakcjonalne rozsortowanie ziarna.
W stropowej czêœci warstw inoceramowych iloœæ ³upków wyraŸnie wzrasta. £upki tych warstw s¹ g³ównie ilaste, szare i zielone. Mikrofauna otwornicowa w nich wystêpuj¹ca oznaczona przez E. Malatê reprezentowana jest g³ównie przez otwornice aglutynuj¹ce. Zespó³ otwor-nicowy sk³ada siê tu g³ównie z: Bathysiphon sp.,
Rhabdam-mina cylindrica (Glaessner), RhabdamRhabdam-mina robusta
(Grzybowski), Saccammina placenta (Grzybowski),
Kala-mopsis grzybowski (Dyl¹¿anka), Paratrochamminoides
div.sp., Remesella varians (Glaessner), Gerochammina cf.
Lenis (Grzybowski). W pobranych próbkach zespó³ otwor-nicowy jest ma³o charakterystyczny, d³ugowieczny ale z uwagi na obecnoœæ gatunku Hormosina ovulum okreœlony na paleocen. Oprócz ³upków ilastych wystêpuj¹ tu tak¿e miêkkie ³upki margliste i klasty twardych, kremowych margli.
Piaskowce z Mutnego (paleocen). Porozrywany pas gru-bo³awicowych piaskowców ci¹gnie siê od Mutnego przez Juszczynê, Ciêcinê, Wêgiersk¹ Górkê w kierunku Szarego. Sikora i ¯ytko (1959) wprowadzili dla tych warstw okre-œlenie: piaskowce z Mutnego, podczas gdy Burtan (1973) piaskowce te opisa³a jako piaskowce z £yski. Badania tere-nowe autora wskazuj¹, i¿ obie stosowane nazwy dotycz¹ tych samych utworów. W sekwencji osadowej piaskowców z Mutnego mo¿na wyró¿niæ kilka odmian litologicznych. Pierwsz¹ z nich s¹ popielatoniebieskawe piaskowce drob-noziarniste z³o¿one z kwarcu, skaleni, glaukonitu i ³ysz-czyków. Spoiwo ich jest wêglanowe, a piaskowce te s¹ twarde. S¹ one laminowane poziomo i przek¹tnie.
Kolejn¹ odmian¹ s¹ jasnoszare, be¿owe piaskowce œrednioziarniste i zlepieñcowate, z³o¿one z kwarcu, w tym czêsto ró¿owego i niebieskiego, skaleni i glaukonitu. W sk³adzie tych piaskowców wystêpuje czêsto domieszka Strefa Siar Siary zone warstwy inoceramowe Inoceramian beds piaskowce z Mutnego Mutne sandstones formacja z £abowej (³upki pstre) Labowa Formation (variegated shales) warstwy hieroglifowe Hieroglyphic beds warstwy podmagurskie Sub-Magura beds piaskowce magurskie (facja glaukonitowa) Magura glauconite sandstones warstwy nadmagurskie Supra-Magura beds jednostka przedmagurska Fore-Magura Unit czwartorzêd Quaternary piaskowce ciê¿kowickie Ciê¿kowice sandstones
linie przekrojów geologicznych lines of geological cross-sections
warstwy normalne normal bedding warstwy odwrócone overturned bedding wzniesienia picks of hills linia kolejowa railroad olistolity margli olistolites marl nasuniêcie p³aszczowin thrusts nappe
nasuniêcia wiêkszych ³usek thrusts of slices uskoki przypuszczalne uncertain faults warstwowanie bedding B C D E F G H A 58 40 68 50 58 28 10 60 80 22 25 30 80 80 80 60 55 10 38 10 15 20 40 30 35 50 48 20 38 33 40 35 50 46 48 30 55 52 20 38 35 48 18 22 12 35 45 55 10 30 22 45 58 50 40 65 7040 70 80 58 48 58 40 35 60 48 30 20 25 40 18 25 4050 38 45 38 30 30 10 30 20 28 25 40 30 42 20 32 58 22 52 25 45 40 30 18 G.Janikowa G.£yska G.Biedaszkowski Groñ G.Beskid G.Baków G.Madejów Groñ Rychwa³dek Pewel Wielka Mutne Pewel Ma³a Jeleœnia Q Q E³a Epm OEm Onm E³a Pm Eh CrPci Eh E³a FM E³a Pm Epm OEm Onm CrPci Ec Pewlica Œlemieñska Pewlica Wielka P.G³êboki Koszarawa 0 1 2km A B Ec E³a Pm CrPci Onm Oem Epm Eh FM Q
Ryc. 2. Mapa geologiczna rejonu Mutnego Fig. 2. Geological map of the Mutne area
okruchów ska³ metamorficznych, ³upków ³yszczykowych, zielonych i czarnych ³upków fyllitowych. Czêsto s¹ obec-nete¿ fragmenty miêkkich, zielonych ³upków ilastych. Spoiwo ich jest wêglanowe. Wietrzej¹c piaskowce te trac¹ wêglan wapnia staj¹c siê kruche. Tworz¹ siê wtedy kuliste formy wietrzenne powsta³e z konkrecyjnych skupieñ wêglanu wapnia. W piaskowcach obserwowaæ mo¿na tak¿e wg³êbienia pozosta³e po czêœciowym lub ca³kowitym zniszczeniu toczeñców ilastych. Gruboœæ ³awic piaskow-ców zlepieñcowatych jest zmienna i wynosi od 0,5 m do 2 m, a czêsto znacznie wiêcej. Czasami zaobserwowaæ mo¿na wielkoskalowe warstwowanie przek¹tne (ryc. 8 patrz III str. ok³adki). Wystêpuj¹ tu równie¿ struktury p³omieniowe opisywane m.in. przez Leszczyñskiego (1981) z piaskowców ciê¿kowickich p³aszczowiny œl¹skiej. W piaskowcach z Mutnego zauwa¿yæ mo¿na rów-nie¿ uziarnienie frakcjonalne. Przewa¿nie jest to uziarnie-nie frakcjonalne normalne, ale wystêpuje rówuziarnie-nie¿ uziarnienie frakcjonalne odwrócone, które m.in. mo¿emy obserwowaæ w starym ³omie w Mutnym. Sp¹gowe czêœci
³awic piaskowców w tym ods³oniêciu s¹ zbudowane z drobnoziarnistego ria³u, który ku górze przechodzi w mate-ria³ gruboziarnisty. Przejœcia matemate-ria³u drobniejszego w gruboziarnisty maj¹ charakter nag³y. Powierzchnie sp¹gowe grubych ³awic piaskowców z Mutnego s¹ na ogó³ p³askie. Hieroglify pochodze-nia mechanicznego, np. pr¹dowe i wle-czeniowe, wystêpuj¹ tu doœæ rzadko. W Mutnym w ods³oniêciu nad Koszaraw¹ widaæ jednak bardzo dobrze zachowane ripplemarki pr¹dowe w stropach ³awic piaskowców (ryc. 7 patrz III str. ok³adki).
Piaskowcom towarzysz¹ zielonka-we i czarne ³upki ilaste, nie reaguj¹ce z HCL. Niektóre ³upki s¹ zapiaszczone, a czasami po zwietrzeniu pokrywaj¹ siê rdzawymi nalotami tlenków ¿elaza. S¹ one podobne do ³upków warstw biotyto-wo-skaleniowych i tworz¹ jedynie
cien-kie wk³adki rozdzielaj¹ce ³awice
piaskowców.
W niektórych ³awicach piaskowców z Mutnego wystêpuj¹ w formie klastów ³upki margliste i margle. W kilku przy-padkach tworz¹ one nawet wiêksze
oli-stolity, licz¹ce oko³o kilkanaœcie
metrów. Olistolity te zaobserwowaæ mo¿na w ods³oniêciach w Pewli Ma³ej i w Mutnym (ryc. 4). W tym ostatnim ods³oniêciu w ³awicy piaskowca opisa-nej przez Unruga (1969) jako osad pod-morskiego osuwiska piaskowo-i³owego tkwi olistolit jasnoszarych, be¿owych i twardych margli, silnie reaguj¹cych z HCL. Pod mikroskopem w sk³adzie mineralnym tych margli dominuj¹ wêglany, poza którymi zaobserwowano te¿ niewielki udzia³ substancji ilastej.
Stosunek poszczególnych typów litologicznych ska³ w piaskowcach z Mutnego nie jest sta³y. Przewa¿nie dominuj¹ piaskowce drobnoziarniste i gruboziarniste. £awice zlepieñców s¹ rzadsze, ale te¿ stanowi¹ wa¿ny element tych warstw. £upki natomiast wystêpuj¹ podrzêdnie, a czêsto nie ma ich wcale. Piaskowce z Mutnego s¹ podœcielone piaskowco-wo-³upkowymi warstwami inoceramowymi. W niektórych miejscach mo¿na obserwowaæ stopniowe przejœcie od warstw inoceramowych do piaskowców z Mutnego, np. w Ciêcinie czy w Mutnym, ale w zasadzie sp¹g tej jednostki litostratygraficznej zaznacza siê wyraziœcie. W stropie pia-skowce z Mutnego przechodz¹ w pstre ³upki. Maksymalna mi¹¿szoœæ piaskowców z Mutnego w rejonie wykonanego przez autora zdjêcia geologicznego wynosi ok. 250 m. Paleoceñski wiek piaskowców z Mutnego wyznaczono w oparciu o ich pozycjê w profilu stratygraficznym. Taki wiek przyjêli dla nich Sikora i ¯ytko (1956). Piaskowce te le¿¹ nad warstwami inoceramowymi (kreda grn.), a poni¿ej dolnoeoceñskich pstrych ³upków reprezentuj¹cych forma-cjê z £abowej (fm.). Z nielicznych ³upków wystêpuj¹cych w tym ogniwie litostratygraficznym cytowano mikrofaunê wskazuj¹c¹ na interwa³ wiekowy najwy¿sza kreda–pale-ocen (Golonka & Wójcik, 1978). Charakterystyczne formy
CrPci CrPci CrPci CrPci CrPci CrPci Pm Pm Pm Pm E³a E³a E³a E³a E³a E³a Ec Ec Ec Ec Epm Epm Epm Epm Epm Eh Eh Eh OEm OEm OEm Onm E³c E³c
³upki pstre z Cebuli variegated shales
from Cebula warstwy inoceramowe
Inoceramian beds warstwy inoceramoweInoceramian beds warstwy inoceramoweInoceramian beds
warstwy inoceramowe z klastami margli Inoceramian beds with
clasts of marls
warstwy inoceramowe Inoceramian beds
warstwy inoceramowe Inoceramian beds ³upki pstre z Cebuli
variegated shales from Cebula piaskowce z Mutnego
Mutne sandstones piaskowce z MutnegoMutne sandstones piaskowce z Mutnego
Mutne sandstones
piaskowce z Mutnego z olistolitami margli Mutne sandstones with
olistolites of marls formacja z £abowej (³upki pstre) Labowa Formation (variegated shales) formacja z £abowej (³upki pstre) Labowa Formation (variegated shales) warstwy podmagurskie Sub-Magura beds formacja z £abowej (³upki pstre) Labowa Formation (variegated shales) warstwy hieroglifowe Hieroglyphic beds warstwy podmagurskie Sub-Magura beds warstwy podmagurskie Sub-Magura beds Ec formacja z £abowej (³upki pstre) z piaskowcami ciê¿kowickimi Labowa Formation (variegated shales) with Ciê¿kowice sandstones warstwy hieroglifowe Hierogliphic beds warstwy podmagurskie Sub-Magura beds piaskowce magurskie (facja glaukonitowa) Magura glauconite sandstones warstwy nadmagurskie Supra-Magura beds formacja z £abowej (³upki pstre) z piaskowcami ciê¿kowickimi Labowa Formation (variegated shales) with Ciê¿kowice sandstones warstwy hieroglifowe Hierogliphic beds warstwy podmagurskie Sub-Magura beds piaskowce magurskie (facja glaukonitowa) Magura glauconite sandstones formacja z £abowej (³upki pstre) z piaskowcami ciê¿kowickimi Labowa Formation (variegated shales) with Ciê¿kowice sandstones piaskowce magurskie (facja glaukonitowa) Magura glauconite sandstones 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 (m) 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 (m) Szare - Nieledwia (3) Zwardoñ (2) Jaworzynka (1) Mutne - Pewel Wielka (4) Sucha Beskidzka (5) Skawce - Tarnawa Dln. (6) W E
Ryc. 3. Profile litostratygraficzne strefy Siar w zachodniej czêœci p³aszczowiny magur-skiej wg Cieszkowskiego (lokalizacja na ryc.1, objaœnienia na ryc. 2, profil Mut-ne–Pewel Wielka (4) zmodyfikowany przez autora)
Fig. 3. Lithostratigraphic profiles of the Siary Zone in western part of the Magura Nappe after Cieszkowski (for location see fig.1, for explanation see fig. 2, Mut-ne–Pewel Wielka profile modified by the autor)
to: Marssonella crassa (Marsson), Matanzia varians (Gla-essner), Plectina lenis (Grzybowski), Hormosina excelsa (Dyl¹¿anka).
Formacja z £abowej (fm.), (paleocen–eocen œrodkowy). Formacjê t¹ opisano przy okazji formalizowania litostraty-graficznych wydzieleñ podjednostki bystrzyckiej, ale utwory tej formacji stanowi¹ litosom, rozprzestrzeniony tak¿e w podjednostce raczañskiej pó³nocnej (Siar) i racza-ñskiej po³udniowej (Oszczypko, 1992). Utwory tej forma-cji to pstre ³upki stanowi¹ce wa¿ny horyzont korelacyjny w Karpatach fliszowych. W badanym terenie pstre ³upki sta-nowi¹ nadk³ad stratygraficzny piaskowców z Mutnego, a w innych miejscach, gdzie piaskowce z Mutnego nie wystêpuj¹, le¿¹ bezpoœrednio na warstwach inoceramo-wych. Pstre ³upki s¹ reprezentowane g³ównie przez czer-wone ³upki ilaste, ale w stropowej ich czêœci pojawia siê wiêcej ³upków zielonych. £upki s¹ miêkkie, rozsypliwe, nie reaguj¹ z HCL. Na kontakcie z warstwami podmagur-skimi zdarzaj¹ siê równie¿ ³upki barwy ¿ó³tawej. Najlepsze ods³oniêcia pstrych ³upków w terenie badañ wystêpuj¹ w potokach: Kosa¿yczna, Rychwa³dek, w dop³ywie potoku Mutne oraz w górnej czêœci potoku Pewlica Œlemieñska. W ³upkach pstrych wystêpuj¹ tak¿e piaskowce, najczêœciej drobnoziarniste piaskowce barwy zielonkawej. Piaskowce te s¹ twarde, dominuje w nich kwarc i glaukonit. Inn¹ odmian¹ piaskowców s¹ niebieskawe, drobnoziarniste pia-skowce mikowe. Na ogó³ tworz¹ one cienkie ³awice. S¹ piaskowcami o spoiwie wêglanowym lub krzemionko-wym. Mi¹¿szoœæ pstrych ³upków w badanym terenie wyno-si ok. 150 m. W niektórych profilach s¹ one zredukowane tektonicznie. Sytuacja taka ma miejsce np. w strefie nasu-niêcia ³uski Mutnego na ³uskê Pewli Ma³ej. Z ni¿szej czê-œci profilu pstrych ³upków formacji z £abowej (fm.) pobrano próbki na mikrofaunê, która jest reprezentowana przez zespo³y otwornicowe wy³¹cznie aglutynuj¹ce. Cha-rakterystycznymi formami s¹ tu: Glomospira choroides (Jones et Parker), Glomospira gordialis (Jones et Parker),
Haplophragmoides walteri (Grzybowski), Nothia excelsa
(Grzybowski), Paratrochamminoides div. sp.,
Ammospha-eroidina pseudopauciloculata (Myiatliuk), Recurvoides
div. sp. Wymieniona mikrofauna wskazuje wiek pstrych ³upków w terenie badañ na eocen dolny. Swym interwa³em wiekowym pstre ³upki obejmuj¹ tu tak¿e z pewnoœci¹
eocen œrodkowy i choæ nie przebadano mikrofauny z ich wy¿szej czêœci, to oparto wnioskowanie na fakcie, ¿e wiek utworów formacji z £abowej (fm.) na wschód i na zachód od terenu badañ jest okreœlany na paleocen–eocen œrodko-wy m.in. (Cieszkowski & Malata, 1980; Golonka & Wój-cik, 1978).
W Rychwa³dku w pstrych ³upkach stwierdzono nielicz-ne wyst¹pienia piaskowców ciê¿kowickich (ryc. 2). S¹ to grubo³awicowe piaskowce zlepieñcowate i zlepieñce. Omawiane piaskowce s¹ wapniste, sk³adaj¹ siê g³ównie z kwarcu i skaleni. Czêsto wystêpuj¹ w nich fragmenty ska³ metamorficznych, przede wszystkim czarnych i zielonych fyllitów. S¹ te¿ wapienie, toczeñce ilaste. Czasami pia-skowce i/lub zlepieñce maj¹ w swoim sk³adzie miêkkie czerwone i zielone ³upki ilaste. Warstwowanie piaskow-ców jest frakcjonalne lub nie wykazuj¹ one uporz¹dkowa-nia. Piaskowce ciê¿kowickie wystêpuj¹ ponad sp¹giem pstrych ³upków i mog¹ byæ oddzielone od warstw inocera-mowych jedynie cienkim pakietem ³upków czerwonych. Wiek piaskowców ciê¿kowickich w Pewli Wielkiej zosta³ okreœlony na dolny eocen (Golonka & Wójcik, 1978; Nowak, 1964). Na podstawie powy¿szego opisu dostrzec mo¿na du¿e podobieñstwo litologiczne piaskowców ciê¿-kowickich do piaskowców z Mutnego. Wiek tych obu ogniw jest jednak ró¿ny.
Warstwy hieroglifowe (eocen œrodkowy–eocen górny). Warstwy hieroglifowe s¹ reprezentowane przez cien-ko³awicowy, piaskowcowo-³upkowy flisz. Piaskowce s¹ drobnoziarniste, cienko³awicowe, laminowane poziomo i/lub przek¹tnie. W ich sk³adzie dominuje kwarc, ale s¹ równie¿ ³yszczyki. Najczêœciej interwa³y Boumy wystê-puj¹ w sekwencji Tb-Te. Na sp¹gach ³awic piaskowce s¹ przek³adane przez ³upki szarozielone i oliwkowe. Udzia³ iloœciowy piaskowców i ³upków jest podobny, z lekk¹ przewag¹ ³upków. W czêœci stropowej warstwy hieroglifo-we przechodz¹ stopniowo w warstwy podmagurskie, co podkreœla pojawienie siê grubo³upi¹cych siê marglistych ³upków. Mi¹¿szoœæ warstw hieroglifowych w badanym terenie jest niewielka i wynosi oko³o 30–40 m.
Warstwy podmagurskie (zembrzyckie), (eocen œrodko-wy–oligocen dolny?). Warstwy podmagurskie w terenie badañ ods³aniaj¹ siê wzd³u¿ potoku Pewlica Œlemieñska a tak¿e buduj¹ pó³nocny i pó³nocno-zachodni stok pasma
B
B
A
¬
Ryc. 4. Olistolit margli (A) w pia-skowcach z Mutnego (B). Ods³oniê-cie w Mutnym
Fig. 4. Marl olistolite (A) within the Mutne sandstones (B). Outcrop in the village of Mutne
góry Janikowej, Beskid, Madejów Groñ i Baków. W obrê-bie warstw podmagurskich wyró¿niæ mo¿na kompleks ³upkowo-piaskowcowy z przewag¹ ³upków (ryc. 9 patrz III str. ok³adki). Dominuj¹ce w nich utwory to: ³upki mar-gliste, margle, ³upki ilaste, piaskowce cienko- i œred-nio³awicowe, piaskowce grubo³awicowe. £upki margliste s¹ miêkkie, be¿owe i/lub ¿ó³tooliwkowe. £upkom tym towarzysz¹ tak¿e margle, ³upki brunatne oraz szarozielone ³upki ilaste. Be¿owe margle s¹ na ogó³ twarde i gru-bo³upi¹ce. Silnie reaguj¹ z HCL. £upki margliste prze³awi-cone s¹ cienko- i œrednio³awicowymi piaskowcami. Piaskowce te s¹ przewa¿nie drobnoziarniste, twarde, nie-bieskawe na œwie¿ym prze³amie. Dominuje w nich kwarc, glaukonit i mika, a spoiwo ich jest przewa¿nie wêglanowe. Widoczna jest w nich laminacja pozioma i przek¹tna. Dominuj¹ce interwa³y sekwencji Boumy to Tbcd. W sp¹gach ³awic tych piaskowców wystêpuj¹ hieroglify mechaniczne. Drug¹ odmian¹ s¹ piaskowce œrednio- i gru-boziarniste przechodz¹ce w piaskowce zlepieñcowate. Na œwie¿ym prze³amie piaskowce te s¹ jasnoszare, szarozie-lonkawe. W ich sk³adzie dominuje kwarc, obecne s¹ te¿ glaukonit, muskowit, skalenie alkaliczne oraz okruchy ³upków chlorytowych i innych ska³ magmowych. Kolejn¹ odmian¹ s¹ piaskowce grubo³awicowe. S¹ one drobno- lub œrednioziarniste o barwie zielonkawej lub ¿ó³tawej. W ich sk³adzie dominuje kwarc, skalenie, glaukonit oraz nielicz-ne ³yszczyki. £awice tych piaskowców najczêœciej s¹ pozbawione struktur sedymentacyjnych, a ich mi¹¿szoœæ waha siê od ok. 0,5–2 m. Czêsto jednak ³awice te s¹ du¿o grubsze.
W badanym terenie warstwy podmagurskie s¹ wykszta³cone jako kompleksy prze³awicaj¹cych siê cien-ko³awicowych piaskowców i ³upków marglistych, które to kompleksy s¹ oddzielone od siebie piaskowcami gru-bo³awicowymi. Wyst¹pienia tych grubo³awicowych
pia-skowców ci¹gn¹ siê niekiedy na przestrzeni
kilkudziesiêciu metrów, a ³upki margliste typowe dla warstw podmagurskich zanikaj¹, po czym znowu ods³aniaj¹ siê. Problem z postawieniem granicy pomiêdzy warstwami podmagurskimi a piaskowcem magurskim polega na tym, ¿e litologicznie utwory obu warstw s¹ bar-dzo podobne. W warstwach podmagurskich wystêpuj¹ pia-skowce glaukonitowe o typie magurskim. Trudno jest wtedy postawiæ granicê pomiêdzy omawianymi warstwa-mi. Jednym z kryteriów wyznaczania granicy miêdzy war-stwami podmagurskimi a magurskimi jest okreœlenie iloœciowe stosunku piaskowców do ³upków. Ogólnie war-stwy podmagurskie charakteryzuj¹ siê przewag¹ ³upków, natomiast w piaskowcu magurskim dominuj¹ piaskowce.
Wydaje siê jednak, i¿ stawianie granicy dla warstw podmagurskich na pierwszej grubszej ³awicy piaskowca nie jest do koñca uzasadnione. Mog¹ bowiem w obrêbie utworów podmagurskich wystêpowaæ mega³awice pia-skowców, nad którymi wystêpuj¹ mi¹¿sze ³awice ³upków marglistych, o czym by³a mowa wy¿ej. St¹d kryterium ilo-œciowe ujmuj¹ce tylko procentowy stosunek ³upków do piaskowców, nie daje mo¿liwoœci precyzyjnego kartowa-nia. Œrednia mi¹¿szoœæ warstw podmagurskich w terenie badañ mo¿e wynosiæ ok. 500 m. Burtan (1973) zalicza war-stwy podmagurskie do oligocenu. Podobnie Cieszkowski (1992) sugeruje, i¿ niewykluczone jest, ¿e warstwy podma-gurskie mog¹ siêgaæ do dolnego oligocenu.
Piaskowce magurskie w facji glaukonitowej OEM (eocen górny–oligocen). W omawianym terenie badañ piaskowce magurskie ods³aniaj¹ siê w górnych biegach potoków sp³ywaj¹cych z góry Janikowej i góry Beskid, a tak¿e ze szczytowych parti wzniesieñ: Madejów Groñ, Gar-lejów Groñ, Zwaliska, Baków (Czeretnik) i Biedaszkowski Groñ. Opisywane wydzielenie litostratygraficzne charakte-ryzuje siê zdecydowan¹ dominacj¹ grubo³awicowych pia-skowców. Piaskowce grubo³awicowe s¹ przewa¿nie drobnoziarniste o spoiwie wapnistym lub bezwapnistym. £awice piaskowców maj¹ oko³o 0,5–2 m, a czêsto s¹ jeszcze grubsze. W piaskowcach magurskich obserwowaæ mo¿na hieroglify pr¹dowe, wleczeniowe i uderzeniowe, o sporych niekiedy rozmiarach. Piaskowce magurskie s¹ masywne i w niektórych przypadkach obserwowaæ mo¿na laminacjê poziom¹ i/lub warstwowanie przek¹tne. W skale dominuje kwarc i glaukonit. Obecny jest równie¿ skaleñ, a w
odmia-nach bardziej gruboziarnistych mo¿e wystêpowaæ
domieszka okruchów litoklastycznych w postaci ³upków metamorficznych, o czym wspominaj¹ Sikora i ¯ytko (1959). Glaukonit nadaje skale zielonkawy odcieñ. Pia-skowce wykazuj¹ niekiedy oddzielnoœæ p³ytow¹, inne natomiast rozpadaj¹ siê w formy pryzmatyczne.
Z omawianej czêœci p³aszczowiny magurskiej opisane by³y przez Ksi¹¿kiewicza (1958) wyst¹pienia piaskowców arkozowych, które maj¹ w sk³adzie niewiele glaukonitu, natomiast licznie wystêpuj¹ w nich ziarna skaleni. Pia-skowce te mia³y by ods³aniaæ siê w czêœci grzbietu Bakowa miêdzy Œlemieniem a Pewl¹ Wielk¹, jednak autor w tym terenie tej odmiany piaskowca nie zaobserwowa³.
£upki w piaskowcach magurskich odgrywaj¹ podrzêdn¹ rolê i tworz¹ tylko cienkie wk³adki. Przewa¿nie s¹ to ³upki szarozielone, brunatne lub kremowe. Zdarza siê, ¿e wk³adki ³upków s¹ bardziej mi¹¿sze i wtedy przypominaj¹ one ³upki warstw podmagurskich. W potokach sp³ywaj¹cych z grzbie-tu Bakowa zaobserwowano wyst¹pienia wk³adek ³upków czarnych. Tego typu ³upków nie stwierdzono w innych
miej-Ryc. 5. Cienko³awicowy flisz w warstwach nadmagurskich; Pewel Wielka
Fig. 5. Thin-bedded flysch within the Supra-Magura beds; Pewel Wielka
scach wystêpowania warstw magurskich w badanym tere-nie. Œrednia mi¹¿szoœæ piaskowca magurskiego w omawianym terenie wynosi oko³o 300 m.
Warstwy nadmagurskie (budzowskie), (oligocen). Utwo-ry tych warstw s¹ bardzo podobne do utworów warstw pod-magurskich. W obrêbie warstw nadmagurskich wystêpuj¹ oliwkowe, szarozielonkawe ³upki margliste, silnie reaguj¹ce z HCL. Obecne s¹ tu równie¿ ³upki ilaste, które nie reaguj¹ z HCL. Piaskowce s¹ g³ównie drobno- i œred-nioziarniste, cienko- i œrednio³awicowe, ale du¿y udzia³ maj¹ równie¿ piaskowce grubo³awicowe, glaukonitowe o typie piaskowców magurskich facji glaukonitowej. Pia-skowce cienko³awicowe s¹ na ogó³ barwy niebieskawej i s¹ piaskowcami mikowymi. Struktury sedymentacyjne widaæ przede wszystkim w odmianach cienko³awicowych. Jest to g³ównie laminacja pozioma, przek¹tna oraz konwolutna. Podobnie jak w warstwach podmagurskich poszczególne kompleksy naprzemianleg³ych cienko- i œrednio³awico-wych piaskowców i ³upków marglistych oddzielone s¹ od siebie grubymi ³awicami piaskowców typu magurskiego. Niekiedy w obrêbie warstw nadmagurskich (ryc. 5), obser-wowaæ mo¿na hieroglify obci¹¿eniowe tzw. pogr¹zy. W bezpoœrednim s¹siedztwie badanego terenu, na SW od Mutnego w miejscowoœci Przy³êków przyjmowano mo¿li-woœæ obecnoœci warstw nadmagurskich (Sikora & ¯ytko, 1959). Wystêpuje tam pas warstw o du¿ej przewadze ³upków typu podmagurskiego. W kierunku NE od obszaru badañ w rejonie Budzowa, Baczyna i Harbutowic, Ksi¹¿kiewicz (1966) opisywa³ warstwy nadmagurskie, które nazywa³ ³upkami budzowskimi. £upki te wystêpuj¹ tam ponad grub¹ seri¹ piaskowca magurskiego. Wydaje siê, i¿ wydzielone w rejonie Mutnego–Pewli Wielkiej war-stwy nadmagurskie mog³y by nale¿eæ do tego samego ogniwa litostratygraficznego co warstwy opisane przez Sikorê i ¯ytkê (1959) oraz Ksi¹¿kiewicza (1966). Wiek warstw nadmagurskich to oligocen.
Tektonika
Rejon Mutnego le¿y w obrêbie tektoniczno-facjalnej strefy (podjednostki) Siar p³aszczowiny magurskiej. Strefa Siar stanowi tu frontaln¹ czêœæ p³aszczowiny magurskiej, nasuwaj¹c¹ siê na jednostki przedmagursk¹ i œl¹sk¹. P³asz-czowina magurska w rejonie badañ tworzy kilka mniej-szych, wewnêtrznie sfa³dowanych ³usek, ponasuwanych na siebie wzajemnie (ryc. 6). Na odcinku ¯ywiec–Mut-ne–Jeleœnia szerokoœæ podjednostki Siar osi¹ga ok. 11 km (Golonka i in., 1979). Od rejonu Zwardonia po okolice Suchej Beskidzkiej omawiana podjednostka ma w przy-bli¿eniu przebieg z SW na NE, z lokalnymi odchyleniami. W rejonie badañ stwierdzono trzy ³uski tektoniczne: ³uskê Pewli Wielkiej, ³uskê Mutnego i ³uskê Pewli Ma³ej. W ich obrêbie utwory p³aszczowiny magurskiej s¹ sfa³dowane i mo¿na wyró¿niæ z kolei mniejsze formy synklinalne i anty-klinalne. W badanym terenie struktur¹ tektoniczn¹ usytu-owan¹ w SE czêœci terenu badañ jest fragment ³uski Pewli Wielkiej. W sk³ad omawianej ³uski wchodzi antyklina Bystrej–Pewli Wielkiej (Golonka & Wójcik, 1978). Jej j¹dro jest zbudowane z pstrych ³upków, które kontaktuj¹ tektonicznie z warstwami nadmagurskimi nale¿¹cymi do ³uski Mutnego, na które s¹ nasuniête. W tej czêœci terenu istniej¹ uskoki o charakterze zrzutowo-przesuwczym zin-terpretowane na podstawie sporz¹dzonych przekroi i mapy. Przesuniêcie warstw wzd³u¿ tych uskoków mia³o by
mieæ przybli¿ony kierunek NW–SE. Wspomniane uskoki przesuwaj¹ wzglêdem siebie warstwy nadmagurskie i pia-skowce magurskie buduj¹ce synklinê Kiczory–Bakowa (Golonka & Wójcik, 1978) nale¿¹c¹ do ³uski Mutnego. Pó³nocno-zachodnie skrzyd³o tej synkliny jest wyd³u¿one i doœæ po³ogie, skrzyd³o po³udniowe jest znacznie krótsze i strome. Oœ tej struktury przebiega w przybli¿eniu po
po³udniowo-wschodnich zboczach masywu góry
Beskid–Madejów Groñ–Baków. Synklina Kiczory–Bako-wa jest wewnêtrznie sfa³doKiczory–Bako-wana. W niektórych miejscach wystêpuje lokalne odwrócenie warstw. W kierunku NW synklina Kiczory–Bakowa przechodzi w antyklinê Œwin-nej (Golonka & Wójcik, 1978) kolejn¹ strukturê tekto-niczn¹ nale¿¹c¹ do ³uski Mutnego. Oœ tej struktury ma przebieg NE–SW, wzd³u¿ doliny potoku w miejscowoœci Mutne. W j¹drze tej antykliny ods³aniaj¹ siê warstwy ino-ceramowe i piaskowce z Mutnego. We wschodnim skrzy-dle antykliny Œwinnej w piaskowcach z Mutnego ods³aniaj¹ siê twarde, kremowe margle bêd¹ce utworami redeponowanymi. W strefie nasuniêcia antykliny Œwinnej na utwory nale¿¹ce ju¿ do ³uski Pewli Ma³ej nast¹pi³a redukcja pstrych ³upków i piaskowców z Mutnego. Pstre ³upki chowaj¹ siê pod to nasuniêcie lub tworz¹ niewielkie soczewki u jego czo³a. Piaskowce z Mutnego kontaktuj¹ siê z warstwami nadmagurskimi tworz¹cymi dwie mniej-sze formy synklinalne w obrêbie synkliny Biedaszkow-skiego Gronia. Zachodnie skrzyd³o tej synkliny jest zbudowane z piaskowca magurskiego i warstw
podmagur-skich. Jest doœæ po³ogie i przechodzi w antyklinê
Rychwa³dku. W j¹drze tej antykliny (SE stok £yski) uka-zuj¹ siê warstwy inoceramowe z klastami margli. Zachod-nie skrzyd³o antykliny Rychwa³dku jest zredukowane tektonicznie i nasuwa siê na synklinalnie wygiête piaskow-ce z Mutnego buduj¹piaskow-ce pasmo £yski. Na po³udniowym jej zboczu w ods³oniêciu przy torach kolejowych w piaskow-cach wystêpuj¹ takie same klasty margli co w ods³oniêciu w Mutnym. Synklina Biedaszkowskiego Gronia, antyklina Rychwa³dku oraz synklina z piaskowcami z Mutnego tworz¹ wspólnie ³uskê Pewli Ma³ej.
Od NW teren badañ jest ograniczony stref¹ nasuniêcia podjednostki Siar na jednostkê przedmagursk¹. Liniê tego nasuniêcia (ryc. 2) zamieszczono opieraj¹c siê na mapie geologicznej odkrytej okolic Rychwa³du (Paul & Ry³ko, 1996). Wed³ug tych autorów wzd³u¿ NW stoku £yski pia-skowce z Mutnego (jednostka magurska) kontaktuj¹ siê z utworami serii grybowskiej (przedmagurskiej). Warto zauwa¿yæ i¿ na ark. Lachowice Szczegó³owej mapy
geolo-gicznej Polski 1 : 50 000 (Nowak, 1964) granica tego
nasu-niêcia jest przesuniêta nieco dalej na pó³noc, a pstre ³upki eoceñskie zaliczane s¹ jeszcze do jednostki magurskiej. Du¿¹ dyslokacj¹ tektoniczn¹ jest uskok G³uchej–Jeleœni (Golonka & Wójcik, 1978) biegn¹cy od okolic ¯ywca przez Jeleœniê w kierunku S³owacji. Uskok ten w okolicach Pewli Ma³ej i Jeleœni biegnie dolin¹ Koszarawy, ograni-czaj¹c od po³udnia teren objêty zdjêciem geologicznym. Uskok przykryty jest utworami czwartorzêdowymi.
Podsumowanie
Interpretacja zebranych danych wp³ynê³a na zmianê dotychczasowej intersekcji warstw na mapie geologicznej okolic Mutnego. Przede wszystkim wyró¿nione tam zosta³y warstwy nadmagurskie. Mo¿liwoœæ ich wystêpo-wania w s¹siedztwie Mutnego w Przy³êkowie w stropie
piaskowca magurskiego przewidywali Sikora i ¯ytko (1959). Wydzielenie przez autora warstw nadmagurskich w terenie badañ zosta³o oparte na przeprowadzonej szcze-gó³owej analizie tektoniki i zwi¹zanego z tym nastêpstwa litostratygraficznego warstw. Podobieñstwo litologiczne oraz sposób wykszta³cenia omawianych utworów w rejo-nie Mutnego–Pewli Wielkiej do warstw nadmagurskich (budzowskich) okolic Budzowa, Baczyna, Harbutowic (Ksi¹¿kiewicz, 1966), sk³ania do ich wzajemnego korelo-wania. Wspomniane wy¿ej przesuniêcie granic
litostraty-graficznych dotyczy g³ównie kontaktu warstw
podmagurskich z piaskowcem magurskim, jak i warstw nadmagurskich. Poniewa¿ na granicach pomiêdzy wymie-nionymi warstwami przejœcia s¹ stopniowe i zmienne, dla-tego w trakcie badañ ustalono kryterium czêstotliwoœci wystêpowania turbidytów piaskowcowo-³upkowych z typowym dla warstw podmagurskich, dobrze rozwiniêtym cz³onem pelitycznym, do turbidytów reprezentowanych g³ównie przez sam piaskowiec. Analiza tektoniki rejonu Mutnego umo¿liwi³a tak¿e wyznaczenie linii lokalnych nasuniêæ w obrêbie brze¿nej strefy p³aszczowiny
magur-skiej i wyró¿nienie ³usek: Pewli Wielkiej, Mutnego i Pewli Ma³ej. Te trzy ³uski nasuwaj¹ siê na siebie wzajemnie od SE ku NW. We wschodniej czêœci terenu w oparciu o zdjê-cie geologiczne przyjmuje siê mo¿liwoœæ istnienia usko-ków powoduj¹cych lokalne przesuniêcia warstw wzd³u¿ kierunku NW–SE.
W opisie litostratygraficznym zwrócono uwagê na du¿e podobieñstwo litologiczne piaskowców z Mutnego i piaskowców ciê¿kowickich co zauwa¿yli ju¿ Sikora i ¯ytko (1959). Opisali oni piaskowce ciê¿kowickie z Sopo-tni Ma³ej wystêpuj¹ce nad warstwami biotytowo-skalenio-wymi, w dolnej czêœci ogniwa pstrych ³upków, a zatem wiek piaskowców ciê¿kowickich okreœlili na eocen dolny. Jednoczeœnie zauwa¿yli, ¿e piaskowce z Mutnego s¹ star-sze od ogniwa pstrych ³upków a tym samym od piaskow-ców ciê¿kowickich. W trakcie przeprowadzonych badañ w ramach niniejszej pracy nie stwierdzono ods³oniêæ na N od Mutnego, gdzie wystêpowa³aby chocia¿ cienka wk³adka pstrych ³upków oddzielaj¹ca warstwy inoceramowe od grubo³awicowych, zlepieñcowatych piaskowców. War-stwy inoceramowe przechodz¹ bezpoœrednio w opisane
Pm E³a Eh Epm OEm Onm E³a SE C - D G.Beskid Pewel Wielka £USKA MUTNEGO MUTNE SLICE 0 100 200 300 400 500 600 700 800 m n.p.m m a.s.l.
£USKA PEWLI WIELKIEJ PEWEL WIELKA SLICE
A - B B - C Pm CrPci CrPci Pm E³a Epm OEm Onm Pm CrPci Pm NW SE E Rychwa³dek G.£yska Pe w lic a Œl em ie ñs ka G.Biedaszkowski Groñ Mutne FM P £ A S Z C Z O W I N A M A G U R S K A M A G U R A N A P P E £USKA MUTNEGO MUTNE SLICE £USKA PEWLI MA£EJ
PEWEL MA£A SLICE 0 100 200 300 400 500 600 700 800 m n.p.m m a.s.l. JEDNOSTKA PRZEDMAGURSKA FORE-MAGURA UNIT
E³a Epm OEm
Onm Onm OEm E³a G - H G. Baków Pewel Wielka £USKA MUTNEGO MUTNE SLICE
£USKA PEWLI WIELKIEJ PEWEL WIELKA SLICE
NW 0 100 200 300 400 500 600 700 800 m n.p.m m a.s.l. SE 0 100 200 300 400 500 600 700 800 m n.p.m m a.s.l. Pe w lic a Œl em ie ñs ka Pe w lic a Œl em ie ñs ka Epm CrPci Pm E³a Eh Epm OEm Onm E³a G. Madejów Groñ Pewel Wielka E - F £USKA MUTNEGO MUTNE SLICE NW SE 0 0 100 100 200 200 300 300 400 400 500 500 600 600 700 700 800 800 m n.p.m m a.s.l. m n.p.mm a.s.l.
£USKA PEWLI WIELKIEJ PEWEL WIELKA SLICE P £ A S Z C Z O W I N A M A G U R S K A
M A G U R A N A P P E
P £ A S Z C Z O W I N A M A G U R S K A M A G U R A N A P P E
Ryc. 6. Przekroje geologiczne przez p³aszczowinê magursk¹ w rejonie Rychwa³dku, Mutnego, Pewli Wielkiej (lokalizacja i objaœnie-nia jak na ryc. 2)
Fig. 6. Geological cross-sections through Magura nappe in the Rychwa³dek, Mutne, Pewel Wielka surrounding area (for location and explanations see the fig. 2)
wy¿ej piaskowce z Mutnego i dopiero na tych piaskowcach zalegaj¹ pstre ³upki dolnoeoceñskie. Omawiane piaskowce s¹ zatem starsze od pstrych ³upków. A zatem na N od miej-scowoœci Mutne ods³aniaj¹ siê piaskowce z Mutnego, a nie piaskowce ciê¿kowickie.
Oprócz ró¿nicy wieku obu ogniw stwierdzono, ¿e sk³ad minera³ów ciê¿kich, wystêpuj¹cych w obu tych wydziele-niach jest ró¿ny (Cieszkowski i in., 1999). Burtan (1973) opisuj¹c piaskowce z Mutnego (Sikora & ¯ytko, 1959), stosowa³a nazwê piaskowce z £yski. Obserwacje terenowe autora sk³aniaj¹ do uznania tych utworów za nale¿¹ce do jednej jednostki litostratygraficznej i okreœlania tych utwo-rów mianem piaskowców z Mutnego. Uzasadnieniem mo¿e byæ fakt, i¿ ods³oniêcia omawianych utworów w Mutnym wraz z warstwami inoceramowymi, pstrymi ³upkami, warstwami hieroglifowymi, warstwami podma-gurskimi, piaskowcem magurskim i warstwami nadmagur-skimi reprezentuj¹ pe³ny profil strefy Siar w obszarze badañ. Ma to znaczenie ze wzglêdu na mo¿liwoœæ przeœle-dzenia kontaktu piaskowców z Mutnego z utworami pod- i nadleg³ymi.
Przedstawione profile litostratygraficzne serii racza-ñskiej p³n. (Siar), w obrêbie której znajduje siê obszar objê-ty zdjêciem geologicznym, pokazuj¹, i¿ seria ta w omawianym rejonie ma nieco odmienny profil od profilu z rejonu Budzowa. Mimo to rejon Budzów–Zembrzyce winien byæ obszarem stratotypowym i do niego przy roz-wa¿aniach o korelacji powinien byæ odnoszony rejon Mut-nego. Za t¹ tez¹ przemawia miêdzy innymi fakt wydzielenia w rejonie Mutnego warstw nadmagurskich, zalegaj¹cych na piaskowcu magurskim facji glaukonito-wej, podobnie jak ma to miejsce w okolicach Zem-brzyc–Budzowa, Baczyna i Harbutowic.
Jak zasygnalizowano ju¿ we wstêpie niniejszego arty-ku³u, na SE stoku £yski by³o wyznaczane okno tektonicz-ne Rychwa³du, w którym spod utworów p³aszczowiny magurskiej wy³aniaæ siê mia³y margle z Barutki reprezen-tuj¹ce jednostkê przedmagursk¹. W miejscu gdzie okno tektoniczne jest zaznaczone, autor znalaz³ szare margle w postaci klastów w warstwach inoceramowych, natomiast margli z Barutki tam stwierdziæ siê nie uda³o. To nasunê³o w¹tpliwoœæ czy czêœæ margli stanowi¹cych klasty nie by³a uznana za margle z Barutki. A zatem czy okno Rychwa³du mo¿e zachowaæ swój pierwotny zarys, a nawet czy uzasad-nione jest jego wydzielanie? W¹tpliwoœci te wymagaj¹ dal-szych badañ, poniewa¿ brak jest na obszarze omawianego okna dobrych ods³oniêæ i mo¿liwe ¿e margle z Barutki s¹ obecnie przykryte przez utwory czwartorzêdowe. Margle wystêpuj¹ce dziœ jako klasty w warstwach inoceramowych i jako olistolity w piaskowcach z Mutnego mog³y sedy-mentowaæ na sk³onie grzbietu ograniczaj¹cego basen magurski od pó³nocy i zsuwaæ siê w g³¹b basenu, a nastêp-nie byæ przenoszone z pr¹dami zawiesinowymi. Taki grzbiet by³ opisany przez Andrusova (1968) pod nazw¹ kordyliery Raczy. W niewielkiej odleg³oœci od terenu badañ, w okoli-cach Stryszawy i Suchej Beskidzkiej by³y opisywane margle i wapienie margliste wystêpuj¹ce w formie licznych klastów w warstwach inoceramowych, podobne do tych z rejonu Mutnego (Cieszkowski i in., 2000).
Podsumowuj¹c, autor zwraca uwagê na koniecznoœæ prowadzenia dalszych badañ w rejonie Mutnego, a w
szczególnoœci badañ mikropaleontologicznych klastów marglistych.
Sk³adam serdeczne podziêkowania dr hab. M. Cieszkowskie-mu za cenne wskazówki i uwagi przy realizowaniu niniejszego opracowania. Pragnê podziêkowaæ tak¿e dr E. Malacie za ozna-czenie mikrofauny otwornicowej. Dziêkujê równie¿ anonimowe-mu recenzentowi za cenne uwagi.
Literatura
ANDRUSOV D. 1968 — Grundriss der Tektonik der Nordlichen Kar-paten. Verlag der Slowakischen Akademie der Wissenschaften, Bratislava.
BURTAN J. 1973 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Wis³a. Wyd. Geol.
BURTAN J. 1973 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Wis³a. Wyd. Geol.
BURTAN J., SOKO£OWSKI S., SIKORA W. & ¯YTKO K. 1959 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Milówka. Inst. Geol.
CIESZKOWSKI M. & MALATA E. 1980 — Korelacja najm³odszych ogniw p³aszczowiny magurskiej (czêœæ zachodnia) z utworami grupy zewnêtrznej. Arch. Pañstw. Inst. Geol., Kraków.
CIESZKOWSKI M., MALATA E. & WIESER T. 1985 — Stratygra-phic position of the submagura beds and tuff horizons in Pewel Ma³a (Beskid ¯ywiecki Mts.). Geol. Inst. Pol., (Guide to exursion 1), 13 Congres Carpatho-Balkan Geol. Ass., Cracov, Poland.
CIESZKOWSKI M. 1992 — Strefa Michalczowej — nowa jednostka strefy przedmagurskiej w Zachodnich Karpatach Fliszowych i jej geo-logiczne otoczenie. Zesz. Nauk. AGH, Kwart. Geol., 18: 7–110. CIESZKOWSKI M., SCHNABEL W. & WAŒKOWSKA-OLIWA A. 1999 — Development and stratigraphy of the Paleocene–Early Eocene thick-bedded turbidites in the north-western zone of the Magura Nappe (Outer Carpathians, Poland). Geol. Carpathica, 50, Spec. Issue: 20–21. CIESZKOWSKI M., CHODYÑ R. & POLAK A. 2000 — Late Creta-ceous and Early Palaeocene flysch deposits with carbonate olistolites in the North-Western zone of the Magura Nappe (Outer Carpathians, Poland). Abstracts. Congr. Geol. 2000, Vienna, Austria: 29.
GOLONKA J. & WÓJCIK A. 1978 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Jeleœnia. Inst. Geol.
GOLONKA J. & WÓJCIK A. 1978 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Jeleœnia. Inst. Geol. GOLONKA J., BORYS£AWSKI A., PAUL Z. & RY£KO W. 1979 — Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark. Bielsko-Bia³a. Inst. Geol., Wyd. Geol.
KOSZARSKI L., SIKORA W. & WDOWIARZ S. 1974 — The Flysch Carpathians. [In:] M. Mahel (ed.), Tectonics of the Carpathian-Balkan Regions. GUDS Bratislava: 180–197.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1974 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Sucha Beskidzka (z objaœnieniami). Inst. Geol. KSI¥¯KIEWICZ M. 1958 — Stratygrafia serii magurskiej w Beski-dzie Œrednim. Biul. Inst. Geol., 135: 43–96.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1966 — Geologia regionu babiogórskiego. [W:] Przew. 39 Zjazdu Pol. Tow. Geol. na Babiej Górze. Wyd. Geol. LESZCZYÑSKI S. 1981 — Piaskowce ciê¿kowickie jednostki œl¹skiej w polskich Karpatach: studium sedymentacji g³êbokowodnej osadów gruboklastycznych. Ann. Soc. Geol. Pol., 51: 435–502.
NOWAK W. 1964 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Lachowice. Pañstw. Inst. Geol. (wyd. tymczas.). OSZCZYPKO N. 1992 — Rozwój basenu magurskiego w górnej kre-dzie i paleogenie. Prz. Geol., 40: 397–404.
PAUL Z. & RY£KO W. 1996 — Beskidy Zachodnie — nowe spojrzenie na budowê geologiczn¹ i surowce mineralne. Przew. 67 Zjazdu Pol. Tow. Geol. Szczyrk, 1996, wycieczka B. Wyd. Pañstw. Inst. Geol., Kraków: 104–146.
PAUL Z., RY£KO W. & TOMAŒ A. 1996 — Zarys budowy geolo-gicznej zachodniej czêœci Karpat polskich (bez utworów czwartorzêdo-wych). Prz. Geol., 44: 69–476.
SIKORA W. & ¯YTKO K. 1956 — Stratygrafia serii magurskiej Beskidu Wysokiego na arkuszu ¯ywiec. Prz. Geol., 4: 469–471. SIKORA W. & ¯YTKO K. 1959 — Budowa Beskidu Wysokiego na po³udnie od ¯ywca. Biul. Inst. Geol., 141: 61–204.
UNRUG R. (red.) 1969 — Przewodnik geologiczny po zachodnich Karpatach fliszowych. Wyd. Geol.
WÊC£AWIK S. 1969 — Budowa geologiczna p³aszczowiny magur-skiej miêdzy Uœciem Gorlickim a Tyliczem. Pr. Geol. Komis. Nauk. Geol. PAN, Oddz. w Krakowie, 59: 84–96.
ficznego p³aszczowiny magurskiej miêdzy Zwardoniem a Such¹ Beskidzk¹
(polskie Karpaty fliszowe); patrz str. 139
Ryc. 8. Grubo³awicowe piaskowce z Mutnego (Pewel Ma³a). W górnej czêœci ods³oniêcia widoczne warstwowanie przek¹tne w du¿ej skali
Fig. 8. Thick-bedded Mutne sandstones (Pewel Ma³a). In upper part of this outcrop, a large-scale diagonal bedding is exposed
Ryc. 9. Warstwy podmagurskie — ³upki margliste i cienko³awi-cowe piaskowce. Ods³oniêcia wzd³u¿ rzeki Koszarawy pomiêdzy Mutnym i Jeleœni¹
Fig. 9. Sub-Magura beds — marly shales and thin-bedded sand-stones. Outcrops along the Koszarawa River between Mutne and Jeleœnia
¬
Ryc. 7. Piaskowce z Mutnego z ripplemarkami pr¹dowymi. Kamienio³om w Mutnym Fig. 7. Mutne sandstones with current ripplemarks. Quarry Mutne
