R E C E N Z JE 367
Dom David K n o w l e s , a) T he M onastic Order in England:
A H istory of Its D evelo p em ent fro m th e T im es of Saint D unstan to th e F ourth Lateran Council, 943— 1216, C am bridge 1950
(wyd. Ill), s. X X II + 764.
b) The Religious Orders in England, V olum e I, 1216— 1340, Cam bridge 1956 (wyd. Ill), s. XVI + 350.
c) The Religious Orders in England, V olum e II: The End of the M iddle Ages, C am bridge 1955, s. X II + 407.
Dom David Know les, profesor u n iw e rsy stetu w Cam bridge, należy do najw ybitniejszych w spółczesnych h isto ry kó w Kościoła. W jego bogatej twórczości naukow ej w ym ienione w yżej prace zajm ują m iejsce centralne. Mimo różnicy w ty tu ła c h prace te stanow ią organiczną całość, k tó rej przedm iotem je s t życie m ona styczne Anglii w okresie średniow iecza. O w ielkim społecznym zapotrzebow aniu na tego ty p u dzieło św iadczy fakt, iż dw ie pierw sze części (a, b) owej m onum entalnej m onografii doczekały się już trzyk rotneg o w ydania w stosunkow o k ró tk im okresie cza su (The Monastic Order — w ydanie pierw sze 1940, d ru g ie — 1949', trzecie — 1950; The Religious OrdersB vol. I, w ydanie p ierw sze — 1948, drugie — 1950, trzecie — 1956). Poniew aż zam ierzeniem autora je s t doprow adzenie dzieła do okresu reform acji, ostatn i zaś tom w powyższej serii sięga do roku 1485, należy sądzić, iż o statn i okres przedstaw iony będzie w następnym tom ie.
W pracy swej a u to r z jedn ej stro n y ko rzy sta w pełni z d o ty ch czasowego dorobku naukow ego, z d rugiej zaś przeprow adza sam o dzielne studia źródłowe, o p arte na bardzo szerokim m ateriale za rów no w ydanym jak i rękopiśm iennym . M ateriał te n zm ieniał się w zależności od epoki. O ile więc w tom ie pierw szym (a) składają się nań przede w szystkim kro n ik i i roczniki klasztorne, o ty le w następnycn przew agę zyskuje m ate ria ł dokum entow o-aktow y i ustaw odaw stw o zakonne. Um ieszczona n a końcu każdego tom u bibliografia, obejm ująca podstaw ow e pozycje z zakresu opraco w ań i źródeł, stanow i nie tylko w ażny elem ent a p a ra tu nau ko w e go, ale spełnia równocześnie bardzo pożyteczną rolę przew odnika bibliograficznego w zakresie średniow iecznych zakonów n a te r e nie Anglii.
Będące przedm iotem pracy zagadnienie życia m onastycznego w średniowieczne] A nglii przedstaw ione jest bardzo obszernie. A utor d aje z jednej stron y obraz rozw oju sieci klasztorów poszcze gólnych zakonów: benedyktynów , cystersów , kanoników re g u la r nych, m inorytów , dom inikanów prem onstratensów , k artu zó w — z drugiej zaś śledzi ich organizację w ew nętrzną, ich życie
codzien-ne oraz bardzo różnorodcodzien-ne p rzejaw y ich działalności: religijcodzien-nej, w ychow aw czej, in te le k tu a ln e j, arty sty czn ej, ekonomicznej, poli tycznej, sta ra ją c się uchw ycić zachodzące w każdej z tych dziedzin zm iany. P odkreślić należy, iż w szystkie te zjaw iska rozpatruje a u to r w pow iązaniu z głów nym i przem ianam i dokonującym i się w społeczeństw ie angielskim , przy czym w ykazuje z jednej strony ich w pływ n a życie zakonne, z drugiej rolę zakonów w życiu spo łeczeństw a.
M iędzy tom em pierw szym , a pozostałym i widoczna jest różnica k o n stru k cy jn a. Tom pierw szy, złożony z dwóch części — chrono logicznej, przedstaw iającej ilościowy rozwój in sty tu cji zakonnych i w y b itn e osobistości, k tó re n a rozw oju ty m zaciążyły oraz rze czowej, dającej obraz w ew n ętrznej organizacji życia klasztornego i zew nętrznej działalności zakonów — stanow i zw artą kon stru k cy jnie całość. P a rtie analityczne, k tó re zaw iera, służą przedsta w ieniu ogólnego rozw oju in sty tu cji m onastycznych. N atom iast w dw óch n astęp ny ch tom ach zaw arty je st w ybór najbardziej w ęzłow ych zagadnień, z k tó ry c h każde potrak tow ane je s t w pew nej izolacji od pozostałych. Ocenę związków zachodzących m iędzy n im i i ich w zględnej w artości historycznej pozostaw ia a u to r czy telnikow i. N iem niej zagadnienia te dają w sum ie obraz całości. W ydaje się, że fak t, iż a u to r sam je s t benedyktynem , posiada niem ałe znaczenie dla samego dzieła. G runtow na znajom ość in sty tu c ji zakonnych, ich celów i założeń, ich — rzec by m ożna — ducha, pozw ala m u zrozum ieć i lepiej ocenić różnorodne przejaw y ich działalności.
K ażdy z tomów, szczególnie zaś pierw szy, posiada liczne do datki, zaw ierające m iędzy innym i w ykaz biskupów -m nichów
(w każdym tomie), obliczenie w artości m ajątkó w klasztornych w edług D om esday Book (tom I); nadto tom pierw szy zawiera cenne tablice, przed staw iające filiacje poszczególnych domów za konnych. K ażdy też z tom ów zaopatrzony jest w indeks osobowo- m iejscow y i częściowo rzeczowy. W yraźnie odczuw anym przy lek tu rze dzieła n ied o statk iem jest b ra k jakichkolw iek map.
"Eugeniusz W iśniow ski
D avid K n o w l e s & J. K. St. J o s e p h, M onastic Sites From
th e A ir, C am bridge a t th e U n iv ersity Press, 1952.
Dzięki w spółpracy fotografika i h isto ry k a pow stała jedyna w swoim rod zaju książka tra k tu ją c a o planach budow li klasztor
