R e c e n zje
591
d o ty c h cz as n ie się g n ęli a u to rz y piszący w k r a ju . P rz y k ła d o w o w a r to p o d a ć — choć rze cz t a w y k ra c z a po za in te re s u ją c y n as tu z a k re s h is to rii n a u k i i te c h n ik i — że P aszk o w sk i d a ł w książce k a p ita ln e p rzy c zy n k i dotyczące tw o rz e n ia p o lsk iej m a r y n a r k i w o je n n e j w czasie P o w s ta n ia Styczniow ego o ra z je j o rg a n iz a to ra , W ład y sła w a Zbyszewskliego, o p ie ra ją c się n a n ie w y k o rz y sta n y c h d otychczas d o k u m e n ta c h ze zb io ró w k ó rn ick ich .
K sią ż k a P asz k o w sk ieg o je s t p r a c ą d o k u m e n ta rn ą , a u to r p o tr a f ił je d n a k po- łąozyć je j m ono g raficzn y i n au k o w y c h a r a k te r z a tra k c y jn o ś c ią i p o p u la rn o śc ią o p ra c o w a n ia . N a p is a n a je s t ję zy k ie m b ard z o ja sn y m , m a k sy m a ln ie zw ięzłym , czy t a się j ą ja k p rze zn ac zo n ą d la sz ero k ich k rę g ó w c z y te ln ik ó w k s ią ż k ę o przy g o d ach n a d a le k ic h lą d a c h i m orzach. O grom na, d ro b iaz g o w a d o k u m e n ta c ja n ie p rz e sz k a d z a ta k ie j le k tu rz e , gdyż — ja k ju ż w sp o m n ia n o — z g ro m a d zo n a jesrt n a k o ń cu książki.
P o d k re ślić w re szc ie tr z e b a b a rd z o s ta r a n n ą sz atę e d y to rs k ą k sią żk i, d o sk o n a ły p a p ie r, św ie tn e re p ro d u k c je fo to g ra fii. A choć k s ią ż k a w y d ru k o w a n a zo stała w d r u k a m i a n g ielsk iej, nie do strzeg łem w n ie j b łę d ó w d ru k a rs k ic h .
Z y g m u n t B ro ć k i
M. C o l l e - M i c h e l , L e s a rc h ive s de la S. A . m é ta llu rg iq u e d ’E spérance-
-L o n g d o z des origines à nos jours. E d itio n s N auw elaents, L eu v e n -L o u v a in -B é a -
tric e -N a u w e la e rts, P a r is 1962, s. 67.
W se rii (C ahiers) w y d a w a n e j p rz e z b e lg ijsk i M iędzy u n iw e rsy te c k i O środek H is to rii W spółczesnej (C e n tre I n te r u n iv e r s ita ir e d ’H isto ire C ontem p o ra in e), a u k a z u ją c e j się w ję zy k a ch fra n c u sk im lu b flam an d zk im , p u b lik o w a n e s ą m . in. opisy a rc h iw ó w w ie lk ic h p rz e d się b io rstw przem y sło w y ch . P o o p u b lik o w a n y m w 1959 r. o p isie a rc h iw ó w spółki a k c y jn e j C o c k e rill-O u g ré e 1 obecnie — ja k o zeszyt 24 s e rii — p o ja w ił s ię opis a rc h iw ó w k o n c e rn u h u tn iczeg o E spérance-L ongdoz.
P re h is to r ia p rz e d się b io rstw a sięg a 30VT w ., ale d ziałaln o ść h u tn ic z ą rozpoczę ło on o d o p ie ro w la ta c h trzy d z ie sty c h u biegłego w iek u , k o n s ty tu u ją c się te ż w ó w czas w spółkę a k c y jn ą . O d o k re s u m ię d zy w o jen n eg o p rze d się b io rstw o sp e c ja liz u je się w p r o d u k c ji cien k ic h b la ch , W* szczególności w alc o w an y c h n a zim no. T a k np. w 1949 r. w należącej do firm y h u cie w J e m e p p e u ru c h o m io n o re w o lu c jo n iz u ją c e proces technologiczny u rz ą d z e n ia do w a lc o w a n ia n a zim no, sy ste m u z n a n eg o pol skiego w y n ala zc y T ad eu sza S ęd zim ira.
P o k ró tk im za ry sie d z ie jó w p rz e d się b io rstw a i p o b ib lio g ra fii dotyczącej go lit e r a tu r y C odle-M ichel ¡podaje in w e n ta rz arc h iw u m o b e jm u ją c y m a te ria ły z la t 1860— 1930 (z je d n y m w y ją tk ie m , pochodzącym z la t 1789— 1797). M a te ria ły póź niejsze, w ie lo k ro tn ie o bfitsze, n ie zo stały p rz e z p rz e d się b io rstw o u d o stę p n io n e .
O pisane d o k u m e n ty zo stały p o d zielone n a pięć g ru p : in w e n ta r z e i b ila n se , d o k u m e n ta c ja te ch n ic zn a , m a te r ia ły ekonom iczne, ¡m ateriały społeczne, m a te r ia ły dotyczące u d z ia łu sp ó łk i W in n y c h p rze d sięb io rstw a ch . W te j o sta tn ie j g ru p ie b a d ac za polsk ieg o z a in te re so w ać m oże te c z k a p rz e d się b io rstw a M o d rze jó w -H a n tk e, pochodząca z 1929 r., gdy firm a E spéran ce-L o n g d o z z a s ta n a w ia ła się n a d s fin a n sow aniem zam ierzo n eg o p o w ięk sze n ia k a p ita łu p rz e d się b io rstw a polskiego. T eczka t a z a w ie ra m . in . opis za k ła d ó w M o d rze jó w -H a n tk e i s p ra w o z d a n ie o s ta n ie firm y , sp o rząd zo n e p rz e z e k s p e rtó w P o lak ó w . B adacz za ś ro sy jsk i zw rócić m oże u w ag ę
1 M. C o l l e - M i c h e l , L e s a rch ives de la S . A , C o ckerill-O u g rée des origines
592
R e c e n zjen a m a te r ia ły d o ty czące za k ła d ó w h u tn ic zy c h w o k rę g u tu lsk im , fin an so w a n y ch p rzez k o n c e rn E speran ce-L o n g d o z od 1895 r.
B ro sz u ra M. C o lle-M ichela sta n o w i ciekaw y p rz y k ła d in fo rm a c ji o arc h iw a c h z a k ła d ó w p rzem ysłow ych, za w ie ra ją c y c h często m a te ria ły w a ż n e z a ró w n o d la h i s to r y k a te c h n ik i, ja k i d la h isto ry k a gospodarczego.
E u g en iu sz O lsze w sk i
N O T A T K I B I B L I O G R A F I C Z N E
A. A. Z w o r y k i n, N. J. O ś m o w a, W. J. C z e r n y s z e w, S. W. S z u c h a r d i n, Isto rija tie c h n ik i. Iz d a tie lstw o S ocialno-E konom iczaskoj L itie ra tu ry , M oskw a 1962, s. 772, il. 326.
W n a u k o w e j lite ra tu r z e rad z iec k iej sto su n k o w o d u żo m ie jsc a p ośw ięca się zag ad n ien io m h is to rii te c h n ik i. W ydana p rz e d ro k ie m H isto ria te c h n ik i je s t ja k b y po d su m o w a n iem dotychczasow ego d o ro b k u . C iekaw y z p u n k tu w id ze n ia n au k o - znaw czego i p o b u d za ją cy do polem ik i j e s t W stęp A . A. Z w o ry k in a , s k ła d a ją c y się z n a s tę p u ją c y c h rozd ziałó w : Co to je s t te ch n ik a ? P rzy ro d n icze i społeczne po d sta -
w y te c h n ik i. P ra w a o b ie k ty w n e i d ą żen ia czło w ie ka rozw ijającego te c h n ik ę . R ola je d n o ste k i p oszczególnych n a ro d ó w w ro zw o ju te c h n ik i. R ola te c h n ik i w e w sp ó ł c z e sn y m sp o łe cze ń stw ie. O kre śle n ie p r ze d m io tu h isto rii te c h n ik i. M a teria lizm dia le k ty c z n y a te ch n ik a . P o d sta w y m etodologiczne h isto rii te c h n ik i.
Z pozycji m a rk sisto w sk ic h rozpatrzono' tu sizeroki k o m p lek s teo re ty cz n y ch i m eto dologicznych p ro b le m ó w h isto rii te ch n ik i, zb ad an o i p rze an alizo w a n o te c h n ic zn e i h isto ry c zn o -tec h n ic zn e po jęcia i te rm in y , o zn a cz ając m ie jsc e h is to rii te c h n ik i ja k o n a u k i w s y ste m ie k la sy fik a c y jn y m w iedzy ogólnej.
Is tn ie je około trz y d z ie s tu różn y ch o k re śle ń te rm in u „ te c h n ik a ”. W edług je d nych je s t o n a k o m p lek sem o b ie k tó w m a te ria ln y c h , d la in n y c h je s t zespołem p ro cesów technologicznych lu b fo rm ą re a liz a c ji lu d zk ich m y śli i p ro je k tó w , d la je sz cze in n y c h te c h n ik a w szero k im tego słow a znaczeniu je s t w szelkim czy n n y m p rz e o b ra ż e n ie m m a te rii, słu żący m do z a sp o k o je n ia k o n k re tn y c h w y m ag ań i p o trz e b człow ieka. O czyw iście n ie w szy stk ie z istn ie ją c y c h o k re śle ń o d p o w ia d a ją p o d sta w o w y m w y m ag an io m n a u k i 1. D opiero p ra w id ło w e o p ra c o w a n ie d efin icji p ozw ala w y ja ś n ić ta k ie z a g a d n ie n ia teoretyczne, ja k np. czy m o ż n a m ów ić o te ch n ic e k a p ita listy c z n e j i so cjalisty czn ej.
P o za W stę p e m p r a c a z a w ie ra c z te ry części: T e c h n ik a p rze d k a p ita listy c z n y c h
sposobów p ro d u k c ji (oprać. S. W. S zu ch ard in ), T e c h n ik a w o kresie zw y c ię s tw a i u m o cn ie n ia k a p ita liz m u (opracow ali Ą. A, Z w o ry k in , N. I. O śm ow a, S. W. S zu
ch a rd in ), T e c h n ik a w o kresie k a p ita liz m u m o n o p o listyc zn eg o (opracow ali A. A. Z w o ry k in , N. I. O śm ow a), T e c h n ik a po R e w o lu c ji P a źd zie rn ik o w e j (opracow ali A. A. Z w o ry k in , W. I. C zernyszew ). Część o s ta tn ia je s t n ajo b sze rn iejsz a, z a jm u ją c przeszło' p ołow ę dzieła. P ra c a z a o p a trz o n a je s t w b ib lio g ra fię (ro sy jsk ą i zachod n io e u ro p e jsk ą ), z e sta w chronologiczny n ajw a ż n ie jsz y c h w y d arze ń z dziejó w te c h n ik i o raz sk o ro w id z im ion.
P o lsk ie o sią g n ię cia w H isto rii te c h n ik i uw zg lęd n io n o b a rd z o skąpo. S ą to p rz e d e w szy stk im o sią g n ię cia nau k o w e: w y m ie n io n y je s t w ięc K o p ern ik ,
1 P o r. E. O l s z e w s k i , T h e scope o f th e h isto ry o f tech n o lo g y and its place
am ong o th er sciences. „ K w a rta ln ik H isto rii N au k i i T e c h n ik i”, obcojęzyczny n u m e r
