A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
______ ____ F O LIA OECONOMICA 25, 1982
Ludwik B e r *
UDZIAŁ ZAŁÓG W ZARZĄDZANIU PRZEDSIĘBIORSTW EM PAŃSTWOWYM ( A r t y k u ł d y s k u a y jn y )
W le lo a s p e k to w o ś ć problem u
U d z ia ł z a łó g w z a rz ą d z a n iu p rz e d s ię b io rs tw o m państwowym j e s t problemem wymagającym w sze ch stro n n eg o zb a d a n ia w c e lu u s t a l e n i e , cz y d otych cz aso w e r o z w ią z a n ie o d p o w ia d a ją nowym warunkom i cz y s« w p e ł n i p rz y d a tn e do r e a l i z a c j i d e m o k ra c ji w ro z w in ię ty m
1
s p o łe c z e ń s tw ie s o c ja lis t y c z n y m . Zadaniem prew ników j e s t zbada n ie o b o w ią z u ją c y c h ro z w iąz a ń p raw n ych , a n a li z a ic h t r e ś c i i f o r my o r a z .d ok onan ie o c e n y , c z y n a d a ją s i ę one do d a ls z e g o p e ł n i e n ia w yzn aczo nej f u n k c j i s p o łe c z n e j, c z y wymagają u d o s k o n a le n ia , c z y te ż n a le ż y j e uznać za n ie d o s t a te c z n e i wobec tego w y łą cz yć z system u in stru m en tó w p raw n ych .
P r z y ro zw aż an iu p r o b le m a ty k i p ra w n e j n iez b ę d n e J e s t zdaw anie s o b ie sp raw y z w i e l o ś c i asp ek tó w tego p ro b lem u . Na pierw szym m ie js c u w y s tę p u je a s p e k t p o l i t y c z n y . Oego p ie rw s z e ń s tw o i waż ność w y n ik a e tą d , że u d z ia ł z a łó g p r z e d s ię b io r s t w państwowych w z a r z ą d z e n iu s ta n o w i je d n ą z form praw nych r e a l i z a c j i z e sa d y u d z ia łu mas w rz ą d z e n iu k ra je m s o c ja lis t y c z n y m , ta zaś zasada s ta n o w i podstaw ow y e le m e n t budow nictw a s o c j a lis t y c z n e g o o ra z fundament d e m o k r a c ji s o c j a l i s t y c z n e j . A sp ekt s o c jo lo g ic z n y na le ż y uważać za n ie m n ie j ważny n iż a s p e k t p o l it y c z n y . P r a c u ją c y
*
0
w s p ó ln ie w w a r s z t a c i e , z a k ła d z ie , p r z e d s i ę b i o r s t w i e - tw orzę grupę s p o łe c z n y , fu n k c jo n u ją c ą w ty c h samych lu b z b liż o n y c h w a ru n k a ch . C z ło n k o w ie t e j g ru p y aą ze sobę s i l n i e z w lę z a n i w s p ó łp ra c ę w w ykonyw aniu w yznaczonych z a d a ń . W ięż ę i,ch w sp ó ln e epraw y b yto w e , k u l t u r a l n e , zawodowe, u c z e s t n ic z ę w ty c h samych p r z e d s ię w z ię c ia c h s p o łe c z n o - p o lit y c z n y c h . V/ k o le k t y w ie p r a c o w n i ków p r z e d s i ę b io r s t w w ytw e rza s i ę , r o z w ija i um acnia p o c z u c i* p r z y n a le ż n o ś c i do s p o łe c z n o ś c i, k t ó r ę e ta n o w i z a ło g a . U ja w n ia s ię i um acnia p o c z u c ie J e d n o ś c i , z ro z u m ie n ie obow ięzków o ra z ś w ia d o mość p o s ia d a n ia u p ra w n ie ń . A s p e k t ekon om iczny n a le ż y d o c e n ia ć za w zględu na w y n ik i ekonom iczna p r z e d s ię b io r s t w a Ja k ta ż z uw agi na z a in t e r e s o w a n ie z a ł o g i k o r z y ś c ia m i m a t e r ia ln y m i. U d z ia ł z a ło g i w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io rs tw e m p o w in ie n być ta k z o rg a n iz o wany, ab y z a ło g a b y ła z a in te r e s o w a n a i zaangażowana w u z y s k a n iu d o b rych w yników ekon om icznych p r z e z p r z e d s ię b io r s t w o w p r z e k o n a n iu , że o a l ę g n l ę c i e ic h w p ły n ie r e a l n i e na z w ię k s z e n ie ko r z y ś c i m a t e r i a l n e j p ra c o w n ik ó w . D la o s l ę g n i ę c i a tego c a lu n i e zbędne J e s t s tw o rz e n ie warunków , w k t ó r y c h k o le k ty w b y łb y p r z e ś w ia d c z o n y , że wzmożenia w y s iłk u p r z e z p rac o w n ik ó w z w ię k s z y ic h wpływ na o k r e ś l e n i e w z ro s tu k o r z y ś c i m a t e r ia ln y c h p racow ników . P r z y ro z w a ż a n iu a s p e k tu s o c jo lo g ic z n e g o o ra z a s p e k tu ekonom icz nego w y ła n ia s i ę też a s p e k t p s y c h o lo g ic z n y . C h o d zi bowiem o I n d yw id u aln i? postaw ę każdego z z a tru d n io n y c h w s p ra w ie u d z ia łu z a ło g i w z a r z ą d z a n iu . W zględ y p r z y n a le ż n o ś c i do s p o łe c z n o ś c i p r z e d s ię b io r s t w a o ra z z a in t e r e s o w a n ie k o r z y ś c ia m i m a te r ia ln y m i mogą n ie k ie d y n ie być w y s ta rc z a ją c y m bodźcem do ang ażow an ia s ię w z a r z ą d z a n ie p r z e d s ię b io r s t w e m . P ra c o w n ik u z a le ż n ia sw oje s t a now isko od te g o , c z y będę stw o rz o n e w a r u n k i, w k t ó r y c h Je g o u d z i a ł , Je g o z d a n ie b ę d z ie n a l e ż y c ie o c e n ia n a , c z y n ie będę to J e d y n ie c z y n n o ś c i fo rm a ln e , k t ó r e m ia ły b y pozorow ać u c z e s t n ic z e n ie w z a r z ą d z e n iu . Znaczną pomoc mogę w tym w z g lę d z ie p r z y n ie ś ć . w ła ś c i w ie u k s z ta łto w a n e p r z e p is y p ra w n a , r e g u lu ją c e z a k re s , kom
p e t e n c je i p o s tę p o w a n ie . R o zw ażanie u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państw ow ym i w a s p e k c ie prawnym mą p r o w ad zić do p o s z u k iw a n ia t a k ic h ro z w ią z a ń p ra w n y c h , k t ó r a by u w z g lę d n ia ły m o ż liw o ś c i r e a l i z a c j i p o s t u la t ó w w y p ły w a ją c y c h z w ie lo a s p e k to w e g o t r a k t o w a n ia p ro b le m u . Praw nikom p rz y p a d a za
tem z a d a n ie w y p ra co w a n ia o d p o w ie d n ie j r e g u l a c j i p r a w n e j, k t ó r a
by p rz e w id y w a ła in s tru m e n ty praw ne w p e ł n i p r z y d a tn e do r e a l i z a c j i u c z e s t n ic tw a z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i pań stwowymi w w arunkach budow nictw a r o z w in ię te g o s p o łe c z e ń stw a s o c j a lis t y c z n e g o .
Ak t u a ln o ś ć problem u
A k tu a ln o ś ć , a nawet p iln o ó ć p ro w a d z e n ia badań nad z a g a d n ie n ia m i praw nym i u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państwowym i w yn ik a z w ie lu p r z y c z y n . Oak Ju ż z a z n a c z y liś m y na w s t ę p ie , p rz y c z y n ę podstawową J e s t p o trz e b a d o s to s o w a n ia in
strum entów praw n ych do warunków i p o tr z e b budow nictw a ro z w i n ię te g o s p o łe c z e ń s tw a a o c j a lis t y c z n e g o . Aby temu s p r o s t a ć , na le ż y w b a d a n ia c h i a n a l i z i e s ta n u fa k ty c z n e g o o ra z w p ra c a c h nad nowymi in s tru m e n ta m i praw nym i m ieć na uwadze w ie le zeg ed nień . Można p r z y ję ć za u z a sa d n io n e z w ró c e n ie w p ierw sz ym r z ę d z ie H iw egi na in s tru m e n ty p raw n e, k t ó r e s łu ż ę r e a l i z a c j i z a s a d y de
m o k r a c ji s o c j a l i s t y c z n e j . U staw a z d n i a '2 0 .1 2 .1 9 5 8 r . o samo- rz ę d z io ro b o tn ic z y m - n ie o b j ę łe w s z y s tk ic h p r z e d s ię b io r s t w p aństw ow ych, a 'J e d y n i e p r z e d s ię b io r s t w a 'p r z e m y s ło w e , budowlane i państwowe g osp o d arstw a r o ln e o ra z u p o w a ż n iła Redę M in is tr ó w do r o z c ię g n ię c ia u sta w y na in n a ro d z a je p r z e d s i ę b io r s t w . W с lę g u l e t w z r a s t a ło tempo u p rz e m y s ło w ie n ia k r a j u i p o s tę p u te c h n ic z n e go, p r z y Jednoczesnym p o d n o sze n iu w y k s z t a łc e n ia i k w a l i f i k a c j i zawodowych z a łó g . Wobec tak z a s a d n ic z y c h zm ian p racod aw ca u z t a ł , że n a d e s z ła p o ra nowego u re g u lo w a n ie u d z ia łu z a łó g w z a r z ę d z tn iu p rz e d s ię b io rs tw a m i'p a ń s tw o w y m i. U c z y n ił to u s t a n a w ia ję c w e r t . 13 K o n s t y t u c j i PRL - zasadę u s t r o jo w ę . k t ó r a b rzm i* " P r z e d s ię b io r s tw a państw ow a, g o s p o d a ru ję c r e c j o n a l n l e p o w larz ó n ę im czę- ś c i ę m ia n ie ogólno narod o w eg o , r e a l i z u j ę w sposób p la n o w y z e d e rtl* g o sp o d arcze i s p o łe c z n e . Z a ł o g i p r z e d s i ę b io r s t w u c z e a tn ic z ę * z a rz ę d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i" . U s t a l e n i e t e j z a s a d y u s t r o jo w e j e ta n o w i fundament nowej r e g u l a c j i p ra w n e j u d z ia łu z a łó g w za r z ę d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i.Z a s a d a d o ty c z y w s z y s tk ic h p r z e d s ię b io r s t w p aństw ow ych, a w ię c ró w n ie ż t y c h , k t ó r a n ie b y ły o b ję t e uataw ę o sa m o rz ęd z le ro b o tn ic z y m z 1958 r . U d z ia ł w z a rz ę d z a n iu maję z a ł o g i bez w zględu na r o d z a j w ykonyw anej p r a c y . Ma to
% ’
być b e z p o ś re d n i u d z ie l z a ło g i lu b u d z ia ł w yb ran ych a u te n ty c z n y c h p r z e d s t a w i c i e l i z a ło g i - a w ię c K o n s ty t u c ja n ie p o w o łu je do u d z ia łu w z a rz ą d z a n iu zw iązków zawodowych a n i in n y c h o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y c h , d z i a ł a j ą c y c h w p r z e d s i ę b io r s t w ie . R o z w in ię c ie t e j za s a d y u s t r o jo w e j n a s t ą p i w d rod ze u sta w o d a w c z e j! j e j opracow a n ie to p i l n e i w i e l k i e z a d a n ie .
B a d a n ie w ie lo a s p e k to w e g o problem u u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państwowym i pow inno s ta n o w ić - i J e s t przedm iotem - z a in t e r e s o w a n ia k i l k u d z ie d z in n a u k i p raw a. Prawo k o n s t y t u c y jn e , nazywane n ie k ie d y prawem pańatwowym, k s z t a ł t u j e i n s t y t u c j e u s t r o jo w e . Nauka praw a k o n s ty tu c y jn e g o J e s t pow ołana do te g o . ab y badać r e a l i z a c j ę zasad u s tro jo w y c h o ra z fu n k c jo n o w ania p o s z c z e g ó ln y c h i n s t y t u c j i p raw n ych . Zatem r e a l i z a c j a za sad y u d z ia łu mas w r z ą d z e n iu , p r z y b i e r a j ą c e formę u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państw ow ym i, l a t y w p o lu z a in t e r e s o w a n ia i badań n a u k i praw a k o n s t y t u c y jn e g o . T w o rz e n ia p r z e d s i ę b io r s t w p aństw ow ych, z a r z ą d z a n ie i n adzór nad n im i j e a t reg u low an e prawem a d m in is t r a c y jn y m . Rów nież prawo p r a c y j e s t uweżaną za g a łą ź , do k t ó r e j n a le ż ą p r z e p is y o u d z ia le z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państw ow ym i. D est o c z y w is t e , że n iez b ę d n e J e s t t u t a j d z i a ł a n i e i n t e r d y s c y p l i n a r n e , p r z y czym nauk» praw a a d m in is t r a c y jn e g o pow inna p e ł n i ć r o lę w io d ą c ą . N ie w yd a je s ię n a to m ia s t p rz e k o n y w a ją c a k o n c e p c ja z a l i c z e n i e do różn ych g a ł ę z i praw a p o s z c z e g ó ln y c h p rz e p le ó w lutT zesp o łó w p r z e p is ó w s ta n o w ią c y c h c z ę ś ć je d n e j u s ta w y , je k np. u sta w y o samo r z ą d z ie ro b o tn ic z y m . R e a l i z a c j a u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państwowym i wymaga o r g a n i z a t o r s k i e j d z i a ł a l
n o ś c i organów a d m i n i s t r a c j i p a ń s tw o w e j, k t ó r e p o s łu g u ją s ię w t e j m ie rz e w ła d c z ym i i n ie w ła d c z y m i form am i d z i a ł a n i a . T rz eb a te ż mieć na uwadze, że do organów a d m i n i s t r a c j i p ań stw ow ej n a l e ży s tw a r z a n ie warunków s p r z y j a j ą c y c h r o z w ija n iu d z i a ł a l n o ś c i p rz e z p r z e d s ię b io r s t w a państwowe o r a z sp raw o w an ia nadzoru nad s p e łn ia n ie m p r z e z p r z e d s ię b io r s t w o w yznaczonych im zadań w za k r e s i e z a s p a k a ja n ia p o tr z e b s p o łe c z n y c h . W r e s z c ie celo w e b ę d z ie p rz y p o m n ie ć , że p r z e d s ię b io r s t w a p ro d u k c y jn a i usługow e wchodzą w s k ła d r e s o r tó w a lb o a te n o w ią c z ę ś ć g o s p o d a rk i graioy, m ia s ta cz y w ojew ództw a i z teg o t y t u ł u poddane są s te r o w a n iu i p o l i
Pojm ow anie p r z e d s ię b io r s t w a perts twowego
W d o b ie k o n c e n t r a c ji p rz e m y s łu spotykam y s i ę z różnym pojmo waniem p r z e d s ię b io r s t w a państwowego. T o te ż gdy rozważa s ię za g a d n ie n ie r e a l i z a c j i u s t r o jo w e j z a s a d y u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państwowym i - c a lo w e , a nawet n ie z b ę d ne b ę d z ie w y j a ś n i ć , J a k i e pojm ow anie p r z e d s ię b io r s t w a państwowe- go p rzyjm u je m y. Czy mogłoby nas z a d o w o lić p r z y j ę c i e z a ło ż e n ia , że га p r z e d s ię b io r s t w o uważamy t y l k o te państwowe o r g o n iz a c je g o s p o d a rc z e , k t ó r e są w p isan e - ja k o p r z e d s ię b io r s t w a - w re j e s t r p r z e d s ię b io r s t w p ań stw o w ych ? F o rm a ln ie e ta n o w is k o t a k ie b y ło b y w p e ł n i popraw ne; p r z y jm u ją c j e za p r z e d s ię b io r s t w o uwa ż a lib y ś m y p r z e d s ię b io r s t w a jed n o z a k ła d o w e i w ie lo z a k ła d o w e , a tak że ko m b in aty p rzem ysłow e i budow lone, k t ó r e są p r z e d s ię b io rs tw a m i o szczególnym c h a r a k t e r z e . A le p r z y tak im pojmowa n iu p r z e d s ię b io r s t w a państwowego n ie r o z w ią z a lib y ś m y z a g a d n ie n ia w ie lk ic h o r g a n i z a c j i g o s p o d a rc z y c h , gdy są n im i z je d n o c z e n ia . Są one bowiem w p isan e do r e j e s t r u p r z e d s ię b io r s t w państw ow ych j a ko z je d n o c z e n ia , a n ie Ja k o p r z e d s ię b io r s t w a , choć f a k t y c z n ie w nowych w arunkach e k o n o m icz n o -fin an so w ych z je d n o c z e n ia te p r z e j mowały n 1e k o m p e te n c ji p o z o s t a ją c y c h d o ty c h c z a s w g e s t i i p r z e d s ię b io r s t w państw ow ych w n ic h zgrupow anych. Oznacza to że z a c h o d z iły l i c z n e zm iany ilo ś c io w e w k o m p e te n c ji i d z i a ł a l n o ś c i zje d n o cz e ń ja k o w i e l k i c h o r g a n i z a c j i g o s p o d a rc z y c h , k t ó r a s t a w a ły e ię f a k t y c z n ie w ie lk im i p r z e d s ię b io r s t w a m i. L ic z n e de c y z je podejmowane d a w n ie j w p r z e d s i ę b io r s t w ie p r z e s z ły do k i e ro w n ic tw a z je d n o c z e n ia , ja k o w i e l k i e j o r g a n i z a c j i g o s p o d a rc z e j. Z ro z u m ia łe J e s t zatem, p r z y c h y ln e u sto s u n k o w a n ia s i ę do p o s t u la
tu uznaw anie w i e l k i c h o r g a n i z a c j i g o sp o d arcz ych f a k t y c z n ie za p r z e d s ię b io r s t w a n ie ja k o d ru g ie g o s to p n ia a lb o za w i e l k i e p rz e d
s ię b io r s t w a . P r z y tak im pojm ow aniu p r z e d s ię b io r s t w a można by z a sadę u s tro jo w ą u d z ia łu z a łó g w z a r z ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państwowym i sto so w ać ró w n ież do w i e l k i c h o r g a n i z a c j i g osp o d ar c z y c h .
Równy u d z ie l z a łó g w z a rz ą d z a n iu
Z a ł o g i w s z y s tk ic h p r z e d s ię b io r s t w państwowych pow inn y mieć równy u d z ia ł w z a rz ą d z a n iu p rz e d s ię b io rs tw e m . To Je d n a z pod stawowych zasad d e m o k r a c ji s o c j a l i s t y c z n e j .
Oznacza t o . że p ro w a d z e n ie p rz e z p r z e d s ię b io r s t w o państwowe ró ż n o ro d n e j d z i a ł a l n o ś c i p r o d u k c y jn e j cz y u słu g o w e j n ie może mieć żadnego wpływu na z a k re s u d z ia łu w z a r z ą d z a n iu . N ak azu je to zasad a u e tro jo w a z a w a rta w a r t . 13 K o n s t y t u c j i P R L , ,k tó ra n ie p r z e w id u je m o ż liw o ś c i u s t a l a n i a różnego z a k re s u u d z ia łu za łó g w z a r z ą d z a n iu .
Rozważmy o b e c n ie z a g a d n ie n ie n a s t ę p u ją c e : z a ło g i w p o s z c z e g ó ln y c h p r z e d s ię b io r s t w a c h w yk a zu ją ró ż n y s to p ie ń p rz y g o to w a n ia do u d z ia łu w z a rz ę d z a n iu p r z e d s ię b io r s tw e m , bowiem p ra c o w n ic y p r z e d s ię b io r s t w a p o s ia d a ją ró ż n y poziom w y k s z t a łc e n ia , różne kwa l i f i k a c j e zawodowe, różn e s ta ż e p r a c y w zaw o d zie o ra z w ykazu ją ró ż n y s t o p ie ń w y r o b ie n ia s p o łe c z n e g o g o to w o ś c i i c h ę c i do u d z ia łu w p r a c y s p o łe c z n e j. W sz ystko to n a le ż y mieć na uwadze p r z y p o s z u k iw a n iu sposobu r e a l i z a c j i w p r a k ty c e u d z ia łu z a ł o g i w za
r z ą d z a n iu . N iezb ęd ne J e s t w yp ra co w a n ie t a k ic h in stru m e n tó w praw n yc h , k t ó r e będę d ostosow ane do warunków i m o ż liw o ś c i różn ych z a łó g .
Rozważmy n a s tę p u ją c ą m ożliw ość r e g u l a c j i p ra w n e j* p r z y jm ijm y że u d z ia ł w z a rz ą d z e n iu p rz e d s ię b io rs tw e m może b rać z a ło g a b e z p o śre d n io o ra z p rz e z w yb ran ych p r z e d s t a w i c i e l i - b ę d z ie to org an z a ł o g i , k t ó r y może n o s ić nazwę w y d z ia łu , k o m ite tu , ra d y i t p . Z a k r e s u d z ia łu w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io rs tw e m możne po d z i e l i ć m iędzy z a ło g ę , d z i a ł a j ą c ą Ja k o plenum, o ra z w yb ran y p rz e z n ią o rg a n , f te s t ą p i o k r e ś le n ie k o m p e te n c ji, c z y l i praw 1 ob o w iąz ków z a ło g i ja k o plenum o ra z k o m p e te n c ji o rg a n u , p rz e z z a ło g ę w yb ran eg o . 0 p o d z ia le k o m p e te n c ji pow inna s ta n o w ić u ch w ała załóg. P r z y u s t a l e n i u k o m p e te n c ji plenum z a ło g i o ra z k o m p e te n c ji J e j organu brane będą p rz e d e w s z y s tk im n a s tę p u ją c o z a ło ż e n ia : za k r e s u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p rz e d s ię b io rs tw e m w o g ó le bę d z ie u s t a lo n y p r z e p is a m i u s ta w y : p rz e p is .y te o k r e ś lą s z c z e g ó ło wo w j a k i c h spraw ach z a ło g a ma d ecyd ow ać, w J a k i c h p rz y p a d kach może z g ła s z a ć w n io s k i i w yraż ać o p in ię o ra z w Ja k im
za-k r e s lo ma sprawować za-k o n t r o lę d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s ię b io r s t w o . Z t e j l i s t y spraw z a ło g a w yzn aczy, k tó r e spraw y ma r o z s tr z y g a ć plenum z a ł o g i , a k t ó r e fcędą n a l e ż a ły do wybranego organu z a ło g i'. Sprawą n ie z w y k le tru d n ą i nawet w ie lc e d e lik a t n y j.e s t sposób dokona n ia ta k ie g o r o z d z ia łu k o m p e te n c ji. N a le ż y przew idyw ać, że p o d z ia ł k o m p e te n c ji p o w in ie n być ró ż n y . P o w in ie n on bowiem być dokonywa ny p rzed e w szystk im w z a le ż n o ś c i od p rz y g o to w a n ia z a ło g i do spraw ow ania f u n k c j i s ta n o w ią c y c h , o p in io d a w c z y c h i k o n t r o ln y c h . Plenum z a ło g i n ie powinno być o b c ią ż o n e wykonywaniem praw i obow iązków , którym n ie mogłoby p o d o ła ć . Tu może e ię okazać że z a ło g a , w k t ó r e j znaczna część pracow ników p o s ia d a w y k s z t a łc e n ie ś r e d n ie 1 w yższe, w y so k ie k w a l i f i k a c j e zawodowe i duże wy r o b ie n ie s p o łe c z n e - b ę d z ie mogła p o d o ła ć lic z n y m obowiązkom, zaś w p rzyp ad ku z a ło g i o p rz e c ię tn y m lu b niższym p o z io m ie wy k s z t a łc e n i a i k w a l i f i k a c j i zawodowych o ra z małym społecznym w y ro b ie n iu - okaże s ię k o n ie c z n e w yzn a cze n ie d la plenum z a ło g i n ie w ie lu obowiązków i p r z e n i e s i e n i e w ię k s z o ś c i k o m p e te n c ji na org an p rz e z z a ło g ę w yb ra n y.
Można mleć n a d z ie ję , że z a ło g i p r z e d s ię b io r s t w państwowych są d o j r z a ł e do p rz y g o to w a n ia i p o d ję c ia u c h w a ły o p o d z ia le k o m p e te n c ji w ic h p r z e d s i ę b io r s t w ie m iędzy plenum z a ło g i i- wy b ran y p rz e z n ią o rg a n .
Za k r e s u d z ia łu z a ł o g i w z a rz ą d z e n iu
O z a k r e s ie u d z ia łu z a ło g i w z a rz ą d z a n iu p rz e d a ię b ib rs tw e ra państwowym 3tano w ią p r z e p is y u sta w y. Ustawodawca b ie r z e pod uwagę w zg lęd y p o l i t y c z n e , s p o łe c z n e , ekonom iczne, a tak że l i c z y s i ę z wymaganiami naukowej o r g a n i z a c j i p r a c y . D la t e j - p rz e d e w sz y stk im p o l i t y c z n e j - d e c y z j i k ie r o w n ic tw a państwowego mamy obow iązek opracow ać p r o j e k t y ro z w ią z a ń .
P r z y k s z t a łt o w a n iu z a k re s u u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państwowym i ustawodawca zapewne rozw aży r e a l ne w a ru n k i i m o ż liw o ś c i fa k ty c z n e g o fu n k c jo n o w a n ie t e j i n s t y t u c j i . Celow e b ę d z ie zd aw an ie s o b ie sp raw y z te g o , ż e , c h o d z i p rze d e w sz ystk im o o d p o w ie d z i na n a s t ę p u ją c e i s t o t n e p y t a n i a :
- o j a k i c h spraw ach d o ty c z ą c y c h f u n k c jo n o w a n ia 'p r z e d s ię b io r stw a z a ło g a może mieć n a jw ię c e j w ia d o m o ści,
- w j a k i c h spraw ach z a ło g a m ogłaby podejmować o p tym aln e de c y z j e ,
- ja k i© sp raw y pow inny być w łą cz o n e do z a k re s u d z i a ł a n i a za ł o g i , eby u c z y n ić ją z a in te re s o w a n ą w w y n ik a ch d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s ię b io r s t w a o ra z s k ła n ia ć j ą do u d z ia łu w z a rz ą d z a n iu i od p o w ie d z ia ln o ś c i,
- ja k zapew nić z a ło d z e taką b ie ż ą c ą in fo r m a c ję o fu n k c jo n o w aniu p r z e d s ię b io r s t w a , ab y b y ła p rzyg otow an e do u d z ia łu w d y s k u s j i
2
k ie ro w n ictw e m p r z e d s ię b io r s t w a o ra z r o z s t r z y g a n ia waż nych z a g a d n ie ń ,- c z y c z y n n o ś c i zw iązano z u d z ia łe m z a ło g i w z a rz ą d z a n iu p rz e d s ię b io rs tw e m państwowym mają być wykonywane w c z a s ie godzi'h p r a c y cz y te ż poza g od zin am i p r a c y o r a z i l e czaeu n a le ż y p r z e zn aczyć na dobre w y w ią z a n ie s i ę p racow ników ze z le c o n y c h im
f u n k c j i .
W yp racow an ie k o n k re tn y c h r o z w i ą z a ń praw nych d la d e c y z j i po l i t y c z n y c h wymaga ro zw a ż a n ia w ie lu za g a d n ie ń o c h a r a k t e r z e o g ó l nym* Można p r z y j ą ć , że n a jp ie r w trz e b a w y j a ś n i ć , Ja k n a le ż y ro zum ieć u d z ia ł w z a r z ą d z a n iu . Odpowiedź p ra w n ik a j e s t je d n a . M ia n o w ic ie z a r z ą d z a n ie o b ejm u je p ro g n o z o w a n ie , p la n o w a n ie , po dejm ow anie d e c y z j i , o rg a n iz o w a n ie r e a l i z a c j i d e c y z j i ocenę o s i ą g n ię t y c h w yników i k o n t r o lę d z i a ł a l n o ś c i . P r z y ta k im , J e d y n ie w ła ściw ym , pojm owaniu z a rz ą d z a n ia n a le ż y w r o z w ią z a n ia c h praw nych p r z e w id z ie ć u d z ia ł z a ło g i we w s z y s tk ic h s t a d ia c h z a r z ą d z a n ia , bo t y l k o t a k i e ro z w ią z a n ie może s ta n o w ić r z e t e ln ą r e a l i z a c ję u d z ia łu mas w rz ą d z e n iu na o d c in k a c h p r z e d s ię b io r s t w pań stw ow ych; b io r ą c zaś pod uwagę zasadę u s tro jo w ą z a w a rtą w . a r t . 13 K o n s t y t u c j i t y l k o d o p u s z c z e n ie z a ł o g i do u d z ia łu we w s z y s t k ic h s t a d ia c h z a rz ą d z a n ia p ro w a d z i do r e a l i z a c j i t e j z a s a d y . Z k o l e i wymaga ro z w ią z a n ie z a g a d n ie n ie wzajemnego u sy tu o w a n ia k ie r o w n ic tw a p r z e d s ię b io r s t w a o ra z z a ł o g i i J e j organów , ja k o u c z e s tn ik ó w z a rz ą d z a n ia p r z e d s ię b io rs tw e m . T rz eb a ro z w a ż yć, ja k
r o z ł o ż y ć o d p o w ie d z ia ln o ś ć za d z i a ł a l n o ś ć p r z e d s ię b io r s t w a . Można
u trzym ać d o tych cz aso w e r o z w ią z a n ie , któr.e r c z y n i jednoosobow e k ie r o w n ic tw o p r z e d s ię b io r s t w a o d p o w ie d zia ln ym za d z i a ł a l n o ś ć p r z e d s ię b io r s t w a i zap ew n ić k ie r o w n ic tw u ś r o d k i prawno
pozwą-ł a j ą c e w strzym ać o k re ś lo n e p o s tę p o w a n ia c z y c z y n n o é c i z a ł o g i i j a j organów u c z e s t n ic z ą c y c h w z a rz ą d z a n iu . Gdyby k ie ro w n ic tw o p r z e d s ię b io r s t w a b y ło k o l e g i a l n e , z u d ziałe m p r z e d s t a w i c i e l i za
ł o g i z głosem stanowczym - o d p o w ie d z ia ln o ś ć o b c ią ż a ła b y wszy s t k ic h członków k o le g ia ln e g o k ie r o w n ic tw a . Rozw ażania wym agałaby ró w n ież m ożliw ość odmiennego r o z w ią z a n ia - m ia n o w ic ie ta k ie g o , k t ó r e p rz e w id y w a ło b y r e g u la c ję prawną o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a ło g i i j a j organów za p o d ję t e p o s ta n o w ie n ia i c z y n n o ś c i. N ie może to oznaczać,, że bez t a k i e j s p e c j a l n e j r e g u l a c j i z a ło g a i J a j o rg a n y p r z e d s t a w i c i e l s k i e n ie p o n o s iły b y o d p o w ie d z ia ln o ś c i; na zasad ach o g ó ln y c h każd y o b y w a te l p o n o s i o d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln ą , k arn ą
, ł
1 a d m in is t r a c y jn ą za o k re ś lo n e p raw e« d z i a ł a n i a i z a n ie d b a n ie . O b o w iąz u ją ca w PRL. ustaw a o s a m o rz ą d z ie ” ro b o tn icz y m z 1958 u s t a l i ł a z a k re s u d z ia łu z a ło g i w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io rs tw e m państwowym. O k re ś lo n e z o s t a ł y szczegółow o ko m p etencje k o n fe re n c j i samorządu r o b o tn ic z e g o , ra d y r o b o t n ic z e j 1 j e j p rezyd ium w podejm ow aniu d e c y z j i , spraw ow aniu k o n t r o l i o ra z w y ra ż a n iu o p i n i i N ie z a c h o d z i p o trz e b a w y m ie n ia n ia szczegółow o w s z y s tk ic h kom
p e t e n c j i . ' i
D ie s c h e r a k te r y z o w a n ia owej r e g u l a c j i ustaw ow ej w y s t a r c z y p r z y to c z y ć k i l k a p rz y k ła d ó w ; do k o n f e r e n c j i samorządu r o b o t n i czego n a le ż y C a r t . 7 ) u c h w a la n ie ro cz n ych i w i e l o l e t n i c h plenów p r z e d s ię b io r s t w a na p o d s ta w ie w y ty c z n y c h i w skaźników u s t a l o nych w o p a r c iu o narodowe p la n y g o s p o d a rc z e , r o z p a try w a n ie b i lan só w ro cz n ych p r z e d s ię b io r s t w a w raz z rachunkiem w yników ; do z a k re s u d z i a ł a n i a ra d y r o b o t n ic z e j n a le ż y ( a r t , 17) spraw ow anie k o n t r o l i nad d z i a ł a l n o ś c i ą g o sp o d arczą i fin a n so w ą p r z e d s ię b io r s tw a ; do z a k re s u d z i a ł a n i a p rez yd iu m ra d y r o b o t n ic z e j ( a r t . 18) n a le ż y w y ra ż a n ie o p i n i i w spraw ach m ianow anie i o d w o ła n ia dy r e k t o r a .
Prowadzone w PRL p r a c e nad p ro je k te m u sta w y o państw ow ych o r g a n iz a c ja c h g o sp o d arczych z m ie r z a ją do o b j ę c i a tą ustaw ą r e g u l a c j i u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i p a ń s t wowymi. A n a liz u j e s ię d o tych cz a so w e p r z e p is y o z a k r e s ie d z i a ł a n ia samorządu r o b o tn ic z e g o i p o s z u k u je s ię ro z w ią z a ń , k t ó r e z w ię k s z y ły b y f a k t y c z n y wpływ z a ł o g i na z a r z ą d z a n ie p r z e d s ię b io rs tw e m , a l e k t ó r e n ie o b c ią ż a ły b y samorządu ro b o tn ic z e g o nadm ierną i l o ś c i s p r a w - z w ła s z c z a t e k ic h , k tó r y c h z a ło g a n ie
♦
b y ła b y w s t e n i e ro z w ią z a ć , ja k też" w ie lu spraw o m niejszym z n a c z e n iu . P r z y j ę t y k ie r u n e k p r z y s z ł e j r e g u l a c j i ustaw ow ej na
u w z g l ę d n i a ć u d z ia ł z a ł o g i w z a k r e s ie w ystę p o w a n ia z in i c j a t y w ę
w y ra ż a n ia o p i n i i o w s z e lk ic h spraw ach godnych л u w a g i, a ta n o w ia - s n io , c z y l i podejm ow ania d e c y z j i w spraw ach n a j i s t o t n i e j s z y c h
d ie p r z e d s ię b io r s t w a o ra z spraw ow an ia k o n t r o l i .
Rozważane j e s t u s t a l e n i e z a s a d y , że w s z y s tk ie sp raw y wymie n io n e w u s ta w ie n a le ż ę do z a k re s u d z i a ł a n i a k o n f e r e n c j i samo rządu ro b o tn ic z e g o . S t a t u t samorządu ro b o tn ic z e g o u ch w a lo n y p rz e z k o n f e r e n c ję samorządu ro b o tn ic z e g o o k r e ś l i , k t ó r e sp raw y maję
n a l e ż e ć do k o m p e te n c ji k o n f e r e n c j i samorządu r o b o tn ic z e g o , e
k t ó r e do j e j o rg a n u , o ra z k t ó r e do o g ó ln y c h z e b ra ń z a ł o g i w z a k ła d a c h .
Znaną form y p raw ne u d z ia łu z a ł óg w z a rz ą d z a n iu
Znane są różne form y prawne u d z ia łu z e łó g w z a rz ą d z e n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i s o c j a l i s t y c z n y m i w p o s z c z e g ó ln y c h k r a ja c h s o c j a l i s t y c z n y c h . Można by w y ró ż n ić n ie ja k o t r z y ty p y ro z w ią z a ń . P ie r w s z y o p ie r a u d z ia ł z a ł o g i w z a rz ą d z a n iu ne o r g a n i z a c j i zw iązków zawodowych o ra z na n ara d a ch p r o d u k c y jn y c h , je d n a k ż e o r g a n iz a c ja zw iązku zawodowego d z l a ł e j ą c e w p r z e d s i ę b io r s t w ie n ie p o s ia d a w z a s a d z ie u p raw n ień do s ta n o w ie n ia w spraw ach p rz e d
s ię b io r s t w a . K o m p eten cje ob ejm u ją sp raw y o p in io w a n ia , w y ra ż a n ia zgody lu b w s p ó łd z ia ła n ia a k ie ro w n ic tw e m p r z e d s ię b io r s t w a . O rga n i z a c j a zw iązku zawodowego w p r z e d s i ę b io r s t w ie w chod zi w s k ła d k ra jo w e g o zw iązku zawodówego o k r e ś lo n e j b r e n ż y . W tak im .u k ła d z ie o r g a n iz a c y jn y m z n a jd u ją s i ę pewna e le m e n ty z a le ż n o ś c i o rg a n i z a c j i zw iąz ku zawodowego w p r z e d s i ę b io r s t w ie od w yższych o rg a nów zw iąz ku zawodowego. N ie ma te ż o r g a n i z a c y jn e j b e z p o ś r e d n ie j p o d l e g ł o ś c i o r g a n i z a c j i zw iązku zawodowego - z a ło d z e . A w takim r a z i e są p rz e sz k o d y do u z n a n ia , że j e s t zagw arantow any bezpo ś r e d n i u d z i a ł z a ł o g i lu b u d z ia ł j e j a u te n ty c z n e g o p r z e d s t a w ic ie lstwem w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io rs tw e m . C h a r a k te r y s t y c z n ą c e chą r o z w ią z e n ia d ru g ie g o typ u j e s t u w z g lę d n ie n ie w z a rz ą d z a n iu u d z ia łu z a ł o g i , c z y l i og ó lneg o z e b r a n ia p rac o w n ik ó w , bądź z e b ra n ia w yb ran ych p rz e z z a ło g ę p r z e d s t a w i c i e l i . W y s tę p u je to
oczy-w iś c ie w z a k ła d a c h 1 podobnych je d n o s tk a c h o r g a n iz a c y jn y c h , wchpdzących w s k ła d p r z e d s ię b io r s t w a . W z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię biorstw em Ja k o c a ło ś c ią u c z e s tn ic z ę , pochodzący z wyborów, p rz e d s t a w i c i e l e z a łó g . Ten typ ro z w ią z a n ia odznacza s ię cecham i b a r d z i e j dem okratycznym i n iż u d z ia ł w z a rz ą d z a n iu p rz e z z w ią z k i zawodowe, w tym przyp ad ku zagw arantow any J e s t b e z p o śre d n i u d z ia ł z a ł o g i , a w y b ra n i p r z e d s t a w ic ie la mogą być uważani za a u te n ty c z nych re p re z e n ta n tó w z a ło g i. T r z e c i typ s ta n o w i r o z w ią z a n ia p r z y j ę t o w P R L , k t ó r a u s ta n o w iło I n s t y t u c j ę samorządu r o b o tn ic z e g o . Z e,ce n n ą cechę tego r o z w ią z a n ia n a le ż y p rzed e w szystkim uznać u tw o rz e n ie form y p ra w n e j, k tó r a zapew nie w spólne d z i a ł a n i e trz e c h nurtów a k ty w n ó ś c l s p o łe c z n e j - ra d y r o b o t n ic z e j w y b ie ra n e j p rz e z zało g ę , o r g a n i z a c j i zw iązku zawodowego o ra z o r g a n i z a c j i p a r t y j n e j . N a jd o b itn ie js z y m przejawem j e s t p r z e p is a r t . 5 u staw y o sam orządzie ro b o tn icz ym , k t ó r y s te n o w i, że k o n f e r e n c ja samo rządu ro b o tn ic z e g o J e s t naczelnym organem sam orządu, może ona decydować o w s z y s tk ic h sprawach o b ję ty c h w ła ś c iw o ś c ią samorządu ro b o tn ic z e g o - o ra z a r t . 6. k t ó r y g ł o s i i "W s k ła d k o n f e r e n c j i samorządu ro b o tn ic z e g o wchodzą * c z ło n k o w ie ra d y r o b o t n ic z e j p r z e d s ię b io r s t w a , ra d y za k ła d o w e j 1 zakładow ego k o m ite tu (eg ze k u ty w y ) P o l s k i e j Z je d n o c z o n e j P a r t i i R o b o t n ic z e j” . O z a le ż n o ś c i samorządu ro b o tn ic z e g o od z a ło g i ś w ia d c z y p r z e p is a r t . 4, w którym u s ta lo n o zasadę s “ O rgany samorządu ro b o tn ic z e g o są odpo w ie d z ia ln a p rzed za ło g ą 1 s k ła d a ją co n a jm n ie j dwa ra z y w ro ku sp raw o zd anie ze sw ej d z i a ł a l n o ś c i na o d d z ia ło w y c h lu b o g ó l nozakładow ych z e b ra n ia c h z a ł o g i " . Przypom nieć b ę d z ie c e lo w e , ze ustaw a o sam orządzie ro b o tn iczym z 1958 r . w PRL p rze w ie u je kom petencje organów samorządu ro b o tn ic z e g o w s ta n o w ie n iu o sprawach, o p in io w a n iu 1 spraw owaniu k o n t r o l i . Za ujemną cechę f ormy p raw n e j samorządu ro b o tn ic z e g o n a le ż y uzneć z b y t m ały u d z ia ł b e z p o śre d n i z a ło g i w z a k ła d a c h o ra z w podobnych je d n o s tk a c h o r g a n iz a c y jn y c h wchodzących w a k ła d p r z e d s ię b io r s t w a pań stwowego. W żadnym z w ym ienionych typów fo.rm praw nych u d z ia łu za łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io rs tw a m i państwowym i n ie w y k s z t a łc i ł y a lę form y praw n a, k tó r e by o d p o w ia d a ły warunkom 1 potrzebom d z i a ł a n i a kombinatów i zje d n o cze ń p r z e d s ię b io r s t w państwowych. C zynione b y ły w p o s z c z e g ó ln y c h k r a ja c h pewne p ró b y r a c z a j do raź n ych ro z w ią z a ń , k t ó r e p rz e w id y w a ły u d z ia ł p r z e d s t a w i c i e l i
za-łó g w z a rz ą d z a n iu kombinatem i z je d n o c z e n ie m . P ró b y te b y ł y r a c z e j n ie ś m ia łe , d o p u s z c z a ły np. u d z ia ł p r z e d s t a w i c i e l a samorządu ro b o tn ic z e g o lu b zw iązku zawodowego w p o s ie d z e n ia c h org anu ko le g ia ln e g o kom binatu lu b z je d n o c z e n ia , a l e z głosem doradczym . W d o b ie budowy r o z w in ię te g o s p o łe c z e ń s tw a s o c j a l i s t y c z n e g o , gdy n a le ż y p o s z e rz a ć i p o g łę b ia ć r e a l i z a c j ę d e m o k r a c ji s o c ja l i s t y c z n e j , p raw ników o b c ią ż a z b a d a n ie znanych form praw nych u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państwowym i o- r a z o c e n y , k t ó r e z n ic h mogą być n a d a l p r z y d a tn e , k t ó r e zaó u t r a c i ł y sw oją w a rto ś ć i wymagają u d o s k o n a le n ia lu b z a s t ą p i e n ie in n ym i form am i praw n ym i.
K ie ru n e k p o s z u k lw e n ia nowych form praw nych
U s t a l e n i e w 1976 r . k o n s t y t u c y j n e j z a s a d y u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państw ow ym i z o b o w ią z u je do o ce n y i u d o s k o n a le n ia form praw nych u d z ia łu z a łó g w z a r z ą d z a n iu , wpro wadzonych ustaw ą o sa m o rz ą d zie ro b o tn ic z y m z 1958 r . Udoskona l e n i a i u z u p e łn ie n ia wymagają w s z c z e g ó ln o ś c i p r z e p is y d o ty c z ą c e b e z p o śre d n ie g o u d z ia łu z a łó g w z a r z ą d z a n iu , w yp raco w an ie wymagają form y praw ne z a p e w n ia ją c e u d z i a ł p r z e d s t a w i c i e l i z a łó g w z a r z ą d z a n iu w ie lk im i o r g a n iz a c ja m i g o s p o d a rc z y m i, w s z c z e g ó l n o ś c i w z a rz ą d z a n iu kom b inatam i i z je d n o c z e n ia m i p r z e d s ię b io r s t w państw ow ych.
•W toku p r a c nad p ro je k te m u sta w y o państw ow ych o r g a n iz a c ja c h g o sp o d arcz ych z g ło s z o n e . i rozw ażane b y ł y p r o j e k t y ro z w iąz a ń p raw n y ch . Za n a j b a r d z i e j id ą c y w k ie r u n k u p o g łę b ia n ie i p osze
r z a n ia d e m o k r a c ji s o c j a l i s t y c z n e j można by uważać p r o j e k t , zm ie r z a j ą c y do n a s t ę p u ją c y c h ro z w ią z a ń p raw n ych i w p r z e d s i ę b io r s t w ie jednozakładow ym z a ło g a m ia ła b y u c z e s t n ic z y ć w z a r z ą d z a n iu bezpo ś r e d n io , Ja k o o g ó ln e z e b r a n ie z a ł o g i lub- z e b r a n ie d e le g a tó w za ł o g i , o ra z p o ś r e d n io - p r z e z k o n f e r e n c ję samorządu r o b o tn ic z e g o , s k ła d a ją c a s ię z r a d y r o b o t n ic z e j w y b ie r a n e j p rz e z z a ło g ę , z ra d y z a k ła d o w e j zw iąz k u zawodowego o ra z k o m ite tu p a r t y jn e g o . W p r z e d s i ę b io r s t w ie w ie lo z a k ła d o w ym (k o m b lh e c le ) z a ł o g i m aję u cze
s t n ic z y ć w z a r z ą d z a n iu w z a k ła d a c h b e z p o ś re d n io , ja k o o g ó ln e z e b r a n ie z a ł o g i , w dużych z a k ła d a c h - z e b r a n ie d e le g a tó w w yb ra
nych p rz e z z a ło g ę , zaś w p r z e d s i ę b io r s t w ie . Ja k o c a ł o ś c i u d z ia ł w z a rz ą d z a n iu m ia łb y być sprawowany p rz e z k o n f e r e n c ję samorzą du r o b o tn ic z e g o , s k ła d a ją c ą s ię z p r z e d s t a w i c i e l i z a łó g z a k ła dów, p r z e d s t a w i c i e l i rad zak ład o w ych zw iązku zawodowego o ra z p r z e d s t a w i c i e l i o r g a n i z a c j i p a r t y j n y c h zakład ów i k o n f e r e n c ja sa morządu ro b o tn ic z e g o m ia ła b y powoływać p rez yd iu m i k o m isje p ro b lemowe. W w i e l k i c h o r g a n iz a c ja c h g o s p o d a rc z y c h , ja k kom binat i z je d n o c z e n ie , w k tó r y c h d z i a ł a k o le g iu m , do s k ła d u ko le g iu m po w in n i w e jś ć p r z e d s t a w ic ie le w y b ra n i p rz e z k o n f e r e n c ję samorządu
r o b o tn ic z e g o z głosem stanowczym .
P r z e d s ta w io n y p r o j e k t u re g u lo w a n ia form praw n ych u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu w p r z e d s ię b io r s t w a c h państw ow ych w PRL p r o w a d z iłb y do zm iany u sta w y o sam o rząd zie ro b o tn ic z y m z 1958 r . Ne uwagę i d y s k u s ję z a s łu g iw a ły b y w s z c z e g ó ln o ś c i nas
t ę p u ją c e z m ia n y : w prow adzanie w z a k ła d a c h b e z p o śre d n ie g o u d z ia łu z a ł o g i w z a rz ą d z a n iu w fo rm ie og ó lneg o z e b r a n ia z a ł o g i lu b og ó lneg o z e b r a n ia d e le g a tó w w yb ran ych p rz e z z a ło g ę , p r z y j ę c i e za s a d y w y b ie r a n ia człon ków k o n f e r e n c j i samorządu ro b o tn ic z e g o w p r z e d s ię b io r s t w a c h w ie lo z a k ła d o w y c h , w prow adzenie do s k ła d u ko le g iu m kom binatu i z je d n o c z e n ia p r z e d s t a w i c i e l i k o n f e r e n c j i samorządu r o b o tn ic z e g o z głosem stanowczym . P r o j e k t zm ierza do u trz y m a n ia w s k ła d z ie k o n f e r e n c j i samorządu r o b o tn ic z e g o r e p r e z e n t a c j i tr z e c h nurtó w a k ty w n o ś c i s p o łe c z n e j , ra d y r o b o t n i c z e j , zw iązk u zawodowego o ra z o r g a n i z a c j i PZPR.
Form y prawne u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z e n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i państwowym i tak zaryso w an e mogą s ta n o w ić p rz e d m io t d y s k u s ji.
R o z s t r z y g a n ie sporów
W toku u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i pań stwowymi mogą w y n ik a ć w i e l o r a k i e s p o r y . Mogą to być na p rz y k ła d :
- s p o ry m iędzy org anam i samorządu r o b o tn ic z e g o różn ych pań stwowych o r g a n i z a c j i g o s p o d a rc z y c h ,
- s p o ry m iędzy k ie ro w n ic tw e m p r z e d s ię b io r s t w a państwowego lu b in n e j o r g a n i z a c j i g o s p o d a r c z e j, z o rg an am i samorządu ro b o t n ic z e g o .
- r,DOry m iędzy o rg a n a m i' samorządu r o b o tn ic z e g o o re z je d n o s t kami n ad rzę d n ym i, e p ra w u ją c y m i nadzór nad p r z e d s ię b io r s t w a m i, o ra z in n ym i peńętwowyroi o r g a n iz a c ja m i g o s p o d a rc z y m i,
- s p o ry m iędzy o r g a n iz a c ja m i rep re ze n to w a n ym i w s k ła d z ie ' o n f e r e n c j i samorządu r o b o tn ic z e g o .
N a ło ż y p r z e w i d z i e ć o rg a n , k t ó r y b ę d z ie u p ra w n io n y i zobąw ią- any do r o z s t r z y g a n ia sporów . D o tych czasow a r e g u la c j a prawna t e j m ie rz e w PRL n ie o k a z a ła s ię s p o łe c z n ie p rz y d a tn ą i s p ra ną. D o ty c z y to w s z c z e g ó ln o ś c i k o m i s ji ro zjem czych p r z e w id z ie - ych w m in is t e r s tw a c h i w ojew ództw ach. I s t n i e j e p o trz e b a zba-a n izba-a i ro z w a ż en ia d o tych cz a so w ych niepowodzeń o ra z p o d ję c ia
» ł
o s z u k iw a n ia nowych r o z w ią z a ń .•Zasad n e b ę d z ie p r z y j ę c i e z a ło ż e n i a . że s y t u a c ja o rg a n u , pow ołanego do r o z s t r z y g a n ia sporów ,
ow inna być k s z t a łt o w a n a , na wzór i n s t a n c j i są d o w e j. Organ roz- t r z y g a j ą c y sp ó r p o w in ie n być n ie z a le ż n y od s tr o n u c z e s t n ic z ą cych w s p o rz e , re p re z e n to w a ć znajom ość d z i a ł a l n o ś c i państwowych o r g a n i z a c j i g o sp o d arcz ych o ra z fu n k c jo n o w a n ia samorządu ro b o t n ic z e g o , k ie ro w a ć s i ę podstawowym i zasadam i p o s tę p o w a n ia kon t r a d y k t o r y jn e g o , być wyposażonym w k o m p e te c je , k t ó r e zap ew n i ły b y r e a ln ą m ożliw ość egzekw ow ania r o z s t r z y g n ię ć . Można by zwró c i ć uwagę na p o trz e b ę w ła ś c iw e g o u k s z t a łto w a n ia z e s p o łu o rz e k a ją c e g o w om awianych s p o ra c h . N a le ż a ło b y bowiem w s k ła d z ie ze s p o łu o r z e k a ją c e g o zap ew n ić u d z ia ł osób sp ośró d d z i a ł a c z y samo rządu r o b o tn ic z e g o . W żadnym r a z i e n ie n a le ż a ło b y organów admi n i s t r a c j i p ań stw ow ej o b a rc z a ć ro z s trz y g a n ie m sporów w y n ik a ją c y c h z u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w e m ! państw ow ym i.
Cen t r a i n s I n s t y t u c j a s a mo rzą d u ro b o tn ic z e g o
Z é lo g x u c z e s t n ic z ą w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io r s t w a m i w sw oich p r z e d s ię b io r s t w a c h . A n i z a ł o g i , a n i ic h o rg an a d z i a ł a j ą c e w tym z a k r e s ie n ie p o d le g a ją żadnym państwowym organom nadrzędnym wyższym cz y n acz eln ym . N ie p o d le g a ją te ż c e n tra ln y m organom spo
łe c z n y c h o r g a n i z a c j i , k t ó r y c h teren o w e ogniw a w s p ó łd z ia ła ją , z samorządem ro b o tn ic z y m . U staw a o sam o rz ąd zie ro b o tn ic z y m z 1958 n ie u s t a l i ł a żadnego n a c z e ln e g o a n i c e n t r a ln e g o org anu p aństw o wego, k t ó r y b y łb y p o w o łan y do k ie r o w a n ia d z i a ł a l n o ś c i ą sam orzą dów r o b o t n ic z y c h .
f* , i, j. mо т ггши ргамштрготт* жстзткпс: w ^ т ш ш ffP m ш rw j 3 e s t n a to m ia s t wiadome, że są pewne spraw y samorządu ro b o t n ic z e g o , k tó r e możno uznać za w sp ó ln e, o c h a r a k te rz e o g ó ln o k ra jowym. Przykład o w o możemy do n ic h z a lic z y ć d z ia b .lr .o ś ć s z k o le niową w z a k r e s ie u d z ia łu z a ło g i w z a rz ą d z a n iu , grom adzenie do robku samorządów ro b o tn ic z y c h o ra z ro z p o w s z e ch n ie n ie pozytyw nych o s ią g n ię ć , p ro w ad zen ie badań naukowych, r e a l i z a c j i zasad y u d z ia łu z a łó g w z a rz ą d z a n iu p r z e d s ię b io rs tw a m i państwowym i. D la tych spraw n iez b ę d n y j e s t o g ó ln o k ra jo w y o śro d e k . P ro b le m a ty k a z a s łu g u je na g łę b s z e i w s z e c h s tr o n n ie js z e , n ie z a le ż n e b a d a n ia , na p e łn ie j s z ą p r e z e n t a c ję dorobku o ra z w ię k sz ą in ic j a t y w ę i s t a r a n ie w d o s k o n a le n iu ro zw iąz ań praw n ych.
Ludwik B a r
PARTIC IPA TIO N OF PERSONNEL IN ADMINISTRATION Or STATE COMPANIES
\ S u b je c t f o r S c i e n t i f i c D is c u s s io n )
d * s c u s s « 6 p a r t i c i p a t i o n o f w orkin g p e rs o n n e l in a d m in is t r a t io n o, s t a t e com panies. I t may p r o v id e a s u b je c t d is c u s s io n . The a n a ly s is p erform ed by the a u th o r aim s a t show in g m u lt ip le a s p e c ts and p re s e n t- d a y v a l i d i t y o f the problem 60 in co n (Jit:io n ö 0 m odernized company being sub j e c t to c o n c e n t r a t io n and in t e g r a t io n p r o c e s s e s .
The a u th o r p ro c e e d s next to d is c u s s io n o f the e x te n t to
Ä , ľ u p of . со «репу
tn h I hľ Ät'r t Í £le encis. w* th ®n el y a i s c o n c e rn in g fu t u r e d ir e c t io n s to be taken by s e a rc h f o r lo g a l s o lu t io n s c o n c e rn in g p a r t i c i p a t io n o f p e rs o n n e l in a d m in is t r a t io n o f a s t a t e company.
