A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O L IA IU R ID IC A 22, 1985 Ja n W a s z c z y ń s k i C Z Y M IĘD ZY NA RO DO W E P R A W O KARNE S T A N O W I SA M O DZIELNĄ DZIEDZINĘ PR A W A ? Do k o ń ca w ie k u X IX o k r e śle n ia „m ięd z y n a ro d o w e p ra w o k a r n e ” u ż y w a n o p o w sze ch n ie dla o zn a cz en ia te j d zied zin y p r a w a k a rn e g o , k tó ra o b e jm u je tzw . p ra w o k o lizy jn e, re g u lu ją c e z a sa d y o d p o w ied z ia ln o śc i k a r ln e j, g d y w łąc za się tzw . cz y ln ln ik z a g ra ln ic z ln y — czy to z u w a -gi n a to, że p r z e stę p s tw o zo stało d o k o n a n e za g ra n ic ą, czy d lateg o , że zach od zi p o trz e b a u s ta le n ia d o p u szc zaln o śc i sto so w a n ia u sta w k a r n y c h in n y c h p a ń stw , u sta le n ia m o cy w iąż ąc e j o b cy c h w y ro k ó w , d o -p u szc zaln o ści e k s tra d y c ji itd .1 U to żsa m ie n ie m ięd zy n a ro d o w eg o -p r a w a k a r n e g o z p ra w em k o liz y jn y m u tr zy m y w a ło się je szc ze w p ier w szy ch d zie sią tk a c h la t n a sz eg o stu lecia. W ty m ro z u m ie n iu m ięd z y n a ro d o -w e p ra -w o k a r n e sta n o -w iło część p ra -w a k a r n e g o -w e -w n ę trz n e g o 2.
W n a stę p n y c h la ta c h p o jęc ie m ię d z y n a r o d o w eg o p r a w a k ar n eg o u leg ało ew oluc ji. W szczeg ó ln o ści w la ta c h trz y d z ies ty c h — n ie o d b ie r a ją c p o ję ciu tem u je g o p ie rw o tn e g o zn ac ze n ia — s ta r a n o się n a -d a w ać m u sze rszą treść. D ziało się tak p o -d w p ły w em r o z w ija n y c h w ó w cz as d ąż eń do stw o rz e n ia z u n if ik o w a n e g o p r a w a k a r n e g o e u r o -p ejsk ieg o , o -p a r te g o o w s-p ó lne , o g ó lne za ło ż en ia i o w s-p ó ln y m
iędzy-1 T a k n p . L. B a r , P r a w o m i ę d z y n a r o d o w e p r y w a t n e i k a r n e , W a r s z a w a 1876, s. 491. г T a k m . in . W . W o l t e r , Z a r y s s y s t e m u p r a w a k a r n e g o . C z ę ś ć o g ó l n a , K rak ó w 1933, s. 22. P o g lą d te n p o d tr z y m a ł t e n ż e a u to r w w y d a n y m ju ż p o w o j n i e p o d -r ę c z n ik u P -r a w o k a -r n e . Z a -r y s w y k ł a d u s y s t e m a t y c z n e g o . C z ę ś ć o g ó l n a , W a -r s z a w a 1947, s. 34,• w k w e s t ij „ m ię d z y p a ń s tw o w e g o p r a w a k a r n e g o " W . W o l te r je s t z d a n i a , ż e „ t a k ie p r aw o k a r n e m o ż l iw e j e s t t y l k o w ło n i e ja k i e jś o r g a n i z a c ji m ię d z y n a r o d o w e j, w s tę p u j ą c e j tu w r o l ę , k tó r ą w ra m a c h p a ń s tw o w e g o p r a w a k a r n e g o , d o t y -c z ą -c e g o j e d n o s t e k , s p r a w u j e p a ń s tw o " .
n a ro d o w y k o d ek s k a r n y 3. I choć p ęd d o u n ifik ac ji p ra w a k a r n e g o w l a tac h n a s tę p n y c h za ła m ał się4, to je d n a k n ie z o stała p rzez n as z a tr z y -m a n a e w o lu c ja -m ię d z y n a r o d o w eg o p ra w a karnego,- e w o lu c ja ta po szła je d n a k ż e w inn y m k ie ru n k u .
Z je d n e j str o n y od ży ła, w ro z sz erz o n ej p o stac i, id ea p ra w a k o lizy jn eg o , ro z u m ian eg o je d n a k n ie jak o sk ła d n ik p ra w a k a r n e g o w e -w n ę tr zn eg o , lecz m ię d z y n ar o d o -w eg o p ra -w a k a rn e g o . S zereg p rz y c zy n w y ło n ił bo w iem k o n iec zn o ść in ten sy fik a c ji i u sp r a w n ie n ia m ięd z y p ań stw o w e g o o b ro tu p raw n eg o . N a jw a ż n iejsz e z ty c h p rz y c zy n to zn a cz n y w z ro st p rze stę p cz o ści o c h a r a k te rz e m ię d zy n a ro d o w y m , p r z e n ik a -ją c e j p rz ez k o rd o n y g ra n ic z n e (n ar k o ty k i, u p r o w a d z e n ia sam olotó w , te rro ry z m ), o ra z m a so w e m ig r ac je lu d n o śc i i o lb rzy m i ro zw ó j ru c h u tu r y sty cz n e g o . W m ia rę n as ila n ia się ty ch z ja w isk tr a d y c y jn e fo rm y w s p ó łp ra c y m ięd zy n a ro d o w ej, zw łaszcz a d o ty cz ą ce ścig an ia, w y d a w a nia, są d z en ia sp ra w c ó w p rze stęp c ó w cu d z o z iem có w o k az a ły się n ie w y s tar c z a ją c e . S tąd też od sz e re g u la t je ste ś m y św iad k a m i s to p n io -w eg o z a stę p o -w an ia ich p rzez n o -w e fo r m y -w sp ó łp ra cy p r a -w n o k a r n e j, w p ro w ad z a n e w d ro d z e m ię d z y n a ro d o w y ch p o ro z u m ie ń (np. in sty tu c ja p rz e ję cia ścig an ia, p rz e k a z a n ia c ele m w y k o n a n ia k a ry ). N a sz e ro k ą sk alę p o ro z u m ie n ia ta k ie z a w ie ra n e są zw ła szcza p rzez re g io n a ln e w s p ó ln o ty p a ń stw o je d n a k o w y c h z a ło że n ia c h p o lity c zn o - u stro jo w y c h i g o sp o d a rcz y c h . T en p ro ce s p rz e k sz ta łc a n ia się d a w n e g o p ra w a k o li-zy jn eg o o k re ś la n y je st w sp ó łcz eśn ie n a z w ą in te rn a c jo n aliz a c ji p ra w a k a r n e g o 5. 3 J e d n y m z g ł ó w n y c h p r o p a g a to r ó w te j id e i b y ł E. S. R a p p a p o r t , k tó r y p is a ł: „ E w o lu c ja [m ię d z y n a r o d o w e g o p r a w a k a r n e g o — p rz y p . J. W .] p o le g a n a c o r a z w i ę k s z y m z a z ę b ia n iu s i ę s t o s u n k u p r a w n o -k a r n e g o o c h a r a k te r z e w e w n ę t r z n o - - p a ń s t w o w y m o c o r a z s i ln i e j s z y s p lo t i n t e r e s ó w w s p ó l n o t y — ju ż n ie n a r o d o w e j , l e c z m ię d z y n a r o d o w e j — p ię tr z ą c y c h s i ę p o ob u s tr o n a c h o w e j b a r y k a d y s u w e r e n -n o ś c i p a ń s tw a '[...] t e -n -n o w y p r ąd w ż y c iu m i ę d z y -n a r o d o w y m , w p r a w o d a w s tw ie i u s t a w o d a w s tw ie c h a r a k te r y z u j e p ę d k u u n i fik a c ji , a n a s tę p n ie u n i w e r s a l iz a c j i s z e -r e g u n o -rm [...] s t w a -r z a d ą ż n o ś ć d o -r o z w o j u z b ie ż n y c h z -r ó ż n ic o w a ń w in te -r e s u j ą c y c h n a s d z i e d z i n a c h z a r ó w n o p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o [...] ja k i k a r n e g o " ( T e n d e n c j e r o z w o j o w e p r a w a k a r n e g o m i ę d z y n a r o d o w e g o , „ R u c h P r a w n ic z y , E k o n o m ic z n y i S o c j o -lo g ic z n y " 1934, z. 1). W p o d o b n y m d u ch u w y p o w i a d a ł s i ę t e n ż e a u to r w in n e j p r a c y pt. Z a g a d n i e n i e u n i f i k a c j i m i ę d z y n a r o d o w e g o p r a w a k a r n e g o , W a r s z a w a 1929, s. 23 i n.). 4 O m a w ia to z j a w i s k o М . A n с e 1, Z n a c z e n i e i m e t o d y p r a w a p o r ó w n a w c z e g o , W a r s z a w a 1979, s. 53. 5 P ro b le m in t e r n a c jo n a li z a c ji o m a w ia w y c z e r p u j ą c o L. G a r d o c k i (Z a g a d n i e n i e i n t e r n a c j o n a l i z a c j i o d p o w i e d z i a l n o ś c i k a r n e j z a p r z e s t ę p s t w a p o p e ł n i o n e z a g r a n i c q , W a r s z a w a 1980, s. 15 i n.). Z a g a d n ie n i o m u n if ik a c ji p r a w a k a r n e g o p a ń s t w - c z ł o n k ó w W s p ó l n o t y E u r o p e js k ie j p o ś w i ę c o n e b y ło m . in . k o l o k w i u m A I D P o d b y te w 1971 r.
N a k sz ta łt z a ch o d zą cy ch zm ian w jeszc ze w ięk sze j m ier ze w p ły n ę ły trag ic z n e d o św ia d c ze n ia o sta tn ie j w o jn y . B ez p re ce d e n so w y ro z -m iar z b ro d n i p o p e łn io n y ch w cz asie d ru g iej w o jn y św ia to w e j s ta ł się b od źcem do p rz ek szta łc e ń w m ięd zy p a ń stw o w y c h s to s u n k a c h p r a w -n y ch . P o d sta w ą ty ch p rz e k sz ta łce ń sta ła się p o w sze ch -n a św iad o m ość k o n ie cz n o ści re a lizo w a n ia za sad u n iw er sa ln e j sp raw ied liw o ści. S tało się o czy w iste, że u k ład sto su n k ó w m ięd z y n aro d o w y ch , k tó r y re a liz o w a ć m a p o w sze ch n e d ąż en ie do sp ra w ied liw o ści p r z e k r a c z a ją c e j g r a -n ic e p ań stw , -n ie m oże o p ie ra ć się — ja k d o ty ch cz a s — -n a w ą sk o eg o i-sty c zn y m a tr y b u c ie su w e re n n o ś ci p ań stw o w e j i że n iez b ę d n e je st sam o - o g ra n ic ze n ie su w er e n n o ści p a ń stw dla o c h ro n y w s p ó ln y ch d ó b r sp o -łecz n o śc i m ięd zy n a ro d o w ej. P ra w n y m w y ra z e m te g o sam o o g ran icz e- n ia się po d r u g iej w o jn ie św iato w ej je s t tzw . p ra w o n o ry m b e rsk ie .
W re z u lta cie w y m ie n io n y ch p ro ce só w p o ro k u 1945 m ożna z a -o b se r w -o w a ć p -o w staw a n ie n -o w ej d zied zin y p r a w a i tw -o rz ą c e j się n a je j p o d sta w ie n au k i, k tó r a re g u lu je i b a d a p ro b lem o d p o w ied z ia ln o śc i k a r n e j za p rz e stęp stw a m ięd z y n a ro d o w e , u sta la z a sad y te j o d p o w ie d zialno ści o ra z tr y b p o stę p o w an ia w sp ra w a c h o p rz e s tę p stw a m ięd zy -n aro d o w e.
P o w stan iu m ię d z y n a ro d o w eg o p ra w a k a r n e g o to w a rz y szą sp ory , k tó r e d o ty cz ą z aró w n o m eritum , ja k i sam e j n a z w y n o w o p o w sta łej d zied zin y ; sp o ry o n az w ę są z re sz tą w p ew n y m sto p n iu o d biciem sp o ró w m e ry to ry c z n y ch . I tak w n a u c e n iem ie ck iej d y sk u sja w o k ół n a -zw y sk o n c e n tr o w ała się g łó w n ie w d w ó ch term in ac h : V ö lk erst ra fre c ht i V ö l ke rr e ch t l ic h e s Strai rech t, p rz y czym w sp o rz e ty m p ra w o o b y -w a te ls t-w a u zy sk ał p ie r-w sz y z ty c h term in ó -w . W n a u c e fr a n c u s k ie j an a lo g ic z n y sp ó r w y w iąz ał się m ięd zy o k re śle n iam i droit int ern atio n a l
p é n a l i droit p éna l in ter éta tiq u e, a sy tu a c ję sk o m p lik o w ało sp e c y fic
z-n e d la z-n a u k i fr a z-n c u sk ie j (i h isz p a ń sk iej) ro z ró ż z-n iez-n ie m ięd z y droit
int ern at ion a l p én a l i droit p én al int erna tio n a l®. P rz e s ta w ie n ie w ty c h
d w ó ch n az w ac h p o rzą d k u w y ra zó w , w y su w a ją c e na p la n p ie rw sz y b ąd ź „ m ięd zy n aro d o w y " , b ąd ź „ k a r n y " elem e n t, słu ży w n a u c e f r a n cu sk ie j w y r ó ż n ie n iu d w ó ch o d r ę b n y c h g r u p p rzep isó w k a r n y c h ; p ie r w szą tw o rz ą p rz e p isy k a r n e u m ó w m ięd zy n a ro d o w y ch (dro it in te rn a
tiona l pénal), a d ru g ą — p rz e p isy k o liz y jn e p ra w a k a rn e g o w e w n ę trz -w M a n n h e im (s p r a -w o z d a n i e z p r z e b ie g u o b ra d z a -w a r te j e s t -w „ R e v u e I n te r n a t io n a l d e D r oit P é n a l" 1971, n o 1/2; w t y m ż e n u m e r z e z a w a r t o b ib l io g r a fi ę „ p ra w a k a r n e g o e u r o p e js k ie g o " — s. 116— 123). P or. ta k ż e W . P. S z u p i l o w , M i e ż d u n a r o d n a j a p r a w o w a j a p o m o s z c z p o u g a l o w n y m d i e ł a m , „ S o w ie t s k o je G o s u d a r s tw o i P raw o " 1974, № 3. 6 S p o r y t e r e l a c j o n u je O. T r i f f t e r e r , D o g m a t i s c h e U n t e r s u c h u n g e n z u r E n t w i c k l u n g d e s m a t e r i e l l e n V ö l k e r s t r a f r e c h t s s e i t N ü r n b e r g , F r e ib u r g 1966, s. 25 i n.
n eg o (droit p én al in ternational). W sp o m n ia n e ro zr ó ż n ien ie n ie p rz y jęło się je d n a k an i w n asz y m p r aw ie , an i też n ie a k c e p to w ała g o d o k -tr y n a an g lo sa sk a .
S p ory o p rz y n a leż n o ść m ięd zy n a ro d o w eg o p r a w a k a r n e g o do tej lub in n ej d zied z in y czy też o je g o sam o d zie ln y c h a r a k te r zale żą w p e w n e j m ierz e od sp o so b u ro z u m ien ia isto ty te g o p ra w a i o k r e śla n ia je g o p rzed m io tu . W k w e stia c h ty c h m ożna ro zró żn ić trz y g łó w -n e k ie ru -n k i.
P ie rw sz y z n ich u p a tr u je z asa d n ic zą c e c h ę m ięd z y n a ro d o w eg o p r a w a k a r n e g o w b ez p o śred n io ści sto so w a n ia k a r n y c h n o rm p ra w a m ię d zy n aro d o w eg o . I ta k np. H. Je sc h e c k u w a ża, iż isto ta m ię d z y n a ro d o w eg o p ra w a k a r n e g o p o leg a na b ez p o śre d n iej p r a w n o k a r n e j o d p o -w ied z ia ln o ści o p a rte j n a p ra -w ie n a r o d ó -w 7. Do p o d o b n e g o p o g lą d u z d a ją się sk ła n ia ć T. C y p r ia n i J. S aw ick i, g d y piszą, iż p ra w o k a r n e m ię d z y n ar o d o w e sta n o w i zesp ó ł n o rm p ra w a k ar n e g o , k tó r e w o b ec -n y m sta -n ie ro zw o ju sto su -n k ó w m ię d z y -n a ro d o w y c h w iąż ą p a ń stw a i ich o b y w a te li n ie za le żn ie od u sta w o d a w stw a w e w n ą tr z p a ń s tw o w eg o 8.
B ezp o śred n ie j za sto so w a ln o ści n ie u w a ża je d n a k ż e za ro z str z y g a -ją c ą ce c h ę d ru g i k ie ru n e k , w e d le k tó re g o isto tą m ię d zy n a ro d o w eg o p ra w a k a r n e g o je s t to, że o k re śla on o cz yn y , k tó re są p r z e s tę p stw a mi m ięd zy n aro d o w y m i, ja k ró w n ie ż z a sa d y m ięd zy n a ro d o w ej o d p o w ied z ialn o ści k a r n e j za te cz yn y . Tę m y śl — w ró ż n y sp o só b m o d y -fik o w a n ą — a k c e n tu je w ie lu u c z o n y c h (V. P ella, R. S c h w a rze n b e rg er, E. S au er, L. T riff te rer, S. P ła w sk i i in n i)9; w ra m a c h teg o k ie r u n k u m ieści się też d ef in icja p o d an a w M a lej en c y k l o p e d i i p ra w a 10.
T rz eci k ie r u n e k p rz e jm u je ideę, j a k a z a w a rta je s t w d ru g im sp o -so b ie ro zu m ie n ia m ięd zy n a ro d o w eg o p ra w a k a rn e g o , je d n a k ż e n a d a je je j sz ersz y z ak re s. R e p re z e n tu ją c y te n k ie r u n e k B art d e S ch ü tte r p i-sze, że m ię d z y n a ro d o w e p ra w o k a r n e n a jle p ie j w y p e łn i sw e fu n k cje , jeśli b ęd zie się je tra k to w a ć ja k o szc zeg ó ln ą g a łą ź p raw a , k tó r a in sp i-r a c ję c z ei-rp ie częścio w o z w e w n ę ti-rz n e g o p i-r a w a k a i-rn e g o , częścio w o
7 H. J e £ с h e с к, V e r b r e c h e n g e g e n d a s V ö l k e r r e c h t . D e u t s c h e L a n d e s b e r i c h t e z l i m I V I n t e r n a t i o n a l e n K o n g r e s s f ü r R e c h t s v e r g l e i c h u n g in P a r i s 1954, D ü s s e l d o r f 1955, s. 351 i n. — c y t . z a O . T r i f f t e r e r e m , op. c i t. , s. 31. 8 T. C y p r i a n i T. S a w i c k i , P r a w o n o r y m b e r s k i e . B il a n s i p e r s p e k t y w y , W a r s z a w a 1948, s. X II. 8 V . P e l l a , Le C o d e d e s C r i m e s c o n t r e la P a i x e t l a S e c u r i t é d e l ' H u m a n i t é ,
G e n è v e 1957 (o d b itk a z „ R e v u e d e d ro it in te r n a tio n a l d e s c ie n c e s d i p lo m a tiq u e s e t p o litiq u e s " ) ; G. S c h w a r z e n b e r g e r , T h e P r o b l e m o f I n t e r n a t i o n a l C r i m i n a l L aw , „ C u rr en t L e g a l P r ob le m s " 1950, v o l . 3, s. 274; E. S a u e r , S y s t e m d e s V ö l k e r r e c h t s , B on n 1952, s. 264, S. P ł a w s k i , É t u d e d e p r i n c i p e s F o n d a m e n t a u x d u d r o i t i n t e r
-n a t i o -n a l p é -n a l , P a r is 1972.
zaś z m ięd zy n ar o d o w eg o p ra w a pu b liczn eg o . D o d a je on p rz y ty m isto t-n ą u w ag ę, iż ta k ieg o tra k to w a t-n ia m ięd z y t-n ar o d o w eg o p ra w a k a r t-n e g o w y m a g a w szczeg ó ln o ści je g o p o n a d n a ro d o w a fu n k c ja i d ą ż en ie do h u m a n ita ry z a c ji te g o p r a w a 11. P o d o b n y p o g lą d w y ra ż a S. G la se r 12. In n y z w o len n ik tego k ie ru n k u , M. Ch. B assio un i u w a ża, iż p r z ed m io -te m re g u la c ji w m ię d zy n a ro d o w y m p r a w ie k a r n y m są za c h o w a n ia ta k d ale c e sz k o dliw e d la in te r e só w sp o łecz n o ści św iato w e j, iż o ch ro n a ty c h in te r e só w w y m a g a sto so w a n ia sa n k c ji k a r n y c h w sto su n k u do s p ra w c ó w ty c h z ac h o w a ń ; sa n k c je te n a k ła d a n e są p rz ez p a ń stw a b ąd ź w p o -sta ci w sp ó ln ie u tr w a lo n y c h p rz ep isó w m a te ria ln y c h , b ąd ź p rz ep isó w o k re śla ją c y c h z a sad y w sp ó łd z ia ła n ia , b ądź p rze p isó w w e w n ą trz k r a- jo w y ch . Z d an iem B assio u niego „ m ięd zy n a ro d o w e p ra w o k a r n e j e s t w y tw o re m zb ieżno ści a sp e k tó w m ięd z y n a ro d o w y ch u sta w o d a w stw a k a r n e g o n a ro d o w e g o i a sp e k tó w k a r n y c h leg isla c ji m ięd z y n a ro d o -w y c h 13. W te n sp o só b B assio u ni sta p ia -w je d n ą ca ło ść p rz e p isy k a r n e m ięd zy n a ro d o w eg o p ra w a p u b licz n eg o i p rz e p isy p r a w a k a r n e g o ko li- zy c y jn e g o .
I oto w za leż n o śc i od spo so b u u jm o w a n ia m ięd zy n a ro d o w eg o p r a w a k a r n e g o b ęd z ie p o zo sta w a ć p o g lą d n a m ie jsc e teg o p ra w a w s y stem ie d y sc y p lin p ra w n y ch . A k c e p ta cja k ie r u n k u p ierw sz eg o p r o w a dzi do u p la so w a n ia m ię d z y n a ro d o w eg o p r a w a k a r n e g o w ca ło ści w r a m ac h m ię d z y n a ro d o w eg o p ra w a pu b liczn eg o . K ie ru n e k d ru g i n ie p r o -w a dzi ju ż do ta k ie j je d n o zn a cz n e j id e n ty fik ac ji, n ie p rz e sąd za bo -w iem sam ej z a sa d y an i g r a n ic u d ziału p ra w a k a r n e g o w e w n ętr z n e g o w z e -sp o le re g u la c ji k a rn o m ię d zy n a ro d o w y c h . K ie ru n e k trze c i p ro w ad zi do p rz y zn a n ia m ię d zy n aro d o w em u p r a w u k ar n e m u au to n o m ii ja k o d y sc y -p lin ie sam o d zieln e j, b ę d ą c ej sw o isty m sto -p em d w ó c h elem e n tó w .
Teza, iż m ięd zy n ar o d o w e p ra w o k a r n e je s t częścią p ra w a k a r n e -go, k tó ra nie b y ła k w e stio n o w a n a w o k re sie id e n ty fik a c ji te g o p r a w a z p ra w e m k o liz y jn y m , n ie p o sia d a ju ż d zisiaj w łaśc iw ie o b ro ń c ó w . G łów n y m p ro b le m em je s t o b ec n ie sto su n ek m ię d zy n a ro d o w eg o p r a w a k a r n e g o do m ię d z y n a r o d o w eg o p r a w a p ub liczne go . W e w s zy stk ic h
11 B a r t d e S c h ü t t e r , B i b l i o g r a p h y o n I n t e r n a t i o n a l C r i m i n a l L a w , L e id e n
1970, s. X X II.
18 S. G l a s e r (D r o i t i n t e r n a t i o n a l p é n a l c o n v e n t i o n n e l , B r u x e ll e s 1970, s. 22) p is z e : „L e d ro it in te r n a tio n a l p é n a l e s t lim itr o p h e au d r oit in te r n a tio n a l p u b lic d 'u n c o t é e t au d ro it p é n a l d e l'a u tr e . 1J M . C h. B a s s i o u n i , Il d i r i t t o p e n a l e i n t e r n az io n al e . - c o n t e n u t o e s c o p o n e t s u o s v i l u p p o s t o r i c o , „L a G iu s tiz ia P e n a le " 1979, s . 55. O r ó ż n y c h r o z u m ie n ia c h m i ę d z y n a r o d o w e g o p r a w a k a r n e g o p is z ą P. K. R у u i H . S i l v i n w p r a c y z b i o -r o w e j A T -r e a t i s e o n I n t e -r n a t i o n a l C -r i m i n a l L a w , v o l . 1, r ed . M . C h . B a s s i o u n i, P. N a n d a , S p r in g fie ld , b. d., s. 22 i n.
p o d rę c zn ik a c h p ra w a m ięd z y n ar o d o w eg o p u bliczneg o, z a ró w n o p o lsk ich , ja k i z ag ran icz n y c h , z ag a d n ie n ia w c h o d zą c e w z a k re s m ię d zy n ar o d o w e g o p ra w a k a r n e g o w łą c z o n e są w w y k ład p ra w a m ięd zy n a ro d o w e g o p ub liczn eg o ; w szczeg ó ln o ści d o ty cz y to p r ze p isó w r e g u -lu ją c y c h k o n f lik ty z b r o jn e 14. A cz k o lw iek u ję c ie ta k ie w d u że j m ierz e w y p ły w a z w ie lo letn ie j tr ad y c ji, to je d n a k w chw ili o b e cn ej n ie tra- d y cy jn o ść je st za sad n iczy m ar g u m e n tem . K o ro n n y m ar g u m e n tem zw o -le n n ik ó w p rz y n a -leż n o śc i m ięd zy n a ro d o w eg o p ra w a k a r n e g o do p ra w a m ię d zy n a ro d o w eg o p u b liczn e g o je s t to, iż ob ie te d z ied zin y m ają w sp ó ln y sy ste m źró d eł p ra w a, a w szc zeg ó ln ośc i — u m o w ę m ię d zy -n a r o d o w ą 15.
C zy a rg u m e n t ten u w aż ać m ożna za ro z str z y g ają c y ? N ależ y tu z a u w a ży ć, że ch oć w ięk sz ość re g u la c ji m ięd zy n a ro d o w eg o p ra w a k a r n e g o w y w o dz i się z m ięd zy n a ro d o w y c h p o ro zum ie ń, to je d n a k c h a r a k -te ry sty c z n y m zjaw isk iem w y s tęp u ją c y m w tra k c ie tw o r ze n ia się -teg o p ra w a je s t p o zo sta w ie n ie przez u m o w y m ię d z y n a ro d o w e sze re g u z a -sad n icz y c h p ro b lem ó w w e w n ę tr zn e m u p ra w u k a rn e m u . W te n sp o sób n ie ty lk o „ k o n w e n c y jn e " p rz e p isy p ra w a k a r n e g o sk ła d a ją się n a s y -stem m ięd zy n a ro d o w eg o p ra w a k ar n e g o , lecz ta k że „ z aa d o p to w a n e " czy też d o p u szc zo n e (w y ra źn ie lub m ilcząco ) p r z ep isy p r a w a k a r n e g o w e w n ę trz n eg o .
W p rz y z n a n iu sam o d zieln o śc i o k r e ślo n e j g ałęz i p ra w a isto tn e je st zr e sztą n ie ty lk o to, jak i c h a r a k te r m a źró d ło , z k tó re g o w y w o d z ą się jeg o p rz ep isy , lecz p r ze d e w sz ystk im to, czy tw o rz ą ca się g a łąź p ra w a w y k sz ta łciła sw ó j w ła sn y p rze d m io t i w ła śc iw e so b ie m eto d y
lł N i e j a s n e j e s t s ta n o w is k o T. L e s k i ( M i ę d z y n a r o d o w e p r a w o k o n f l i k t ó w z b r o j n y c h , W a r s z a w a 1982), k tó r y w y r ó ż n ia m i ę d z y n a r o d o w e p r a w o k o n fli k ó w z b r o
j-n y c h i m i ę d z y j-n a r o d o w e p r a w o k a rj-n e.
15 S k ła d a ją c o p in ię p r ze d N a j w y ż s z y m T r yb u n a ło m N a r o d o w y m A . K la fk o w s k i s t w i e r d z a ł: „ u w a ż a m za s t o s o w n e z a ją ć s ta n o w is k o w o b e c u ż y w a n e g o r ó w n ie ż w t o -k u n i n ie js z e j r o z p r a w y te rm in u „ m ię d z y n a r o d o w o p r a w o k a r n e ”. T a k ie g o d zia łu p ra w a m ię d z y n a r o d o w e g o p u b li c z n e g o n ie m a. I s tn i e ją k o n k r e tn e u m o w y m i ę d z y -n a r o d o w e , k tó r e r e g u lu ją p r o b le m a ty k ę p r z e s tę p s tw i p r z e s tę p c ó w m ię d z y n a r o d o w y c h . I s tn ie ją u m o w y , z k tó r y c h w y n ik a d ą ż e n i e d o s k a t a l o g o w a n ia i s z c z e g ó ło w e -g o o k r e ś l e n ia p r z e s tę p s tw , z w ła s z c z a z b r o d n i w o j e n n y c h i z b ro d n i p r z e c iw l u d z k o ś c i. J e d n a k s am te r m in „ m i ę d z y n a r o d o w e p r a w o k a rn e " — s z e r o k o s t o s o w a n y p o d r u -g ie j w o j n ie ś w ia t o w e j — n ie m a a d e k w a tn e -g o d z ia łu w p r a w ie m i ę d z y n a r o d o w y m p u b lic z n y m . M o ż n a c o n a j w y ż e j s tw i e r d z ić , ż e tz w . p r a w o m i ę d z y n a r o d o w e k a rn e z n a jd u j e s i ę w s ta d iu m t w o r z e n i a i to s t w ie r d z e n ie m o ż e b y ć s p o r n e . I s t n i e ją c e u m o w y m i ę d z y n a r o d o w e , k tó r e r e g u lu ją p r o b le m a ty k ę z b r o d n i w o je n n y c h i z b r od n i p r z e c iw l u d z k o ś c i n ie u p o w a ż n ia ją d o o p e r o w a n ia te r m in e m „ p ra w o m i ę d z y n a r o d o w e k ar n e " (o p i n ia b i e g łe g o o p u b li k o w a n a p r z e z G KB Z H w P o ls c e w z b io r z e z a t y -t u ło w a n y m : E k s p e r t y z y i o r z e c z e n i a p r z e d N a j w y ż s z y m T r y b u n a ł e m N a r o d o w y m , t. 1, W a r s z a w a 1979, s. 127).
b ad aw cz e. T w o r ze n ie się n o w ej d zied z in y w ło n ie m a c ie rz y stej d y -sc y p lin y je s t z jaw isk ie m p o w sze ch n y m , w y s tę p u ją c y m n ieu c h r o n n ie w ro z w ija jąc y m się w sp ó łc ze śn ie p ro c e sie p o d z iału p r a c y i zw ią zan ej z ty m sp ec ja liz acji. W tak i sp o só b w y ło n iło się z p ra w a k a r n e g o p r a -w o k a r n e -w y k o n a -w c ze , a z teg o o s ta tn ie g o — p ra -w o p e n ite n c ja rn e , z p ra w a cy w iln e g o — p r a w o p r ac y , p ra w o h an d lo w e itd.
P rze ciw w y o d rę b n ien iu m ię d z y n a ro d o w e g o p ra w a k a r n e g o w y s u -w a n e są ta k ż e inne, b a rd ziej sz cze g ó ło -w e ar g u m e n ty . I ta k np. B. F ran - cz y k je s t zd an ia, iż „p rz ed w c ze sn e je s t m ó w ien ie o w y o d rę b n ie n iu lub k szta łto w a n iu się m ięd zy n a ro d o w eg o p ra w a k a rn eg o , p o n iew a ż n ie w e w szy stk ic h p a ń stw a c h w y stę p u ją je d n o lite p rz e p isy d o ty cz ą c e śc i-g a n ia i k a r a n ia osó b w in n y c h p o p ełn ie n ia z br o d n i w o jen n y c h , m im o istn ie n ia u m ó w m ięd z y n aro d o w y ch , k t ó r e m a ją na ce lu u re g u lo w an ie tej p ro b lem a ty k i. T y lk o p rz y ję c ie je d n o lity c h p rz ep isó w m a te r ia ln y c h i fo rm a ln y ch •— n ie m ów iąc ju ż o w y o d rę b n io n e j i ściśle u sta lo n e j ju ry sd y k c ji — u z a sad n iło b y sąd p rz eciw n y . „N iem n ie j — p isze c y to -w a n y a u to r — m ożna m ó-w ić o p r z e jęc iu -w m n iejszy m lub -w ięk sz ym z a k re sie za sad p ra w a n o r y m b e r sk ie g o p rz ez u sta w o d a w s tw a w e w n ę tr z -n e p a ń stw " 16.
A rg u m e n t o p rz ed w cz esn o ści w y o d rę b n ie n ia z u w a g i n a b r a k w p o -szc zeg ó ln y ch p a ń stw a c h je d n o lity c h p rzep isó w , d o ty c z ą c y ch ścig an ia sp ra w c ó w zb ro d n i w o je n n y c h n ie m oże b y ć u z n a n y za tra fn y . F a k t b o w ie m n iew y w ią z y w a n ia się p o sz c zeg ó ln y ch p ań stw z p r z y ję ty c h m ięd zy n a ro d o w y c h zo b o w ią zań n ie d e c y d u je an i o is tn ie n iu ty c h z o b o w iązań , a n i o ich m iejscu w sy ste m ie p ra w n y m . A rg u m e n t te n r ó w n ie d o b rze m o żna b y z a sto so w a ć do p r a w a m ięd z y n ar o d o w e g o p u -b licz ne g o ja k o cało ści, g d y ż n iew y w ią z y w a n ie się z zo -b o w ią za ń m ięd z y n a ro ięd o w y c h ięd a je się stw ie rięd zić n a g m in n ie 17. A u to r z re sz tą w p e w n e j m ierze sam so b ie p rzeczy , g d y stw ie rd z a p rz e ję c ie p r a w a n o r y m b er sk ie g o p rzez u sta w o d a w stw a p o szc z eg ó ln y c h p ań stw . B rak je d n o -lity c h p rz ep isó w m a te ria ln y c h i fo rm a ln y c h sam p rz ez się o n iczy m w o m a w ia n e j m a ter ii n ie św iad czy , o ile ty lk o — p rz y c a łe j ró ż n o
-16 B. F r a n c z y k , Z a s a d y n o r y m b e r s k i e a p o d s t a w y ś c i g a n i a i k a r a n i a z b r o d n i w o j e n n y c h w u s t a w o d a w s t w i e p o l s k i m , [w :] N o r y m b e r g a — n a d a l o t w a r t y r o z d z i a ł h i s t o r i i. W X X X r o c z n i c ę w y r o k u M i ę d z y n a r o d o w e g o T r y b u n a ł u W o j s k o w e g o , W a r
-s z a w a 1977, -s. 226 (w y d . G KB Z H w P o l-s c e ) .
17 S. G l a s e r (op. c it . , s. 191) p o d a je п р ., iż — ja k w y n i k a z ra p ortu p r z e d -s t a w i o n e g o n a X X M i ę d z y n a r o d o w e j K o n fe r e n c j i C z e r w o n e g o K r z y ż a o d b y te j w 1965 r. w W ie d n i u — n a 102 p a ń s tw a , k tó r e p o d p is a ł y k o n w e n c j e g e n e w s k i e z 1949 r. ty l k o 40 u d z ie li ło in fo r m a c ji o ś r o d k a c h u s t a w o d a w c z y c h p r z e d s i ę b r a n y c h c e l e m w y k o n a n i a z o b o w i ą z a ń w y n ik a j ą c y c h z ty c h k o n w e n c ji.
ro d n o śc i u n o rm o w a ń k ra jo w y c h — p o d staw o w e w sp ó ln e z a sa d y z o -s ta j ą u h o n o ro w a n e .
Je ż e li p o d no si się, iż n a p rz esz k o d z ie u z n an iu sa m o d zie ln o śc i n o w ej d y scy p lin y sto i b r ak fo ru m ju r y s d y k c y jn e g o w p o sta ci m ię d zy -n a r o d o w e g o try b u -n a łu k ar -n e g o , to w ar g u m e -n ta c ji tej o d b ija się teza, iż p ra w em k a r n y m m ięd zy n aro d o w y m je s t ty lk o to, co p o d le g a b e z p o śre d n ie j ju r y s d y k c ji ta k ie g o try b u n a łu . Je d n a k ż e teg o ro d z aju r o -z u m ie n ie p r a w a m ię d -z y n a r o d o w eg o k a r n e g o n ie je st p o w s-z ec h n ie a k c ep to w a n e , w y s tę p u je cz ęśc iej w N ie m ieck ie j R ep u blice F e d e r aln ej, a le i ta m n ie je s t d o m in u ją c e 18. W ro z u m ien iu ty m o d b ija się n iech ę ć p o k o n an y c h do ju ry s d y k c ji n o ry m b e rsk ie j, k t ó r a w id o czn a j e s t w y -raź nie, g d y te zę tę z esta w i się z w y su w a n y m jed n o cz e śn ie zarzutem , iż w y ro k n o r y m b e r sk i n ie m a w o g ó le o p ar cia w p ra w ie m ię d z y n a ro -d o w y m i je st w isto cie n ie a k tem p ra w n y m , ale -d ec y z ją p o lity c zn ą.
P rze ciw sam o d zie ln o śc i m ię d z y n a ro d o w eg o p r a w a k a r n e g o w y s u -w a n y je s t czasem zbliżon eg o ro d z a ju arg u m e n t, iż -w y ro k n o ry m b e r sk i n ie o d e g ra ł p rz eło m o w e j ro li w ro z w o ju m ięd zy n a ro d o w eg o p ra w a k a r n eg o an i n ie d o p ro w ad z ił do p o w s ta n ia stałe g o m ięd zy n aro d o w eg o try b u n ału k ar n e g o . S ta w ian y je st też zarz u t, iż od cz asu w y r o k u n o -ry m b e rsk ie g o n ie b y ło w ięc ej p o d o b n y c h p ro cesó w , ch o cia ż m iały m ie jsc e liczn e k o n f lik ty w o jen n e , k t ó r e ze w z g lęd u n a spo sób , w ja k i p rz eb ieg a ły , d o sta rc z ały d o sy ć p o w o d ó w do w szczęc ia p o stę p o w a ń o cz y n y sta n o w ią c e p rz e stęp stw a w e d le m ię d z y n a ro d o w e g o p ra w a k a r -n e g o 10.
N ie m a p o trze b y p rz y p o m in a n ia p rzeło m o w e g o z n a cze n ia p ra w a n o ry m b er sk ieg o , zb y t w iele b ow iem n a p isa n o o te j o cz y w istej s p r a -w ie 20. T rze b a n a to m iast za p rz ecz y ć p ra -w d zi-w o śc i tezy , iż n ie b y ło po N o ry m b e r d ze p ro ce só w p o d o b ny ch . O p ró cz p ro c esu to k ijsk ieg o o db yło się b ow iem 12 p r o ce só w p rz ed try b u n a ła m i w o jsk o w y m i, p o w o łan y m i n a za sad zie u sta w y n r 10 S o ju szn icze j R a dy K o n tro li n ad N ie m ca mi i fu n k c jo n u ją c y m i w o p ar ciu o a rt. 5 sta tu tu n o ry m b er sk ie g o . O k o -liczn ość, iż d o tą d n ie o d d a n o po d sąd m ięd zy n a ro d o w y osób, k tó r e w ciąg u o sta tn ic h k ilk u d z ie się ciu la t d o p u śc iły się zbr od n i m ięd zy
-18 P is z e o ty m O. T r i f f t e r e r, o p. ci t ., s. 16. 19 R e fe r u je t e z a r z u t y O. T r i f f t e r e r, o p . c i t . , s. 18 i n. 80 O z n a c z e n iu p r a w a n o r y m b e r s k i e g o p is z ą w lite r a tu r z e p o ls k i e j m. in. T . C y p r i a n i J. S a w i c k i , P r a w o n o r y m b e r s k i e . B i la n s i p e r s p e k t y w y , W a r -s z a w a 1948; с i ż, W a l k a o z a s a d y n o r y m b e r s k i e , W a r s z a w a 1956; A. K l a f k o w - s к i, Z a s a d y n o r y m b e r s k i e a r o z w ó j p r a w a m i ę d z y n a r o d o w e g o , W a r s z a w a I960; Cz. P i l i c h o w s к i, T r y b u n a ł N o r y m b e r s k i i z a s a d y n o r y m b e r s k i e a s p r a w a ś c i g a -n i a i k a r a -n i a h i t l e r o w s k i c h z b r o d -n i a r z y w o j e -n -n y c h w l a l a c h 1945 — 1971, W a r s z a w a 1971.
n ar o d o w y c h n ie p rz ec zy is tn ie n iu p ra w a , k tó r e cz y n y ich po tęp ia . P rz eciw n ie , istn ie n ie teg o p ra w a sta n o w i w ła śn ie k o n ie c z n ą p r z e s ła n k ę o d p o w ie d zia ln o śc i sp raw có w . O d p o w ie d zialn o ści te j — w b re w t r a d y c y jn y m zasad o m p ra w a m ię d z y n a ro d o w e g o p u b licz n eg o — n ie n i w ecz y za w a rc ie tr a k ta tu p o k o jo w eg o . T r a k ta t ta k i w m ię d z y n a ro d o w y m p ra w ie k ar n y m n ie lik w id u je o d p o w ied z ia ln o śc i sp r aw có w p r z e -stę p s tw p o p ełn io n y c h w cza sie w o jn y .
W b r e w p og lądo m sce p ty k ó w , g ło sz ąc y c h rz ek o m y za stó j w r o z -w o ju m ię d z y n a ro d o -w eg o p ra -w a k a r n e g o p o ro k u 1946, na n a sz y c h o c za ch d och od zi do z a w ie r a n ia k o n w en c ji, k tó r e za sięg teg o p ra w a z w ię k sz a ją 21. W m ięd zy n a ro d o w y c h k o n w e n c ja c h o k re śla się z je d n ej str o n y c a ły sze re g n o w y c h p rz e stę p stw m ięd z y n aro d o w y ch , z d r u g iej zaś — w sp o sób ro z sz e r z a ją c y m o d y fik u je się z a k re s y ty p ó w p r z e stę p s tw ju ż u sta lo n y c h w p o p rz e d n ic h k o n w en cja ch . P rz em ia n y te n ie -sie p o stęp tec h n ic zn y i c y w iliza c y jn y , k t ó r y jed n o cz eś n ie p o w o d u je k o n ie cz n o ść o ch ro n y w sp ó ln y c h d ó b r p rz e d za g ro żen ia m i, ja k ie w y -w o łu je on -w sk a li p o n a d n a ro d o -w e j.
D ram aty cz n y m sty m u la to re m ro z w o ju m ię d zy n a ro d o w eg o p ra w a k a r n e g o s ta je się św iad o m o ść ro s n ą c y c h n ieb ez p ie cz e ń stw w y k r a c z a -ją c y c h p oza g ra n ic e p ań stw . W ten sp o só b ró w n ież m ięd z y n aro d o w e p ra w o k a r n e zy s k u je w y o d rę b n io n y , w ła sn y p rz ed m io t b a d a ń i r e g u -lacji, k tó ry m są p rz e s tę p n e za m a c h y n a p o d sta w o w e d o b ra w sp ó ln o ty m ięd zy n a ro d o w ej. T en szcz eg ó ln y p rze d m io t re g u la c ji p o c ią g a też za so b ą k sz ta łto w a n ie się w ła sn e j m e to d y in te rp r e ta c ji. S łu sz n ie p o d k re -śla B art d e S c h ü tte r, że sp e c y fik a te j in te rp re ta c ji p o leg a n a u w o ln ieln iu się od o b s er w o w a ln ia śc isły c h re g u ł o d p o w ied z ialln o ści w z a k r e s ie p r a w a do k a r a n ia i do sto so w an ia o k r e ślo n y c h śro d k ó w k a r n y c h o raz że e la sty c z n o ść ta je st k o n se k w e n c ją zm ien n o śc i m ię d z y n a ro
-d o w y c h p o ro z u m ie ń 22.
M ięd zy n a ro d o w e p ra w o k a r n e m a w sto su n k u do p o rz ą d k u p ra w n eg o p o sz cze g ó ln y ch p a ń stw m oc n a d r zęd n ą; z tego w z ględ u p rz e p is y tego p ra w a n ie m u szą trzy m a ć się w spo sób b ez w zg lę d n y zasad, jak ie o b o -w ią z u ją -w p ra -w ie k a r n y m -w e -w n ę tr zn y m p a ń st-w (np. n u l lu m cri m e n :l W i d a ć to w s z c z e g ó l n o ś c i w p o s t a n o w ie n ia c h k o n w e n c ji o z a p o b i e g a n iu i z w a l -c z a n iu l u d o b ó j s tw a z 1948 r., k o n w e n -c ji o z w a l -c z a n iu i k a r a n iu z b r o d n i a p ar th e id u z 1373 r., k on w e n cji u z u p e ł n i a ją c e j d o t y c z ą c e j z n i e s ie n i a n i e w o l n ic t w a z 195S r., k o n w e n c j i u n il ik u ją c e j d o ty c z ą c e j k a r a n ia i z n i e s ie n ia h a n d lu is to ta m i lu d z k im i z 1940 r., k o n w e n c j i o z w a l c z a n iu u p r o w a d z a n i a ' s a m o l o tó w z la t 1969— 1971 itd . -2 B a r t d e S c h ü t t e r , op . ci !. , s. X X I; w in n y m m ie js c u te j p r a c y au to r s t w ie r d z a : „Th'e p a r t ic u la r itie s o l t h e c a s e s in w h ic h a j u d g e e n c o u n t e r s a n o n - - n a ti o n a l e l e m e n t , g r a d u a lly l e a d to th e d e v e l o p m e n t o f a c e r t a in a m o u n t of r u le s , w h i c h h a v e t o b e c o n s id e r e d a s a s p e c i a l e n t ity " (s. X X ).
sine lege, sto so w an ie p r z e d aw n ie n ia itd.). O so b liw o śc ią m ię d z y n a ro
-d o w eg o p ra w a k a r n e g o jest to, iż u z n a n ie cz y n u za p rz estę p s tw o m ię-d zy n a ro ię-d o w e n ie z aw sze łącz y się z je ię-d n o c z esn y m za g ro że n iem cz y n u sa n k c ją k a r n ą, za g r o ż e n ia ta k ie b o w iem p r z ew a ż n ie p o zo sta w io n e są le g isla c ji w e w n ętrz n e j p ań stw .
S y ste m p ra w a m ięd z y n a ro d o w e g o , w y k ra c z a ją c p o za ra m y p ra w a k ar n e g o w e w n ę trz n e g o , n ie d a je się je d n o c z eś n ie w tło czy ć w ra m y m ię d zy n aro d o w eg o p ra w a pu bliczn eg o . P r aw o m ię d z y n aro d o w e p u -b liczn e „p o z o sta je so -b ą" , ja k dłu g o o k re śla za k r e s d ziała ń , k tó r y c h sy g n a ta r iu sz e p o ro z u m ie ń m ięd z y n aro d o w y ch zo b o w iązu ją się n ie d o -k o n y w a ć lub — p rz ec iw n ie — -k tó r e zo b o w iązu ją się p od jąć. Je d n a -k ż e u zn a w a n ie za p r z es tęp s tw a m ię d zy n a ro d o w e cz y n ó w sp rz e cz n y c h z ty m i z o b o w iąza n iam i o bce je st isto cie m ięd zy n a ro d o w eg o p ra w a p u -b liczn eg o, w y m ag a -b ow iem o p ar c ia się n a z asad z ie o d p o w ied z ia ln o śc i su b ie k ty w n e j, k tó r a d e c y d u je z ar ó w n o o sam e j o d p o w ied z ialn o śc i sp raw có w , ja k i o k re ś la z a sa d y ich k a r a n ia 23.
I tu do cho d zim y do p o d staw o w ej k w estii p o dm io tó w p r a w a w ła ś c i-w y c h d la k a ż d ej z ob u o m a i-w ian y c h dziedzin. G d y p o dm io tem p ra i-w a m ię d zy n a ro d o w eg o pu b liczn e g o są p rz e d e w szy stk im p ań stw a , to p o d m io tem m ięd zy n a ro d o w e g o p ra w a k a r n e g o — p rz e d e w szy stk im je d -n o stk i, sp ra w cy m ięd zy -n a ro d o w y c h p rz estęp stw . W sp ra w ie te j -n a p isan o b a rd z o w ie le i w iele jesz cz e p o z o stało sp o rn y c h k w e stii24. N ie m n iej b e z sp o rn e jest, iż w m ięd zy n aro d o w y m p ra w ie pu b licz n y m z a -sad n ic z y a k c e n t p o ło żo n y je st n a p a ń stw o o raz n a je g o m a te r ia ln ą o d p o w ied zialn o ść lub też n ieo d p o w ie d z ia ln o ść w y n ik a ją c ą z s u w e r e n -ności. T y m cz asem w m ięd z y n aro d o w y m p ra w ie k a r n y m a k c e n t te n sp ocz yw a n a je d n o stk a ch , ich w in ie i n a ich u k ar an iu , ch o ćb y b y ły o n e n o sicielam i su w e re n n o ś ci p a ń stw a lu b d z iała ły w je g o im ien iu.
R ozu m ien ie m ięd zy n a ro d o w eg o p ra w a k a r n e g o ja k o d o ce lo w eg o p u n k tu sp o tk a n ia re g u ł k a r n y c h m ięd zy n a ro d o w eg o p r a w a p u b lic z n e g o i re g u ł k o liz y cy jn e g o p ra w a w e w n ę tr zn e g o u św ia d am ia, iż m ię d zy -n ar o d o w e p ra w o k a r -n e, z -n a jd u ją c się i-n statu -na sce-n di, m a p rz ed sw y m o k rz ep n ię ciem d a le k ą d ro g ę do p rzeb y cia. J e d n a k d o ty ch c z aso
-!3 J a k p is z e P. N . D r o s t ( Th e C r i m e o l S t a t e , v o l . 1, L e y d e n 1959, s. 317),
„ g e n e r a l in t e r n a tio n a l a g r e e m e n t (...) s e e m s u n o b ta in a b le in v i e w of d i v e r g e n c ie s in t h e o r e t ic a l c o n c e p t i o n s a n d th e ir fo r m u la tio n u n d e r t h e d iffe r e n t n a ti o n a l s y s t e m s o f c r im in a l la w " . T a u w a g a s ta n o w i z a r a z e m o d p o w i e d ź n a j e d e n z z a r z u t ó w (o n ie -j e d n o li t o ś c i r e g u l a c -ji ) w y s u w a n y c h p r z e c i w m ię d z y n a r o d o w e m u p raw u k a rn em u .
21 W te j k w e s t ii p or. m. in. A T r e a t i s e . . . , v o l . 1 — r ozd z. II p o ś w i ę c o n y j e s t i n d y -w id u a ln e j i k o l e k ty w n e j o d p o w ie d z ia l n o ś c i w m ię d z y n a r o d o w y m p r a w i e k a rn ym ; p atrz r ó w n i e ż — M . D. S z a r g o r o d s k i , N i e k o t o r y j e w o p r o s y m i e ż d : : n a n d . i o g j u g o l o w n o g o p r a w a , „ S o w i e t s k o j e G o s u d a r s tw o i P ra w o" 1947, № 3, s. 25.
w y roz w ój p o ję ć p r a w n o k a r n y c h z a w a rty c h w u k ła d a c h m ię d z y n a ro -d o w y ch , ja k ró w n ie ż in te rn a c jo n a liz a c ja re g u ł k o liz y jn y c h w sk az u ją , iż n ie u c h r o n n ie p o stę p u je w y o d rę b n ie n ie się te j n o w ej d z ie d z in y p r a -w a o ra z -w e -w n ę trz n e k o n so lid o -w a n ie jeg o p rz e p isó -w 25.
K ate d r a P r a w a K a r n e g o UŁ Z ak ła d P r a w a K a r n e g o M a te r i a l n e g o J on W a s z c z y ń s k i LE D R O IT P É N A L I N T E R N A T I O N A L C O N S T I T U E -T -IL U N D O M A I N E A U T O N O M E D U DR OIT? D a n s l ’a r tic le , o n a p r é s e n t é l ' é v o lu ti o n s u b i e p ar l a n o ti o n d u d r o it p é n a l in te r -n a tio -n a l p e -n d a -n t l e s d e u x d e r -n i e r s s i è c l e s . A u X IX è m e s iè c le , l e d r oit p é n a l in te r -n a ti o -n a l é t a i t c o -n s id é r é c o m m e l' e -n s e m b le d e -n o r m e s r é g l a -n t c e r ta i-n s p r o b lè m e s d e la r e s p o n s a b i li té p é n a l e d a n s l e s c a s o ù l e d é l it é ta it c o m m is à l ’é tr a n g e r o ff s o n a u te u r é t a it é tr a n g e r ( le s r è g l e s d ite s d e c o ll is i o n ) .
D a n s l e s p r e m iè r e s d é c e n n i e s du X X ème s iè c l e d o m in a it la t e n d a n c e à c o m p r e n d r e c e d r o it c o m m e l ’e n s e m b l e d o n o r m e s d e r e s p o n s a b i lit é p é n a l e c o m m u n e s à to u s l e s p a y s c o n t e m p o r a in s c i v i l i s é s , s u r to u t c e u x d e l ’E u rop e. A p r é s e n t c e t e r m e p r e n d u n e n o u v e l l e s ig n if i c a t io n e t l e d r oit p é n a l in te r n a ti o -n a l c o m m e -n c e à s 'is o le r c o m m e l e d o m a i-n e a u to -n o m e d u d r oit, q u i d é te r m i-n e l e s p r in c i p e s d e l a r e s p o n s a b i li té p ou r l e s d é li t s in te r n a tio n a u x , l e s r è g le s d e l a p r o-c é d u r e d a n s o-c e s a f fa ir e s e t l e s b a s e s d e la j u r id io-c tio n p é n a le in te r n a ti o n a l e . A c tu e ll e m e n t , c 'e s t la q u e s ti o n s i l e d r o it p é n a l in te r n a t io n a l e s t u n d o m a in e in d é p e n d a n t d u d r oit o u b ie n s ’il fait p a r tie d u d ro it p u b lic * ïn te r n a tio n a l, c o n s t it u e l 'o b je t p r in c ip a l d e l a d is p u te .
L 'a u teu r e s t p o u r la p r e m iè r e v a r ia n t e e t, d a n s l'a r t ic le , il a l l è g u e p lu s ie u r s a r g u m e n ts p ou r j u s tifi e r s o n o p in i o n .
ts Т а к m . in . S . P l a w s k i (op . c i t . , s. 7): „А la fin d e la d e u x iè m e g u e r r e m o n d ia le e s t n é e u n e n o u v e l l e b r a n c h e d u d roit: l e d r oit i n te r n a tio n a l p é n a l. C e t te d is c i p li n e e s t e n é t a t d e d é v e lo p p e m e n t" .
