Quo vadis, czytelniku? : krótkie rozważania nad czytelnictwem studentów

Gabriela Czempa

Quo vadis, czytelniku? : krótkie

rozważania nad czytelnictwem

studentów

Nauczyciel i Szkoła 1 (8), 66-71

2000

Gabriela Czempa

QUO VADIS, CZYTELNIKU?

Krótkie rozw ażania nad czyteln ictw em studentów.*

Czytelnictwo jest jednym z podstawowych procesów społecznych, mających duży wpływ na wszelkiego rodzaju przemiany dokonujące się w życiu politycznym, społecz­ nym i kulturalnym danego kraju. Świadome i zaplanowane upowszechnianie czytelnic­ twa, zwłaszcza literatury naukowej, może stanowić o tożsamości danego narodu.

Jak te słowa odnoszą się do naszej rzeczywistości, do społeczności, w której żyje­ my? W artykule tym chciałabym właśnie spojrzeć na „problem” czytelnictwa. Przepro­ wadzone przeze mnie badania mają wąski zakres, obejmują bowiem niewielką społecz­ ność studentów, mam jednak nadzieję, że Czytelnik znajdzie w tym krótkim opracowaniu coś, co go zainteresuje i przybliży sprawy związane z czytelnictwem.

W edług W. O konia, czytelnictwo, to jedno z bardzo w ażnych źródeł oddziały­ w ania na osobow ość zarów no dzieci, ja k i młodzieży, a także dorosłych. Sprzyja poznaniu świata, rozszerzaniu doświadczeń, rozwijaniu uczuć wyższych, kształtowa­ niu system ów wartości i postaw społecznych, m oralnych oraz estetycznych i w ypeł­ nianiu wolnego czasu. M imo rozwoju audiowizualnych środków masowego przeka­ zu je s t nigdy nic w ysychającym źródłem uczenia się przez całe życie'.

Według J. Pietera natomiast, czytelnictwo przeważnie występuje w znaczeniu zja­ wisk społecznych: dostępu do lektury, rozpow szechniania i korzystania z niej, a to w sensie: wypożyczania (względnie kupowania) książek, czasopism i ich czytania2.

Przedstaw ione definicje opisują proces czytelnictw a w ogóle. Z akres badań, zam ieszczony w tym artykule, jak ju ż wcześniej w spom niałam , dotyczy w yłącznic czytelnictw a studentów.

Badania nad czytelnictwem, zwłaszcza m łodzieży studiującej, rzadko są podej­ m ow ane i opisyw ane na łam ach w ydaw nictw zw artych i nie tylko. W pozycjach, które dotychczas się ukazały (chodzi głów nie o lata: 1945-1997), w 1972 roku po­ jaw iła się książka S. Gorzkowicza: „Czytelnictwo studentów. Studium nad zagadnie­ niem hum anizacji inteligencji technicznej” . Również W. G oriszowski w niektórych

* m g r G. C zem pa: C zytelnictw o litera tu ry w śró d stu d en tó w i niektó re j e g o uw arunkow ania. Praca m agisterska napisana pod kierunkiem d r P. K ow olika i obroniona na W ydziale P edagogiki i Psychologii U niw ersytetu Śląskiego w K atow icach w dniu 1 czerw ca 1999 roku.

1 W. O koń: N ow y S ło w n ik Pedagogiczny. W arszaw a 1996. 2 J. P ieter : C zytanie i lektura. K atow ice 1967.

G a b r ie lo C z e m p a — Q U O V A D IS , C Z Y T E L N IK U ? 67 sw oich pracach podejm ował ten temat. Chciałabym jeszcze tylko przypom nieć, że w 1905 roku K. Krzeczkowski w książce: „Czytelnictwo wśród studentów U niw er­ sytetu W arszawskiego”, poruszył spraw ę czytelnictwa m łodzieży uniw ersyteckiej. Ogólnie rzccz biorąc jest tego niewiele. Owszem, w literaturze naukowej (i nie tylko) poruszane są sprawy czytelnictwa, dotyczy to także czytelnictw a studentów, to jed n ak nie wystarcza.

N ieco więcej inform acji znajdziem y w czasopism ach naukow ych, niem niej częstotliwość, z ja k ą te artykuły się ukazywały, nie jest zbyt wielka. Ostatni wydany arty k u ł, do k tó reg o dotarłam , w ydany zo stał w 1997 roku. Z am ieszczo n o go w „Bibliotekarzu” .

Autorka opisała w nim wpływ biblioteki i bibliotekarza na m otywację czytelni­ czą studentów. Badania, podobnie ja k moje, przybrały postać ankiety.

S p ró b u ję teraz p rzed staw ić kilka ch arak tery sty czn y ch pytań, w ybranych z ankiety, którą rozprowadziłam w 1999 roku. Objęła ona 55 respondentów V roku studiów na k ierunku P ed ag o g ik a W czesnoszkolna na U n iw ersy tecie Ś ląskim w Katowicach. W grupie tej znalazły się wyłącznie kobiety, gdyż jest to specyficzna specjalizacja.

Pierwsze spośród pytań brzmiało:

„Z usług jakich bibliotek najczęściej Pan(i) korzysta ?” .

A nkietowani mieli do wyboru zaznaczenie następujących rodzajów bibliotek: • pedagogiczną;

• uczelnianą; • publiczną.

Mogli też wpisać inne, z których wypożyczali zbiory. Uzyskane dane zamieści­ łam w tabeli:

TABELA 1. Biblioteki najczęściej odwiedzane przez respondentów"

Lp. Rodzaje bibliotek Ilość badanych Liczba Procent (%)

I pedagogiczna 50 90,9

2 uczelniana 55 100,0

3 publiczna 35 63,6

4 inne (biblioteka miejska, dziecięca,

języków obcych, szkolna) 10 18,1

‘ Uwaga! N ie sum uje się do stu poniew aż badani m ieli praw o w yboru wiecej niz jednej m ożli­ wości.

68 N a u c z y c ie l i S z k o ła 1 (8) 2 0 0 0

Wyniki pokazują, że respondenci w największym stopniu (56 udzielonych odpo­ w iedzi) korzystali z usług biblioteki uczelnianej, a zaraz potem (50 odpow iedzi) b i­ blioteki pedagogicznej. W mniejszym stopniu odw iedzane były biblioteki publiczne (35 odpowiedzi). N iektórzy spośród badanych wybrali także inne typy bibliotek, na ogół znajdujące się w ich m iejscu zam ieszkania, a także te bezpośrednio zw iązane z obranym kierunkiem, (np. biblioteki dziecięce). N ic należy się dziwić, że najw ięk­ szą popularnością cieszyła się biblioteka uczelniana czy też pedagogiczna, gdyż są one najlepiej zaopatrzone w księgozbiory z zakresu przedm iotu studiów badanych przeze m nie studentów.

K olejne pytanie m iało następującą treść:

„W jak im celu najczęściej odw iedza Pan(i) bibliotekę?” : • w ypożyczenia konkretnych k sią ż e k — 54 (98,1 %);

• p rz e c z y ta n ia w ybran y ch a rty k u łó w z c zaso p ism — 42 (7 6 ,3 % ); • skorzystania z porady bibliograficznej — 4 (7,2% );

• zapoznania się z now ościam i literatury — 6 (1 0 ,9 % ); • inne: (przygotow ania notatek na zajęcia) — 4 (7,2% ).

Jak w ynika z danych , biblioteki odw iedzane były zazw yczaj w celu w ypoży­ czenia konkretnych książek (54 odpow iedzi), bądź też czasopism (42 odpowiedzi). N iepokoi fakt, że tylko 6 spośród w szystkich badanych osób w ym ieniło potrzebę zapoznaw ania się z nowościam i literatury.

Należy zadać sobie pytanie, dlaczego tak się dzieje? Student powinien przecież „na bieżąco” przeglądać ukazującą się na rynku w ydaw niczym literaturę, czy je d ­ nak sam a biblioteka potrafi o tę kw estię zadbać, czy wyróżnia ukazujące się now o­ ści ?

Jest to więc w yzwanie dla bibliotek i bibliotekarzy.

Celem następnego pytania było uzyskanie informacji, jakie były źródła korzysta­ nia ze zbiorów przy poszukiwaniu potrzebnej literatury. Wyniki prezentuje tabela 2.

TABELA 2. Źródła korzystania ze zbiorów '

Lp. Źródła korzystania ze zbiorów Ilość badanych

Liczba Procent (%)

1 katalogi 54 98,1

2 kartoteki 11 20,0

3 tematyczne zestawienie bibliograficzne 30 54,5

4 bibliografie 27 49,0

5 inne (porady znajomych, komputer) 3 5,4

* U waga! N ie sum uje s í qdo stu poniew aż badani mieli praw o w yboru w iecej niz jednej m ożli­ w ości.

G o b r ie lg C z e m p a — Q U O V A D IS , C Z Y T E L N IK U ? ₆₉

Zamieszczone dane wykazują, że w największym stopniu (54 udzielone odpo­ w iedzi) ankietowani posługiwali się katalogami, poszukując książek czy też czaso­ pism. Na kolejnym miejscu pojawiły się tematyczne zestawienia bibliograficzne (27 odpow iedzi). Jak ju ż w spom niałam , studiujący najbardziej docenili katalogi. Nic należy się tem u dziw ić, gdyż są one w najw iększym stopniu dostępne w bibliote­ kach, a poszukiw ania w nich nie w ym agają dużego nakładu pracy (zw łaszcza do­ tyczy to katalogów alfabetycznych). Bibliografie, na przykład zaw artości czaso­ pism, są mniej popularne ze względu na to, że zawarte w nich informacje są niepeł­ ne, nie spełniają całkow icie wymagań czytelników.

W kolejnym pytaniu skierowanym do respondentów, należało udzielić odpowie­ dzi na następującą kwestię:

„N ajczęściej czyta Pan(i) literaturę dotyczącą przedm iotu sw oich studiów, poniew aż...” :

• zlecił w ykładow ca — tak odpow iedziało 51 osób, co stanowi 92,7% ; • z w łasnego zainteresow ania — 31 odpow iedzi (56,3% );

• inne przyczyny, na przykład pisanie pracy magisterskiej — 8 odpowiedzi (14,5% );

• znalezienie odpowiedzi na nurtujące problemy — 3 odpowiedzi (5,4%). N ajw iększy procent odpow iedzi stanowi literatura, którą zlecił w ykładow ca. Na wynik ten m ożna spojrzeć z dwóch punktów widzenia: zjednej strony będzie on ja k najbardziej pozytyw ny, poniew aż w ykładow cy „naśw ietlają”, ukierunkow ują studentów na w y braną przez siebie literaturę, co stanow i pew ne ułatw ienie dla sam ych uczących się, z drugiej strony jednak fakt ten niepokoi, gdyż studenci nic docierają sam odzielnie do w iciu cennych, a nie zawsze polecanych pozycji.

Inną kw estią jest jeszcze ta, że studenci często są „zm uszani” do sięgnięcia po określoną literaturę, jeśli chcą uzyskać zaliczenia na zajęciach czy też zdać egza­ min końcowy.

N astępne pytanie dotyczyło tego, czy studiujący posiadają w łasne, domowe biblioteczki; jeśli tak, to należało podać liczbę książek. Istotne jest, aby osoby, m a­ jące w krótce opuścić mury wyższej uczelni, miały własne biblioteczki.

TABELA 3. Liczba w olum inów posiadanych w bibliotekach domowych.

Liczba woluminów domowych Ilość badanych

Liczba Procent (%)

0 -1 0 0 7 12,7

101 -200 15 27,2

201 -500 14 25,4

7 0 N a u c z y c ie l i S z k o ła 1 (8) 2 0 0 0

Na osobną uwagę zasługuje aż sześć odpowiedzi oznaczonych znakiem zapyta­ nia. Sześciu respondentów (11%) w ogóle, naw et w przybliżeniu nic potrafiło podać liczby swoich książek, natom iast aż 12 osób (21,9% ) określiło liczbę książek jako „bardzo dużo”. Oczywiście jest to stwierdzenie niejednoznaczne, bowiem dla jednych „bardzo dużo” to może być 50 egzemplarzy, a dla innych, np. 250 egzemplarzy.

Tabela zaw iera zróżnicow ane dane. Przypuszcza się, że niektórzy zam ieścili w odpow iedziach liczbę w yłącznie swoich woluminów, a inni zapew ne w szystkich w oluminów, jakie posiadają w domu.

K olejne pytanie dotyczyło częstotliw ości kupow ania książek. A nkietow ani mieli zaznaczyć, czy kupują egzem plarze do swoich księgozbiorów :

• , je d e n raz w m iesiącu” ; • , je d e n raz na kw artał” ; • czy „jeden raz w roku” .

Spośród 55 odpow iedzi w idać w yraźnie, że studenci zaopatrują się w pozycje przeciętnie jeden raz na kw artał.

Taką odpow iedź zadeklarowało 40 osób, co stanowi 72,8% , 10 respondentów, to je st 18,2%, nabyw a n ow ą literaturę przeciętnie jeden raz w m iesiącu, natom iast 5 osób, to je s t 9% ogółu w szystkich badanych, tylko raz w roku uzupełnia swój księgozbiór.

Pozostaje jeszcze przypuszczać, że po podjęciu pracy ankietowani częściej niż dotychczas b ędą nabyw ać now e książki.

O statnie z pytań m iało na celu ujawnić:

„Z jakich czasopism naukow ych Pan(i) korzysta ? Proszę podać tytuły” . Tytułów pojawiło się wiele.

D okonując analizy w yników , należy jed n ak w ziąć pod uw agę czas, w jakim studiujący wypełniali ankiety — początek roku akademickiego, a więc okres w zm o­ żonego pisania prac magisterskich, a tym samym korzystania z różnego rodzaju cza­ sopism naukowych. Niemniej nic m ożna zaprzeczać temu, że młodzież akademicka przegląda fachow ą literaturę z zakresu swoich studiów. Św iadczą o tym w ypow ie­ dzi sam ych badanych.

N ajw iększą popularnością w śród wymienionych periodyków cieszy się „Życie Szkoły” — 48 w ypowiedzi (87,2% ), a następnie „W ychowanie w Przedszkolu” — 27 odpowiedzi (49%). Kolejne w ydawnictw a znalazły się ju ż znacznie niżej w hie­ rarchii, ale też uzyskały po kilkanaście głosów. Są to: „N ow a Szkoła” — 17 osób (30,9% ) i „K w artalnik Pedagogiczny” — 14 osób (25,4% ).

W ym ienione tytuły czasopism są specyficzne dla tego kierunku studiów. Na koniec pozostaje tylko w kilku zdaniach podsum ow ać całość przeprow a­ dzonych badań i w yciągnąć w nioski na przyszłość.

Dane zawarte w niektórych punktach mogły być mało dokładne, studenci starali się jednak rzetelnie wykonać powierzone im zadanie. Odpowiedzi bywały niezbyt pre­ cyzyjne. N ie zawsze bowiem pamięta się, ile książek zawiera domowa biblioteczka.

G o b r ie lo C z e m p a — Q U O V A D IS , C Z Y T E L N IK U ? 7 1

W przypadku zakupu nowych egzemplarzy, mało kto dokładnie: raz w miesiącu zaopatruje się w książkow e nowości.

Bardzo specyficzny charakter m ają pierw sze dw a pytania zaw arte w tym ar­ tykule, w yrażają one bow iem stosunek studentów do czytelnictwa.

Pozostaje jeszcze zastanowić się nad ewentualnymi zmianami w zakresie groma­ dzenia i czytania szeroko pojętej literatury przez studentów. Potrzeba, aby każdy z m łodych ludzi doszedł do przekonania, ja k w ażne pow inno być obcow anie z różnego rodzaju publikacjami w postaci książek bądź też czasopism. Zdobyta wiedza łatwo ulega zapomnieniu, a wówczas, mając przy sobie zgromadzone zbiory, można w każdej chwili po nie sięgnąć. Co zaś dotyczy czasopism naukowych, to jest ich obec­ nie tak wiele na rynku wydawniczym, że można któreś z nich zaprenumerować, by móc być „na bieżąco”, a ju ż na pewno warto je przeglądać.

C hciałabym jeszcze na koniec przytoczyć cytat:

„U m iejętność sam odzielnego wykorzystania literatury pedagogicznej (nauko­ w ej) staje się nieodzow ne w życiu w spółczesnego człowieka. Jest on zm uszony do stałego aktualizow ania swej w iedzy w drodze sam okształcenia. Zadaniem więc uczelni je s t kształtow anie um iejętności skutecznego w ykorzystania inform acji w literaturze pedagogicznej, psychologicznej, socjologicznej i m etodycznej oraz naw yku czytania tych w ydaw nictw naukow ych i popularnonaukow ych, a także czasopism pedagogicznych” .

C zytelnictwo literatury naukowej wśród młodzieży studiującej jest problemem bardzo ważnym. Chodzi bowiem o przygotowanie nowej inteligencji i kadry nauko­ w ej3. N ależałoby „pchnąć do przodu” cały proces czytelnictwa, abyśm y kiedyś nic stwierdzili, że je st ju ż za późno.

Bibliografia

W. G oriszow ski: C zytelnictw o literatury naukow ej ja k o problem p e d a g o g ic z­

ny. K atow ice 1981.

W. G oriszow ski: K siążka a w ychowanie. K atow ice 1973.

W. G orzkow icz: Czytelnictwo studentów. Studium nad zagadnieniem hum aniza­

cji in telig en cji technicznej. W rocław 1972.

K. K rzeczkow ski: C zytelnictw o w śród studentów U niwersytetu Warszawskiego.

P rzy c zy n e k do sta ty sty k i życia um ysłow ego. W arszaw a 1905.

M. W alentynow icz: P odstaw y czytelnictw a pow szechnego. W rocław 1970. Z. Żm igrodzki (red.): Bibliotekarstw o. W arszawa 1998.

3 W. G oriszow ski, P. K ow olik: U warunkowania czytelnictw a nauczycieli w zakresie literatury